Ordinarium missae practicum

Ordinarium missae practicum

Ego indignus et inutilis monachus memetipsum semper ad omne bene placitum cum oracionibus ad dominum deuotis. Altitudo et inmensitas diuiciarum, sapiencie et sciencie dei, cuius iudicia inconprehensibilia et maies tas eterna, larga manu et pio moderamine uestre celsitudinem persone suorum dotibus munerum et graciarum carismate pre multis multipliciter simulque mirabiliter insigniuit. Sed ne aures uestre dignitatis pal pare adulantisue uidear stipendium expetere, uestrarum preconia laudum quam plurima et maxima nunc censui silencio supprimere, cum eciam met ipsa uirtutum insignia sese in uestra dignissima persona celare uel tegere nullatenus possint. Quippe uirtus, qualis in uobis sit et quam multa, que in uiro quolibet sapiente non deficit, quin pocius crescit laudata fama, iam prodit publice longe lateque uulgata; sapiencie uero ac sciencie subli mitas, ingenii quoque et intellectus preclaritas, quante in uobis quamque eminenter effulgeant, nemo nescit, qui uestram dignissimam personam agnoscit, cum et lumen radiosum uestre conmendabilis uite pre clareque sciencie sit positum in patulo et orbi nunc luceat uniuerso et, ut pauca uerborum cum pauore et reuerencia meritorum recenseam, insignia non desunt: in status altitudine humilitas, in morum conspicuitate honestas, in actione strenuitas, in consultacione sagacitas, in sermone maturitas, in conuersacione affabilitas, in aduersitate securitas, in prosperitate timiditas, in admonicione benignitas, in correctione seueritas, in corpore elegancia, in responsione prouidencia, in opere constancia, in omnibus agendis prouidencia et circumspectio multa, ut instar unius de quatuor animalibus iuxta uisionem propheticam ante et re tro et in omni circuitu uideamini oculos habere semper aptos, ac insuper ue lud unum de numero uiginti quattuor seniorum uos esse euidenter ostenditis; per quos secundum abbatem Rupertumuniuersitas designatur ecclesiarum kathedralium et pontificum katholicorum procidentes ante thronum et adorantes ui uentem in secula seculorum; ad quorum similitudinem fialas aureas, id est animas pre ciosas subiectorum, plenas odoramentorum suauium, que sunt merita et fructus operum eorum, uestra sollicitudine et opera in die extremi iudicii offerre nitimini et presentare in conspectu altissimi. Talis igitur ac tanti prestantissimi uiri iussum abdicare nec mandatum perficere nefas existimo. Unde quod monendo precipit, etsi satis non ualeo, uerumtamen uolo atque, ut melius possim, oro et opto.

Et quoniam uestre dominacionis intencio circa istud potissime uersari uidetur, qualiter diuersitatem rituum in misse officio quantum ad clerum eidem uestre reuerendissime paternitati subiectum posset ad aliquam re ducere, quod quidem in una saltem et eadem pontificali ecclesia, si non in tota una prouincia, quamuis foret multum conmendabile, uidetur tamen, quantum ad singula, fieri difficile posse. Nam et ecclesiarum personaliumque condicionum uarietas ri tuum quoque diuersorum et modorum nunc diutius inolitorum tanta multiplicitas hanc ipsam differenciam in tantum confirmat et roborat, ut uix ualeat apud multos talis uniformitas introduci. Reprehendebat acriter, dum ageret uitam in humanis, doctor famosus et insignis Hainricus de Hassiasacerdotum missas celebrancium non solum diuersitatem rituum, sed eciam de formitatem morum in eisdem redarguens, contra quos eciam Inuectiuam edidit, in qua singulorum, quorum uiderat, exorbitancias descripsit.Mirabatur proinde non modicum suo tempore super huiusmodi diuersitatem uenerabilis UalerianusMagdeburgensis episcopus, cui super hac re ab eodem quesitus beatus respondit Anshelmus: Habemus, inquiens, a sanctis patribus, quod, si unitas seruatur caritatis in fide katholica, nil efficit consuetudo diuersa, et si multe sunt diuersitates, que non in summa sacramenti neque in uirtute eius aut fide discor dant neque omnes in unam conswetudinem colligi possunt, estimo eas pocius in pace concorditer tollerandas quam discorditer cum scandalo dampnandas. Hec ille. Ex quibus uerbis elicitur, quod aliqua diuersitas tolleranda est, quamuis non omnis. Per summam autem sacramenti Allexander de Hallis intelligit ea, que precise requiruntur adesse sacramenti, in quibus discordancia sustineri aliquatenus non de bet. Sed et in eis, que uestre dominacionis sollicitudo uidetur intendere, con formitas laudabilis extat estque possetenus ab omnibus uestre dominacioni sub ditis sinceriter amplectenda. Sed quid de diuersitate uel pocius dicam absurditate obseruanciarum in religionibus eiusdem professionis et regule, quam foret necessario exterminanda et in utriusque sexus religiosis, saltem quantum ad regularia, in eandem conformitatis obseruancieque normam re formanda cum superintendencia debita et uigili custodia pastorum, quibus id facere ex officio incumbit? Sed quoniam de isto nil agitur, ideo religionum obseruancia nunquam ueraciter stabilitur, quinymo in dies tepescit ac tota collabitur; que tamen aput eiusdem ordinis personas eciam locorum diuersorum ad conformitatem possibilem et necessariam reducta debitis cautelis ad hibitis salubriter crescere ac uere subsistere posset, siquidem concordia res parue crescunt et stabiliuntur, res uero magne discordia pereunt ac cicius collabuntur. Est sentencia sanctissimi Ieronimi, sed hec extra propositum.

Est autem, o pater et pastor dignissime, domine mi graciosissime, uestre intencionis sanctissime, quatenus pro simplicium directione sine glosa et exposicione per me sub conpendio in praxi ponatur formula quedam procedendi in misse officio et modus conmuniter magis approbatus atque a doctoribus et maio ribus in scriptis traditus inicium summendo a preparacione et accessu, ut sciant celebrantes, quid orando, confitendo, meditando, contemplando, manusque et cor da mundando premittere debeant, qualiter proinde in accessu et processu se gerant, que et quando aut ubi sint oscula danda, quot collecte tenende, quando Gloria in excelsis et Credo habendum; specialiter autem in calicis preparacione ac pa nis et uini oblacione, ut formula certa tradatur, in qua de ad rem ipsam pertinentibus nichil omittatur. Sed et precipue in ipso canone, qualiter signa et gestus ordinate et conformiter nec non regulariter debeant obseruari, et ut hec stilo breuiori ac simplici, prout poterit fieri, per me concipiantur in finem, ut omni proposse differencia ac diuersi tate sumota iuxta Augustini sanctissimi et doctissimi sentenciam in dei opere et officio nil aliud agatur aut legatur, nisi quod racione et auctoritate legendum et agendum a maioribus traditum inuenitur.Hec, pater dig nissime, in uestre paternitatis epistula repperi nominatim expressa, quibus sunt alia coherencia quam plurima, de quibus non minus inquisicio foret et necessaria explanacio fienda.

Sed quis ydoneus ad hec omnia? Non ego utique nec domus mea uniuersa, que est congregacio mecum habitancium monachorum numerosa. Uerum, ne noxam aliquatenus contraham uestreque precelse dominacionis offensam uel modicam incurram, eiusdem illectus amore et uictus presens tenebrosum opusculum ueluti in obscuro la titans atque sub modio fumigans lucerne super candelabrum positeuestre dignitati prestantissime nec non illuminate intelligencie pre summo ingerere petens humillime id ipsum in ea, qua editum est, ruditate dignanter benigneque suscipere, affectum considerans et intencionem, quod non ad docendum, sed corrigendum offero, ut, si quid illimatum uidebitur, ad limam ducatur, intortum incudi reddatur et inconpositum ac omne ineptum suo artifici restituatur cum gracia pocius et uenia quam digna pene censura.

Uestram proinde pre claram dominacionem conseruet diu saluam et incolumem, reddatque mundo celebrem ecclesie sancte perutilem ac tandem in excelsis corona bilem ille, qui est corona, gaudium et gloria omnium beatorum in secula seculorum. Amen. Placeat demum eciam, reuerentissime magister, uestre benignissime paternitati me tantillum uestris conspectibus indignum una cum eis, qui in populo mecum sunt unum, abbate et fratribus, in uestre caritatis uisceribus semper habere conmendatos. Amen.

Prefaciuncula deprecatoria in Ordinarium de missa celebranda

Ihesu magister optime, fili dei superbenedic te et uirginis matris unigenite, graciarum largitor benignissime, qui dixisti sine me nil potestis facere, confer auxilium gracie et da ser monem sonantem uere et recte, ut in tuo exordiens nomine merear hoc opus iniunctum perficere fructuose, utiliter ac digne tibi ad laudem et gloriam, tuo quoque amatori, qui id michi inposuit tibique deuote ac fideliter deseruit, ad gratum beneplacitum, michi uero ad meritum et eis nihilominus, pro quibus hoc ipsum fieri uoluit, utiliter proficiat eorumque animarum cedat ad profectum et salutis augmentum. Amen.

De quibusdam generalibus ad missam dispositiuis et de triplici acce dencium preuia uariaque disposicione. Capitulum primum

Igitur, priusquam ad practicam eorum, que in misse officio conmuniter geruntur, accedam, aliqua et pauca deuocionem in homine excitancia preparatoria a maioribus tradita premittam.

Occurrunt autem inprimis generaliter duo, que cuilibet ad missam aut sacram con munionem accedere uolenti precipue necessaria uidentur et trahuntur ex uerbo centu rionis Matthaei 8dicentis: Domine, non sum dignus. Quorum primum est diuine maiestatis cognicio, que est maxime reuerencie et amoris causatiua, et hoc notatur in eo, cum dicitur Domine. 2m est proprie fragilitatis cognicio siue consideracio, que timorem accedenti maximum incutit, et notatur in eo, cum dicitur non sum dignus.

Circa primum notandum, quod recognicio dei consistit non solum in uerbo, sed pocius in facto, quia secundum beatumGregoriumprobacio dilectionis exhibicio est operis. Non autem est dubium, quin sacerdotes et clerici uerbo cottidie cognoscant deum, quia cottidie dicunt Dominus uobiscum, Domine, Dominus noster et huiusmodi. Sed talis cognicio uerbalis nil ualet, nisi hoc eciam facto demonstretur, quia Matthaei capitulo 7moChristus ait:Non omnis, qui dicit michi domine, scilicet corde et uoce, intra bit in regnum celorum, sed qui fecerit uoluntatem patris mei in opere.

Circa 2m notandum, quod quilibet sacerdos uolens missam celebrare attendat diligenter propriam fragilitatem, qualis fuit aliquando, qualis est in presenti, qualis esse poterit in futuro, et dicat ex corde: Ego, qui sum cinis et puluis peccatorum multiplicitate respersus, qui cottidie non retroacta nec presencia perfecte defleo, sed magis iterum flenda conmitto: Non sum dignus, ut tu, Ihesu Christe, fili dei altissime, in hoc uenerabili sacramento existens intres sub tectum meum; hoc est, Domine, quantum est ex me, non sum dignus, quia peccator magnus nec debita con tricione, confessione et satisfactione purgatus, nisi misericordia tua dignetur hoc modicum, quod ago, acceptare et me per gratiam tuam dignificare; et hoc est, quod subditur, sed tantum dic uerbo, et sanabitur anima mea. Quamuis autem quilibet possit et debeat se dicere indignum, nemo tamen se sic iudicet, ut in tali sententia fixus permaneat, alioquin indigne accederet et iudi cium sibi manducaret et biberet. Si eciam alias indignus non esset, nec eciam dignum sentencialiter iudicare se debet, quia sic ex presumpcione indignus redderetur. Nam licet homo quod sit deo dignus et in gracia plures coniecturas et signa possit habere, nunquam tamen potest hoc ipsum certissime scire sine speciali diuina reuelacione. Indignum igitur se esse potest et debet timere non tamen diffinitiue iudicare, nisi hoc sciat, decerto scire autem hoc potest, quia de peccatis, que fecit, non uere conteritur uel satisfa cere de eis non uult uel est in actu aut uoluntate peccandi uel non uult cauere nec emendare proposse; talis utique indignus existit. Qui autem uult uere emendare peccata preterita et futura proposse uitare ueramque penitenciam de con missis peragere et ad hoc facit suum posse, talis debet se magis non indig num sperare quam temere se dignum iudicare potestque digne et meritorie ad missam, attamen cum timore, accedere, si aliud nil obstat, dicendo nihilominus ex cordis sentimento: Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum. Non enim hoc dicit iudicandi temeritate, sed reputacionis humilitate, quemadmodum teste beato BernardoPaulus apostolus se peccatorum primum uocitat non men ciendi precipitacione, sed estimandi affectione. Uerum, qui talismodi est, adhuc in infimo gradu eorum, qui accedunt, constitutus est. Unde secundum Mathiam de Cracowia iuxta triplicem statum hominum triplex inuenitur disposicio ad missam seu altaris conmunionem accedencium sese gradatim excedens. Nam alia est disposicio incipientium, alia proficientium et alia perfectorum. In cipiens enim et nouiter conuersus ad deum secundum doctorem iam dictum probet se ipsum, an peccasse se doleat et an confessus sit peccata saltem omnia mor talia, uel, quantum in ipso est, paratus sit confiteri, penitenciam subire et satis facere, et utrum habeat bonam uoluntatem dimittendi peccata, seruiendi deo et an faciat adhoc diligentiam suam pro opportunitate loci, temporis et uirium. Quam diu enim quis in istis deficeret, nunquam deberet accedere. Deinde probet, an de proximo fuerit in aliquo peccato graui, de quo licet in racione doleat, adhuc tamen affectus suus non sit bene purgatus, sed occupata sit fantasia et memoria delectacionibus et conmocionibus pristinis et eciam preter uolun tatem grauiter inquinata et caro adhuc nimis uehementer inpediat spiritum et ei non solum ad deuocionem non seruiat, sed rebellet. Quid enim? ait BernardusSuper cantica. Recenti adhuc respersus puluere ore sacra contingis? Heri tractus de luto, hodie uultui glorie presentaris? Quasi diceret: Nullo modo. Deinde probet, si habeat ex culpa uel negligencia sua notabile deuocionis inpedimentum, utputa pollucionem corporis uel magnam dis tractionem animi; postremo, si sit nimis indispositus ad omnem deuocionem eciam preter culpam et negligenciam suam, utpote si esset aggrauatus capite, pressus sompnolencia aut nimium tediosus. Hec enim sunt, pro quibus a conmunione est abstinendum, quandocumque non est aliqua necessitas. Nam in necessitatis articulo aut mortis sufficit habere ista primo descripta, si ista inme diate posita non possunt haberi.

Sed quoniam de carnis pollucione nocturnahic mencio inter alia est habita, de qua multis plurima et grauis est cura, audiatur hic breuis et egregia sentencia domini cancellarii Iohannis de Ger sona, doctoris preclarissimi in fama, sciencia et uita, qui de ista materia scribens quam plurima sic dicit inter alia in summa: Pollucio, inquit, nocturna tollens sufficientem deuocionem, recollectionem et reuerenciam ad sacramentum eo, quod anima magis inde ebes et carnalis effecta est, inpedit a celebra cione, quamdiu talis carnalitas et ebetudo regnat, nisi casu necessitatis ur gente, ut si sacerdos sit unicus et missa parrochialis fuerit celebranda. Preterea homo, qui propter habitus uirtutum et facilem sui recollectionem uel aliunde manet deuotus ad sacramentum et reuerens post nocturnam pollutionem, non uidetur per eam debere impediri, quin celebret aut conmunicet eadem die confessione tamen preuia. Siquidem possibile est et absque ulla reprehensione et cum merito aliquem sic sompno pollutum sacrosancta misteria contingere atque ce lebrare, precipue cum per huiusmodi passionemdeuocio et reuerencia ad sacramentum non pe nitus excluditur. Est insuper possibile pollutum modo predicto non longe post talem passionem in se sentire, quod humilior, deuocior et ordina cior ac reuerencior ad sacramenta accedat.Nempe purgantur alii tar dius, alii confestim, lugent humiliati et promptis lacrimis cordis di luunt et exterminant, quidquid carnalitatis contractum erat, et omne eius uesti gium breui lamento delent et abolent sordes. Itaque relinquendi sunt in his multi sue consciencie et proprio sentimento. Hec omnia doctor pretactus . Uerumtamen con sultum traditur conmuniter ab omnibus taliter fedatum et ut sic carnaliter inmundum pro sacramenti reuerencia humiliter abstinere debere, nisi causa racionabilis et iusta ad contrarium impellat.

Hinc sanctus Thomas enumeratis per longum passum causis huiusmodi pollucionis in fine concludit dicens: Generaliter, quia causa, exqua contingit, non ita de facili potest agnosci, tucius est semper abstinere, quod quidem precipue obseruandum uidetur, quando turpis ymaginacio in causa est.

Unde beatissimus Gregoriusad Augustinum Anglorum episcopum, ut habetur in canonedistinccionis 6, Testamentum, causas pollucionis subtiliter discernens post plura subiungit dicens: Si uero ex co gitacione turpi uigilantis oriatur illusio in mente dormientis, patet animo reatus suus, quia, quod cogi tauit sciens, hoc pertulit nesciens. Hec canon. Preterea idem uir beatissimus dicit plane cessandumesse a conmunione, quando pollucio ex turpibus cogitacionibus prouenit, non autem quando ex superfluitate cibi aut potus, presertim si necessitas conmunicandi uel celebrandi assit.

Proinde doctor seraphicus de hac re scribens dicit: Si quis querat, utrum semper, quando polluitur corporaliter, a conmunione cessare debeat, dicendum, quod, si sentit inquinacionem illam multum animam inclinasse, quasi in actu illo sit homo siue in sompnis siue in uigiliis, consulendum esset ei facere reuerenciam sacramento. Si autem sentit naturam magis expeditam et ulterius deuocio trahat ad percepcionem et sollempnitas eciam trahat uel aliquid, quod multum reconpenset, tunc arbi trarer ipsum sine remorsu posse accedere. Concedendum ergo est, quod propter solam carnis inmundiciam non impe ditur, sed quia hec inmundicia coniuncta est inmundicie mentis, nec solum propter inmundiciam mentis, quia cogitacio cito transit, sed inmundicia carnis horrorem relinquit et diucius durat et inordinat. Et ideo, quamuis pollucio sit peccatum ueniale, magis tamen impedit quam aliud ueniale propter horroris diuturnitatem et maioremdeordinacionem. Hec Bonauentura.

Ad idem doctor insignis Alexander de Hallis querit, cur opera carnis magis impediant accessum quam alia opera, que sunt uenialia tantum. Respondet, quod non sine causa iuxta intencionem beati Gregorii, quando aliquis pollutus est, ex premeditacione non debet accedere et ex quacumque alia causa sit pollutus uel simpliciter uel in casu potest accedere, et causa huius est illa: Nam pollucio, que est ex premeditacione, magis inclinat mentem ad affectiones inordinatas et cogitaciones et fortiorem relinquit inpressionem in mente sicut illud, quod est conplens inordinacionem mentis. Preterea pollucio, que prouenit ex premeditacione, est ex illa effectiue. Que est ex crapula, est ex illa naturaliter. Ideo, que ex premeditacione, que est uoluntaria, plus habet ex parte nostra quam illa , que est ex crapula, que frequenter prouenit ex surrepcione. Unde, etsi crapu la sit maius peccatum quam cogitacio huiusmodi, tamen pollucio, que est ex precogitacione, magis inficit et magis inputatur polluto propter causas predictas quam alia. Ex his patet responsio ad quesitum de alio ueniali, quia ueniale alterius generis non est tante potestatis, ut sic peruertat ordinem. Nec habet tantam repugnacionem ad hoc sacramentum nec habet tantam irreuerenciam annexam. Et ideo non cohercet ab ymolacione et maxime propter difficultatem cauendi a ueniali, quia, ut dicitur Ecclesiastis 7o: Non est iustus in terra, qui non peccet. Hec ille.

Ad euidenciam ampliorem predictorum secundum eundem doctorem notandum, quod non est aliquis actus uirium anime, cuius actus delectacio ita suffo cat opera uirium superiorum sicut actus generatiuus. Unde in actu illo quasi omnino ordo uirium peruertitur, ut quod secundum ordinem rectum debet esse supra, est sub et e conuerso. Unde secundum Augustinum in hoc opere anima fit tota caro, quia in hoc opere corrupcio preualet nature. Et ideo indignum est, ut talis accedat ad sacramentum, in quo nichil est corrupcionis, ymmo summa est incorrupcio, et quod est dignius omni creatura, nisi prius fuerit reordinata natura supra corruptionem, quod fit naturaliter spacio XXIIII horarum. Unde dicunt multi, quod tamen debet sacerdos abstinere a celebracione post pollucionem. Unde, si hora meridiana contingat pollucio, debet in crastino cessari a celebracione, nisi forte ad nonam celebraretur ut in tempore ieiunii, quando explete sunt XXIIII hore. Concedimus igitur, quod pollucio retrahit a cele bracione et conmunione simpliciter nisi forte in casu. Notandum ergo, quod quedam sunt cause necessitatis, quare ante repa racionem uirium et reductionem ad ordinem debitum est abstinendum ab ymolacione et a sumpcione. Quedam uero congruitatis, necessitatis sunt plures. Una est inhabilitas mentis ad tanta misteria conplenda et affectanda. Mens enim ex tali opere pronior est et magis inclinata solito ad inordinatas cogitaciones et inordinatas de lectationes. Maximus enim est descensus mentis in carnem. Unde ipsius mentis quedam elongacio a gracia illius sacramenti et inhabilitacio ad illam est causa, quare accedendum non est. Alia est irreuerencia. Quia enim hoc sacramentum est sacramentum sacramentorum, cum maxima reuerencia accedendum est ad illud et quantum ad ymolacionem et quantum ad conmunicacionem. Unde, qui sentiunt se tanta feditate pollutos et tanta infectione corruptos nec propter hoc cessant ab accessu, uidentur minus reuerenter accedere. Hec igitur scilicet inhabilitas mentis et irreuerencia sunt quasi cause necessitatis, quare in casu isto non est accedendum. Alie sunt congruitatis scilicet multiplex repugnancia huiusmodi operis et tanti sacramenti. Una est, quia in passione Christi maximus fuit dolor, cuius passionis sacramentum hoc est repre sentatum. In pollucione autem huiusmodi est maxima delectacio. Item in pollucione attestatur antique preuari cacioni, qua homo recessit a deo et deus ab homine. In hoc sacramento deus accedit ad hominem et homo ad deum. Item in hoc opere corrupcio preualet nature. Contentum in hoc sacramento nil habet corrupcionis. Propter hoc igitur dicendum, quod non est accedendum, nisi causa aliqua specialis interueniat. Consonat supradictis in sentencia Iohannes Cassianusin Patrum collacionibus, ubi causas et originem huiuscemodi feditatis simulque patrum sentencias eleganter et egre gie conscripsit. Sed et uir mire sanctitatis, Iohannes abbas magnus montis Synai, huius rei causas expri mens succincte et subtiliter sic loquitur dicens: Est, inquit, in sompniis fluxus ex multitudine escarum et quietis. Alter est ex superbia, quando in longa et diuturna nostra influxibilitate inflammamur. Et rursus est ex eo, quod proximum iudicamus. Si uero aliquis ab omnibus causis supradictis se ipsum uiderit ex purgatum, beatus hic talis est inpassibilitatis operator. Sepius eciam contingit ex demonum inuidia, quod euenit hoc deo ad tempus in ipso fieri permittente, ut per euentum sine peccato altissimam possideat humilitatem. Nemo eciam fantasmata sompniorum ad seipsum postea per diem uelit recogitare; etenim intencio ista demonum est, ut ex sompniis nos uigilantes inquinent. Hec ille.Rursum proficienti, qualis debet esse omnis, qui sepe aut frequenter celebrat aut conmunicat, non sufficiunt hec predicta iam, sed tota uita sua debet esse preparacio ad suscepcionem tante rei, precipue in mortificando uicia, fugiendo uanitates et occasiones peccatorum eciam leuium et uenialium occupacionesque non necessarias, in quibus potest auerti a seriosa custodia cordis sui, necnon exercendo se in uirtutibus et excitando se per meditacionem ad inmensum timorem, pro fundam humilitatem, amorem ardentem, feruens desiderium supernorum, inserendo se uulneribus Christi, conpaciendo peccatoribus, conmendando se et credendo sancte matri ecclesie, in nullo de se aut de meritis suis, sed de dei pietate uehementer confidendo. Nam cum constet hoc sacramentum institutum esse in memoriam dominice passionis et mortis, in pignus amoris, in medium unionis et incorporacionis ac transformacionis in Christum, quilibet tanto magis dispositus est, quanto plenius mundi concupiscenciis et de lectacionibus carnis moritur aut mori conatur et conmunicando Christi passionibus eidem consepelitur in mortem, ut summe desideret unum esse cum Christo, sibi ipsi mori, ut Christus uiuat in eo, quatenus possit dicere cum apostolo: Uiuo ego, iam autem non ego, uiuit uero in me Christus. Per quodcumque ergo exercicium homo ad ista amplius promouetur, siue sit lectio, meditacio, oracio, predicacio, opus misericordie spirituale uel corporale, per illud magis ad conmunionem disponitur. Et ex hoc patet error plurimorum, qui multum affligunt se, ieiunant, orant aut uigilant, et in tantum, quod spiritus obruitur et ab omni deuocione impeditur pocius, quam promouetur, et habent aliqua uicia in se uel affectiones carnales uel mundanas, que non curant mortificare, utpote aliquam malam et scandalosam conswetudinem, amorem uel rancorem ad homines, conplacenciam ad ludos uel alias consolaciones uel concupiscenciam ad diuicias et ad res transitorias, que, si dimittunt ad tempus, nullatenus tamen renunciare ex toto proponunt, sed promtissime redeunt et quandoque feruencius quam antea. Horum autem contemptus, detestacio et mortificacio plus ualerent eis et eos magis disponerent quam recentissima decantacio mille psalmorum. Nonnulli eciam conmunicaturi se uolunt abstrahere et recusant homines in arto positos eciam in necessariis et salubribus expedire aut eorum confessiones audiendo aut in necessariis consu lendo, quod eum utique, qui sui est iuris et qui nouit ac prodesse potest misero, pocius reddit indispositum quam dispositum. Porro hii, qui perfecti existunt ita, quod iam apprehenderent ea, ad que tendit proficiens preuehementi desiderio, quod habent ad Christum, non possunt sustinere eius absenciam. Et quia non possunt eum re uelata facie contemplari in gloria, saltem pro consolacione sua uolunt eo modo, quo possunt, eius nunc frui presencia, aspirant ad amplexus, petunt oscula, uidere cupiunt et experimentaliter gustare, quam suauis est dominus, ut in dulcore suauitatis et in fortitudine cibi illius conambulent usque ad montem domini, beatitudinem uidelicet sempiternam. Hec autem disposicio proprie rectores ecclesie, pontifices precipue respicit, qui iam debent perfecti esse et ex officio tam pro se quam pro populo sacri ficium cottidie offerre nec intermittere nisi causa sufficienti legittime pre pediti. Uidentur etenim ad sacrificandum seu missas celebrandum cottidie obligati. Pertinet etiam ista disposicio ad eos utriusque sexus, qui iam diuinam per graciam sunt uite perfectionem feliciter assecuti quosque unctio docet de omnibus; qui quidem dei spiritu aguntur, regulis humanis et legibus eo tempore subiacere non debent, sed neque diuina tunc lege artantur.

De fallacibus et ueris deuocionum sentimentis et qualia sint uere de uocionis et gracie ueridica signa. De conmendacione quoque eorum, qui frequenter conmunicant aut celebrant. Capitulum secundum

Est proinde secundum doctorem pretactum sollerter aduertendum, quod multi conmuniter ad misse celebracionem et sacre eukaristie conmunionem abilitare et exercitare se consweuerunt per multas uocales oraciones nec non per alias sensibiles deuociones et dulces affectiones suam disposicionem congruam in dicare uolentes ex mentis quodam feruore, ex lacrimarum reali profusione, ex cordis sensuali conpunctione ac talibus similibus deuocionum sentimentis et isti multum delirant et ualde incaute ambulant ac sepissime deci piuntur. Plerumque etenim, qui nichil talium sentiunt, in magno statu gracie ex istunt. Qui uero plus habent, sepe sunt extra graciam gratum facientem.Unde beatus Bernardus in Epistula ad fratres de monte dei de talibus ait: Plurimi proch dolor in isto falluntur, quia, cum panibus filiorum pascuntur, iam se filios esse arbi trantur et deficientes, unde proficere debebant, ex uisitante gracia euanescunt a consciencia sua arbitrantes se aliquid esse, cum nichil sint, et de bonis sibi col latis non emendantur et fiunt, de quibus psalmista dicit: Inimici domini mentiti sunt ei et erit tempus eorum in secula et cibauit eos ex adipe frumenti et de petra melle saturauit eos.Pascuntur enim a patre deo aliquando de preciosiore substan cia serui, ut affectent esse filii. Ipsi uero gracia dei abutentes efficiuntur inimici. Quandocumque igitur non adest testimonium consciencie, quod est gloria nostra, sicut ait apostolus. Tunc huiusmodi affectus de tanto consolantur peccatorem, quod ex uisitacione huiusmodi gracie habet homo signum euidens diuine propiciacionis, per quod deus solet homines ad amorem suum allicere et abstrahere a delectacionibus huius seculi, et ad hunc finem potest et debet homo quilibet, eciam peccator, pro eis precibus et desiderio orare toto conamine. Si quis uero uellet ex his affectibus et sentimentis reputare se gratum deo et ad sacramenti susceptionem minus indignum, uehementer erraret, quia sic magis indignus fieret, si iuxta amonentis et promouentis gracie donum preparare se negligeret. Quando autem adest testimonium consciencie et ea securitas, que potest haberi, tunc certior fit homo de talibus signis deuocionis et uerius consolatur ac per ea ad augmentum gracie promouetur. Qua propter multo melius esset insistere interioribus signis gracie quam istis corporalibus sentimentis.Signa autem gracie interioris suntfrequens displicencia et detestacio peccati tam proprii quam alieni, diligens obseruancia mandatorum dei, zelus animarum, odium omnis iniusticie , humiliacio continua et uilificacio sui ipsius, desiderium celestium, promptitudo animi ad carendum omnibus, que in mundo sunt, quandocumque deus uoluerit, et sustinendi equo animo omnia, que superuenire permiserit, contemptus et fuga uanitatum et mundanarum atque carnalium consolacionum,uel, si eis aliqua ex causa et in casu adesse contigerit, non ex electione uel deliberata conplacencia eisdem uelle inmorari.Sunt et rursum alia deuocionis et gracie interioris ueridica signa. Primum, si homo per se non est in magno estu desiderii, affectum tamen habet amoris ad alios, qui hunc ignem in se continent. Nam et dicitur de uiro iusto inter cettera per psalmistam:Timentes autem dominum glorificat, ut, quod in se non conspi cit, in alio beatificat, et ideo particeps bonorum alienorum efficitur per amorem. Secundum signum huius interne dulcedinis et gracie saltem uicine est: Etsi nondum actu mens feruore propensiori est inflammata, tamen prauitatem sentit horrescere et quasi naturaliter inclinatam se conspicit ad odium peruersorum, ut sic abhorrens eorum societatem, opera atque uerba separari ab eis semper, quando potest, sine scandalo cupit non personas contempnens, sed eorum corruptos mores. Ad nichilum, inquit Dauid, deductus est in conspectu eius malignus. Talis enim mens sibi iam bene conscia dicit: Odiui ecclesiam malignancium et cum impiis non sedebo.Non habitabit in medio domus mee, qui facit superbiam. E contra uero, qui ad tales quodam amore afficitur, ipse sibi testis est, quod uicia minus detestatur, cum similitudo secundum philosophum sit causa amoris. Tercium signum est, quod bona opera, que facit sibi sapida, uidentur quasi melle peruncta, non ex consuetudine, timore uel uerecundia, sed amore condita, ex quo procedit dulcis delectacio et quasi gaudium cordis. Ideo non tepescit in eis. Nam secundum philosophum delectacio conseruat operantem in opere et presencia delectacionis est signum habitus generati. Quartum signum est, quod homo abscindit a se superflua, uana, inutilia, delectabilia, curiosa et secundum exteriorem sensum irritancia et blandiencia suppellectilia, uestes preciosas et superflua clinodia, splendidos cibos et cettera, que possunt hominem oblectari, et ut sit tediosus in exterioribus, solum in interioribus appetens delectari, cum delectacio delectacionem corrumpere soleat, nec se mutuo conpaciuntur simul et semel in eodem subiecto. Rennuit, inquit, consolari anima mea scilicet in exterioribus. Memor fui dei et delectatus sum. Secundum enim beatum Bernardum euidens signum est euacuacionis interioris delectacionis cu riosa exteriorum occupacio et conquisicio. Quintum signum, cum homo secum conputacionem facit aduocans sepius ante mentis oculos proprios defectus et proprios profectus, quibus subiacet passionibus anime, quanta demerita cumulauitsuorum peccatorum magnitudinem, quantum pro eis satisfecit penituitue quantumue sibi adhuc restat persoluendum cumulum beneficiorum dei sue fidei conmissum, pro quibus gratitudinem, etsi non uicissitudinem, reddere tenetur, quodque ille cum lucro ea exacturus sit, quantum profecit in uirtutibus aut forte a primo feruore refriguit caritatem primam relinquendo. Item, ad quid se uoto obligauit, an unquam ea transgressus sit fidem primam irritam faciendo, an temptacionibus suis debita remedia adhibere studeat, conetur quoque cottidie profectui spirituali operam dare, et si non tepescit in uia domini, et si studium circa curacionem passionum suarum proficit aut deficit dis cussioni consciencie sue et examinacioni proprie crebrius uacans; hec, inquam, omnia spiritualis dulcedo anime inbibita tamquam ignis examinat atque probat singula, que circa hominem geruntur; qui ignis non quiescit, sed consumit, lenificat atque accendit. Qui talem gerit sollicitudinem circa uulnerum suorum curacionem singula perlustrando et debita remedia adhibendo nec cessando ab arrepto proposito, inpossibile, dico, est talem non proficere in uita spirituali deuocionis incremento.

Alia uere deuocionis et gracie indicia

Sunt insuper alia signa plura in uiro sibi bene conscio de ardore et inter na deuocione cordis procedencia ut gemitus, suspiria, lacrime, oracionum frequencia, populorum et turbarum fuga, amor solitudinis, asperitas corpori adhibita in quacumque afflictione, in aduersis paciencia, amor silencii, uultus serenitas, risus raritas, fuga uanitatum, sermo simplex et pudicus, deiectio oculorum, exclusio secularium negociorum, conpassio proximorum; item honores terrenos paruipendere, inimicos diligere, concu piscencias carnis edomare, motus animi disciplinare, iram frangere, superbiam ex ecrari et hunc mundum cum suis actibus detestari, et hec omnia ex eodem fonte procedunt. Que uero desideria et ardores interius uersantur, nouit ille, qui ignem in se sentit, quem, quanto poterit, tanto abscondit, ne a uento uane glorie extingwatur. Hec itaque superius enumerata et hic taliter in unum congesta eisque similia nunquam possunt haberi constanter sine diuina dulcedine, quia secundum Augustinum6oMusicenunquam plene expugnaretur amor temporalium nisi aliqua suauitate eternorum nec est reputanda parua dulcedo, per quam redduntur amara et ui lescunt homini omnia delectabilia huius mundi et omnia penalia eius dulcia fiunt uel saltem leuia et tollerabilia. Hec est consolacio, hec est dulcedo, quam boni semper habent habitualiter et quilibet secundum gradum gracie sibi date. Licet autem hec dulcedo habitualis aliquando sic effundatur, quod mentem reddat fer uentem et hylarem ad spiritualia et diuina, tediosam uero et odiosam ad queuis alia, et hoc sit aliquale signum eius, continua tamen continencia et re frenacio sui in prosperis, paciencia in aduersis et constans equanimitas inter utraque, hec perseueransque uoluntas ad uiuendum et placendum deo et submittendum se in omnibus uoluntati sue et alia, que superius predicta sunt, cer ciora et efficaciora sunt signa illius habitualis dulcedinis quam ista notabilis et quandoque rara eius effusio ac percepcio sensibilis. Unde pro hac radicali dulcedine, utpote necessaria, instanter laborandum et pre candum est simpliciter et sine aliqua condicione, pro ista autem actuali et actualiter perceptibili laborandum est non tamquam pro necessaria, sed pro quodam ammi niculo ad facilius uincendum aduersa et delectabilia contemnendum et sub condicione quadam indirecta conmittendo hoc uoluntati diuine dicen doque: Non sicut ego uolo, sed sicut tu, Pater. Et siquidem data fuerit cum deuota graciarum actione, debet eam homo suscipere et se in ea racionabiliter exercitare; non tamen oculos excecando per fletum nimium uel uires alias in discrete onerando aut de tali dono nimium confidendo uel exultando, sed traiciat illud in spem uite eterne. Si uero negata fuerit a deo uel quacumque occasione prepediatur homo ab ea consequenda, non ideo mente decidat uel absorbeatur tristicia, dummodo nec actu nec affectu nec uoluntate nec nimia dissimulacione et negligencia auersus sit ab isto desiderio spirituali, quod se alias habuisse cognoscit, et, si non desiderat tam feruide, sicut uellet, saltem desiderare concupiscat cum psalmista, qui ait: Concupi uit anima mea desiderare iustificaciones tuas in omni tempore. Sufficit enim non neglectis illis operibus, que fieri debent, habitualis et radicata dulcedo tamquam capitalis, que non tollitur, donec deus desipiat et sa piat mundus. Si quid autem in sentimentis et affectionibus deuocionis sen sualibus supererogatum fuerit, pro lucro deputetur.

Nec enim sunt huiusmodi sentimenta omnino refutanda maxime incipientibus, ut per hoc asswescant circa diuina delectari, nec non mente aut corpore grauatis, ut per talia ad spiritualem promoueantur et disponantur iocunditatem. Predictis conformiter per omnia alludit ex intencione insignissimi doctoris sentencia magistri Iohannis de Gersona, qui tam de celebrantibus quam conmunicantibus loquitur generaliter dicens: Celebraturus, inquit, uel conmunicaturus non tantundem interroget, si sibi deuotus et dulciter affectus appareat; recollectus quoque et tranquillus sit, quantum si precepta dei seruauerit aut seruare proponit non secundum suam propriam estimacionem, sed secundum dei precipientis intencionem et sanctorum patrum declaracionem. At si quid in sentimentis suauibus superadditum fuerit, lucro deputetur. Sint hec ultra panem necessarium quasi pietancia uel laboris condimentum. Hec ille. Denique idem ipse pro multorum consolacione ad frequenciam celebrandi et conmunicandi omnes adortatur in generali conmendans et swadens, ut nemo de facili a conmunione seu misse celebracione se subtrahat aut sine causa legitti ma abstineat dicens in hec uerba:Habet suscepcio eukaristie uirtutem priuilegiatam, quam uim operis operati dicimus. Addit hec uis ad meritum proprium solius uoluntatis. Nam plus hic sicut et in baptismo ualet actualiter recipere quam solum uoluntatis desiderium habere. Stulte igitur agunt, qui se reddunt ad celebrandum et sic suscipiendum inabiles; stulte, qui sine causa racionabilis impedimenti se subtrahunt.

Prudenter uero et laudabiliter, qui sibi bene conscii frequenter uel cottidie accedunt. Nam et secundum beatum Ambrosiumcontra cottidianum morbum necessarium est cottidianum medicamentum, et quia cottidie labitur homo, cottidie indiget hoc sacramento pro medicina spirituali contra peccata.Si, inquit, quocienscumque sangwis Christi effunditur, in remissionem peccatorum effunditur, debeo semper accipere, qui semper pecco, et habetur De consecracione distinccione 5. IdemprimoDe sacramentis. Iste panis cotti dianus est. Accipe cottidie, quod tibi cottidie prosit; id est secundum Allexandrum:Cottidie prepara te humilem et deuotum ad suscipiendum.Huic eciam con sonare uidetur beatus Augustinus in eadem sentencia nec per dissimilia uerba hinc doctor sanctus Thomas idem approbans et tenens celebrantibus et aliis con municantibus de frequentando dat regulam talem: Si, inquid, homo experimen taliter cognoscit amorem ad Christum et feruorem deuocionis ad sacramentum ex cottidiana sumpcione augeri et reuerenciam non minui, talis debet frequenter aut eciam quottidie conmunicare, et quantum ad hoc quilibet est sue consciencie relinquendus, cuius ipsemet iustior poterit esse iudex quam quicumque alienus. Hec ille. Alexander eciam de Hallis doctor irre fragabilis ad idem sic ait: Si ex desiderio continuo et confidencia de assequendo huius sacramenti effectus homo eciam laycus singulis diebus accederet, ista frequencia sibi multum ualeret. Unde huius casus determinacio re linquenda est pie credulitati accedentis. Idem et allegat InnocentiumIII.: Eukaristia, si deuote sumatur, a malo liberat et conseruat in bono, uenialia delet et cauet mortalia, et quanto frequencius homo asse quitur illos effectus, tanto magis proficit et deo propinquat. Igitur ex pedit, ut homo cottidie accedat. Subiungit: Si enim homo efficitur dignior, quam prius erat, ex unico accessu, igitur dignius accedit, quando 2o accedit, quam quando primo accessit, et sic conuenienter. Igitur, quanto frequencius accedit, tanto cetteris paribus dignius accedit et ita efficacius semper assequitur affectus ipsius sacramenti. Hec ille. Intelligenda tamen sunt hec de eo, qui bene dispositus et deuotus accedit iuxta modum superius traditum et inferius amplius tradendum.

Uerum Albertus Magnus dicit, quod medium tenere in his beatum sit, quia medio, inquid, tutissime ibis aliquando celebrando et aliquando intermittendo, nisi officium exigat, quod cottidie celebretur. Hinc eciam eos acriter dicit reprehendendos, qui mulieres omni die conmunicant. Nam ut sic usu nimio faciunt sacramentum uilescere et pocius ex mulierum leuitate putatur huiusmodi desiderium prouenire quam ex sola deuocione. Hec ille. Beatus autem Augustinus in libro De ecclesiasticis dogmatibus omni die conmunicantem non reprehendit, si ex deuocione hoc facit, raro eciam conmunican tem nullatenus reprehendit, si ex humilitate dimittit. Habetur De consecracione distinccione 5 .Sanctus quoque Gregorius in Dyalogo quendam sacerdotem laudauit, qui omni die ex deuocione celebrauit. At uero beatus Ieronimus in Uitis patrumabba tem laudat, qui post susceptum ordinem nunquam celebrare ausus fuit. Ex istorum et aliorum sanctorum dictis et gestis unusquisque conicere poterit, quid sibi magis eligendum sit. Sed terret forsitan nec inmerito eciam quantum libet sibi bene conscium ac deuotum diuina ad magnum Augustinum prolata sentencia: Cibus sum, inquiens, grandium; cresce et manducabis meprimo Confessionum. Et illud prophete: Nunquid carnes sancte auferent a teinmundiciam tuam? Quasi diceret: Non sunt autem multi promp ciores ad hanc hostiam sanctam offerendam quam ad uitam sanctificandam, cum tamen hec hostia non parulorum sit medicina, sed grandium et prerequirat magis sanctitatem, quam eam inducat. Nec enim dubitatur a non sancto sumpta, id est peccatore, maiorem reddere peccatorem, quam inueniat. Iudicium quippe sibi manducat et bibit, qui indignus et indigne accedit. Mercantur etenim multi scilicet inde sanctitatem eo sanctiores se arbitrantes, quo in huius sacri ficii oblacione se uident crebriores, sed plane se decipiunt, ex quo nulla uel minima in se exhibent indicia percepte medicine, que sunt morum emen dacio, uanitatum mundialium declinacio, mentis in deum eleuacio, pas sionum mitigacio, carnis mortificacio, sensuum refrenacio, lingwe moderacio, concupiscenciarum, cupiditatum et ambicionum arefactio, deuocionis inpingwacio, diuini amoris inflammacio, cordis purificacio, mortis Christi efficax rememoracio, uite Christi conformacio, in Christum transformacio, mentis liquefactio, caritatis augmentacio, spei confirmacio, fidei roboracio, fomitis debilitacio, cordis spiritualis exhilaracio et cettera similia, que per hanc beatificam hostiam eam deuote summentibus conferuntur. Hii autem fructus sunt huius sacrosancte medicine. Ualitudinarius enim frustra summit medicinam, si nulla in eo signa conualescencie apparent, et talem medicinam sumere non est aliud quam medicinam amittere. Et utinam solam medicinam amitteret et non eciam infirmitatem augeret! Non enim simile est de hoc opere sancto scilicet hostie oblacione aut eius percepcione sicut de aliis operibus uirtuosis. Non enim peccata augentur, si elemosina a peccatore tribuitur nec si decime dantur aut iusta sentencia a peruerso iudice proferatur. In his et similibus non pro hibentur operum bonorum exercicia. Hic uero non sic, sed oportet aptum, idoneum et mundum accedere ad hoc opus deo reddendum, licet tamen quo ad representacionem passionis Christi in persona ecclesie id offerentis deo non dubi tatur fore gratissimum, a quantocumque peccatore celebretur. Sed quid michi utilitatis confert aliorum salus cum mee anime periculo procurata? Quid enim proficit homini, si totum mundum lucratur, anime uero sue detrimentum paciatur? Sentencia est organo dominice uocis emissa. Uerendum enim est secundum beati Bernardi sentenciam, quod a multis hodie insignia hec Christi passionis transfierint in mercatum et quasi uenatores per hec uenentur. Unde delicientur uentres. Christi corpore tanquam altera arte mechanica utantur, unde sustententur, alias forte ra rissime celebraturi et alias non habentes intencionem suam principaliter nisi, quatenus habere ualeant corporis refeccionem, cum hic cibus mentis sit non uen tris, licet presupposita recta racione et intencione seruiens altari possit de eodem uiuere et hec de his dumtaxat, qui cottidie eukaristiam sumunt et nullum indicium emendacionis uite ostendunt nec ostendere nec in melius proficere student.

De modo accedendi ad missam et forma tradita a domino Bonauentura premissa collectorum aliquali apo logia. Capitulum tercium

Premissa superius quadam doctrina generali de disposicione, quam preexigit misse celebracio, et quomodo diuersis diuersa conuenit preparacio, est nunc particularius agendum nec non distinc cius perquirendum, qualiter ante accessum sacerdos se habere quibusue medi tacionibus et oracionibus specialibus insistere debeat ac tandem in accessu, quid sibi fieri expediat et quomodo per totum processum in uerbis et signis per ordinem se gerat atque post expletum officium quales deo gracias peragat, ut sic fructum ex missa uberiorem acquirere ac meritum dignius et premium ualeat habundancius obtinere. Sed ne quis iam tacta ex me speret se consequi posse, qui ex proprio nil habeo, patrum sanctorum et probatissi morum uirorum exercicia mentalia et practicas, qualia spiritu edocti diuino in ipsius officii processu ac ante et post habuerunt suisque posteris eodem spiritu uolente in scriptis reliquerunt, pro deuocione excitanda ex multis pauca subnotabo. Et quoniam diuersis eadem conuenire non possunt et quod unius deuocioni proficere, alterius officere constat, uolui diuersa diuersorum quantum ad modum et ordinem exercicia in unum tamen finem ten dencia hic infra distincte recitare ut, in quo quis se magis ex peritur proficere, eidem attencius inhereat uel certe, ne per usum unius assiduum aliquando nauseat uel tempore incurrat sua per dies exercicia, ut sic studeat uariare ac uicissim discrete alternare. In quo cumque tamen suam deuocionem amplius flammescere persentit, huic eciam fre quencius nec non studiosius intendere debebit.

Forma accedendi ad missam secundum Bonauenturam

Igitur, o Christi sacerdos deuote, ad dominicum accessurus altare, audi docentem non me, sed eos, qui tibi formas tradiderunt subscriptas et primo doctorem seraphicum Bo nauenturam, dico alias Eustachium uocitatum, qui te, prout sequitur, af fectuose alloquitur, cuius flammigera uerba non raptim et in strepitu perfunctorie legendo transcurrere, sed sensum eorundem tuo cordi in toto uel in parte debes efficaciter inprimere ac intimo affectu, sicuti so nant, attencius ruminare. Accedendo itaque ad mensam celestis conuiuii iuxta apostulum proba te ipsum et diligenter examina, qua fide, ex quanta caritate et in quali proposito et propter quid accedas. Attende igitur ista quatuor singula per se. Et primo uide, quam fidem habere debeas circa ueritatem uel essenciam huius sacramenti. Credere enim firmiter debes et nullatenus du bitare, secundum quod docet katholica fides et predicat, quod in hora expressionis uerborum Christi panis materialis atque uisibilis adueniente uiuifico et ce lesti pane uelut creatori honorem deferens locum suum scilicet uisibilem speciem accidencium pro ministerio et sacramentali seruicio relinquit et desinente panis substantia miro et ineffabili modo in eodem instanti ista sub illis acci dentibus ueraciter existunt. Primo illic est purissima Christi caro et sacrum corpus, quod fabricante spiritu sancto tractum fuit de utero gloriose uirginis Marie, appensum in cruce, positum in sepulchro, glorificatum in celo.2o, quia caro non uiuit sine sangwine, ideo necessario eciam est ibi sangwis ille preciosus, qui feliciter manauit pro mundi sa lute in cruce. 3o, cum non sit uerus homo absque anima racionali, propterea est ibi illa anima gloriosa Christi excedens in gracia et gloria omnem uirtutem et potestatem, in qua repositi sunt omnes thesauri diuine sapiencie. 4o, quia Christus est uerus deus, ideo consequenter ibi deus est in sua maiestate gloriosus et tota trinitas sacrosancta. Hec omnia quatuor simul et singula tota simul sub specie panis et uini perfecte continentur, non minus in calice quam in hostia nec minus in hostia quam in calice nec in uno suppletur defectus alterius, sed in ambobus inuenitur misterium, de quo est grandis sermo. Et sufficit credere Deum uerum et hominem sub utraque contineri specie, cui assistunt angelorum frequencia et sanctorum presenciauna cum uirgine dei genitrice gloriosa. Sed de hoc posterius plura.

Cum ergo accedis, caue, ne dubitando uacilles et tamquam ceca manu bacculo arundineo scilicet argumentis materialibus et racionibus humanis querendo, quomodo ista fieri possint, sicut quondam Iudei litigabant et quidam discipuli scandalisati abierunt retrorsum. Sed subice te ipsum uel captiua et tene mentem tuam sub iugo fidei, quam tantis testibus roboratam uides. Quid enim dubitacionis de hoc sacramento remanet, quod a Christo tam expresse traditum, ab apostolis predicatum, a sanctis patribus orthodoxis tot centenariis annorum frequentatum tantisque cerimo niis, tot miraculis et prodigiis et obseruanciis quasi testimoniis palpa bilibus confirmatum uides? Tolle hoc sacramentum de ecclesia et quid erit in mundo, nisi error et infidelitas et populus christianus quasi grex por corum dispersus et ydolatrie deditus, sicut expresse patet in cetteris infi delibus? Sed per hoc stat ecclesia, roboratur fides, uiget et reuiret christiana religio et diuinus cultus. Unde inquit Christus: Ego uo biscum sum usque ad consumacionem seculi. Hec sunt, ait beatus Bernardus , que necessario fidem exigunt, racionem omnino non admittunt, expetunt simplicem creditorem, arguunt improbum discussorem. Hic mordeat fallax sophista lingwam, taceant Aristo tilica argumenta, quia talis transsubstanciacio non inuenitur plus ulla. Nam oportet credi salubriter, quod inuesti gari non ualet utiliter. Puteus enim ultra modum altus est iste et, in quo hauriamus, nusquam inuenimus. Hic est ille torrens, quem transuadere non potuit propheta.

Secundo proba te ipsum, cum quali proposito et disposicione accedas. Igitur discute et reuolue consciencie domum et uide, ne sit intus forte aliqua turpitudo in mente uel macula extra in carne, qua offendi possint oculi illius, qui est sanctus sanctorum. Primo ergo rediens introrsus ad iniquitatem tue mentis considera, quanta mala a iuuentutis etate conmisisti, quanta bona neglexisti in te et in aliis, quam breuis uita huius temporis. Scrutaris maxima et minima, ne forte, quod absit, post precedentem confessionem et penitenciam aliquid in te sit mortale peccatum uel peccandi propositum, unde mortua sit misera anima tua et hec per hoc a radice Christi et ecclesie abscisa, quia ille uiuificus panis et diuinus cibus non prestat influxum uite nec nutrimentum membris abscisis et mortuis teste scriptura, que dicit: In maliuolam animam non introibit sapiencia nec habitabit in corpore subdito peccatis. Unde a talibus sumitur sacramentum et non res sacramenti, id est Christi gracia et diuinitas caritatis eius. Comeditur per gustum, sed non reficit spiritum, uadit ad uentrem, sed non intrat mentem, deglutitur tanquam obruta sine sui lesione et non uiui ficat animam nec incorporat eam sibi neque unit, sed pocius nausea conpellente talem ipse Christus euomit uelut cadauer putridum bestiis et auibus deuorandum, cum scilicet infelicem animam tradit Sathane cruciandam, sicut de Iuda scriptum est, quoniam post buccellam introiuit in eum sathanas. Quapropter, si talibus illaqueatus es, caue, ne pro aliqua causa uel necessitate absque debita contricione et proposito penitendi ac confessione premissa accedere ad altare presumas, quia hor rendum est incidere in manus dei uiuentis. Sed heu, quot sunt hodie sa cerdotes miseri et sue salutis inprouidi, qui Christi corpus in altari ue luti carnes pecudum manducant et bibunt calicem contaminati ab hominacionibus multis, de quibus phas non est dicere, qui sceleratis manibus, pollutis labiis contingere non uerentur et osculari filium dei et Marie uirginis! Uerum si horum sa crificium suscipit deus, audeo dicere, mendax est et socius peccatorum. Insuper, quod deterius est, ad tantam peruenerunt temporibus istis peruersitatem et stulticiam, ut putent infelicissima sua scelera et inmundicias peccatorum, que cottidie iterant aut iterare proponunt, absque penitencia et confessione per sacram conmunionem cottidie ce lebrantes expiare. Tales non sunt sacerdotes, sed sacrilegi, non Christiani, sed heretici. Profecto, si rectam fidem haberent, aut peccare timerent aut celebrare cessarent.

2o non tantum mentis, sed et corporis est attendenda mundicia. Ideo caue, ne inmundus accedas; nec tantum dico de inmun dicia uoluntaria, que mortalis est, sed eciam de nocturnali siue casuali macula, que inpedit celebracionem, ubi non est magna neccesitas uel iussio preceptoris. Ubi ergo dicta interuenerint et dicte macule non dederis occasionem uel causam per precedentem concupiscentiam uel inor dinatam crapulam nec est secuta notabilis mentis coinquinacio per reminiscenciam et illusionem fantasmatum carnalium, credo, quod acce dere possis saluo meliori iudicio, maxime si singularis deuocio racione solempnitatis uel alterius cause te traheret ad celebrandum. Custodire eciam debes pudiciciam manuum, quantum potes, et omnium mem brorum tuorum puritatem. Unde tibi consulo, ut pre cetteris hominibus omni tempore maxime, dum celebrare uolueris, caueas ab omni contactu non solum tur pi et inmundo, qui fit cum peccato, sed eciam a quolibet indecenti et in quinato, et totum te recolligas, ut nec actus nec cogitacio ad aliud dispergatur. Et insuper curam habeas diligentem de mundicia et nitore paramentorum altaris, sacrorum uasorum, ut cum omni honore et di ligencia tractetur ille, qui est angelis, archangelis et potestatibus tre mendus et honorandus.

Tercio proba te ipsum, ex quanta caritate et quali feruore accedas. Non solum enim mortalia, sed eciam uenialia per negligenciam et ocium multiplicata et eciam per inconsideracionem ac per distrac ciones dissolute uite et male conswetudinis, licet non occidant animam, tamen quandoque reddunt hominem tepidum et obnubilatum et indispositum et in eptum ad celebrandum, nisi dicti pulueres et stipule uenialium per affla tum spiritus et flammam caritatis uentilentur et consumantur ex ardescente igne cordis, ex consideracione proprie uilitatis. Ideo caue, ne nimis tepi dus et inordinatus accedas et inconsideratus, quia indigne summis, si non accedis reuerenter, circumspecte et considerate. Unde apostolus: Iudicium sibi manducat et bibitetc.  Quod apercius insinuat, cum dicit subdens: Ideo inter uos multi inbecilles per fidei inconstanciam et infirmi, scilicet peccato graui obscurati et dormiunt multi per torporem et desidiam. O quante angustie me undique premunt et affligunt! Accedere indigne hor rendum est iudicium, non accedere ex notabili negligencia uel contemptu dampna bilis culpa. Unde Beda: Cum enim sacerdos est absque mortali peccato et in proposito bo no non habens legittimum impedimentum et non ex reuerencia, sed ex negligencia celebrare omittit, tunc, quantum in ipso est, priuat sanctam trinitatem laude et gloria, angelos leticia, peccatores uenia, iustos subsidio et gracia, in purgatorio existentes refrigerio, ecclesiam Christi spirituali beneficio et seipsum medicina et remedio, quo infirmitates et cottidiana peccata purgantur, quia, sicut ait Ambrosius: Quocienscumque effunditur sangwis Christi, in remissionem peccatorum effunditur. Debeo illum semper accipere, ut semper michi peccata dimittantur, et, quia semper pecco, semper debeo habere medicinam. Item priuat se omnibus fruc tibus talibus prouenientibus ex sacra conmunione, que sunt peccatorum remissio, fo mitis mitigacio, mentis illuminacio, interior refectio, Christi et corporis eius mistici incorporacio, uirtutum roboracio, contra dyabolum armacio, fidei certitudo, eleuacio spei, excitacio caritatis, augmentacio deuocionis et conmunicacio angelorum nec non omnium Christi meritorum et omnium electorum. Item non conplet sibi in iunctum magne dignitatis obsequium nec officium exercet debite ser uitutis dei. Et tamen scriptum est: Maledictus homo, qui facit opus Dei negli genter. Item contempnit Christi preceptum de obseruancia huius sacramenti, ubi Christus conminatur: Nisi manducaueritisetc.  Item abicit uiaticum sue peregrina cionis exponens se periculo mortis, quia, nisi recipiat alimentum corporis Christi et uite uegetacionem, efficitur sicut mortuum. Ultimo, quantum in se est, euacuat diuinum cultum et latriam creatori debitam sicut ingratus de beneficiis dei, unde Numerorum 9o capitulo: Si quis mundus est, scilicet a mortali peccato, et in itinere non fuerit aliter impeditus et tamen non fecerit phase, exterminabitur anima illa de populo suo, quia sacrificium non obtulit domino in tempore suo.

Ergo, quantum potes, toto conatu per exercicium bonorum operum, lacrimarum contricione et deuocionis flamma expelle a te omnem torporem et negligenciam, ne inueniaris re spuere tantorum carismatum dona. Si autem uis accendi ad amorem, considera tota mente ista duo: primo illius summe caritatis incendium, quo summa bonitas pro te uermiculo fetido tam penose sustinuit crucis obprobrium; 2o illius nobilissimi corporis cibacionem sangwinisque preciosissimi potacionem.

Primo attendens illam beatam mortem discucies causam. Causa autem non fuit nisi necessitas nostre redempcionis. Sed quia Christus non debuit plu ries mori eo, quod illa una mors satisfecit pro peccatis omnibus factis et fiendis, ideo sufficit, quod illam unam hostiam sui corporis quondam pro nobis semel ymolatam moriens relinqueret cottidie a nobis pro residuis delictis mistice offerendam deo patri pro conmutacione nostre mortis, cui cottidie sumus obnoxii per peccatum. Unde Augustinus: Iteratur cottidie hec oblacio, licet Christus semel passus sit, quia cottidie peccamus peccatis, sine quibus mortalis infirmitas uiuere non potest; et quia cottidie labimur, cottidie Christus pro nobis ymolatur mistice.Propter hoc, quidquid agitur in missa, et omnis ornatus et cerimonia nil aliud representat nisi Christi passionem. Ob hoc super omnia est salubris et necessaria Christi mortis memoria in ipsa missa similiter ante et post, unde ipse Christus Luce 22o: Hoc fa cite in meam conmemoracionem; et apostolus IIo ad Corinthos 11o: Quocienscumque manduca bitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini anunciabitis, donec ueniat.

2o, si uis ad amorem accendi et inflammari, considera illius sacri corporis cibacionem et uide, quam bonus et suauis est spiritus eius in nobis quamque congrua et utilia prouidit nobis pater noster celestis uiuificanciad alimenta, quia enim racionalis creatura ad hoc facta est, ut sit capax et particeps bonitatis dei, ex qua participacione uiuere et ad beatum esse peruenire debet, sine qua ex se ad nichilum tendit et ad mortem sempiternam, nisi per cibum uiuificantem iugiter uegetetur ex participacione diuine uirtutis et glorie; quam participacionem ideo conmescionem uoco, quia, sicut corpus animale per cibum uiuificatur, calefit et inpingwatur, sic anima racionalis per spiritum Christi, quo frui debet pleno affectu et intellectu, nutritur, ui goratur et inflammatur. Et angeli in patria pleno haustu bibunt de perhenni et uiuo fonte luminis ac saciantur ab ubertate domus eius. Sic sapiencia dei ante prouidit, ut racionales animas hominum, quas tam care redemit et per graciam magnificauit, effecit similes angelis dei, cibaret illo pane, quo angeli nutriuntur, sine quo nec illi nec isti uiuere possunt, et hoc per aliquem modum conuenientem nobis paruulis, quia inpossibile est cum isto mortali corpore illum panem uite in soliditate proprie forme, scilicet diuinitatis, degustare. Ideo, ut uel comesti bilem panem nobis preberet sub forma conuenienciori scilicet panis et uini corporalis, dedit propter conuenientem similitudinem panis ad panem et refectionis ad refectionem, ut, sicut angelos uiuentes spiritus cibat uerbo increato, sic mortales homines cibaret uerbo incarnato in sacramento suscepto. Unde dictum est: Panem angelorum manducauit homo. Et: Ego sum panis uiuus, qui de celo descendi.

Quarto et ultimo proba te ipsum: Propter quid et propter quam causam accedis? Et hic dirige aciem mentis ad duo precipue, scilicet ad purum affectum et desiderium sanctum. Primo uide, quid desideres, ne forte propter auariciam aut timorem aut uanam gloriam aut conswetudinem uel alicuius humane aut mun dane conplacencie aut temporalis fauoris aut lucri causa accedas, sicut multi diebus istis abutuntur ad suam perdicionem, quod est datum ad sa lutem. Ue, ue, domine, deus meus, quanti hodie infelices accedunt ad sa cros ordines et diuina misteria accedunt non celestem panem querentes sed terrenum, non querentes spiritum sed lucrum, non dei amorem, sed suam ambicionem, non salutem animarum, sed questum peccuni arum, non Christo seruire mundo corde et corpore et sacris misteriis fa mulari, sed deliciari, ditari, superbire et luxuriari de patrimonio Christi et de elemosinis populi, ac insuper ecclesiasticas dignitates ambiendo multis litigiis et simoniis pocius rapiunt, quam assequantur, non uocati a deo, sed impulsi a dyabolo. Tu autem, homo dei, dirige uota tua et desideria ad deum et uide, quibus affectionibus et desideriis trahi debeas ad sacra misteria celebranda.Primo trahat te consciencia et remorsus delictorum sperans per eum quasi per hostiam placacionis ab omni peccato purgari;2otue infirmitatis intuitus et consideracio, ut eum quasi medicum ad te uoces, per quem ab omni infirmitate cureris; 3o pressura alicuius tribulacionis, ut per eum, qui omnia potest, ab omni aduersitate cicius libereris et protegaris; 4to desiderium alicuius gracie uel spiritualis beneficii impetrandi, ut per eum, cui pater nichil negare potest, obtineas; quinto graciarum actio pro omnibus beneficiis temporalibus et spiritualibus tibi et aliis impensis, cum nil habeamus deo retribuere pro omnibus, que retribuit nobis, aliud quam calicem salutaris accipere et sacrificare hostiam lau dis, id est Ihesum Christum; sexto caritas et conpassio proximorum, cum pro salute uiuorum et requie defunctorum nichil efficacius interpellet quam Christi sangwis effusus in remissionem peccatorum; septimo laus dei et sanctorum, cum non habeamus, quo possimus deum et sanctos pro sua dignitate laudare quam Christum sacramentaliter deo patri offerre et ymolare; octauo dei amor et dilectio, ut eum inuites ad te ac per inuisceracionem spiritualis refectionis in te ipso eum delectabiliter amplexeris; nono sitis et desi derium augende gracie, quia hoc sacramentum fontem continet graciarum et sanctificacionum et auctorem salutis dominum Ihesum Christum. Ideo dicitur eukaristia, id est bona gracia. Cettera uero sacramenta fluenta sunt et riuuli graciarum, quibus sanctificamur; decimo ardor et suspirium, quo totis uis ceribus uirtute huius excessiue caritatis et dulcissime refectionis cupias sanctificari ab omni inquinamento carnis et spiritus et eripi ab omnibus periculis et temptacionibus ac inseparabiliter uniri Christo saluatori et conseruari in suo amore. Unde inquit Iohannis 17: Pater, quos dedisti michi, uolo, ut, ubi ego sum, illi sint mecum, ut sint unum, sicut nos unum sumus, ego in eis et tu in me, ut sint consumati in unum. Secundo dirige mentem et totam intencionem et propositum circa ea, que agere debes, scilicet per latriam deum colere. Cultus autem latrie soli deo debitus est honor impensus summo creatori ex debito seruitutis, quo obligamur non solum nostram, sed nos ipsos impendere pro suo honore et mori, si expedierit, in recog nicionem suorum beneficiorum et sue inmense bonitatis nobis ostense et hoc corde contrito et corpore humiliato; et toto affectu, actu et habitu, gestibus et signis prosternentes nos ante oculos sue maiestatis et sacrificiis et muneribus eum uenerantes referamus ad ipsum omnem spem nostram et desiderium nostrum tanquam in finem ultimum, propter quem omnia exspectantes ab eo, omne meritum et retribucionem bonorum nostrorum et malorum secundum retribucionem iusticie sue suique beneplaciti. Aliis sanctis exhibetur et debetur honor et deuocio et dicitur dulia, que non est cultus nec adoracio, sed subrogacio et inuocacio, ut sint apud deum aduocati pro nobis, et omnis reuerencia, que eis in penditur propter deum, cui sunt coniuncti, exhibetur. Deus autem debet a nobis in inmensum timeri, honorari et amari. Primo ex consideracione sue omni potencie et iusticie, qua nos plenissimo iure potest dampnare et saluare, est summe timendus. Ex hoc enim timore oritur dolor de peccatis, pudor, suspiria, lacrime, tunsiones peccatoris, supplicaciones, iei unia, discipline, peregrinaciones et huiusmodi.

2o ex consideracione sue sapiencie et maiestatis summe est honorandus. Ex hoc namque honore oritur ueneracio et reuerencie, genuflexiones, curuaciones, prostraciones, oraciones, thurificaciones, consecraciones, mundicia sacrorum et para mentorum, ornatus et decor, festiuitates et celebraciones et solempni tates luminarium, cantus psalmorum, ympnorum uel lectionum et huiusmodi. Tercio ex consideracione bonitatis et clemencie est infinite amandus. Ex hoc autem amore oriuntur graciarum actiones, laudes, ympni, benedictiones, uota sancta, incensiones et huiusmodi. Item intendere debes, ut ex frequenta cione diuini cultus nomen dei in nobis sanctificetur et a nobis per sanctitatem uite glorificetur in mundo et crescat in orbe cultus et honor dei, ut cognoscat totus mundus nos esse clericos unius ueri dei et sal uatoris Ihesu Christi. Item intendere debes Christi mortem memorari, quod quidem est precipue et sollicite obseruandum. Item intendere debes totam ecclesiam iuuare, ut scilicet proponas deum orare pro papa, cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis, episcopis, doctoribus, rectoribus, sacerdotibus, clericis, monachis, religiosis, monasteriis et omnibus Christo famulantibus; pro regibus, ducibus, principibus cetterisque nobilibus, pro uirginibus, uiduis, orphanis, peregrinis, captiuis et afflictis, debilibus, infirmis et pro omni populo dei; et pro paganis, scismaticis et hereticis, ut conuertantur ad deum uerum et sancte ecclesie unitatem; item pro defunctis ordinem similiter seruando. In speciali eciam orare debes pro aliquibus caris, scilicet pro parentibus, consangwineis, amicis, deuotis et conmendatis tibi ac in tua oracione sperantibus. Item singularissime pro te ipso, ut, si aliquem premissorum fidelium precipue propter odium aliquod uel rancorem excludis, ut non sit particeps tanti beneficii, mortaliter peccas agens cum odio diuina misteria.

His premissis postquam ex ruminacione predictorum in meditacione tua exardescit ignis in corde tuo, euome et purga feces peccatorum tuorum spiritu contrito et humiliato memorans, quanta conmisisti cogitacione, uoluntate, uerbo et opere, quanta bona obmi sisti, que debuisti facere et potuisti. Et uadas ad spiritualem medicum et patrem et dic peccata tua non in conmuni et generali confessione, ut quidam duro corde faciunt palliantes foliis conmunium uerborum in generali confessione sua enormia peccata et absque uerecundia et dolore taliter proferentes, ut eciam in plateis possent taliter absque rubore publice confiteri. Hec non est confessio, sed de risio. Sed, si uis sanari, aperi uulnera et de profundo corde enarra clare et aperte, que post precedentem confessionem egisti, non solum opera, sed eciam cogitaciones peruersas, quarum delectacio mentem maculat, non solum mortalia, sed et uenialia grauiora, que conscientiam mordent et ledunt. Cettera per modum generalem breuiter et clare exprime, deinde peracta penitencia tibi in iuncta decanta cum deuocione illos quinque psalmos: Quam dilec ta tabernacula cum suis uersiculis et oracionibus. Dicas eciam, si tempus suppetit, oracionem illam Summe sacerdos, quia ualde efficax est et deuota. Postea procedens ad altare recole Christum euntem ad crucem et fige cor ad ea, que in passione gesta sunt. Non multiplica collectas nimium nec alia lege ex deuocione uel proprio arbitrio, quam quod a sanctis patribus institutum est. Cum autem per ueneris ad sanctum canonem, recollige mentem, ne per diuersa uagetur, et appone diligenciam magnam in signis et actibus et maiorem in uerbis, maximam in intencione; primo propter continenciam tam preciosi corporis et sangwinis, 2o propter continenciam diuinitatis inmense. Item memento tam pro uiuis quam pro mortuis. Non fiat cum uoce et uerbis reconmendacio, sed tamen in mente dis curre per quasdam personas magis speciales. Cetteras recollige sub conpendio referens intencionem ad omnes, pro quibus antea orasti siue orare proposuisti. Dum perueneris ad Qui pridie, mentem tuam et intencionem dirige ad illud, quod intendit Christus in sua cena et quod intendit sancta mater ecclesia. In conmunione autem paulisper subsiste et dic non lingwa uel labiis, sed corde: Domine, miserere. Quis es tu et quis ego, ut presumam te mittere in latrinam fetidam corporis mei et anime mee? Ut quid me fe cisti, ut tibi hanc iniuriam execrandam facerem? Mille enim lacrimarum anni et penitencie non sufficerent ad tam nobile sacra mentum digne semel percipiendum; quanto magis ego miser indignus sum, qui cottidie pecco, incorrigibilis perseuero, inpreparate accedo; sed in infinitum maior est misericordia tua quam mea miseria, unde de tua pietate confisus te summere presummo. Hec enim duo maxime con ferunt ad congruam percepcionem sacramenti, scilicet profunda humilitas cum annichilacione sui et attenta meditacio atque conpassio passionis ac mortis Christi. Post conmunionem, si non sentis aliqualiter spiritualem re fectionem, signum est infirmitatis spiritualis uel mortis. Ignem posuisti in sinum et non sentis calorem, mel in ore et non sentis dulcedinem. Si uero consolacionem sentis aliquam, non tibi tribuas, sed sue bon itati, que eciam et malos et indignos consolatur, et dicas in corde tuo: Ad meam miseriam detestandam fecit. Quid faciet, si uitam meam correxero? Ideo totis uiribus uolo me emendare et uitam meam in melius mutare et semper sibi adherere. Hoc autem non reputes posse tua uirtute, sed auxilio gracie sue, quod ipse tibi et michi prestare dignetur. Qui uiuit et regnat in secula seculorum. Amen. Huc usque Bonauentura.

Alia eiusdem breuissima formula, quod sex sunt condiciones, quecuilibet sacerdoti attendende sunt ante missam. Capitulum 4um

Rursum in Stimulo amorisdoctor idem seraphicusad missam, inquit, celebrandam sex a quolibet sacerdote at tendenda considero. Primum est racionis discrecio respectu ueritatis, ut uidelicet sciat, quis quid recipere debeat. Quid? Quia uerum deum, qui fecit celum et terram et uerum hominem, qui pro nobis pependit in ligno. Quis? Quia homo, non bestia, per peccatum. Unde pre cetteris repellat a se sacerdos omnem bestialitatem peccati. Secundum est mentis deuocio respectu eius sanctitatis. Debet enim considerare, quod ille, quem recepturus est, sanctus sanctorum est et omnis sanctitatis origo. Et ideo, quantum potest, sancte et deuote accedat ad ipsum a se repellens omnem inmundiciam uel duriciam per conpunctionem lacrimarum et omnem amaritudinem per deuocionis oracionem et dulcedinem. Tercium est animi reuerencia respectu maiestatis, ut scilicet ad tam excellentem dominum uereatur accedere tam uilissima creatura. Si enim ante imperatorem non esset dignus stare homo infectus putredine, quanto magis dominum recipere in sacramento altaris indignus est miser homo, cuius omnes iusticie sunt sicut pannus menstruate? Et si iusticie sunt tales, qualia sunt peccata? Et quidem indignissimus est ad hoc omnis homo. Consideret tamen, quod maior est dignacio sua quam indignitas nostra, sua benignitas quam miseria nostra. Quartum est amor et desiderium cordis respectu sue bonitatis. Unde multum cauere debet homo, ne cum tedio aut cordis torpore ad illud sacramentum accedat, in quo continetur summa bonitas et infinita iocunditas. Ideo mirum uidetur, quomodo in ista recepcione homo non liquescit totus amoris calore et quomodo non absorbetur suauitatis dulcore. Consideret ibi domini sui pas sionem, si uult ad amorem accendi, et illius nobilissimi corporis et sang winis cibacionem et institucionem, si uult ad desiderium prouocari et tandem refici prouocatus. Quintum est pro se et pro aliis affectuosa et humilis de precacio in sermone respectu clemencie sue. Ab ipso enim secure potest petere, quoniam dixit: Petite et accipietis, querite et inuenietis. Et ad hoc credo istud maxime sacramentum esse institutum, ut postuletur uenia et gracia impetretur in oblacione illius nobilissimi holocausti. Sextum est tocius hominis diligencia respectu sue inmense nobilitatis et inmensitatis. Si enim cum diligencia magna quis seruit alicui principi seculari, cum quanto maiori diligencia debet sacerdos domino suo ministrare et omni uigilancia pertractare illud dignissimum sacramentum, ac si nichil aliud esset aut nunquam aliud facere deberet. Debet ibi esse tunc intencio tota, prolacio sufficiens et distincta, ut nichil sit confusum uel diminutum. Debet nichilominus esse contrectacio prouida et discreta ac omni honestate ornata, et sic ibi omnia cum summa diligencia operetur sacerdos. Ad hoc consulo cuilibet sacerdoti, ut pre cetteris hominibus omni tempore ab his omnibus, que aliquomodo cor suum habitaculum regis sui polluere possunt, siue parum siue multum tam occasionaliter quam actualiter se elonget, quantum potest.

Tunc autem precipue, cum ad missam ce lebrandam uadit, a cunctis se abstineat, quantum potest, et se totum recolligat in se ipso, ut nec sensus nec cogitacio ad aliud diffundatur. Suam conscienciam discutiat diligenter et, quod inuenerit lauandum, lauet habundancia lacri marum, uadat ad confessorem suum et extra euomat omnia uenenata et inmediate peracta penitencia iterum recolligat semetipsum et ad diuinam maiestatem ele uet mentem suam, diuinam consideret magnificenciam et ad propriam miseriam uergat, ut sic uideat, quam magnus est dominus et quam paruus ymo quam uanus et inutilis sit ipse. Intret, quantum potest, in deum et in se ipso, quantum ad nichilum re digatur. Et cum fuerit alteratus et diuinus effectus, ut quasi nil aliud uideat uel sentiat nisi deum, preter deum omnia reputet uanitatem. Tunc cogitet, qualis fuit erga nos dilectio dei nostri, qui sic pro uili re ymmo pro tam detestabili uo luit sibi sic uilem unire naturam et in ea a uilissimis et abhominabilissimis tam seua et turpia sustinere. Tunc ruminet illam magnificenciam caritatis et illo inestimabili ardore, quantum ualet, inflammetur. Et cum ignitus fuerit caritate circa dilectum, adaperiat uiscera pietatis et sic pro se uilifica to afflicto et letaliter uulnerato conpaciatur intra se intense; omnia illa uulnera in se transformet, ac si ipsemet esset letaliter uulneratus et, ut magis Christi uulnera eius animo inprimantur, discurrat per singula uulnera et nunc, quanto in isto et quantum in illo uulnere passus sit, medi tetur. Nunc, quanta et qualia fuerunt illa flagella, estimet diligenter. Et cum sic in ista meditacione cum Christo fuerit crucifixus, quod in isto maxime exigitur sacramento, tunc cogitet, quod illam nobilem carnem in crucis ara ymo latam pro nobis dignatus est nobis dare in cibum et sangwinem eius effusum pro redempcione humani generis de latere suo in potum. Et nunquam credas, quod sangwis ille, quem recipimus in altari, sit extra corpus eius et tamen, ut effusum pro nobis in passione recipere debemus, idest sub illa intencione. Tunc eius dilectionem erga nos consideret et ruminet illius magnificenciam sacramenti. Hoc intellige, quantum potes, quia uix poteris aliquam inuestigare scintillam tam inmensi amoris domini nostri in hoc magnifico sacramento. Et cum bene ruminauerit illud magnificum sacramentum saluatoris et iam quadam celesti dulcedine indutus fuerit, humiliter et reuerenter ad hoc sacramentum accedat et cum omni diligencia prosequatur. Hec ille.

Ex Laudatorio eiusdem Bonauenture meditacio deuota ad sacramentum eukaristie suscipiendum

Siquidem tibi iure debetur omnis laus, honor et gloria ab omni possibili cre atura, te itaque glorifico teque benedico et in tue laudis pre conio uere cordis et oris uehementer exulto. Tibi uirtus, decor et for titudo, potestas et graciarum actio per secula inmensa, qui post tantorum magnitudinem beneficiorum conmunium et priuatorum numerum, pondus et modum omnemque estimacionem longe transcendencium, quamuis in numero, mensura et pondere, modo, situ et ordine, tu deus eterna et infinita sapiencia sapienter constituens suauiterque disponens condideris uni uersa, eciam te ipsum propter hominum eternam benedictionem et salutem hominibus deum et hominem in mortem tradidisti. Gracias tibi denique et laus, o deus super benedicte, domine Ihesu Christe, quoniam adhuc cottidie michi adest dulcedo dilectionis tue et in cunctis misericorditer subuenis, letificas et consolaris, dum michi cibum prestas celicum et panem das angelorum habentem omne delectamentum et omnem suauitatis saporem. Panis iste angelicus tu es, domine, qui dixisti ore tuo sanctissimo et benedicto: Ego sum panis uiuus, qui de celo descendi.Pater enim, cum sis et creator omnium, paterna prouidencia curam geris uniuersorum et sustentas misericorditer omnia, que creasti, quia tu aperis manum tuam et imples omne animal benedictione. Sed sicut corpora sustentantur terreno alimento, sic animas hominum precipue tibi fide et dileccione adherencium reficis conuiuio celesti, corpore tuo scilicet sanctissimo et sangwine preciosissimo, quibus in uia refocillati et confortati homines alacriter ad patriam proficiscantur et terrena despicientes animo suspirent ad celestia. Quamuis enim, domine, iam glorificatus in celis uisibilem nobis tui corporis subtraxeris presenciam et ascendens omne regnaturus in euum resideas localiter ad dexteram maiestatis in excelsis, ad mo nimentum tamen tue acerbissime passionis et ob recordacionem tue feruide dileccionis, qua tuos semper diligis, sacramentaliter te tuis fidelibus repre sentas, qui carnis adhuc pressi fragilitate tam splendidum lumen et tam ingentem tui glorificati corporis claritatem non possent oculis corporeis aliquatenus intueri. Ideo sub uelamine te ipsis demonstrans corpus tuum sanctissimum, quod in cena passibile et mortale discipulis tradidisti, iam nunc sublato omnis passionis grauamine gloriosum et inmortale sub panis representas accidentibus. Res hec ammirabilis cunctisque predicanda populis. Nam quod panis prius cernitur, mox, ut consecratur, corpus Christi efficitur; forma nec mutatur, sola manent accidencia, nil de panis sub stancia. Gloria tibi, domine, qui natus es de uirgine, qui sub tali uelamine te demonstras hodie, ne opprimamur lumine tue excellentissime glorie; sic, domine, tua operante dileccione supernis ymma copulantur, angelis homines sociantur, dum in hora ymmolacionis ad manum sacerdotis tota assistit curia celestis et tibi domino dominorum astant ministrantes exercitus angelorum. De hoc, domine, nichil dubito, quin tu, qui propter hominum saltutem et dileccionem processisti in mundum de uirgineo thalamo, eciam propter dileccionis ostensionem, licet nunc glorificatus resideas in celesti palacio, te nobis exhibeas presentem in altaris sacramento, quia fidelis es in omnibus uerbis tuis et sanctus in omnibus operibus tuis. Ideo sicut in uniuersis sic et in hoc perficis, quod promisisti discipulis tuis totique ecclesie tue sancte, priusquam celos ascen dens diceres: Uobiscum sum omnibus diebus usque ad consummacionem seculi. Ecce enim, condescendens infirmitati nostre sub panis et uini specie nobis te ostendis et pascis cottidie animas nostras sacramentali sew spirituali corporis et sangwinis tui refeccione. Dulcis est ista refeccio deuotis mentibus, in qua reperitur delectabilis consolacio et suauitas tocius dulcedinis summaque delectabilitas omnis suauitatis. Ue ergo miseris et pecudum more uiuentibus nec utentibus racione, qui plus delectantur in felle draconum uel siliquis porcorum, hoc est in sordibus peccatorum, quibus mortificantur, quam in te, domine, qui es summa iocunditas sanctorum, perfecta sacietas ciuium supernorum atque dulcissimus panis angelorum, quo refecti perhenniter uiuificantur, sicut tu, qui uerax es, protestaris dicens: Siquis manducauerit ex hoc pane, uiuet in eternum.Patres nostros manna sustentabas in deserto, donec terram introirent melle et lacte manantem; tamen mortis non euaserunt aculeum. Nobis uero maiora tue dileccionis occurrunt insignia, dum cibo nos cibas celico et pane nos reficis angelico, corpore scilicet et sangwine tuo, quousque te donante locum introire mereamur, in quo nullius boni est indigencia, sed omnium bonorum affluencia, ubi te uidentes facie ad faciem eterno iocundabimur et perhenni gaudio consolabimur et perfectissime saciabimur, quia ibi nobis apparebit gloria tua et in lumine tuo uidebimus lumen.O quam magna multitudo dulcedinis tue, quam abscondisti timentibus te et diligentibus te, ut non deficiatlaus tua de ore ipsorum, dum manducauerint et saturati fuerint hoc dulcissimo pane angelorum! O quam felices et beati, qui ad istud magnum et splendidum conuiuium, quod in mensa altaris a domino preparatum est, inuitati ueniunt inmaculati et inmunes a uiciis et accedunt cum reuerencia digna et deuocione debita! Laudo, glorifico atque gracias ago tibi, domine, quod me dignatus es illorum numero aggregare, qui ad illud inui tati sunt conuiuium, ubi uere corpus tuum sumitur et sangwis tuus bibitur. Et rogo, sicut cum ceteris fidelibus dignatus es me uocare, sic eciam me digneris a uiciorum sordibus purgare et preparare gracia tua, ut dignus sim accedere ad mensam tuam et possim mundis labiis et puro corde panem illum celestem cottidie sacramentaliter aut spiritualiter degustare. Consumat in me, domine, dileccio tua omnem peccatorum feditatem ac ru biginem uiciorum, ut semper sincera mente corpus tuum et sangwinem merear suscipere non ad iudicium aut condempnacionem, sed ad remedium et salutem anime mee et contra malorum omnium perpetuam proteccionem. Eya, domine benignissime, unde hoc michi nisi a sola tua clemencia, ut illo procrearer in tempore, in quo tot exuberarent graciarum flumina, et tam ingencia prestantur tue cari tatis munera et relucent innumerabilia tue beneficia largitatis? Multi reges et prophete noluerunt audire, que nunc in hoc tempore gracie audio, et non audierunt, et uidere, que iam uideo, et non uiderunt. Ideo non meis ascribo hoc meritis, sed attribuo tue magne bonitati et inmense caritati. Non enim melior sum quam patres sancti, qui feruentissime hoc expectauerunt nec tamen assequi potuerunt, ut haberent et uiderent, quod diu concupierunt. Michi autem peccatori tantam contulisti graciam, ut, quod patres et prophete sancti desiderauerunt fieri, iam factum esse cognoscam et sciam certissime te dominum meum pro mea et omnium hominum salute incarnatum, morte crudelissima necatum, nunc autem super angelos omnes eleuatum. Insuper michi tribuisti, ut credam fidelissime et intelligam te presentem esse assidue in altari et hostiam accepta bilem deo patri pro peccatoribus ymmolari. Hec omnia sapere et intelligere, fideliter percipere et sinceriter conprehendere nullis meis exigentibus meritis, sed solo munere miseracionis et misericordie tue michi prestitisti misero. Unde laudo, domine, et benedico nomen tuum benedictum in eternum; et affero tue pietati quascumque exiles et meritis inpares graciarum acciones pro innumerabilibus et ineffabilibus beneficiis, donis et graciis tuis et suppliciter deprecor, ut sicut dilectos discipulos tuos post ascensionem tuam orphanos non dereliquisti, sed ipsis consolatorem spiritum sanctum misisti, cuius gracia illuminati et uirtute roborati stabiles in fide et dileccione permanserunt, in operibus bonis confirmati sunt et in omni uirtute roborati profecerunt, perfecti eciam facti sunt et dilecti inuenti et feliciter consumauerunt cursum uite; sic, domine, digneris cor meum spiritus tui lumine illustrare, ut sciam, qualiter in tuo sancto seruicio debeam conuersari. Robora me auxilio tue gracie, ut deuitare possim omnes insidias latentis inimici. Da michi, domine, caste, sobrie, iuste et pie in hoc seculo uiuere, semper in amore tuo proficere, ire de uirtute in uirtutem, ut cursu uite mee feliciter consumato dignus fiam uidere te deum deorum in Syon! Eya, clementissime domine, ego indignus famulus tuus te corde et labiis, te totis uiribus rogo et preces offero tue inmense bonitati, ut, sicut dedisti michi te cog noscere et intelligere tuam misericordiam, sic quoque graciam tuam michi tribuas, ut ex toto corde, tota anima et omni fortitudine mea te solum diligam ac concupiscam, tibi soli adheream nec aliquid extra te queram, quia tu solus sufficis, et cunctis affluam bonis, si animam meam repleueris esurientem. Nam apud te est fons uite et delectacionis in dextera tua usque in finem. Inflamma me, domine, amore tuo, ut spiritus meus igne tue caritatis accensus per te consoletur, anima mea in te delectetur et omne desiderium meum circa te semper occupetur. Oracio mea ad te dirigatur et meditacio cordis mei iugiter intenta tuis laudibus et graciarum accionibus amoris tui incendio dulciter afficiatur, et presta, ut post inchoatam et aliquantulum degustatam in presenti tue dileccionis dulcedinem peruenire ualeam ad summam plenitudinem tue dulci ssime fruicionis et ad perfectam consolacionem angelice exultacionis. Perduc me, misericordissime domine, post hoc exilium ad celestem patriam, que continet omne, quod delectat, ubi beata uita in te uiuo fonte bibitur nec aliquid aduersi a se uel ab alio, quisquis illuc peruenerit, patitur. Uere mansio illa secura et ab omni sorde pura, in qua ciues celici tor rente uoluptatis tue potantur et ab ubertate domus dulcedinis tue deebriantur. In quam me benignissime digneris indignum introducere et inter conuiuas mense tue cum gaudio collocare, quibus transiens tu ipse ministrabis et eternam iocunditatem propinabis et uultus tui leticia ineffabili eos saciabis in eternum. O quam felix ero, illuc si peruenero, et faciem tuam splendidam in iubilo contemplabor! Mors michi non erit amplius et fugiet omnis dolor et gemitus. Semper uacabo et uidebo te regem meum in decore tuo et honorificencia regali. Uidens autem sine termino gaudebo, absque fastidio amabo et eternaliter sine fatigacione collaudabo; tunc ultra non esuriam nec animo siciam, quia fonte perhenni potabor et pane uite ac tocius dulcedinis saciabor fruarque semper tua dulcedine nec unquam fastidire potero, dum omni tempore nouam in te delectacionem inuenero, omne desiderium meum implebitur, cordi meo omni hora innouabitur leticia, anima mea sine modo iocundabitur, dum te creatorem suum sine fine contemplabitur in eterna claritate, ad quam claritatem et supernorum ciuium unitatem, domine, merear pertingere tua opitulante gracia. Qui uiuis et regnas in secula seculorum. Amen.

De alio modo accedendi ad missam et qualiter secundum Magnum Albertum sacramentum eukaristie sit sumendum. Capitulum quintum etc. 

Ulterius, quemadmodum tradit Magnus Albertus, ad missam accedendum sumendumque unificum sacramentum est in fide ueritatis, in spe diuine largitatis, in caritate ecclesiastice unionis, in conpunccione amaritudinis et in delectacione ac deliciis beate perfruicionis. In fide quidem ueritatis, ut omnibus, que de sacramento tradita sunt, fides adhibeatur. In spe largitatis, ut diuina largitas in tanto sacramento semper ampliora donatura speretur. In unitate caritatis, ut unitas ecclesie seruetur. In conpunccione amaritudinis, ut ex parte nostra, qui summimus sacramentum, Christi mors et passio cum dolore semper in corde habeatur. In delectacione et deliciis beate fruicionis, ut id, cuius in beata uita signum est, hoc sacramentum semper in contemplacione mentis habeatur. Et de fide quidem ueritatis dicit Augustinus: Ut quid paras dentem et uentrem? Crede, et man ducasti. Sicuti enim constat, cibus iste nec dentibus atteritur nec uentre digeritur, quamuis forme sacramentales digerantur et atterantur dentibus et in uentrem mittantur. Crede igitur fide ueritatis et amore ueritatis. In sacramentum tende et sic manducasti, quia sic Christus incorporauit te sibi. Hec enim uera est fides, de qua dicitur Ad Galathas 5: Fides, que per dileccionem operatur. Unde eciam dominus loquens de sumcione huius sacramenti Iohannis 6 dicit:Operamini non cibum, qui perit, sed qui permanet in uitam eternam, quem pater meus dat. In hoc enim sacramento, quod ueritatis sacramentum est, quia in ueritate simplici totam continet ueritatem et ueritatis auctorem et omnium figurarum antiquarum ueram exhibet ueritatis significacionem, maxime fides operatur. Fides enim, ut beatus dicit Dyonisius in libro De diuinis nominibus, lumen est collocans in credentibus ueritatem et credentesper consensum racionis et inhesionem collocans in ueritate, que hic maxime operatur, quia hic humana racio paruum uel nullum prestat experi mentum. Unde eciam dominus in psalmo dicit, quos ad mensam istam secum sedere facit, dicens: Oculi mei ad fideles terre, ut sedeant mecum; ambulans in uia inmaculata hic michi ministrabat, quia sedens in mensa fide cibum percipit et sacerdos inmaculatus in hac mensa cibum ministrat.Sic ergo sacramentum hoc sumendum est in fide ueritatis.

Sumendus eciam est iste cibus in certa spe diuine largitatis. Quid enim non sperabimus a largitate ipsius, qui seipsum in cibum nobis donauit? Ideo clamamus in certa spe omne bonum dei expectantes et dicimus: Oculi omnium in te sperant, domine, et hoc est, quia tu das escam illorum in tempore oportuno. Ex hac enim spe subleuantur fideles et quasi uirtutum pennis auolantes eterna expectant a diuina largitate. Unde Iob 39 dicitur: Nunquid ad preceptum tuum leuabitur aquila et in arduis ponet nidum suum?Hic enim aquila ab acumine uisus dicta est, de qua dicitur Mathaei 24: Ubicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquile. Tanta est enim flagrancia dominici corporis, quod spe certa conmunionis omnium bonorum domini ad dominici corporis sumpcionem in altam spem eleuati conueniunt nusquam alibi desiderabilem escam inuenientes. Unde Iob 39: Pulli eius lambunt sangwinem et, ubicumque cadauer fuerit, statim assunt.Pulli enim aquilarum sunt fideles paruuli in humilitate et simplices, quia illiterati, et hii modo fide lambunt sangwinem certam spem habentes, quia per sacramenti sumcionem ad eternorum bonorum peruenient felicitatem, et ideo odore corporis domini illecti statim assunt mira deuocionis uelocitate, ubicumque est cadauer. Quod non quidem in uermes ceci dit, sed quod ab infideli synagoga tamquam uermis conculcandus re putatum est, propter quod et ipse Christus querulose de eis dicit in Psalmo: Ego sum uermis et non homo, obprobrium hominum et abieccio plebis. Ad illud ergo cadauer omnes aquile properant in spe consecucionis omnium bonorum, quia, sicut dicit Gregorius, ex percepcione presencium munerum firmam habent spem expectacionis futurorum.Ad Romanos 8uo: Quomodo non eciam cum illo omnia nobis donauit, quia, qui habentem omnia, que patris sunt, donauit, nobis cum illo omnia donauit. Nichil enim est, quod non habeat, qui habentem omnia habet. Unde Thobie 9: Omnia in te uno habentes non te debuimus dimittere a nobis. Hec est spes uiua, que ex tanto dei dono generatur in nobis, de qua dicitur I Petri 1o: Benedictus deus et pater domini nostri Ihesu Christi, qui secundum magnam misericordiam suam regenerauit nos in spem uiuam, in heredi tatem incorruptam et inmarcessibilem et incontaminatam conseruatam in celis. Hec est spes certa trahens nos ad litus eternitatis et in mobiliter tenens mentem nostram fixam in celis, sicut anchora tenet nauim, de qua dicitur Hebre4o: Firmissimum habemus solacium, qui confugimus ad tenendam propositam spem , quam sicut anime anchoram habemus tutam ac firmam et incedentem usque ad interiora uelaminis, ubi precursor pro nobis introiuit Ihesus pontifex factus secundum ordinem Melchisedech in eternum.

Sumendum eciam est sacramentum in caritate ecclesiastice unitatis, quia illud sacramentum et caritatis et unitatis a patribus dicitur esse sacramentum. Caritatis quidem, quia in maxima caritate est exhibitum. In qua caritate dixit Prouerbiorum 8uo: Delicie mee sunt esse cum filiis hominum.Uoluit enim Christus, sicut dicit Augustinus, quod homo participans huic sacramento in deum ascenderet et incorporatus sibi efficeretur particeps sue deitatis et humanitatis, sicut uerbum patris in carnem descenderat et factum est omnium particeps, que sunt uere nostre humanitatis, et hoc fuit maxime caritatis. Hic autem ascensus in uerbum patris per incorporacionem directe fit per sacramenti istius participacionem. Unde super illud Iohannis 1o: Et uerbum caro factum est et habitabit in nobis, dicit Glosa,, ut secure credamus homines nasci ex deo, subdit deum nasci ex homine. Ex hac enim suscepcione nostre infirmitatis sanatur nostra infirmitas, ut possimus dii uel filii dei fieri et hoc est: Et uerbum caro factum est et habitabit in nobis ac si dicat: Quod superius erat, inferius descendit. Quid mirum, si, quod inferius erat, in id, quod superius est, ascendit.

Ex hac ergo caritate unientem deum cum homine et hominem cum deo dicitur sacramentum caritatis et unitatis et ideo in caritate unitatis ecclesiastice sacramentum hoc est accipiendum. Hoc autem optime signatur Exodi 26 et Leuitici 25, ubi dicitur, quod panes proposicionis, qui in mensa singulis sabbatis ponebantur , calidi coram domino proponebantur hoc signante spiritu sancto, quod panis sacramenti noui, qui in mensa altaris cunctis fide libus proponitur sumendus, in calore caritatis debeat summi.Hinc eciam est, quod de agno pascali, qui corpus Christi in sacramento signat, Exodi 12 dicitur: Si quid residuum fuerit, igni comburetis, quia in igne caritatis totum illud sacramentum debet incendi. Ideo eciam dicitur Genesis 4to, ubi istud sacrificium populo presignatur in adipibus gregis Abel, hoc est in agno, quem Abel obtulit, quod respexit Dominus ad Abel et munera eius, et ibi habet translacio LXX: Inflammauit dominus super Abel et super munera eius, ut ostendatur, quod in flamma ignis hoc sacramentum accipi debeat, id est igne caritatis inflammari. Debet autem accipi in caritate ecclesiastice unitatis, quia apud scismaticos et hereticos hoc sacramentum ad salutem non inuenitur, et hoc notatur in Psalmo, ubi dicitur de ascendentibus ad pascalis agni celebracionem: Ierusalem, que edificatur ut ciuitas, cuius partici pacio eius in idipsumetc.  Ecclesia enim per Ierusalem uisionem eterne pacis signatur, que ut ciuitas, hoc est ciuium unitas, edificatur, quia, sicut dicitur Actuum 4to: Multitudinis credencium erat cor unum et anima una. Huiusmodi ecclesie participacio est in idipsum unitatis ecclsiastice sacramentum, quia ecclesia unita corpus Christi est misticum, quam signat corpus Christi uerum, quod sub forma panis continetur. Ubi dicit Augustinus, quod, sicut corpus Christi uerum conpositum et factum est ex multis purissimis guttis sangwinis a spiritu sancto in utero beate uirginis in unum corpus conpactis et sicut panis, sub cuius forma continetur, collectus est ex multis purissimis frumenti granis in unum panem conpactis, ita ecclesia ex multis puris fidelibus constat in unitatem fidei et caritatis et spiritus adunatis, Ad Romanos 11o: Unus panis et unum corpus multi sumus in Christo, quotquot ex uno pane par ticipamus.Idem est I ad Corinthos 12. Hoc eciam demonstrat nomen calicis, quia calix calida est pocio in caritatis feruore sumenda. Psalmista:Calicem salutaris accipiam et nomen Domini inuocabo. Sangwis autem, qui sub specie uini latet in misterio sacramenti, ex multis uuis expressus signat in unum collectos in ecclesia fideles ad gaudium uini spiritualis et ad redempcionem sangwinis adunatos. Canticorum 3o: Botrus cipri dilectus meus michi. Botrus enim ex multis conponitur granis, que uue uocantur. Hoc eciam signat botrus precisus a filiis Israelin uecte ecclesiastice rectitudinis ad legislatorem deportatus, Numerorum 14.Sic igitur sacramentum hoc in caritate unitatis ecclesiastice est sumendum. Unde super illud: Qui manducat et bibit indignus, iudicium sibi manducat et bibit, I ad Corinthos 11o dicit Glosa, quod indignus est, qui indeuote accipit. Indeuotus autem est, qui aliter quam institutum est, celebrat sacramentum. Hoc est, qui accipit et cele brat contra uel preter institucionem ecclesiastice unitatis et caritatis.

Est eciam sumendum hoc sacramentum in amaritudine cordis. Debet enim recordari homo passionis Christi, in cuius memoriam sacramentum celebratur, quia ipse per peccatum illius passionis fuit causa. Sine enim magna uerecundia et absque magno dolore non est accipiendum, eo quod filium dei ad tantam passionis deduxit amaritudinem. Iere miae 4to:Luctum unigeniti fac tibi planctum amarum, quia tu es causa, quod unigenitus filius dei mactandus traditus est, cuius mactacio misterialiter celebratur in sacramento. Hoc signant lactuce agrestes amarissime, in quibus carnes agni summi precipiuntur, Exodi7o. Hinc est, quod dicit Iob 3o:Antequam comedam, suspiro et tanquam inun dantis aque; supple: per lacrimas sic rugitus meus, qui sic cum luctu panem hunc accipit, in sempiternum gaudium et leticiam eum sibi conuertit dicente sibi domino Ieremie 31o:Quiescat uox tua a ploratu et oculi tui a lacrimis, quia est merces operi tuo.Et illud Iohannis 15:Contristabimini, sed tristicia uestra uertetur in gaudium. In hoc enim uerum est dictum Salomonis Prouerbiorum 14: Cor, quod nouit amaritudinem anime sue, in gaudio illius non mi scebitur extraneus. Hinc est, quod dicit psalmista:Cibauit nos pane lacrimarumetc.  Et illud: Fuerunt michi lacrime mee panes die ac nocte. Sic ergo sumendum est hoc sacramentum et iste cibus sacramentalis in amaritudine conpunctionis.

Sumendus est eciam iste cibus in delectacione et deliciis eterne et beate perfruicionis, quia sicut Dyonisius dicit, quod diuine eukaristie sumcio beatam Ihesu in beatitudine signat perfruicionem. Et sicut in sacramento ma trimonii indiuiduam uite conswetudinem retinens coniunccio indi uiduam signat coniunccionem spiritus creati cum increato, ita hec Christi corporis sumcio signat beatam Ihesu perfruicionem in celo et secundum corpus, quo eo fruimur in sensu, et secundum animam et secundum deitatem, qua beata secundum intellectum perficitur perfruicio; et ideo quantum ad hanc consideracionem in iocunditate spiritus et deliciis summitur iste cibus. Psalmista:In uoce exultacionis et confessionis sonus epulantis.Hic enim erit cena nupciarum agni. Apocalypsis 21:Beati, qui ad cenam nupciarum agni uocati sunt. Ibi enim anime et corporis non subiacentes passionibus perfruentur, sed iam totaliter incorporabuntur ei, qui, sicut dicitur Ad Romanos 6, resurgens a mortuis iam non moritur. Mors illi ultra non dominabitur. Ibi perfruetur anima, que amplius non tristabitur, quia iam gaudium et leticiam obtinuit et fugit ab ea dolor et gemitus, sicut dicitur Ysaie 35to et Ysaie 51o: Gaudium et leticiam obtinebunt, fugiet dolor et gemitus. In tali consi deracione in deliciis dei nostri sumitur corpus domini. Ibi enim cum patre eterno nos honorante per suum consessum ad mensam sedemus. Ibi filius precinctus decore et lumine se nobis ministrat.Ibi spiritus sanctus omnem suam dulcedinem infundit in epulum. Ibi angeli reficiuntur. Ibi symphonia et tripudio et musicis concrepatDauid cum omni cetu sanctorum Luce 12o: Precinget se et faciet illos discumbere et transiens ministrabit eis. Ibi fidelis anima a sponso laudatur in deliciis Canticorum 7o:Quam pulchra es, amica mea, quam pulchra es in deliciis. Statura tua assimilata est palme et ubera tua botris, quia pulchra est uirtute, pulcherrima quoque glorie splendore, karissima caritate plena, palme assimilata, spe uictorie ubera duo intellectus et affectus iam ubertim fun dencia uinum celestis gaudii et eterne iocunditatis. Iohannis 12o:Si quis michi ministrauerit, honorificabit eum pater meus, procul dubio per talem sue mense consessum. O quanto affectu tunc dicent deo illud psalmi:Parasti cibum illorum, quoniam ita est preparacio eius; quam preparacionem non ualuit facere nisi maiestas ubertatis dei, nec sciuit, nisi summa sapiencia filii, nec condire potuit nisi bonitas et dulcedo spiritus sancti. Ibi scitur, quid dignitatis Christus contulit suis, quando dixit Luce 22o:Ego dispono uobis, sicut disposuit michi pater regnum, ut edatis et bibatis supra mensam meam in regno meo.Ibi gustatur, quam uerum sit, quod dicitur Luce 17o:Beatus, qui man ducabit panem in regno dei, cuius dulcedo iam in ista con sideracione inmiscet se in gustum sacramenti, unde et angeli mirantes istas felices anime delicias dicunt Canticorum 8uo:Que est ista, que ascendit de deserto deliciis affluens in nixa super dilectum suum? Ascendens enim anima per consideracionem sacramenti de deserto huius mundi in quendam gustum felicitatis eterne, quo, sicut hic in sacramentali percepcione gustatur, ita ibi dulcedo deitatis in rei ueritate mirabilibus perfruitur deliciis, ita, quod suis uiribus destituta pre teneritudine cum Iohanne apostolo inuitatur recumbens tota super pectus dilecti Ihesu, inde surgens delicias dulcedinis diuine, que in ipso sacramento in cena dei degustantur. Ibi enim sancta anima inebriatur ab ubertate domus dei, sicut dicit psalmista,et torrente uiolentissimi fluxus uoluptatis diuine potatur ad summam delectacionem. Ibi enim ad mensam sedentes experiuntur, quod dicit Dauid in psalmo:Adim plebis me leticia cum uultu tuo; delectaciones in dextera tua usque in finem, ad quas nos perducat, qui eternaliter uiuit et regnat.

Aliud deuocionis incitamentum ad missam et eukaristie sacramentum secundum dominum Wilhelmum, Parisiensem episcopum, uirum celeber rimum, per masticaciones spirituales et meditaciones preuias ac deuotas. Capitulum sextum etc. 

Si uellem singulorum modos et formas ad missam se dispo nendum et eukaristiam sumendum iuxta cuiusque deuocionis sentimentum traditas per ordinem describere, non sufficeret codex quantitatis maxime. Unde pretermissis quam plurimis unius adhuc practicam deuotam ante accessum ad missam a deuotis deuocius obseruandam in forma propria subnectam. Sane doctor insignis dominus WilhelmusParisiensis, uir magne sapiencie, uirtutis ac deuocionis, ut eius preclara scripta testantur, incitamentum, quo amplius igniantur, deuotis prebere satagens inter alia scribens de eukaristie sacramento digne sumendo hoc modo et ordine prosequitur: Pie, inquit, creditur, ut hii, qui ea fide, qua decet, reuerenciaque et deuocione ac desiderio obtinendi ueniam ac liberacionem a peccatis, quorum se reos cognoscunt, queque deserere nituntur, ad istud sacramentum accedunt, non fraudari spe sua et desiderio, ut a fonte sanctifi cacionis omnium graciarum uacui recedant et a medicina tante salutis cum suis morsibus et uulneribus reuertantur. Non enim panis uite est esca tantum esurientibus, sed eciam salus est egro tantibus et sacrificium reconciliacionis iram dei timentibus. Est eciam interpellator pro omnibus ad se fugientibus. Est eciam miserator uenieque largitor humiliter peccata confitentibus et ueniam ex corde poscentibus. Non enim tantum ibi sacrificium est aut sacramentum, sed eciam deus ibi est, cui offertur, et qui sacrat atque sanctificat pia fide, humili spe et timorata reuerencia accendentes, qui ad hoc se exhibet, ut inuitet ad ueniam et graciam omnes generaliter. Propter hoc enim eo usque accessit, ut ad ipsum confidenter accederent, qui longe erant, et pene improbum se nobis ingerit, dum tam diu pene in omni ecclesia conuiuas expectat, addicit eciam uim et uiolenciam sumendi, dum precipiendo dicit Canticorum 5to: Comedite, amici, et bibite et inebriamini karissimi. Sed et gla dio exconmunicacionis feriri uult, qui tam magnificum, tam salutare, tam sanctificatum eiusmodi suum conuiuium duxerunt recusandum, adiecturus et tandem eterne gladium dampnacionis. Nullatenus enim stillam gracie denegare credentibus potest, qui totum ipsum fontem graciarum tam improbe offert et in hoc iocundissimo, lautissimo ac deliciosissimo conuiuio tam patenter exponit. In quo quidem conuiuio panis hic uiteomne delectamentum omnemque saporis suauitatem continens in se faucibus spiritus attencius est ruminandus ac dentibus sanctissimarum meditacionum, ut eius dulcedinis gustus percipi ualeat, deuocius masticandus. Qui quidem dentes intellectu ales, ut in huius sacratissimi ac deliciosissimi cibi percepcione in sua uirtute masticatiua amplius roborentur, in ipsum figendi sunt, quanto profundius possunt, ut sic suauitas spiritualium ac diuinorum exprimatur saporum. Horum autem dencium infixiones non sunt nisi acute atque profunde de illo cibo cogitaciones.

Inter quas prima est omni potentissime uirtutis diuine ammiracio, non dubitacionis, sed laudis et magnificacionis, quia tam mirifica transsubstanciacione panem celestem atque uiuificum potumque salutarem sub forma panis et uini uisibili exhibet quamque mirificam diuinam omnipotenciam tam promptam et paratam cernimus ad mutandum naturas rerum huiusmodi nobis omnimodo ad salutem.

2a est diuine sapiencie prouidencia eiusque omnipo tencie studiositas, qua a deo salubriter a deoque conuenienter nobis pro statu paruulitatis et inperfeccionis uie consuluit. Ubi considerare libeat et attencius meditari racionabilissimum modum et congruentissimum, quo per hoc sacramentum tam salubriter prouidit nostre saluti, ex quo sequitur noticia diuine sapiencie, qua tam conuenienter consuluit nostre erudicioni nostreque spirituali refeccioni pro statu huius uie et inperfeccionis nostre; erudicioni quidem, quia fecit, ut ipsa forma uisibilis huius sacramenti ipsam spiritualem refeccionem animarum nostrarum significet, quantum nunc per sensibilia nobis poterit significari; fecit eciam, ut sacramentum taliter nobis traditum sub specibus consuetorum nutrimentorum nos ad se alliciat et in uitet. Refeccioni uero nostre spirituali conuenientissime prouidit pater misericordiarum, eo quod nobis tam congrua tamque utilia contulit alimenta, et tali modo, quod conmunio omnium fidelium in una et eadem esca spirituali nobis suadet ad inuicem habere conmunionem dileccionis mutue.

3aest diuine bonitatis superhabundancia et redundantissima largitas circa nos, qua post alia beneficia innumerabilia et infinita totum dedit se nobis in spiritualem refeccionem Christus dominus, uerus deus et homo, cum benedicta carne sua dire pro nobis uulnerata et perfossa, cum preciosissimo sangwine suo tam copiose propter nos effuso, et exhibet se nobis cum tot et tantis effectibus bonis et fructibus innumeris, cum maxima promptitudine, festiuitate et hylaritate, cum promptitudine quidem, quia, quociens nos uolumus, cum festiuitate autem maxima,quia in medio sanctorum angelorum, qui cum multa frequencia tali conuiuio, ut decet regem glorie, indubie assistunt dicente beato Gregorio:Quis fidelium dubium habere potest in ipsa ymmolacionis hora celos aperiri, in isto Christi misterio angelorum adesse choros, summa et yma sociari?Quis enim digne existimet uel ad miretur celebritatem festiuitatemque huius conuiuii, quomodo in medio angelorum panis uite comeditur? Non enim credendum est regem angelorum Christum dominum absque multa frequencia astancium angelorum sacerdotale uel pontificale ibi officium exercere. Quis enim episcopus absque ministrorum frequencia et ornatuum sacra missarum sollemnia celebret? Quid ergo senciendum est de pontifice uniuersali Christo domino, ubi sacrum tam sollemne agitur officium? Putasne ipsum solum esse in altari et non habentem sanctorum angelorum, qualem requirat eius gloria, comitatum?

4ta est misericordie diuine recordacio in hoc, quod proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum. Quin eciam filius seipsum pro nobis sponte tradidit in tam diram passionem et mortem singulariter ac deuote circa hoc saluificum sacramentum memorandum, quod eciam ipse panis uite in isto sacramento expresse faci endum docuit et iussit Mathei 26, Marci 14, Luce 22ohoc, in quiens, facite in meam conmemoracionem.

His 4or, ut ita dicam, masticacionibus uelut 4or nobis sapores exprimuntur, quibus omnibus spes in deum et amor reficitur. Dum enim omnipotentem uirtutem ad transsubstanciandas mutandasque substancias ac naturas propter salutem nostram ipsa eadem illuminante cognoscimus, dum ipsius infinite sapiencie profunditatem ac prouidenciam et studiositatem circa nostram salutem acucius rimamur, dum eius bonitatem adeo largam atque redundantem erga nos conspicimus, dum misericordie eius superhabundan tissimam multitudinem miseriis nostris tot tantisque presidiis occurrentem experimur, sicut illo sacramento nobis ostenditur, in his 4or quis locus nobis diffidencie aut desperacionis relinquitur, quis locus absconsionis a calore eius nobis inuenitur, quis adeo ruinosus aut hesitans est, ut his subpodiaculis non fulciatur, quis adeo frigidus aut aride terre, ut non amoris igne resoluatur et totus liquefiat? Et cum ista 4or quis perscrutacius considerauerit, non aliud ea saporare inueniet quam ipsam diuinam bonitatem. Siquidem promptitudo omnipotentissime uirtutis, studiositas sapiencie uniuersalis, inundacio bonitatis primitiue atque fontalis, superhabundacia inmense pietatis erga nos solum ad nos transmittit diuine bonitatis odorem siue saporem, quo sapore spes nostra in deo solidatur ac proficit?Dileccio autem inde roboratur et augetur, ut ex iniecto oleo flamma et ex inmensis lignis aridis incendium ignis. 5ta cogitacio sew masticacio est cogitare zelum diuine pietatis. In eo quidem, quod sacrificium est, quia ex zelo, pietate simul ac beniuolencia oblatum, tres sunt eius sapores: Quantum ad ardorem zeli sapor eius est ut assature uel ustulature; ex pietate uero sapor eius sicut frixure; igne namque tribulacionis frixus est in oleo misericordie et pietatis. In quantum uero ex beniuolencia, qua bonum gracie et glorie nobis eo usque uoluit, ut precio ipso sui et morte illud nobis emeret siue conpararet, sapor eius est sicut coctrice ex clibano. Tres ergo iste cogi taciones tres nominatos precogitantibus ingerunt sapores. Sexta cogitacio est inmense misericordie atque conpassionis ipsius, qua miseriam nostram assummere et portare nec non et pro latrociniis nostris in ligno crucis pendere dignatus est.Septima est summe beni uolencie, qua adeo nobis bonum uoluit, ut tanto precio nobis illud emeret; et isti tres sapores quemadmodum 4or supradicti sapo res sunt solius bonitatis ipsius et caritatis, quam erga nos ostendit. Zelus enim et pietas ac beniuolencia tres sunt uel rami uel partes uel efficacie caritatis. Iam autem didicisti in naturalibus, quod simile ex simili generatur et simile ex simili nutritur. Et qualiter hoc fit et in moralibus, eciam notissimum est et usu ac consuetudine tritum, quod, sicut ignis igne conueniencius accenditur et forcius atque facilius, ita amor amore et caritas caritate. Quia ergo istud sacrificium totis, ut diximus, flammis caritatis flagrat et ardet, tota spiritus sancti fornace succensum flammescit, quid conueniencius et efficacius incendendo igni sancte dileccionis nutriende, augende roborandeque caritati uel adhiberi potuit uel excogitari? Denique in naturalibus audiuisti, quia id, quod melius sapit, melius et nutrit. In nullo autem melius potest sapere sacrificium illud quam caritate, qua in donis dei nullum est maius, ut dicit beatus Augustinus.

Octaua cogitacione cogitandum est ipsi sacerdoti, quod uas omnium aromatum ymmo et spiritus sancti appotecam totam habet in ore seu faucibus. Siquidem Christus dominus spiritu sancto secundum quod homo plenissimus est omniumque donorum et graciarum tamquam spiritualium aromatum exce llencia refertissimus. Ue faucibus cordis et ori, quibus de tanta appoteca tam nobilium ac preciosorum aromatum nichil saporis ac suauitatis influit aut distillat ad hunc modum, quia ipse est alabastrum omnium ungentorum spiritualium, in cuius odore omnes sancti cucurrerunt, sicut legitur Canticorum primo. Cuius odor in Iohanne ewangelista concupiscencias generauit eternas. Et quia ipse est sicut cynamomum et balsamum aromatisans sicut mirra electa dans suauitatem odoris. Ubi pariter cogitandum est, quam longe ab ipso sumus sew quantum chaos inter nos et ipsum firmauerimus, Luce 26. Ad quos tanti corporis suauitas non peruenit, tanti odoris flagrancia non pertingit, tante fornacis ardor non penetrat. Prochdolor! Ubi se abscondit miser sacerdos a calore eius? Quibus extremis? Quarum follium interposicione tanti camini flammas a se prohibuit? Iuxta hunc modum et de corrupcione palati cordis et narium recogitandum est, quanta ipsa sit, que tantam saporis suauitatem, tantam odoris flagranciam sentire non sinit. Et istas cogitaciones in duas diuidimus, uelut una cogitacio sit de apoteca aro matum et de alabastro ungentorum. Alia de corrupcione et elon gacione ac gelicidio, ut diximus.

Decimo cogitandum est de sacramento ipso in eo, quod est sanctitas. Quante enim sanctitatis sit ipsum sancti ficacionis instrumentum, uas et liber, liber, in quo legitur, uas, unde hauritur, instrumentum, quo efficitur, tota attencione cogitandum est et ex hac cogitacione ingeritur nobis uelut sapor ipsa sanctitas, que non est nisi reuerencia ac ueneracio sanctarum rerum ibi contentarum, qua resilimus metu quodam et formidine ab eis metuentes illa contingere uel tractare uel indignitatem nostram dignitati earundem applicare. Sanctitatem ergo sapit sacramentum istud ei, cui saporem, quem diximus, inprimit. Qui autem saporem istum ex eo non sentit, ut canis aut porcus ad id accedit, propter quod dictum est Mathei 7o:Nolite sanctum dare canibus. Non igitur absque timore et reuerencia, non absque ueneracione ad illud appropinquat, qui sanctitatem eius uiuaciter cogitat.

Undecimo cogitandum est de eo inquantum panis uiteuitalisque refeccio, ubi tria maxime cogitanda sunt. Primum, quantum esuriendus sit tam salubris cibus et quantum siciendus potus iste talis ac tantus. Deinde, quanto lacrimarum diluuio et inunda cione lotus esse debeat, qui ad tam uenerandam mensam accedit. 3o manducandum inuitatur, cui et apponitur. Quid autem aliud cogitare debet, qui refeccionem istam non esurit et sitit, nisi mortificatam se habere uirtutem appetitiuam interiorem ac plenum habere cordis stomachum spurciciis uiciorum ebriumque se esse uoluptate carnis aut uanitate mundi. Qui uero absque flumine lacrimarum ad illud accedere presumit, se non solum non inuitatum esse merito debet agnoscere, eo quod in conuiuiis ante distributum ori et manibus abluendis aqua ubique datur, sed eciam, ne in eum diuinitus animaduertatur grauissime formidare, sicut ostendit dominus Leuitici 10oin Dathan et Abyron, quos ignis deuorauit,ubi et dixit:Sanctificabor in his, qui appropinquant michi. Duodecimo cogitandum est de ipso in eo, quod conmunio est corporis et sangwinis Christi. Qua cogitacione quantum ad ymitandum patrem et sequendum magistrum Christum dominum conmunionem et beneficenciam inuicem et in omnes seruare docemur. Quo enim exemplo ingeri magisque inprimi potuit cordibus nostris paterne dileccionis et beneficencie quam exemplo conmunionis corporis et sangwinis domini ? Quo magis conculcari ac prosterni exterminarique potuit contracta illa et nudata deterrime auaricie et infauste atque maledicte proprietatis execracio?

Has autem duodecim meditaciones seu cogitaciones masticaciones spirituales idcirco nominauimus, quia non minimam occasionem et non modicum prestant adiuuamentum ad percipiendos sapores salutares atque uiuificos ex pane uite et potu salutari. De quibus quidem masticacionibus pro aliquali manuduccione ac deuocionis incitamento ad saporandum et gustandum suauitatem sacramenti hec pauca sufficiant. Uerum quia non ut comedamus, quam eciam ut comedamur, ad mensam istam accedimus, ut laute et splendide Christum dominum ex nobis reficiamus, totis studiis ac uiribus eniti debemus; quod utique facimus, si assatos zelo glorie dei, si frixos fraterna conpassione, si uas aromatum spiritualium interiori uirtutum pleni tudine, si alabastra ungentorum exteriorum exemplorum redolencia et bone fame testimonio, deinde si sanctos, id est puros ab omni execracione peccati et seorsum a mundana conuersacione deique seruicio totaliter addictos, nosipsos ei optulerimus; si panem absque fermento malicie et nequicie, si absque musciditate, si azimos puritate, recentes nouitate, calidos caritate, teneros obediencia et pietate, si conmunes siue conmunicantes nosipsos et bona nostra aliis ad mensam istam uenerimus; alioquin exconmunicati ad mensam istam accedimus, si non iuxta mandatum eiusdem Prouerbiorum 23o:Sedentes ad mensam dei diuitis, qualia nobis apposita sunt, grata uici ssitudine reapponimus et nos illi.

Incitamentum deuoci onis ante missam seu conmunionem necnon doctrina perutilis ex tractatu domini Iohannis de Gersona, doctoris eximii et deuoti, olim Parisiensis cancellarii etc. 

Precipue ex diuino munere et non ex nostra industria seu preparacione reddimur digni misteriorum participacione sacrorum. Hec consideracio, si cum sapore intimo masticetur, humiliabit nos uehementer. Profecto humilitas sola est, que disponit ad dignifi cacionem et preparacionem debitam pro talis tantique hospitis in anime cenacula suscepcione. Scio hominem, qui taliter in ueritate conperit, nunquam ad quietam et serenam disposicionem celebrandi pertigisse. Quousque diffidens de omni sua industria et labore et sollicitudine preparacioneque per confessionem aut alias cruci se ymmolauit, in ara cordis bouem superbie prosternens in animo contrito et humiliato dixit cum Daniele:Domine, non in iustificacionibus meis prosterno preces meas ante te, sed in miseracionibus tuis multis et magnis. Et rursus cum propheta:Ego autem in multitudine misericordie tue introibo in domum tuam, adorabo ad templum sanctum tuum in timore tuo et cetera similia. Quid ergo, dicet aliquis, temta bimusne deum, aut pleni consciencia, pectore indeuoti, sordidi, distracti ad sacramentum hoc salutiferum accedemus? Dixi iam, quod agat industria id, quod poterit, ut sit absque consciencia peccati mortalis. Sed in illa nequa quam speremus, alioquin superbimus, alioquin malediccionem incurrimus, qui ponimus fiduciam in hominem et carnem brachium nostrum, alioquin denique in preceps imus. Agnoscamus, quod omnes iusticie nostre sunt ut pannus menstruate aut uelut leprosi fascie, super quibus uallamus quottidie saniem peccatorum. Qua fronte igitur, quaue audacia infeccionem hanc ad placandum deum audebimus ostendere? Caueamus, ne pocius irritetur. Plane sic est, si mille annis uacaret aliquis se disponere ad dignitatem celebracionis nec sic per se attingeret.

Quid idcirco in breui morula facere poterit, cum cito mutatur, se interroget frequenter, cuius supra memini, si dignus est accedere, si sufficienter preparatus. Hesitet primum, tremescat, reformidet, tandem sic respondeat sibi ipsi: Interim, quantum in me est, nullo deo propicio, decerto sum michi conscius peccato mortali aut peccandi proposito. Peccata enim uenialia eciam non confessa nequaquam obsistunt. Scio tamen ex aduerso, quod iustus est dominus, qui si uelit exquirere uehementer debita mea, si iniquitates obseruare, si in iudicio extendere mecum, neque sustinebo neque respondere potero unum pro mille, quantumlibet lotus fuero, attritus, confessus, lacrimosus. Quid sunt ista? Ue michi, sine misericordia magna diiudicer. Quid scire possum, si lateant me uicia mea? Merui quidem excecari, qui uisu meo spirituali primitus supra modum abusus sum, uidens bonum illud implere contempsi. Hoc unum scio, quia apud dominum misericordia et copiosa apud eum redempcio, quod pietatis eius fontem nulla potest nostra iniquitas euincere uel abstruere. Quod si decreuerit sanare me, nemo est, qui condempnet. Precipit, ut sperem in eo et me totum in manus suas proiciam. Obedio, ut possum. Non est crudelis aut mendax, uenientem ad eum non eicit foras, preuenit me dominus in benediccionibus dulcedinis, dum michi displiceo. Spero etquidem: Ipse, qui cepit, perficiet et illuminabit abscondita tenebrarum, ne unquam obdormiam in morte. Fornicata es, o anima mea, cum amatoribus tuis. Iubet sponsus pius per os propheticum, ut reuertaris. Modo eciam te suscipiet et, si mille abscesseris, miseram te uenientem non re pudiabit, penitentem non aspernabit. Si quis ex hominibus talia diceret, crederes et sperares et accederes. Deus hoc dicit, deus hoc pollicetur, ymmo deus hoc imperat, et tu diffidens non accedis. Meum est consilium. O anima mea, immunda es: Accede ad fontem puritatis inconmutabilem mundanda. Esuris: Accede pascenda ad panem uiuificum et indefectibilem. Egrotas: Erit hoc efficacissimum tue ualitudini medicamentum. Fluxum pateris nec sanari poteris a medicis tuis. Tange plena fide cum emorroiisa Martha secundum Ambrosium fimbriam uestimenti Ihesu, sacrosanctam uidelicet hostiam, ut purgeris. Si percussam te sentis a serpentibus peruersarum cogi tacionum, quid restat, nisi ut serpentem Christum eleuatum inspicias? Si dicis cum propheta, quoniam unicus et pauper sum ego, particeps ergo sacrosancti misterii huius habebis Christum comitem fidum et hospitem ditissimum. Ceterum te fortasse debilem et claudum conquereris, memineris, quoniam tales ad cenam regis magni inuitantur et intrare conpelluntur. Lubrica sum, inquies, et instabilis, sed hic panis confirmat cor hominis. Tristis es et anxia, sed uinum hoc letificat. Inquietant te, turbant plurima: Adhere ei, qui turbidos fluctus sedat, qui est pax nostra, qui ait: In mundo pressu ras, in me autem pacem habebitis. Peregrinaris a domino, sed in forti tudine cibi illius ambulabis usque ad montem dei. Quid igitur tandem formidas, quid expauescis, o anima mea? Quare et quousque conturbas me? Spera in deo, et liberabit te, enu triet te et non confundet te. Suspirabunda forte queris: Ubi est deus tuus? In hoc certe conuiuio, in quo Christus sumitur, recolitur memoria passionis eius, mens impletur gracia et future glorie nobis pignus datur. Crede hoc bona et simplici fide nec curiose discute existencie modum, sed sufficit tibi, quod non est hic modo aliorum corporum suis locis conmensuratorum. Propterea uane, ne dicam stulte, querunt aliqui, ubi caput, ubi pedes, qualis situs, qualis ad hostiam parcium coordinacio. Ibi est non per modum quantitatis, sed substancie, est tamen nichilominus quantus. Ibi Christus esse dicitur. Si non hoc conprehendis neque quantulamcumque profecto rem aliam quoad infinitas eius habitudines et proprietates eius conprehendis, da ergo locum fidei et in eius obsequium te totum uolens captiua, ut sic meritum habeas et premia consequaris eterna! Amen.

Soliloquium doctoris eiusdem dispositiuum ad eukaristie dignam suscepcionem plurimas in se conti nens meditaciones deuotas

Meditare, o anima mea, cui forte contemplari non satis adhuc concessum est; meditare cum uehementi studio; meditare, qualis et quantus ille sit, qui tibi sacramentaliter nunc offertur, quam magnus, quam sapiens, quam delectabilis et benignus! Esuriens et pauper es, nichil habes, sed plurima debes; tibi non suppetit, unde restituas, unde diues fias; fodere non uales, sed mendicare non erubescis; sit tibi mendi citas lucrum tuum; necessitas nescit uerecundiam, sicut nec habet legem. Ille tibi nunc offertur, si nescis, qui propter te dixit et passus est et expertus est: Ego autem mendicus sum et pauper.Tibi datur ille, qui propter nos egens factus est, ut illius inopia diuites essemus. Tantum tribuit, quasi sibi nichil retinere uideretur. Diues esse debes, cui diuicie largite sunt inmense. Noli cadere, o anima mea, in illam exprobracionem, ut dicas: Ecce, ego diues sum et nullius egeo. Sciueris, quia misera es et misera bilis et pauper et ceca et nuda, et eo plus misera et mi serabilis, si hoc ignoraueris. Nam, quid miserius miseria se miseram nescientem? Audi consilium. Suadet tibi saluator tuus presens in hoc sacramento, suadet tibi, ut emas aurum ignitum, quatenus diues fias. Non opus est per diuersa uagari, ut uenditorem inuenias. Ipse est uenditor simul et precium empcionis, swadet inungere collirio oculos tuos. Ipse fecit collirium ex sputo gracie sue et luto mortalitatis tue. Swadet uestiri albis ipse tibi gratiset aurum ignitum erit in hoc sacramento et collirium et uestis. Esuris et sitis. Cenare uis. Hospes non est longe querendus, qui cenam dat. Ecce, ipse stat ad ostium et pulsat. Aperi sibi ianuas.Cenabit tecum et tu cum illo. O splendida, felix et lauta cena, ubi ipse, qui cenat, Christus sumitur, ubi fas est habere et dicere: In uoce exultacionis et confessionis sonus epulantis. Stat et pulsat nunc quasi digitulo, qui est spiritus sanctus, nunc malleo terribilis iudicii sui, nunc sonitu uelut aure tenuis blandiens et dicens: Aperi michi, soror mea et columba mea et inmaculata mea. Faciat itaque, o anima mea , cenam Symon olim leprosus, nunc curatus a domino. Ipse est spiritus noster antea leprosus. Ministret Martha et sollicita sit et turbetur erga frequens ministerium. Hec est inferior porcio racionis. Maria uero superior pars inungat pedes Ihesu fracto deuocionis alabastro, fundat insuper confisa magis super ipsius recumbentis caput, caput autem Christi deus. Impleatur tota domus cordis ex odore ungenti.Cesset murmuracio Iude sensualitatis et furis. De quo fure conqueritur unus prophetarum: Oculus meus depredatus est animam meam. Sit Lazarus nuper suscitatus per gracie uitam unus de recumbentibus. Et hic est affectus noster sepe quadriduanus mortuus misericordia dei suscitatus. Faciat et aliam cenam Christo Symon, idem uel alter in littera, similis in figura. Accedas, o peccatrix anima, prima nulla te uerecundia prohibeat. Nullum in peccando modum tenuisti, nichil a te moderari debet, quo saneris. Sta, maneas retro, secus pedes recumbentis in hac sacramentali cena, laua lacrimis, terge capillis meditacionum sanctarum, iunge oscula caritatis, oleo pie miseracionis inunge. Sic age, ut tandem merearis audire: Fides tua te saluam fecit. Uade in pace. O fides, o salus, o uade, o in pace! Fecerunt Christo corporaliter diuersi uarias cenas, dum uiueret in terris. Fecit apud illos magna miracula. Non est inpotencior nunc. Non est manus eius abbreuiata, ut non saluare possit in mente sicut tunc in corpore. Estima cenam hanc, o anima mea, tunc ex illis unam esse. Cenabat apud Petrum et Andream, Iacobum et Iohannem noster Christus hic in sacramento uelatus. Tenebatur socrus Petri magnis febribus. Imperauit febri et socrus continuo surgens ministrabat eis. Tu spera similiter. Conuiua fuit apud Matheum noster Christus hic in eukaristia. Conuenerunt publicani et peccatores. Murmurabat falsa iusticia phariseorum, qui cum morbo suo sensum pariter amiserunt. Considera te de numero peccancium et indigencium penitencia et audies: Non ueni uocare iustos sed peccatores. Audies preterea similem in domo zachei sentenciam in iericho ciuitate lunatica. Et uere tu lunatica es, anima mea, hic in uia mundi lunatici. Tu stulta, que ut luna mutaris; tu, que nunquam in eodem statu permanes. Nichilominus obedi dicenti: Oportet me hodie manere in domo tua. Festinus et letus descendat. O anima mea, festinus suscipiat Ihesum in hoc sacramento spiritus tuus sicut princeps publicanorum, quia princeps et primus peccatorum! Dic hylaris: Ecce, domine, dimidium bonorum meorum do pauperibus. Et hew, domine, quod uel quale est istud dimidium bonorum? Qui nichil habeo, nil habere concupisco, dum bene nichil cupio nisi te. Tu porcio mea, tu pars mea, tu hereditas mea, quam preclara es michi. Ecce, ego, domine, non dimidium bonorum meorum, sed te totum bonum meum in hoc sacramento contentum do pauperibus hospitalis tui magni in hac terra ma nencium et in altera, scilicet in purgatorio punitorum. Quod si aliquem defraudaui, reddo quadruplum, quia temetipsum, qui unus pro decem milibus conputaris et in cuius dicione sunt omnia, quo soluente et quietante nemo potest dicere, cur ita facis; tollis, quod meum est, quoniam omnia tua iure sunt pleno. Desiderio desiderauit manducare cum discipulis suis Ihesus passurus. O anima mea, putas desiderium suum, ut salua sis, minutum sit per gloriam, ut non de siderio desideret tecum manducare pasca suum, suam cenam? Caue, ne dura sis, ingrata, rustica, inciuilis, ut fraudes dominum tuum benignissimum! Desiderio suo hospes est. Petit in hospicium cor dis tui suscipi et colligi. Et, o bone Ihesu, qualis et quantus, quam honestus et suauis et comodus hospes aduenis! Quando uenis eciam non inuitatus? Sepe eciam inuitas. Quid inuitacionem conmemoro, cum eciam precipias atque conpellas? Eya ergo, anima mea, uehementer exulta et gaude de dei tui tanta dignacione eique amoris uicem pro tuo posse gratulabunda rependere stude! Ceterum hora est quottidie, hora, qua transeas ex hoc mundo ad patrem, ab exilio in patriam, a deserto affliccionis in terram promissionis. Si retardet te corpus, liber tamen est animus, ut euolet. Uult tecum Ihesus facere pasca suum. Fac te illi cenaculum grande stratum in dilatacione et amplitudine cordis. Cenare dignabitur. Lauabit pedes discipulorum suorum, qui sunt disciplinati affectus tui. Sunt sicut filii nouelle oliuarum in circuitu mense domini, quorum mater est sapiencia, uxor gracia. Spiritus tuus deiformis habet se ad ipsam sicut uitis habundans in lateribus domus tue.Ego, inquit, sicut uitis fructificaui. Quid denique? Cibabit omnes ex adipe frumenti. Dicet: Comedite et bibite et inebriamini, karissimi.Trepidas timore? Tandem hic timor pellendus est foras a caritate. Cogitas te tantis indignam misteriis? Certe nec ex meritis tuis, eciam si per mille milia annorum satageres, digna fieres. Dignificet te oportet, qui te inuitat ad se. Dignificabit autem, si studueris ea, que displicent oculis suis, a domo cordis expellere. Enitere precor, precor hic et nunc, o anima mea, parare te, si te cognoscis inparatam. Caue diucius in sterquilino fecis mortifere uolutari sub expectacione crastini. Quid scis, si crastinus elucescit tibi dies? Quis super hac re reddidit te securam? Non est tuum nosse tempora uel momenta, que pater posuit in sua potestate. Rursus illa collige, si conscia tibi non fueris inpedimenti legittimi, quominus eukaristiam suscipias, cur tanto bono te pigra et ingrata priuabis. Si remordens accusat te consciencia, cur penitendo, cur inpedimenta tollendo possetenus non intendis, cum nouis te laqueis male differendo, stulte contemp nendo te rursus inuoluis. Audio, quid respondeas: Frigida sum, dispersa sum, carnalis sum, exagitor curis, scrupulis inquietor, mordeor concupiscentiis. Fides inbecillis est, nutat spes, caritas refri guit. Que michi conuencio cum hospite tanto? Ymmo uero, que tibi curacio nisi sub medico tanto? Si sanam te iudicares, opus medico non haberes, iure repelleres a te. Exemplum Petri non approbamus in hac parte. Stupuit ad capturam piscium; subintulit tremens: Exi a me, domine, quia peccator ego sum. Tanto magis, o Petre, si peccator es, retinendus est medicus sanctificans et peccata tollens a te. Quanto sapiencius peccator Zacheus, qui festinus gaudens suscepit Ihesum ad se. Denique, quam prudenter hoc fecerit, data salus ostendit. Centurionis, ut sencio, o anima mea, similitudinem inducis, quem in humilitate procliuior swades imitari, utinam non ex ignaua procrastinacione! Dicat, inquis, Ihesus tantum uerbo, et sanabitur puer meus, affectus racionalis, qui iacet paraliticus et male torquetur. Sufficit hoc. Non intret tectum meum, non intret ad me, ut rememorentur peccata mea et interficiat puerum meum reddens ipsum langwido mortuum. Urges pertinaciter. Non est nouum uel ab sconsum a sapiente, quod occasiones querit, qui uult recedere ab amico. Si uero te humilitas conpescit a suscipiendo, cur eadem humilitas non impellit in obediendo? Uocat te deus ad mensam suam. Conpellit eciam per seruos suos, prelatos de ecclesia, quandoque conmunicare, intrare temporibus constitutis ut in pasca. Statuit Christus testamentum hoc eternum et nouum dicens: Hoc facite in meam conmemoracionem. Si te retrahit indignitas tua, maior alliciat considerata dignitas sua, caritas nimia, misericordia, ueritas, mititas atque benignitas. Accede et dic: Misericordia tua et ueritas tua semper susceperunt me.Egrotus an non agit stultissime, cui tantum displicet deformitas egritudinis sue, quod aspectum uel aduentum horret medicantis manus aliene, dum medicus inuitat, prouocat, astat, offert, ut suscipiatur et sanetur. Debilis es, o anima mea, surge, conmedeet bibe in mensa sapiencie, in arce Syon; aut, si pocius inuenis te in deserto solitudinis mestam, si tedio uite huius moribunde de iectam, surge, conmede et bibe et ambulabis in fortitudine cibi illius usque ad montem dei Oreb, ad mensam refeccionis eternalis. Esurit Daniel in lacu leonum, cetus scilicet fidelium in purgatorii lacu inferorum. Fer prandium messorum, laborancium in ecclesia uiatorum. Re focillabit eos iste cibus tuus, quia per te datus est et oblatus in altaris alueolo ad cetum desiderancium nunc in lacu degencium. Portabitur in momento et hoc in cincynnio uno capitis tui, qui cincynnius est unita mentis ad eorum refeccionem intencio. Respondes, o pigritans anima, uoluens et reuoluens cor tuum ad excusandas excusaciones, utinam non in peccatis! Preparatum, ais, uult medicus corporalis infirmum suum fieri per euacuacionem humorum corruptorum, priusquam cibet eum antidoto salutari. Scit illum aphorismum: Egra corpora, quo plus nutries, eo magis ledes. Consonat apostolus quasi preconisans et arcens indignos: Probet autem seipsum homo. Nichil plane contradixerim uerbis tuis istis, o anima mea; non prohibeo, sed precipio preparacionem. Sed talis sufficiat, ut plena nequaquam primitus perfectaque sanitas exigatur. Conpatitur secum spiritualis uita langwores, qui non sunt ad mortem. Tales non auget morbos, sed tollit eukaristie graciosa suscepcio. Nolo diiudices te dignam isto sacramento, eciamsi calida, si feruens, si tranquilla, si in pace spiritus, si in fide stabilis, si in spe gaudens, si efficax et uigil in opere, si casti tate, si sobrietate pollens. Alioquin condempnabit te os tuum et prauum te iudex conprobabit.Quid ingemiscis ad hec et suspirabunda clamas cum Susanna: Angustie michi sunt undique. Caue, ne sic erraueris! Patet exitus, regressus amplius. Desere te et proice te in manus saluatoris tui. Non est crudelis, non inuidus, ut inuitans te non suscipiat te et suscipiens non seruet et sanet. Consilium tamen est, ut recumbas in nouissimo loco, ut crucem ab ymo tota mente constringas. Porro, si conscia fles ueste te nudatam nupciali, habere illam confestim poteris ab inuitante rege, si petieris impetrare. Contemtus solus desit. Si forte fantasiis aut philosophorum arguciis impeditur fides, si curiositas accesserit cum serpente dicens: Cur ista et ista constituit deus? Cur presencia diuinitatis non sufficit? Qualis situs est hic corporis Christi, ubi caput, ubi pedes? Si corporeis nos intuetur oculis, si audit, si mouetur, dic ad hec omnia fide simplici: Christiana sum, katholica sum. Deus omnia, quecumque fecit et dixit, uere dixit et benedixit et benefecit. Sit nomen eius benedictum. Sit in ecclesia fides meritum meum. Proinde, quia plurimis obligata es, o anima mea, ac multis nimis, et apud creditores et exactores, qui perurgent dicentes: Redde, quod debes, et ecce, nil habes ex te, unde restituas, nisi parum olei deuocionis. Clama ad uerum Helyseum in hoc sacramento: Domine, uim pacior, responde pro me. Liberabit ipse te per infusionem olei in uasa uirium cordis tui, que presentabunt filii tui affectus, scilicet septem ad Ihesum, cuius nomen est sicut oleum effusum. Creditor primus est creacio, cui totum debes, sicut absque ea nichil habes. Secundus est recreacio, a quo bene habes, que tota perieras. Tercius est baptismalis adopcio, que non data est cuilibet nacioni. Quartus post tot peccata penitencialis iustificacio et ab inferno liberacio, quem millies demerueras. Quintus gratuita beneficiorum largicio nominatim in hoc sacramento altaris. Sextusproximorum dampnificacio in conmissis, in amissis et in obmissis. Septimus futura beatificacio, cui consequende nulla sunt condigna tuorum opera meritorum. Sed ecce, uenit ad hoc sacramentum Christus, qui factus est nobis sapiencia creans, recreans et adoptans, iusticia iustificans, sanctificacio mundans et implens, redempcio debita soluens, denique uia uehens ad celum, ueritas dirigens et uita beatificans. Suscipe igitur puerum Ihesum sacramentaliter, ut suscipiat te misericorditer faciens spiritum tuum esse Israel puerum suum. Suscipe regem celorum se consule. Sicut puer amplexabitur te, benedicet tibi et dicet: Sinite paruulos uenire ad me. Talium est enim regnum celorum.Unum talem qui suscipit, me suscipit. Nec mirum, quia tu idem es, o bone Ihesu, qui suscipis et qui susceptus haberis dulcis hospes anime, dulce refrigerium. Non exhibes te uidendum, sed tangendum, sed gustandum, sed amplexandum. Tu, anima mea, sicut ouis, que perierat, redempta reportataque propriis humeris comedis nunc domestica de pane suo et de calice bibis, dormis in sinu suo. Habet te pro filia, ymmo pro sponsa, ymmo pro matre uerbigena, cui ministrare dignatur et subditus esse.

Sequitur aliud interne deuocionis mire excitatiuum nec non diuini amoris non modicum inflammatiuum ac insuper ad misse celebracionem sacreque eukaristie sumcionem singulariter dispositiuum, unde et alia quam plurima deuocionis incitamenta modis uariis salubriter elici possunt, prout claret spiritum exercitatum habenti, et colliguntur ex isto capitulo meditaciones deuote non pauce etc. 

Quoniam, prout constat, non unus omnibus neque idem conuenit modus sese in deuocionibus exercitandi, sic neque ad sacramentum dispo nendi pro deuocione incitanda conformis omnibus una poterit disponendi forma seu regula tradi. Nam in uia dei a diuersis diuersimode itur. Idem tamen a cunctis intenditur atque unus a singulis attingitur finis, cuius punctus, centrum et circulus ipse est deus. Igitur ante omnia mentis et consciencie mundicia presupposita nec non Christi ab omnibus generali precepto diligenter obseruato uidelicet de sue passionis et mortis ac ceteris ad hec pertinentibus saluberrima memoria ante conmunionem et postea non nimis perfunctorie, sed morose deuote que celebranda, in qua specialiter eiusdem sacratissime passionis et mortis ordo, modus, causa et fructus cum persone dignitate ipsiusque passionis acerbitate nec non amoris inmensitate ac diuine misericordie et pietatis largitate sunt perscrutacius rimanda, summopere pen sanda digneque exaltanda; quibus prehabitis celebraturus ad ea se transferat studia deuocionis, que sibi sueque habitudini et industrie amplius proficere expertus est, sic quoque tandem sancto inflam matus desiderio ac igne succensus diuino cum lacrimarum sanctarum profluuio, cum tremore et nichilominus letabundus accedat. Et ne desint ad ea, que profero, hic fomenta conmunia, ecce parum, quod habeo, libens et ultroneus trado me in eaque spontanee conmunicans ea cum fenore multo gaudens a domino confidenter repetere audebo. Solent autem deuocionibus dediti et in spiritualibus bene exercitati in amore diuino seipsos multipharie actuare atque ad diuine sumcionem eukaristie per sacras memorias meditacionesque profundas modis uariis sese exercitando cottidie preparare; sumunt quoque occasionis materiam copiose ex sacrarum litterarum ad idem pertinente uerbulo qualicumque.

Unde, cum ad missam uel sacram sumendum eukaristiam accedere cogitant, mox talium aliquod ad mentem reuocant ac ceteris penitencie requisitis utputa confessione et oracionibus debitis, minime neglectis idipsum cum intimo sapore deuocius pertractant inde sugentes fauum cum melle, butirum et lac. Et quoniam sensus internos uiuaces habent expertos et sanos, hinc spiritu adiuti diuino facile est eis elicere ex quolibet, quod uolunt; nec amplo indigent discursu nec eis multo est opus labore, quippe sunt deo et sibiipsis uniti; nec curis externis distenti nec per uaria hinc inde distracti, sed litteris diuinis legendo et meditando sunt sedulo dediti atque uniti. Quod in se semper est stabile, sunt soli proposse intenti. Ut autem, quod ad presens intendo, clareat, euidencius ponam in praxi et exemplariter in uno, qualiter in ceteris sine numero debeat suo modo sentiri. Sane pro hac practica michi accomodo ex uerbis Christi flammigeris, prout uolo, meo apte obsequencia proposito unum uel plura; exempli gracia Christus dixit: Ego sum panis uiuus, qui de celo descendi. Item: Caro mea uere est cibus et sangwis meus uere est potus. Item: Accipite et comedite, hoc est corpus meumetc.  Item: Nisi manducaueritis carnem filii hominis et biberitis eius sangwinemetc.  Item: Qui manducat meam carnem et bibit meum sangwinemetc.  Item: Hoc facite in meam conmemoracionem. Item: Panis, quem dabo, caro mea est pro mundi uita. Item: Qui manducat hunc panem, uiuet in eternum et ita consequenter discurrendo per plurima, sed quemadmodum in uno ita in quolibet or dine et modo congruenti practica stabit.

Generalis practica pro deuocione ad sacramentum excitanda

Sit ergo presuppositis quibusdam superius descriptis pro forma et exemplo conmunicare aut celebrare uolenti uerbum iam ultimo prolatum, cui eciam ad presens pro deuocionis exercicio specialiter inherere intendo. Qui man ducat hunc panem, uiuet in eternum. O manducans, o manducare, o panis, o uita, o uiuere, o in eternum! Prosequi hec singula satis nec ualeo nec uolo, sed duo precipue in hoc uerbo intimius perscrutanda profundeque trutinanda atque deuote meditanda inuenio. Unum est panis uite ipsius rita manducacio: Qui manducat hunc panem? Ubi de quidditate, qualitate et quantitate simul et continencia panis istius sunt quedam spiritualiter meditanda. Alterum est uite eterne: Per huiusmodi meditacionem secura adepcio uiuet in eternum, ubi de effectibus bonis huiusmodi panis plura se ingerunt animo studioso, et circa hec duo pro deuocionis iuuamento uersabitur.

Presens meditacio, ubi primo inter plurima occurrit unum singulare et precipuum a quolibet fideli attencius meditandum, quod est apud omnes conmuniter deuocionis potissime incentiuum atque ad sacramentum panis sanctissimi maxime dispositiuum, alliciens, incitans, igniens ac mentem totaliter inflammans et resoluens; consideracio uidelicet illius inconprehensibilis caritatis atque inmense humilitatis et pietatis, qua sub specibus panis et uini in memoriale continuum maxi mumque amoris nostri allectiuum in cibum et potum cottidianum et pro nostra eterna salute et in pignus arramque future glorie seipsum fontem omnium graciarum et dulcedinum thesaurum omnium spiritualium deliciarum et diuiciarum, in quo omnia bona nobis largiflue donauit ad delectabilem refeccionem animarum nostrarum, in quo totum, quod ipse est et quod habet cum deo patre et spiritu sancto, in summo largitus est. Nichil enim est extra corporalem et spiritualem et diuinam naturam. Corporalis autem natura conprehendit omne id, quod quinque sensibus percipi potest. Spiritualis continet angelos et animas et omnia spiritualia dona et uirtutes. Diuina natura totum, quod est optimum, naturaliter in se habet. Cum ergo corpus et sangwinem suum sub sacramento dedit, tunc corporalem substanciam in summo nobis contulit. Quando autem animam suam dedit, tunc spiritualem substanciam in summo tradidit, cuius anima omnibus angelis et sanctis animabus perfeccior gracia et omni sanctitate fuit. Insuper in seipso totam diuinam naturam obtulit omne bonum in se naturaliter continentem. Nec hoc semel tantum aut bis in tota hominis uita fecit. Ymmo quocumque tempore a quocumque sacerdote fideli uel infideli, bono uel malo salutare illud sacrificium in forma ecclesie oblatum fuerit, tociens deus filius cum deo patre et cum spiritu sancto singulis animabus se totum ad fruendum exhibet. Sed, heu, pauci sunt, qui hanc fidelitatem et tam inmensam caritatem perspicaciter recognoscant. Et, heu, pauciores sunt, qui ad percepcionem tanti muneris continue in melius proficiant atque cum debita gratitu dine ac digna deuocione se ad hoc abilitare contendant. Sed, o supermirabilis fidelitas, pietas et caritas domini Ihesu, qui iam mille quadringentis et sexaginta uno annis ab indigne conficientibus et sumentibus in sacramento altaris tantas et tam graues ac multiplices iniurias, contemtus et contumelias uoluit sustinere, ut in hoc tempore posset corpore et sangwine suo uel unam animam saciare, cui nichil sufficit testeAugustino, quod deo minus est. Ut ergo anime sancte desiderium insaciabile posset in uita presenti per gustum dulcedinis si non ad plenum saciare, saltem utcumque refocillare eamque sic sibi attrahen do intimius uiuere, uoluit seipsum totum realiter eidem mandu candum prebere. Nam ad huiusmodi unicionem et sue iocundissime deitatis dulcissimam degustacionem nil potuit efficacius nec maius incen tiuum aut inmediacius attractiuum reperire; siquidem ipse est ibi re et essencia Ihesus Christus deus et homo, per quem diui nitas inmediate attingitur, cum ipse sit medium inmediatum dirigens, ducens ac transferens in seipsum, in quo et per quem deus potentissime et propinquissime uidetur, gustatur, auditur ac sine conprehensione plerumque conprehenditur et inattingibiliter attingitur ab anima sancta, quippe ipse deus in deo est patris sapiencia sapida, in qua omnis dulcedinis et delectamenti est optimus sapor et suauitas summa. Que quidem sapiencia eterna animarum refeccio suauissima effecta carnem assumtam, ait Hugo, nobis in edulium proposuit in sacramento, ut per cibum carnis ad gustum inui taret diuinitatis. Igitur Ihesus in sacramento uerus cibus est et uere gustabilis, et per gustum corporis eius peruenitur ad gustum diuinitatis eius, quia ipse est uia secundum humanitatem ad eius diuinitatem. Summe autem est necessarium ad hoc, ut ad gustum diuinitatis pertingatur per corpus Christi in sacramento, quod sensus corporalis aliquo sensibili signo determinetur et foueatur, et ut intellectus lumine supernaturali fidei confortetur et ut uoluntas caritate inflammetur, et sic per spiritualem manducacionem corporis Christi ad gustum diuinitatis abscondite pertingatur. Unde deuotissimus et mellifluus Bernardus, odor, inquit, species et sapor hic remanent ad misterii ritum et ad gustus suffragium. Sicque Christus suum corpus et sangwinem nobis sumenda proposuit, ut sensus in uno foueretur et fides in altero edificaretur, cor quoque summentis in caritate mira biliter inflammaretur. Fouetur sensus in uno, dum solita tantum et consueta conspicit, edificatur fides in altero, dum oculus carnis uidet aliud exterius et oculus cordis aliud reueretur et amorosus amplectitur interius. Nam aliud latet, aliud patet. Posuit enim deus tenebras latibulum suum. Quemadmodum enim species illic uidentur et senciuntur, quarum res uel substancie ibi esse minime creduntur, sic res ueraciter et substancialiter esse presens creditur, cuius species nec cernitur nec sentitur, per quam nichilominus interiores sensus mire oblectantur. Nempe diuina eukaristia in se habens delectamentum omnium sensuum interiorum, attingens sensum uisus spiritualis, cum sit candor lucis eterne et speculum sine macula, excitat ipsum ad experiendum eternorum contemplacionem. Attingens aures excitat eas et aperit ad experiendum allocucionem de eternis, quia, quantum in se est, semper notificat eterna. Attingens olfactum spiritualem, cum sit, ut dicit Dyonisius, fontana copia suscepcionum diuinarum suauitatum refundens de sua plenitudine diui nissimas flagrancias, excitat eum ad experiendum eternorum odorem. Preterea isdem panis sacramentalis, scilicet Ihesus, cum sit summe attingencie, quia ipse dat se in cibum et manet in cibato et cibatus in eo,ut dicit Iohannes 6to, et hoc maxime in caritate, ubi uerissima fit attingencia anime spiritualis. Sed caritas uel dileccio actus uoluntatis est. Unde, sicut deus per memoriam auditur, per intelligenciam uidetur, ita per affectum amplexatur et attingitur,ut ait Richardus. Item Ihesus, cum sit panis supersubstancialis celicus et panis sacramentalis de celo descendens, ideo gratissima et sufficientissima est refectio angelorum et hominum et sic attingens gustum interiorem mentis aperit eum ad eternorum degustacionem.

Quamuis autem iste panis supersubstancialis habeat in se omne delectamentum et omnem saporem suauitatis, ut sanet omnes infirmitates nostras, tamen omnibus non sapit equaliter. Unde beatus Bernardus: Deus uniformiter non sapit omnibus. Oportet namque pro uariis anime desideriis diuine presencie gustum uariari et infusum saporem superne dulcedinis diuersa appetentis aliter atque aliter oblectare palatum. Multum enim differenter sapit iste panis uite et reprobis et electis. Oportet autem gustare uolentem hunc panem supersubstancialem, habere sensus interiores bene exercitatos, quemadmodum habuisse uidetur sanctis simus Augustinus seipsum alloquendo: Quid, inquiens, amo, cum deum meum amo? Certe non aliqua exteriora amo, sed amo quandam lucem et quandam uocem et quendam odorem et quendam cibum et quendam amplexum in terioris hominis mei, ubi fulget anime mee lumen, quod non capit locus, et ubi sonat uerbum, quod non rapit tempus, et ubi olet odor, quem non spargit flatus, et ubi sapit cibus, quem non minuit edacitas, et ubi heret amor, quem non diuellit sacietas. Hec amo, cum deum meum amo. Hec ille. Dicit autem notanter beatus Bernardus, quod non sapit hic panis diuinus equaliter omnibus et tu forsitan idipsum causaris, quod scilicet modicum eiusdem in te dul cedinis experiris. Attende secundum eundem, quod, si tibi non permittitur uidere aut gustu sentire, quod summis, datur tamen per ipsum uiuere et in ipsa uita feliciter conmanere. Nescis, quod adamas ferrum attrahit et tamen hoc propria et occulta et inuisibili uirtute facit? Quid tibi igitur cure, si sensu non sentis, qui in eius similitudine, dum non dissentis, etsi non sentis, diuinitus transformaris? Magnum est, si te quocumque pacto ad se trahit, si amat, si diligit, eciam cum te elongatum et odio habitum ab ipso per timescis. Quod ad te ingreditur, lumen est, sed formis materialibus tibi circumuelatum. Incendium est, etsi opertum. Mel est, etsi fauo recondi tum. Aroma est, etsi frigoris tempore conpressum. Crede michi: Et si moram apud te fecerit, si eum digne in hospicio cordis susceperis, uelut me ridianus fulgor consurget tibi ad uesperum. Orietur in tenebris lux tua, et tenebre tue erunt sicut meridies, quia umbris exterminatis desiccata palude in habitaculo mentis uiuificum lumen rutilare cog nosces. Distillabit aliquando dulcedinem bonitatis ita, ut dicas: Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti timentibus te. Non autem omnibus reuelasti. Bonus enim es, domine, sperantibus in te. Anime deuote querenti te fraglabit super omnia balsama et thymiamata ita, ut in eius odoris mira fraglancia subito peruolare te sencias. Proinde experimento doceberis, quomodo iste panis sacratissimus sit cibus anime uiuificus, in genere ciborum nobilissimus, quia a tota sancta trinitate decoctus sit quoque sapore sua uissimus attrahens desideria milia milium angelorum et excitans cor da hominum ac inflammans, ut continue currendo festinent ad ipsius pleni tudinis cumulum, uidelicet regnum celorum. Sit insuper continencia dignissimus, quia totam in se continens sanctissimam trinitatem. Sit demum efficacia mirabilissimus, quia cuiusque deseruiens desiderio et uoluntati secundum tamen qualitatem disposicionis et magnitudinem uite sanctitatis attingitur eiusdem effectus utilitatis, dulcedinis et suauitatis. Ad cuius attingenciam aspirabat auide beatus Ambrosius: Dirige, inquiens, o domine, oculos tue pietatis in me, ut in cordis deuocione senciam tue uisitacionis dulcedinem ac desiderantissime presencie tue gustum experiar salutarem. Et iterum: O panis suauissime, sana palatum cordis mei, ut senciam suauitatem amoris tui!Comedat te cor meum et dulcedine saporis tui repleantur interiora anime mee. Hec ille.Pre terea magnus Augustinus sic Christi uoce nominatus, quem eciam in carne, ut refert beatus Prosper, meruit uidere, tangere et audire, hic, in quam, idipsum pro se feruenter exorabat: Confirmetur, inquiens, ad sacramentum mens mea inter tanta misteria dulcedinis presencie tue. Senciat te sibi adesse et letetur coram te. Et iterum ad idem: O dulcedo amoris et o amor dulcedinis, comedat te uenter meus et nectare tui dulcis amoris repleantur uiscera mea! Hec ille.

Sed et insignis celeberrimusque doctor dominus WilhelmusParisiensis episcopus pro se et suis itidem desiderabat dicens orando: Da nobis, domine misericordie, aliquando peruidere, licet in enigmate, desiderabilissimam ueritatem tuam et utcumque pregustare bonitatis tue uiui ficam et reficientissimam suauitatem tuam, ut amore sanctissimo atque uiui fico exardescamus in pulchritudine esurieque et siti inextingwibili to tisque faucibus cordis inhiemus in istam tocius sacietatis et plenitudinis dulcissimam uiuificamque refeccionem. Et Albertus Magnus idipsum feruenter expostulans: Operare, inquit, in nobis, domine, quietam resolucionem a mundi delectacionibus, perfectam sensuum et uirium sopicionem ac felicitatis suauissimum gustum, quibus a nobis ipsis translati et ad pectus tuum inclinati haus tum sapiencie et gustum tue felicissime accipiamus dulcedinis atque experi mentum tue suauissime bonitatis. Hec ille.

Hanc bonitatis dulcedinem meritur percipere, qui hunc panem manducando didicit eidem unitus in ipso permanere. Ecce unicio manducantis et mansio in ipso manducato ad gustum suauitatis eiusdem experiendum requiruntur. Hec autem man ducacio potissime spiritualis dinoscitur esse, sed manducare spiritualiter est attingere rem huius sacramenti. Ille igitur manducat spiritualiter, qui Christo coniungitur per fidem et caritatem.Fides enim pertinet ad cognicionem, caritas ad refeccionem. Ideo eciam unitur corpori Christi mistico. Ex ista autem man ducacione oritur attingencia spiritualis. Alias Christo non incorporaremur, dum carnem eius gustamus. De ista incorporacione Augustinus dixit: O sacramentum pietatis, o signum unitatis, o uinculum caritatis! Qui uult uiuere, accedat et incorporetur, ut uiuificetur. Uiuificatur autem simul et incorporatur, qui hunc panem manducat et ab eo pariter remanducatur. Non enim accedimus, ut solum hunc panem nobis manducemus, sed pocius, ut ab eo manducemur et eum manducando in eum transmutemur atque, quam magna sit eius dulcedo, gustu suauissimo intime experiamur, quod utique tuncfit, quando ipsum ueraciter deuote manducamus, quia sic uicissim ab eo feliciter remanducamur. Eum quoque manducantes in ipso manebimus et ipse in nobis erimusque digni ad ipsius in spiritu dulcedinem perceptibiliter de gustandam. Uidebimus insuper et affluencia ditabimur carismatum spiritus et dilatabitur ac iocundabitur cor nostrum senciens in se sanctam totam trinitatem cum omni, quod est et habet et potest. Hanc autem delecta cionem mirabilem tamquam iocundam et inexpressibilem suauitatem tunc operatur in anima nec fides nec spes nec aliqua deuocio aut uirtus, sed ipsemet actor est deus. Sed de isto in alio loco. Hic interim satagamus, ut deuote manducemus, si, que dico, in nobis salubriter experiri cupiamus. Sed quid est deuote manducare?

Quid sit deuote manducare?

Deuote man ducat, qui tribus theologicis uirtutibus simul et quatuor cardinalibus sti patus accedendo manducat. Deuote manducat, qui sancto spirituali in flammatus desiderio manducat. Deuote manducat, qui digne manducat. Digne manducat, qui preuie dispositus pura consciencia et sancto amore manducat. Digne manducat, qui desiderio uitam emendandi et deo uiuendi manducat. Digne manducat, qui deo soli ad laudem et pro graciarum accione manducat. Digne manducat, qui sine peccato et recta inten cione manducat. Digne manducat, qui discrete, id est bene discernendo, manducat. Digne manducat, qui in huius panis suscepcione per interiorem gustum spiritualem eterna et diuina pregustat. Digne manducat, qui se Christo per amorosam unionem incorporat. Christo autem incorporatur, qui ei uita et actu conformatur et quanto ut sic conformior, tanto ad manducandum dignior efficitur. Christo conformatur, qui eundem sanctis moribus imitatur. Christum imitatur, qui, quantum presens uita patitur, in eandem ymaginem transfor matur. Quippe ymago idem est quod imitago. In Christum transfor matur, qui ei in uite conuersacione similis proposse efficitur atque mente et spiritu eidem intime unitur. Hic iam sibi perfecte mortuus uiuit uita Christi, quem in se solum uiuere feliciter experitur. In quo eciam, quia nunc ipse digne manducat, uitam eternam finaliter est habiturus. Que quidem uita eterna in eo hic inchoat et post sine fine eternaliter durat. Hec singula iam dicta ad deuote manducantem sunt solum referenda. Qui, dum Christum manducat, a Christo manducatus, quod mirabile est dictu, seipsum pariter in Christo manducat, quin ymmo quodlibet Christi membrum Christo per caritatem incorporatum et coniunctum sit in celo, sit in terra, sit - ue! - in purgatorio, simul manducat.

Sed et quid amplius est? Omnes thesauros diuiciarum, deliciarum, graciarum, uirtutum, donorum, gaudiorum, beatitudinum et premiorum, thesauros quoque omnis existencie, sapiencie, sciencie et glorie ac insuper ipsum fontem uite, deum in una substancia personaliter trinum et hominem Christum in una persona substancialiter trinum ac eciam quodlibet Christi membrum et quodammodo totum uniuersum in Christo manducat. Nam omnia in Christo et omnia per Christum in deo ipsum manducando manducat. O quam mira sunt ista et supermiranda omni dulcedine et gaudio spirituali plenissima! Quis unquam audiuit talia? Ergo secundum deuotissimum Bernardumin Sermone ad Petrumconsonanter ad iam dicta deliciari et gaudere debemus in hoc pane et sacramento uiuifico, in cuius confectione fidelis minister inuenit in medio patris et filii et spiritus sancti astantibus ex omni latere ciuibus supernis sacramentum, prenobile misterium superexcellentis glorie. Certe quidquid in illa hora bona de ascensu boni sacerdotis uel profectu dici uel cogitari potest, longe infra dignitatem eius angelicam est. Ibi delicatus animus boni sacerdotis est seipso alcior effectus. Conatur, festinat, ascendit, crescit per desiderium et, quanto magis sursum in deum tollitur, tanto in se amplius atten uatur atque omnem terrene concupiscencie nebulam euaporans totus spiritualis factus hominem in homine exuit et in abscondito faciei dei sui gloriatur. Sed heu, quam rari sunt, quos ad profunditatis huius cardines sincera puritas admittit uel quos ad huiusmodi culmen sanctitatis integritas rapiendi sustollit! Nam sicut sunt rari, ita deo et angelis eius miro modo sunt cari. Uidet itaque spiritus sacerdotis et sentit spiritualiter deum, qui pater est omnium per creacionem, suum esse specialiter per dignacionem, quia ipse est pater omnium pupillorum per graciam, uidelicet quibus mortuus est. Uidet quoque et sentit spiritualiter filium dei fratrem suum esse amantissimum, cuius ueraciter carnem et sangwinem pre manibus tenet. Narrabo, inquit, nomen tuum fratribus meis. Uidet quoque et sentit spiritum sanctum a patre procedentem et filio domesticum esse, sibi spiritum fautorem ac defen sorem suum, quia ipse est consolator uere penitencium et aduocatus omnium in se sperancium. Uidet iterum et sentit spiritualiter angelicos spiritus, sed et celi celorum senatum sibi applaudentes et, ut conciuis eorum asscribi mereatur, desideranter inhyantes. Hec mellifluus doctor beatissimus Bernardus.

Rursum ad dicta superiora de huius panis sacrosancti con tinencia adhuc libeat audire ampliora, quibus iterum ac iterum ardencius inflammari possint nostra gelida corda et sic tandem gustu interno eiusdem attingere ualeamus et penetrare intus latencia. Nempe in eo est omnium sacrificiorum, oblacionum, holocaustomatum, hostiarum, uictimarum pacificarum et ymolacionum perfectio, finis et conplementum. Ibi lux disper gens umbram. Ibi ueritas abiciens figuram. Ibi signatum exterminans signum. Ibi panis oblacionis, quem obtulit Abraham angelis, Genesis 17o. Ibi panis Aser deliciosus et pingwis, Genesis penultimo. Ibi panis proposicionis, qui precipitur offerri, Exodi 26. Ibi panis primiciarum, qui offerri precipitur, Leuitici 25. Ibi panis subcinericius Helye pro uiatico paratus, IIIii Regum 19. Ibi panis subcinericius et ordeaceus, qui tabernaculum et castra Madian percussit ac terre coequauit, Iudicum 8uo. Amplius hic est agnus, quem obtulit Abel, Genesis 4to. Ibi est agnus pascalis mundus anniculus, Exodi 12. Ibi est agnus per prophetas preuisus, Ysaie 7mo. Emitte agnum, Domine, dominatorem terre. Ibi est agnus sine macula, qui uenit tollere nostra peccata, Iohannis 1mo. Amplius ibi est uitulus ymolaticus, hyrcus emissarius, aries cornutus, thaurus robustus, uacca trima, ui tula ruffa, capra munda, turtur, passer, columba, iuge sacrificium agni, quod cathamane et cathauespere precipitur offerri, Leuitici 15 et Numeri 28uo. Amplius: Ibi est ueruex seu aries, quem pro unigenito patriarcha obtulit, Genesis 18. Ibi est sacrificium uini et libaminis similaginis, mellis, olie, thu ris, salis, adipis, pingwedinis, sangwinis, de quibus singulis in Leuiticis per plura capitula; sed in nullo predictorum apponitur fermentum. Ibi preterea fauus mellis gustum affectus delectantis, quo ad concupiscibilem uisum intellectus illuminantis, quo ad racionalem et in bono confortantis ac omne malum extir pantis, quo ad irascibilem, sed et totaliter mortificantis atque secundum deum reuiui ficantis, quo ad totum hominem; de quo fauo mellis habentur I Regum 14 et Pro uerbiorum 24to. Ibi denique est fons signatus, ortus conclusus,fons hortorum, puteus aquarum uiuencium, de quibus in Canticis. Ibi denique est uitulus ewangelicus pingwis et saginatus, in cruce fixus, coctus et assatus. Ibi est lignum uite afferens per singulos menses duodecim fructus, hoc est duodecim sa lutares gracie effectus, quibus anima deuota uirtute manducacionis istius panis apprehendit et assequitur duodecim fructus spiritus, quos Ad Galathas 5to enumerat apostolus: Fructus, inquiens, spiritus sunt caritas, gaudium, pax, paciencia, longa nimitas, bonitas, benignitas, mansuetudo, fides, modestia, continencia, casti tas. Quorum precipuus est caritas et supremus ac ideo dulcissimus, quia altissimus, que singulis recto ordine distribuit singula recte deo, scilicet oblacionem sacrificii, ad proximum conmunionem sacramenti, ad seipsum refeccionem uiatici. Et hic est ordo caritatis circa benedictum hunc panem et quo ad inicium et quo ad medium et quo ad terminum. Que tamen tria redeunt in seipsa uelut in misti cum circulum, ut sit consummacio in unum. Ecce qualis et quantus est panis iste et qualia quantaque continet in se, de quibus nunc satis pro iuuamento meditacionis et exercicio deuocionis quantum ad articulum primum.

Continuacio capituli et practice iuxta superius propositam formam quo ad articulum 2m

Porro alterum deuocionis nutrimentum et ad Eukaristie sacramentum maxime dispositiuum, quod ex uerbo per me preassumpto ruminandum suscepi, in quo quidem manducantis ultimus et altissimus effectus, qui est uita eterna, exprimitur, me iam cessare uolentem regit iuxta mentis conceptum ulterius calamum pro tendere et litteras depingere: Utinam non uane! Igitur pro fomento iuuamentoque deuocionis amplioris ad uenerabile sacramentum, quod anime uitalis est panis, isto interim tacito principali et altissimo effectu de aliis quam plurimis ipsius manducacionis sa lutaribus effectibus libeat aliquos et paucos mente deuota recolere ac tandem de hoc unico et eius precipuo effectu presens capitulum terminare. Siquidem manifestatur in hoc pane sacratissimo admirabili Christi domini nostri erga nos misericordia et dileccio, qua per hunc panem multiphariis defectibus et necessitatibus nostris misericorditer et largiter subuenire dignatur. Etenim, ut dicit Innocencius, per eukaristie sacramentum Christus eripuit nos a potestate peccati, liberauit a uoluntate peccan di. Nam eukaristia, si digne summatur, a malo liberat et in bono confirmat, ue nialia delet et mortalia cauet. Unde, cum premittimus in oracione dominica Pa nem nostrum supersubstancialem da nobis hodie, statim adiungimus Et dimitte nobis debita nostra. Et ne nos inducas in tentacionem, sed libera nos a malo, quia per panem hunc celestem liberamur a malis preteritis, presentibus et futuris. Dedit ergo nobis hunc panem salutis, ut, quia nos cottidie peccamus et ipse iam mori non potest, per hoc sacramentum, quod in memoria mortis eius accipimus, remis sionem peccatorum cottidie consequamur. Hec Innocencius.

Et, ut aliquos eius effectus sub conpendio proferam, est sciendum, quod hoc sacramentum digne sumtum primo in nobis remissionem peccatorum operatur. Deinde uitam gracie tribuit et, ne a gracia de ficiamus, nutrit augetque et ad perfectionem gracie perducit, unionem nostri ad deum operatur, summentes in Christum transformat, mortem Christi et dilectionem con memorat, fomitem minuit, uiciosas inclinaciones reprimit, inordinatas affectiones et peccatorum pronitates tamquam Madianitarum castra subuertit, stre nuos ad bellandum et animosos efficit, perseueranciam finalem tribuit, tedium et desperacionem tollit, mentem hominis deuoti dulciter pascit et nutrit, ad perfectionem spiritualem hominem perducit, omnibus bonis replet, contra malum preteritum est medicina curatiua, contra futurum preseruatiua ac tocius boni est conseruatiua et omnium graciarum diuinissime collatiua. Preterea racionalem illuminat, irascibilem confortat, concupiscibilem delectat, memoriam quietat, intellectum illuminat,uoluntatem inflammat ac omnes alias uires et anime potencias in suis actibus ad opera diuina et uirtuosa aptissime ordinat. Insuper totam mentem tran quillat, exhylarat, oblectat atque ad dulcissimos affectus prouocat, spiritus sancti dona infundit, beatitudines confert, fructus spiritus elargitur, quibus anime potencie singule, ut digne fructificent et semper meritorie operari ualeant, ordinantur, meciuntur, diriguntur et in omnibus optime regulantur. Denique huius panis deuota manducacio sacratissimam trinitatem summe glorificat. Sanctos angelos et totam celestem curiam maxime letificat. Peccatores in mundo iustificat. Iustos gracia ditat. Totum mundum conseruat. Purgatorium euacuat. Uniuersalem ecclesiam mirabiliter recreat et sustentat fidem, decorat et roborat. Ibi namque certa fide manducatur et adoratur pater in filio et filius in patre et spiritus sanctus in utroque. Ipsa insuper summa deitas, tota diuina natura, deus, sancta trinitas in manducacione istius sanctissimi panis delectabiliter in seipso reficitur et pascitur; in quo utique maxima nobilitas, preciositas, dignitas atque infinita inmensitas perpenditur huius sacratissimi panis, reuera inmense dignitatis et excellencie esse di noscitur in eo, quod deum ac dei inmensum desiderium hic panis reficere et sa ciare uidetur. Nam omnes uoluptates et delicias deus habet et possidet in seipso. Unde quidam sapiens uoluptas, inquit, et delectacio dei est per apprehensionem et fruicionem sui. Et quia uoluptas aut delectacio in deo est continua, quare supra modum uidetur mirabile atque in excogitabiliter in infinitum transscendere et superexcellere omnes delicias et uoluptates, quo ipsa diuina natura in tribus personis una summa delecta cione et inmenso desiderio in hoc pane benedicto reficitur, pascitur et saciatur. Nempe, si Christo homini adhuc passibili et mortali hunc benedictum panem, id est seipsum, manducanti fuit huiusmodi manducacio mire delectabilis, quamuis exinde nullam nouam graciam consequeretur, quid, queso, nunc de eadem tam secundum clarifi catam iam humanitatem quam secundum eius excellentissimam diuinitatem erit senciendum, cum cottidie in quolibet se deuote et religiose manducante ut sic mandu catus in taliter manducante uidetur seipsum remanducare? O quanta suauitatis dulcedo, o quanta dulcedinis degustacio quantaque iocunditatis delectacio penset, qui potest! Forte ideo suas delicias dixit esse cum filiis hominum, quasi maiores non habeat, quam ut ab homine manducatus remanducet eundem seipsum nichilominus delectabiliter manducans in eo, suam ut sic dul cedinem in hominem largissime transfundens eique seipsum tribuens intime gustan dum, quam quidem dulcedinis degustacionem, ut puto, in se expertus tunc fuerat. Uene rabilis Hugo, cum in istius panis aut sacramentali aut spirituali manducacione anima eius in cognoscendo deficeret ac postea ab eo sollicita quereret, quid, inquiens, est illud tam dulce et iocundum, quod in ipsius aliquando manducacione quinymmo re cordacione me tangere solet et tam uehementer atque suauiter afficere, ut iam tota quodammodo a me ipsa abalienari et nescio quo abstrahi incipiam. Exhylaratur consciencia, in obliuionem uenit omnis preteritorum memoria, cor illuminatur, desideria iocundantur; iamque alibi - nescio, ubi - me esse uideo et quasi quibusdam amplexibus amoris intus teneor et nescio, quid illud sit, et tamen illud semper retinere et nunquam perdere toto annisu laboro. Luc tatur quodammodo debiliter animus, ne recedat, quod semper amplecti deside rat et quasi in illo omnium desideriorum finem inuenerit, summe et ineffabiliter exultat nichil amplius querens, semper sic esse uolens. Nunquid ille est dilectus meus? Queso, dic michi, ut illud sciam, si ille est, ut, si de nuo ad me uenerit et se sic ad me exhibuerit, obsecrem eum, ne recedat, sed semper permaneat. Respondet Hugo anime sue: Uere ille est dilectus tuus, quem amorose suscipis, qui sic uisitat te. Sed uenit in sacramento et extra inuisibilis uenit occultus, ut tangat te, non ut uideatur a te. Uenit, non ut totum infundat se, sed ut trahat affectum tuum ad se. Primicias quasdam porrigit sue dilectionis. Non plenitudinem exhi bet perfecte sacietatis. Et hoc est, quod maxime ad unionem tui cum ipso et arram desponsacionis tue pertinet, quod ille, qui in futuro se tibi uiden dum et perpetuo possidendum dabit, nunc aliquando, ut, quam dulcis sit, agnoscas, se tibi ad gustandum prebet, simul eciam ut interim de absencia eius consoleris, quando eius uisitacione, ne deficias, taliter reficeris..Hec ille.

Ceterum eundem dulcedinis gustum in istius panis sumcione sepius, quinymmo crebrius, in se ex pertum beatum Bernardum fuisse non ambigo, qui ex deuoto spiritus sentimento huius diuinissimi panis repletus suauissimo odoramento in uocem prorumpens io cunditatis et leticie cordis cum iubilo dicebat: O quam dulcis sapor iste, qui te gustat, Ihesu Christe! Tuo uictus a dulcore mori posset pre amore te unum amans unice. Et in Sermone ad Petrum, quo supra, idipsum non minus de seipso prodere uidetur: Hic, inquiens, uitulus saginatus, integer et perfectus agnus anniculus, plenus et inmaculatus cum omni suauitate, dul cissimo sapore, gratissima iucunditate percipitur et tamen sumtus non consummitur. Cibus enim uite est, qui de celo descendit. O potesne uel estimare quale uel quantum est hoc sanctum sanctorum, amor amorum, sapor saporum, dulcedo omnium dulcedinum? Hec est uera indulgencia celestis. Hec sunt festa pascalia. Hec sunt delicie iustorum. Hec sunt gaudia et fercula beate anime. Hic bibunt in loco uberi torrentes lactis, flumina mellis, liquores balsami celestis. Hic efficitur una caro sponsus cum sponsa, sancta anima unus spiritus cum deo. Audi, mi pater Petre, que dico. Spiritus et uita et gau dium in sensu scientis et intelligentis est. Uerum eciam est et, heu, que dico, quia sunt quidam sacerdotes, qui lotis tamen manibus, illotis uero operibus cruenta consciencia accedunt ad diuina sacrificia, comedunt sine timore et reuerencia carnes agni, qui presidet celo, sicut carnes agni, qui uen ditur in foro, non sicut sacerdotes assistentes altario, sed sicut carnifices in macello eructantes adhuc allia pharaonis et cepas egipti, uiciorum enormitate deformes, luxurie sceno sordentes, quibus nulla conuencio, nulla potest esse societas cum illa, de qua prelocuti sumus, iocun dissima contemplacione. Hec ille.

Continuacio capituli de fructibus excellentibus sacramenti

Porro de fructibus optimis huius sacratissimi panis ulterius persequendo ad deuocionem ampliandum est, profunde memorandum atque cum gaudio cordis amorosius amplectendum, quod eiusdem digna man ducacio omnibus et singulis Christi meritis omnium quoque electorum in celis et in terris participare facit; et hoc racione corporis Christi peccata propria et aliena mundat et abluit, et hoc racione sangwinis Christi uitam uere spiritualem tribuit, et hoc racione anime Christi uitam eternam largitur, et hoc racione deitatis Christi, siquidem a substancia corporis Christi consequitur anima deuota gustum eterne et perfecte inmorta litatis. Ex substancia uero anime Christi consequitur fructum seu gustum perfecte sanctitatis. Ab ipsa uero deitate consequitur fructum seu gustum perfecte suauitatis . Sursum hoc ipsum uenerabile sacramentum animam eleuat et promouet ac super naturaliter illuminat ad deum et diuina contemplandum et hoc racione persone patris. Nam anima humana ex suis naturalibus quantumuis pura, sancta et munda deum et diuina contemplari nequit, quia claritas diuine nature per inmensum anime naturam transcendit. Hinc deus pater omnipotenti bonitate hunc anime panem pre ordinauit, quo refecta, adiuta et euecta super sua naturalia eleuatur ac illuminatur ad deum et diuina contemplandum, quemadmodum splendor solis locum per se tenebrosum suo iubare illustrat. Item animam influit eamque prouehit et in suam originem, unde prodiit, reducit et hoc racione persone filii. Nam egressus seu effluxus omnium rerum est ex deo patre per uerbum eternum, id est filium. Omnia enim per ipsum facta sunt.Iohannis 1o. Ita eciam regressus ad patrem fieri habet per filium, cui in hoc pane sacratissimo per manducacionem eiusdem, ut tandem anima in idipsum feliciter redeat, prius in hac uita eidem oportet uniri; per manducacionem autem dignam filii unitur anima sancta deo patri. Item illius panis percepcio animam dirigit, ordinat et ducit per hanc uitam et ex huius uite miseria ad uitam uere beatam et hoc racione persone spiritus sancti. Nam anima ex hac uita egrediens tenebris circumdatur, ait beatus Iob, ita ut penitus ignoret, quo eat. Unde et propheta regius: In uia, in quit, qua ambulabam, absconderunt laqueum michi. In hac eadem uia hic panis corporis Christi est lumen lucens et ducens ipso dicente Iohannis 8uo: Ego sum lux mundi, qui sequitur meetc. ; et sacerdos porrigens hunc panem morituro dicit: Accipe uiaticumetc.  Et iste effectus merito asscribitur spiritui sancto, qui sua pietate animam in hoc transitu a spiritibus malignis liberat et eripit atque ad patriam feliciter perducit. Preter hos effectus adhuc eciam panis iste famem pacientes saciat, inebriat sicientes, inpingwat tenues, confirmat debiles, letificat merentes, mitigat temptaciones, affectum mortalium deprimit, humilitatem ingerit, desiderium accendit, conpunctionem inducit, cor liquefacit, spem erigit, gaudium infundit, fiduciam prebet, uirtutes firmat, a futuris peccatis preser uat, penam minuit, uiuis subuenit, defunctis proficit, hominis mentem reficit, spiritum sanctum mittit, pro beneficiis gracias rependit, terret demones, contra hostes uisibiles adiuuat et tandem uitam eternam prestat, que in digne summente in presenti incipitur et in futuro perficitur, cum mandu cans in manducato et e conuerso manducatus in manducante credatur cer tissime manere, uiuere semper et esse ipsomet, qui manducatur, Christo dicente: Qui manducat me, uiuet propter me et ipse manet in me et ego in eo.Laudanda prorsus est huius conclusionis sentencia nec minus ymmo uehementer miranda. Sed nunquid aliud est in Christo manere et ipsum in se manentem habere et aliud in eodem eternam uitam hic inchoare atque per ipsum et in ipso tandem eternaliter uiuere? Certe non, sed sunt unum et idem. Sed urget adhuc aliquis acrius, qualismodi sit hec dei in homine et hominis mansio in deo, aut quo ualeat notificari sermone; utique non breui nec uno, sed plurimas sine numero per sacras scripturas nominaciones sortitur. Itaque hec mansio, que est in uita presenti uite eterne inchoacio, dicitur primo deiformis unicio et hominis iam spiritualis effecti in deum totalis transformacio. Dicitur 2o uiuificatio propter ipsam manducacionem ut hic: Qui manducat me, uiuet propter meetc.  Dicitur habitacio uite eterne ut ibi: Qui manducat hunc panem, uiuet in eternum, quia scilicet graciam habet. Dicit autem apostolus, quod gracia dei est uita eterna. Dicitur et osculum oris sponsi, quod petit sponsa. Dicitur et lac et uinum et ungenta et oleum effusum et tractus et pulsus ad sponsum. Dicitur introductio ad cellariaconmoracio dilecti inter ubera sponse tamquam fasciculus mirre. Dicitur suus decor sua requies in lectulo florido.Dicitur et donum perfectum desursum descendens, non ascendens deorsum. Dicitur sapiencia diuinitus inspirata cum suis laudibus plurimis. Dicitur diuinum silen cium. Dicitur sibulus aure tenuis. Dicitur susurrium uerbi absconditi. Dicitur uox quasi aure lenis ymmo et tonitrui magni. Dicitur extasis spiritus et mentis excessus. Dicitur dei ad animam collocucio, quam sequitur anime liquefaccio.Et, ut ad unum colligam innumera, quidquid sonat mansionem, habitacionem, inhesio nem, transformacionem, dormicionem, liquefaccionem, requiecionem, inarracionem , unionem unius corporis et unius spiritus cum deo, sponse cum sponso, unice cum unico, totum hoc uno uocabulo datur intelligi, quod est in Christo manere et in ipso ui tam eternam habere et hoc per dignam manducacionem istius sacratissimi panis, per intimam unionem, per mutuum gracie et amoris conplexum. Manifestum est igiturmagnum pietatis hoc sacramentum in hoc pane eukaristie, quod manifesta tum est in carne, iustificatum in spiritu et assumtum est in gloria; quod presencialiter ex hibetur quottidie in hoc pane sacratissimo uidelicet corporis et sangwinis Christi diuinissimo sacramento; quod quidem est nostre misterium fidei, de quo iam sermo. Fides igitur nos dirigit, spes exigit, caritas porrigit et attingit. Deinde sapiencia diuina reficit, pax sufficit, gloria tandem perficit. Nam ad gloriam miste riorum dei hic panis sese manducantes introducit. Manifestatur nobis in carne nostra per sensus corporales interius et exterius, dum sub sacris symbolis dat se Christus palpabilem, osculabilem, manducabilem, ymaginabilem. Iustificatur autem in spiritu nostro per illapsum spiritus sancti, qui diffunditur in cor nostrum. Et sicut unum est corpus uerum, quod est res huius sacramenti, et signum corporis mistici, quod est unum in eodem corpore et eodem spiritu Christi. Superest tandem, quod assummatur in gloria spiritus noster, quamuis interim uita nostra abscondita sit cum Christo in deo. Sed cum apparuerit Christus uita nostra, tunc et nos apparebimus cum ipso in gloria. Sane manifestatur nobis in carne et iustificatur in spiritu atque nunc eciam presencialiter assumitur in gloria. Cessent nunc interim et sileant cogniciones et contemplaciones de deo glorioso, que per affirmaciones fiunt, et ista sola remaneat, que per omnium ab lacionem fieri est nota. Ad quam quidem fides hoc dirigit, spes quoque erigit et caritas attingit.Hanc autem cognicionem superlucentem caliginemDyonisiusappellat.Unde, si queratur a fide, ad quid dirigat spiritum in hoc sacramento, respondebit ad caliginem; similiter, dum queritur a spe, ad quid erigat, respondebit ad caliginem; si uero a caritate queritur, cui se porrigat quidue attingat aut cui se uniat, ad caliginemet caligini similiter respondebit. Hec autem caligo dicitur esse non aliud quam cognicionis priuacio et similiter amoris defectio suo modo. In quam denique caliginem fides, spes, caritas non tam agunt, quam aguntur ab ipso deo, qui habitat ipsam caliginem et lucem inaccessibilem, et hoc utique in gradu supremo, qui est superincognitus et superlucens et sublimissimus uertex, ad quem orat nos dirigi Dyonisius inuocans trinitatem super essencialem et superdeum et superoptimum Christianorum inspectorem theo sophie cum reliquis sequencibus in textu, quem expedit sepe repe tendo attencius ruminare. Deficit igitur sancta anima huius uirtute et efficacia panis tam cognicione quam dileccione totaliter a se et recedit super eum, qui per simplicitatem in infinitum est sub se et per maiestatem in infinitum super se. Constat autem casum huiusmodi uel defectionis excessum causari non posse nisi ab infinita uirtute. Est igitur hec anime summa defectio eiusdem summa refectio, de qua Christus: Uenite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos.

Continuacio capituli de optimis effectibus sacramenti

Qualiter autem potest spiritus racionalis laborans et oneratus plus et intimius uenire ad Christum deum quam abiciendo nedum laborem suum nedum opus proprium uel alienum, quam deserendo se metipsum? Quid stas, inquit Augustinus, et quid non stas, dum in te stas? Proicie te in deum et suscipiet te. Et Gregorius: Nisi quis a se ipso deficiat, ad eum, qui super ipsum est, non appropinquat nec ualet apprehendere, quod super ipsum est, si nesciat mactare, quod est. Faciliter autem ista di cuntur, faciliter eciam creduntur a fidelibus, sed per intelligenciam experiri hoc opus hic labor est; ymmo plane nec opus nec labor est, sed accio spiritus sancti secundum tempus et locum et modum beneplaciti sui in multitudine misericordie sue. Dum itaque uirtute panis huius benedicti diuinitus hoc agitur in anima, quod ipsa seipsam deserit et omnia sua, conuenit, ut eadem per negaciones circa panem hunc superbenedictum gradatim se exerceat, ut tandem ad ignorancie ca liginem gustumque ingustabilem efficaciter pertingat. Exempli gracia in hoc pane eukaristie, ubi est misterium fidei nostre, recogitat inquirendo fidelis anima, dum uidet acci dencia panis et uini: Estne hic deus tuus? Non, inquit, sed continet presencialiter corpus uerum et sangwinem dei mei. Deinde subiungit: Corpus hoc uerum et sangwis domini tui nunquid est deus tuus? Non, inquit, sed uniuntur domino deo meo. Significant eciam corpus ecclesie misticum, quod uiuificatur ab uno spiritu domini dei mei, unum corpus et unus spiritus, ait apostolus . Subinfert: Si corpus hoc misticum cum corpore uero sit dominus deus tuus? Alcior est, inquit, dominus deus meus, quia nec materialis est nec finitus nec localis neque temporalis neque secundum carnem neque secundum spiritum. Cognoscibilis est hic in maiestate sua. Ecce, iam adest et patet ingressus ad caliginem tenebrarum diuinam. Sed querit amplius anima deuota: Nunquid diuinitas domini mei in hoc sacramento est deus meus? Non, inquit, nam secundum hunc modum nec diuinitas nec unitas nec trinitas nec pater nec filius nec spiritus sanctus est deus meus. Est enim deus meus, ut sic prorsus innominabilis, incogitabilis, inymaginabilis, inintelligibilis, inconprehensibilis, sed totus admirabilis, amabilis et desiderabilis, non omnipotens nec omnipotencia, non sapiens nec sapiencia, non bonus nec bonitas, non eternus nec eternitas, non inmensus nec inmensitas et sic de aliis innumeris et hoc secundum modum, quem racionalis creatura potest concipere.

Sed est super omne nomen, super omnem ymaginacionem, super omnem cognicionem, super omne ens et non ens, super omnem mentem et super omnem substanciam, superexaltatus, ininfinitum et neque est neque non est, qui est omnia et nichil omnium secundum beatissimum et maximum Dyonisium; sicque fit tandem, ut deficiat anima a seipsa per cognicionis defectum et suscipi atur a spiritu Christi per dilectionis illapsum et sic transeat et subintret latibulum nubis tenebrarum rapiaturque et maneat in ca ligine sancta, ubi in perfecta ignorancia eius, qui est super omnia, que noscuntur, perfectissima noticia est, ut ait idem diuinus Dyonisiusad Gayum; ibique acta per spiritum sanctum reagit secundum eundem spiritum iuxta illud dilectus meus michi et ego illi et ita ibi meretur atque reficitur, quo niam de latibulo caliginis uenit ad tabernaculum, quod est in circuitueius iuxta illud Dauiticum, postquam dixerat de deo: Inclinauit celos et descendit et caligo sub pedibus eius. Dehinc ascendit super cherubin et uolauit, uolauit super pennas uentorum. Ecce, fides in sacramento quorsum dirigit quaue transmittit; spes quantum sustollit et prouehit; et caritas, ubi sistit aut cui se ingerit et unit. Sed nunc tamen de isto superficitenus tetigisse sufficiat, ut panis iste ex suis effectibus agnitus cordi amoroso magis magisque dulcescat atque ut sic amabilior fiat. O igitur panis et panis! O panis uenerabilis! O panis admirabilis, panis delectabilis, panis pingwis, panis delicio sus nimis, panis summe suauis, panis uere uitalis salutem et uitam, gaudium et pacem prestans uniuersis! O panis inuisibilis, ait Augustinus, sub forma latens panis uisibilis, alimonia celestis, refectio spiritualis, pignus redempcionis, hostia salutaris! O panis non panis, sed, ut ait dulcifluus Bernardus,eius caro et sangwis, qui pependit in cruce pro mundi uita. Uirtus hoc facit, non usus; effectus potencie est, non cursus nature; dignacio est, non racio; misericordia est, non miseria; non conmune, sed singulare solumque; diuinum pietatis sacramentum et non deitatis detrimentum. Iste est panis angelorum, qui nescit putrescere, non uadit in secessum, sed ten dit in excelsum, illuc reducit hominem, unde traxit ymaginem. Hinc eciam beatus Augustinus ad panem hunc loquens deuotus: O, inquit,panis uite, ex te cibantur angeli, saginantur apostoli, recreantur patriarche, delectantur prophete, reficiuntur martyres, pascuntur confessores, nutriuntur uirgines et mire saciantur electi omnes! In te patent omnia signacula figurarum, fulgent oracula prophetarum, apparent miracula naturarum, stillant spiracula graciarum. Tu uerbum apud patrem, caro apud matrem, deus cum patre, homo cum matre, eternus in diuinis, temporalis in humanis. Tu uerbum caro panis deitatis conuersus es nobis in lac humanitatis, ut a nobis paruulis et miseris summi et mandi possis, quatenus tamquam infantes per lac humanitatis nutriti et roborati tandem ad panem diuinitatis accedere eoque feliciter et iocunde perfrui possemus. O igitur panis dulcissime, panis mundissime, panis sanctissime, panis pulcherrime, panis candidissime, panis suauissime, panis uiuacissime! Qui digne manducat te, uiuit per te, uiuit ex te, uiuit ad te, uiuit et repausat in te, quia uitam eternam man ducat in te. Nempe per tuum misterium, ut supra est dictum, hoc ipsum magnum pietatis sacramentum manifestatum est in carne, iustifi catum in spiritu et assumptum in gloria. Manifestatum, inquam, in sensibilibus signis uelut in carne, sed per graciam cum fide, spe et caritate iustificat hominis spiritum et quodammodo assumit in gloria, quia fides dirigit ad ymaginem specularem glorie dei, spes erigit usque ad interiora uelaminis eiusdem glorie dei, caritas uero subintrat, apprehendit, osculatur et stringit dicens: Inueni, quem diligit anima mea, tenui eum nec dimittam.Sunt uerba sponse in Canticis et iterum: Uiuit dominus et uiuit anima tua, quia non dimittam te. Sunt uerba Sunamitis ad Helyseum. Hec et similia anima sancta in seipsa experta, deuocionis feruore liquefacta, caritatis uulnere transfixa, amore langwens, flagrans, estuans, tota suspiribunda iam fructum edere non querit suauem gutturi suo, non cellam uinariam introire, non ful ciri floribus, non stirpari malis, sed tota in totum conuersa, tota con plexu suauissimo, serenissimo et castissimo in eius sinu et pectore con sopita, a semetipsa prorsus deficiens et supra se rapta, dextera dilecti circumplexa leuaque eius sub capite supposita, in illius ple nitudinem iam introductam se sentit atque ex intimo sentimento in hanc uocem prorumpit: Defecit, inquiens, in salutare tuum anima mea, et rursum: Defecit caro mea et cor meum. Et ne mala uideretur huiusmodi defectio, subiungit: Deus cordis mei et pars mea deus in eternum. Et hic est effectus huius salutiferi panis permaximus, multiplex et unus. Unus in radice et gracia, multiplex in operacione et efficacia. Unus inter alios precipuus, quo anima sursum fertur, agitur, ducitur, rapitur, stringitur, a se defluit, in deum feruet, tenet, gustat, uidet, uacat, capit cum summa felicitate, sentit cum summa iocunditate, quemadmodum est deus omnia in omnibus et totus in singulis, conmunis omnibus et unicuique singularis, a quolibet totus apprehensus et a nullo penitus conprehensus, totus intimus et totus extimus, totus omnium centrum et totus omnium circumferencia, totus in se stabilis et in cunctis mobilis. Stabilis in se dans iuxta Boecium cuncta moueri, totus uita, solus uiuificans uniuersa, et extra quem non est existencia nec uita. Hec itaque anima sancta cum sentimento gratissimo experta uelut precipuum huius sacratissimi panis effectum cum sibi coherentibus, ut sic feliciter adepta temporaliter omnibus moritur, ut eternaliter uni unice uiuat iuxta uerbum ab inicio per me assumtum et taliter qualiter ad meam intencionem hucusque deductum: Qui manducat hunc panem, ui uet in eternum. In his igitur et similibus reliquis, de quibus loqui et scribere nunquam est finis, consistit uita eterna, que in manducante hunc panem digne iuxta modum pretactum se inchoat in hac misera uita. Benedictus igitur deus pater, qui dedit nobis hunc panem, qui et secundum multitudinem miseriarum nostrarum multiplicauit super nos mi sericordias suas. Ipsi laus, honor et gloria per infinita secula. Amen.

De effectibus uero malis, quos hunc panem indigne manducans consequitur, pro timore ingerendo nec non et reuerencia maiori adhibenda hic aliqua meditando inserere non esset inpertinens, sed, quoniam intencio ad alia fertur, nunc tacite transeo hoc solo breuiter memorato, quod ipsemet per os sancti prophete contra indigne manducantes sentenciam fulminando terribiliter intonat: Dederunt, inquit, in escam meam fel utique ama ricacionis uiciorum et in siti mea potauerunt me aceto; quod et acerbum est et frigidum per indeuocionem nec non et obstupescere dentes facit me ditacionum per abhominacionem. De qua iterum propheta: Omnem escam abhomina ta est anima eorum. Ue, ue, ue, quidquid sequitur: Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueumusque ad maledictiones duodecim, quarum neutra tollerabilis est. Que quidem maledictiones se habent uelut duodecim mali effectus, quin pocius dampnabiles defectus in manducante hunc panem indigne; nec preterea paruus est ille taliter manducantis deficiencie effectus cen sendus, quo omnibus predescriptis salutaribus bonisque effectibus penitus priuatur, et cum hoc, quod est ultimum et maximum, per talem manducacionem eternaliter damnatur. Qui enim manducat hunc panem, supple digne, uiuet in eternum.Sic, qui manducat indigne, suo modo morietur in eternum. Suffecerint nunc ista de his.

Recapitulacio conpendiosa eorum, que in precedenti capitulo sunt posita, propter simpliciores et ut, que dicta sunt, facilius tenaciusque memorie infigantur tam de excellencia et continencia quam de fructibus et efficacia panis istius sanctissimi, pauca sub certo numero in sequenti capitulo enarrantur

De excellencia et dignitate, continencia et preciositate panis sa cramenti eukarisitie quo ad primum ac de eiusdem saluberrimis et optimis effectibus, quo ad 2m, quamquam in capitulo precedenti per longum uerborum contextum plurima sunt dicta, nunc tamen summarie ad arcius con mendandum memorie non piget de utraque pauca sub conpendio et quasi recapitulando articulatim perstringere, ut sic ad manum et in promptu habeat mens quelibet deuota, quibus seipsam memoriis oblectet et exerceat circa hunc panem semper superbenedictum, ut sic eum cum reuerencia maiori nec non deuocione feruenciori tractare studeat pariter et manducare. Excellencia uero et dignitas panis istius, quantum ad ar ticulum primum, licet ex dictis superioribus sint satis manifesta, faciam ea nichilominus ex subscriptis simplicibus manifestiora. Ponam autem specialiter decem dumtaxat consideraciones elicitas ex omnibus, que in precedentibus sunt dicta, que eciam ad presens sufficere uidentur.

Et primo quidem huius panis ex cellencia et dignitas ostenditur ex nobilitate, dignitate et preciositate rerum inibi contentarum. Continet enim in se nobiliora in omni genere entis et illud, quod est nobilissimum, in fine nobilitatis. Continet autem Christum, in quo tres substancie concurrunt, scilicet caro, anima racionalis et diuinitas tota, et alia multa, de quibus supra copiose colligitur.

Secundo colligitur huius excellencia panis sacratis simi ex plenitudine sanctitatis. Continet plane hoc uenerabile sacramentum non particularem sanctificatiuam quandam uirtutem instrumentalem, ue luti cetera sacramenta habere dicuntur, sed fontalem plenitudinem sanctitatis, utpute in quo, iuxta apostolum, habitat plenitudo diuinitatis corporaliter. Unde dei filius, sapiencia patris, dicit Ecclesiastici 24: In ple nitudine sanctorum detencio mea. Quare eciam a sanctis doctoribus sin gulariter sanctissimum et diuinissimum nominatur sacramentum. Et ideo Urbanus papa de hoc sacramento loquens ait ita: O sacramentum excellen tissimum, adorandum, uenerandum, colendum, glorificandum, amandum et amplectendum, precipuis laudibus magnificandum, summis preconiis ex altandum, cunctis studiis honorificandum, deuotis obsequiis prosequendum et sinceris mentibus retinendum! Hec ille.

Tercio attenditur excellencia huius panis sacratissimi ex singularitate et sublimitate miraculorum, quibus splendet. Tantis enim et tot hoc admirabile sacramentum fulget mi raculis, ut et humana intelligencia omnino obtundatur tanto splendore maiestatis. Deficiunt insuper omnes sensus in eo.Unde tanta miraculorum sublimitate sancta ecclesia admiracione suspensa ait: Quid hoc sacramento mi rabilius esse potest? In ipso namque panis et uinum in corpus et sangwinem Christi sub stancialiter conuertuntur et Christus deus et homo perfectus sub modici panis specie con tinetur. Accidencia eciam sine subiecto in eodem existunt. Unde Basilius: O miraculum!, inquit, o omnipotencia, o dei circa nos misericordia! Qui sursum sedet ad dexteram patris, sacrificii tempore manibus hominum continetur.

Quarto ostenditur excellencia panis eukaristie ex maioritate ualoris et gratitudine acceptabilitatis. Nullum enim sacrificium aut oblacio potest hoc esse accepcius, in quo agnus innocentissimus, candidissimus ac beatissimus, filius dei patris offertur et ymolatur. Quomodo enim non pre omnibus erit acceptissimum hoc sacrificium, in quo concurrunt corporis et sangwinis , anime et spiritus et diuinitatis Christiconiunctio?Huius itaque panis sanctissimi sublimitatem et excellenciam ac dignitatem considerans Allexander papa dicit ita et habetur De conse cracione distinccione 2a: Nichil, inquit, in sacrificiis maius esse potest quam corpus et sangwis Christi. Nec ulla oblacio hac pocior est, sed omnes hec precellit, que pura consciencia domino offerenda est et pura mente summenda ac ab omnibus ueneranda. Et sicut pocior est ceteris, ita pocius extolli et uenerari debet.

Quinto excellencia huius sacramenti ostenditur ex antiquitate et multi plicitate figurarum, quibus designari legitur in sacrificiis et hostiis legis ueteris et ante legem, de quibus superius plura sunt dicta.

Sexto osten ditur huius sacramenti excellencia ex singularitate cultus et ueneracionis, quam an geli habent ad ipsum. Assistunt enim altari ymolacionis hora sancti an geli dei diuinissimum hoc sacramentum omni deuocionis cultu uenerantes. Unde super illud Mathei 24o: Ubicumque fuerit corpus, congregabuntur et aquileait Leo papa: Circa corpus domini aquile sunt, qui spiritualibus alis circum uolant. Unde sancti angeli mundi mundissima amantes mundum corpus domini uenerantes sunt et fideles presentes fideliter protegentes.

Septimo eminencia et dignitas huius sacratissimi panis ostenditur ex condicione fon talis gracie et uirtutis, quam habet. Continentur enim hoc in pane eukaristie fontalis origo omnium graciarum, mare seu pelagus omnium uirtutum et pro fluxus omnium bonorum. Hic enim est fons copie omnia per graciam infundens. De quo dicitur Canticorum 3o: Fons ortorum, puteus aquarum ui uencium, que fluunt impetu de Libano. Libanus candidus noster est Christus; quo impetu diuinitatis fluunt riui graciarum. Quare beatus Ambrosius de hoc sacramento ita ait: Hoc sacramentum prestantissimum est, in quo est diuinitatis presencia, mundi redempcio, peccatorum remissio, graciarum largicio et uirtutum omnium congregacio.In hoc quippe sacramento, ut ait Albertus, cum contineat ipsum gracie auctorem, colligitur in una gracia, quidquid gracie et uirtutis sparsum est in aliis sacramentis et uirtutibus.

Octauo huius sacramenti celsitudo declaratur ex magnitudine suauitatis eius. Nullus quippe suauitatem huius sacramenti exprimere sufficit, per quod spiritualis dulcedo in suo fonte gustatur. De quo Sapiencie 16: Panem de celo prestitisti eis omnem delectamentum suauitatis in se habentem. Plane fons tocius delectacionis et suauitatis est corpus Christi in hoc sacramento existens, a quo riui dulcedinis deriuantur, qui singulis uiribus anime et uirtutibus et potenciis di riguntur; et ad quoscumque non uenerit huius fontis influxus siue hoc nu trimentum pietatis, arescunt, destituuntur et marcescunt. Iste est fons, de quo dicitur Genesis 2o: Fons ascendebat de terra, id est terreno corpore domini in sacramento, irrigans uniuersam superficiem terre, id est omnia interiora anime ra cionalis irrigat, fecundat et fructificat.

Nono excellencia huius panis sacratissimi demonstratur ex magnitudine utilitatis eius. Est enim utile uiuentibus in presenti seculo, existentibus in purgatorio, regnantibus eciam in celo, quibus proficit ad cumulum gaudiorum.

Decima excellencia huius panis dinoscitur ex eo, quod finis et consummacio omnium sacrificiorum dicitur esse et eciam omnium sacramentorum. Finis autem pocior est eis, que ad fi nem ordinantur. Ad hoc enim sacramentum, ut ait Dyonisius, omnia sacramenta or dinari et in eo consummari dicuntur. De quo Ieronimus ait: Dominus Ihesus Christus ad inuisibilia paterne maiestatis migraturus celebrato cum discipulis typico pasca quoddam memoriale eis conmendare uolens sub specie panis et uini corpus suum et sangwinem tradidit, ut osten deret ueteris legis sacramenta, inter que precipuum erat agni pascalis sacrificium, in morte sua terminari ac noue legis sacramenta institui, in quibus excellit misterium eukaristie. Alias autem raciones, que adduci possent pro excellencia et dignitate huius benedicti panis, breuitatis gracia et quia minus a simplicibus perceptibiles sunt, silenter pertranseo. Quarum eciam adhuc plurime ex dictis superioribus faciliter elici possunt.

Continuacio capituli et sequitur de effectibus sacramenti sub numero quindenario

Ceterum de fructibus preciosissimis et salutaribus effectibus innumeris, quos panis iste digne summentibus salubriter operatur ex su perius descriptis quam plurimis hic quindecim dumtaxat pociores et magis generales breuitatis gracia et pro firmiori eorundem memoria non tam re citare quam repetere dignum duxi. Horum autem sit primus unio incorporacionis ad Christum. Quemadmodum enim cibus materialis comestus ueraciter in naturam uertitur comedentis, ita e conuerso sit in hac celesti et diuina mensa, quoniam digne summens hunc panem uite quodammodo mutatur in ipsum Christo unitus et in corporatus participacione diuinitatis deiformis factus. Unde beato Augustino ipse saluator ita legitur fuisse locutus: Cibus sum grandium. Non tu me muta bis in te sicut cibum carnis tue, sed tu mutaberis in me. Et Hylarius: Accepta carne domini id efficitur, ut nos in Christo et ipse in nobis sit. Et Leopapa : In illa distribucione spiritualis alimonie hoc inpertitur, hoc summitur, ut ac cipientes uirtutem cibi celestis in carnem ipsius, qui caro nostra factus est, transeamus. Nimii plane et excellentissimi amoris amplexus est iste et admirabilis ualde, quo nos adeo sibi Christus in hoc adorando sacramento conglutinat, ut ipse in nobis sit et nos in ipso tam intime, ut in uisce ribus nostris infundatur et nos sibi incorporemur. Profecto inmensitas diuini amoris hoc operatur in nobis. Amor enim diuinus, qui, ut ait Dyonisius, extasim facit, id est transposicionem, ipse deum in nos transponit et nos in deum. Dicit enim saluator ipse Iohannis 6: Qui manducat meam carnem et bibit meum sang winem, in me manet et ego in eo.

Secundus effectus est uiuificacio animarum.Sanctus enim homo accipiens corpus Christi per unionem et incorporacionem ad Christum fontem uite illico uitalem influxum suscipit spiritus Christi. De cuius spiritu, ut ait Augustinus, nemo uiuit nisi per corpus Christi. Credendum enim est, ut ait sanctus Thomas, quod filius dei sicut uisibiliter in mundum ueniens mundo contulit uitam gracie secundum illud Iohannis primo: Gracia et ueritas per Ihesum Christum, ita in ho minem sacramentaliter ueniens uitam operatur gracie secundum illud Iohannis 6: Qui manducat me, uiuit propter me; id est, per me, ut dicit Hylarius. Unde beatus Cirillus Alexandrinus dicit: Uiuificatiuum dei uerbum uniens seipsum carni nostre fecit ipsam uiuificatiuam. Decebat enim eum nostris quodammodo uniri cor poribus per sacram eius carnem et preciosum eius sangwinem, que accipimus in benediccione uiuificatiua in pane et uino. Quare secundum beatum Augustinumsacramentum hoc uitale alimentum dicitur animarum eo, quod uitam spiritualem tribuat anime, et, quidquid mortificatum per peccatum fuerat, uiuificet et restauret.

Tercius effectus est purgacio peccatorum. Per dignam enim sumcionem sacre conmunionis purgacionem et remissionem consequimur peccatorum.Hoc tamen de uenial ibus conmuniter intelligendum est, de quibus magister sentenciarum in 4to ait:Institutum est hoc sacramentum in augmentum uirtutis et medicinam cottidianam infirmitatis. Circa ipsa autem mortalia peccata tri pliciter potest intelligi remissionem eorundem operari iuxta doctrinam sancti Thomein 3a parte Summe. Primo quidem in eo, qui in peccato mortali accedit, cuius tamen nec conscienciam nec memoriam nec affectum habet. 2o in eo, qui sufficienter contritus non fuit, sed tamen deuote et reuerenter accedit. Hic enim per hoc sacramentum graciam consequitur caritatis, que contricionem perficiet et re missionem peccati.3o dando robur et uirtutem uitandi peccata mortalia, de quo dicit sic Innocencius III.:Eukaristia, si digne summatur, uenialia delet et cauet mortalia.

Quartus effectus est fomitis mitigacio siue mortificacio tam stimulorum carnis quam aliarum inordinatarum affectionum mentis, quam eciam conmocionum sensualitatis.Quemadmodum enim calor ignis remittitur aut extingwitur per infusionem aque, ita concupiscencia in carne feruens seu fomes ardentis libidinis celesti rore benedictionis re mittitur et extingwitur in digna sumcione diuini huius sacramenti, prout beatus Bernardus in Sermone de cena domini per longum passum pulchre deducit, ubi in fine ita concludit: Siquis igitur uestrum non tam crebros nunc patitur, ut solebat, nec acerbos sustinet ira cundie, inuidie uel luxurie motus ac ceterorum huiusmodi, gracias agat corpori et sangwini domini, quoniam operatur in eo uirtus sacramenti et ulcus pessimum aliquatenus iam sanitati appropinquare letetur. Hec ille. Unde recte sponsa ait: Fasciculus mirre dilectus meus michi. Sicut enim mirra conseruat corpora a uermibus incorrupta, sic corpus Christi corda fidelium a prauis effectibus custodit.

Quintus effectus est remissio pene debite peccatis uel in toto uel in parte. Credendum enim est pie, quod cum tanta deuocione potest quis ad hoc pietatis sacrificium accedere, ut re missionem omnis pene debite consequeretur; quoniam, cum effectus huius sacramenti principalis sit uniri et incorporari Christo, et hec unitas per caritatem fiat, ex cuius feruore non solum quis consequitur remissionem culpe, sed eciam pene. Sequitur, ut dicit sanctus Thomas in 3a parte, quod ex consequenti per quandam con comitanciam ad principalem effectum homo consequatur per hoc sacramentum remissionem pene, non quidem tocius, sed secundum modum sue deuocionis et feruoris. Unde Ambrosius:Quociens hoc sacramentum sumitur, peccata condonantur.

Sextus effectus est premunicio, custodia et firmamentum contra hostiles demo num inpungnaciones et temptaciones. Sicut enim castra uictualibus et armis muniuntur contra hostes, ita castrum anime digne sumpto hoc celesti sacramento, in quo uitalis cibus copiosus et inconsumptibilis et omnis arma tura continetur et sumitur forcium, contra uniuersa demonum machina menta munitur et roboratur.De quo in psalmo ait propheta: Parasti in con spectu meo mensam aduersus eos, qui tribulant me. Quod uerbum per tractans Iohannes Crisostomus pulcre de hoc sacramento ita loquitur: Mensam quoque preparauit nobis deus, ut post epularum refectionem inimicum possimus superare robuscius. Cum enim egrediente te post conuiuium dominicum uiderit inimicus post celestes epulas tamquam ignes, leonis ore flammantem fugit et de serit nec approximare contendit, et cum cruentatam Christi sangwine lingwam tuam de longe crudelis ille prospexerit, michi crede, non stabit, sed, cum os tuum rutilare senserit, gressum suum retro cum timore retorquebit. Et Am brosius: Cum hospiciolum tuum aduersarius uiderit occupatum, fulgore ce lestis presencie fugiet et recedet intelligens locum temptamentis suis interclusum esse per Christum.

Septimus effectus et preseruacio a futuris peccatis. De quo Iohannis 6: Hic est panis, qui de celo descendit.Si quis manducauerit ex hoc pane, uiuet in eternum. Manifestum est autem hoc non intelligi debere de morte corporali. Ergo uidetur intelligendum de morte spirituali, que fit per peccatum. Unde beatus Bernardus in Sermone de cena domini: Frequenti sumpcione huius sacramenti attribuit continenciam a mortalibus in fratribus suis.Qualiter autem hoc fiat, ostendit sanctus Thomas in 3a parte Summe. Ubi uide, si placet.

Octauus effectus huius sacramenti est animacio et roboracio humani cordis ad opera grandia operandum et ardua uirtutum studia fortiter aggrediendum. Sicut enim cibus corporalis animam hominis roborat et uires adauget ad labores subeundos, ita cibus iste celestis roborat et ad omne bonum opus uires adauget et multiplicat. De quo Anshelmusita loquitur: In hoc conuiuio quicumque saginatur, nescit panem suum ocio sus comedere, sed sollicite cum muliere forti de nocte huius seculi con surgit ad lucernam uerbi dei et labores manuum suarum manducat beatusque fit et bene fit ei.

Nonus effectus est gracie et uirtutum augmentacio. Sicut enim cibus corporalis in summente et deperdita re staurat, que fame aut inbecillitate consumpta sunt, et adauget quantitatem, ita uiuificus cibus iste ueniens ad se summentem restaurat deperdita, que per peccatum in anima consumpta sunt, et graciam adauget et uirtutes.Hinc beatus Bernardus de effectibus mirabilibus huius sacramenti diuini ita loquitur: Corpus Christi est egrotis medicina, peregrinantibus dieta, debiles confortat, ualentes delectat, langwores sanat, sanitatem seruat. Et de augmento uirtutum ita loquitur: Fit homo manswecior ad correpcionem, paciencior ad laborem, ardencior ad amorem, sagacior ad cautelam, ad obedienciam promcior, ad graciarum actionem deuocior.

Decimus fructus est splendor et decor conuersacionis. Quemadmodum enim cibus corporis faciem corporalem hominis splendidam et decorem reddit, quam abstincencia mar cidam et umbrosam facit, ita cibus spiritualis et sanctissimus, in quo splendor et candor lucis eterne ueraciter continetur et sumitur, se sum mentem ad se conuertens totam faciem conuersacionis eius splendere facit uirtutibus et redolere sancte opinionis odore. Unde Iohannes Dama scenus in 4to libro Sentenciarum suarum: Sangwis Christi in nobis ymaginem regalem, floridam facit. Hic sangwis marcescere anime pulchritu dinem non dimittit irrigans eam cottidie et enutriens. Unde gloriosa et deo amabilis beata Agnes de hac florida uenustate glo riabatur dicens: Iam corpus eius corpori meo sociatum est et sang wis eius ornauit genas meas.

Undecimus effectus est in flammacio diuini amoris et celestium desideriorum intensior affectio.Certum est enim, quod, sicut ignis igne conueniencius accenditur et forcius ac facilius, ita amor amore, caritas caritate. Quia igitur illud sacrificium totis flammis caritatis flagrat et ardet, tota spiritus sancti fornace succensum flammescit, quid conueniencius aut efficacius incendio dignum sancte dileccionis nutriende, augende roborandeque caritatis uel haberi potuit uel cogitari? Caritatem autem, qua Christus ardet, cui nulla conparabilis est, cuius maximum testimonium fuit dominice passionis beneficium, hoc sacramentum representat et ideo a sanctis sacramentum amoris appellatur. Nec mirum ergo, si mens deuota ad hoc sacramentum digne accedens, in quo diuinus ignis est ingens et ardor excellentissime caritatis, quam in passione sua nobis monstrauit, dum horum rememoratur, diuini amoris inflammatur incen dio et celestibus desideriis tota concrematur. Qua de causa Damascenuscarboni ignis, quem uidit Ysaias, hoc sacramentum conparans ita ait loco supra allegato: Diuinum carbonem sumamus, ut participacione diuini ignis igniamur et deificemur. Carbo enim simplex lignum non est, sed uni tum igni. Ita et panis sacre conmunionis non panis simplex est, sed uni tus diuinitati. Corpus autem unitum diuinitati non una natura est, sed una quidem corporis, unite autem ei diuinitatis altera. Hec ille.

Duodecimus effectus est pingwedo et quedam incrassacio anime seu spiritus humani.Nunquam enim digne ad hoc sacrum conuiuium et diuinissimam mensam acceditur, quin aliqua celestis gracie benedictio eciam inperceptibiliter homini diuinitus infundatur, qua anima crassitudine pingwescit et sa ginatur. Quod figuratum habemus Numerorum 2o, ubi dicitur, quod descendente manna descendebat pariter et ros. Quare Ysaie 30 dicitur:Panis frugum terre tue erit uberrimus et pingwis.

Tredecimus effectus huius sacramenti ex precedenti sequens est gustus dulcedinis et suauitatis diuine.Mens enim cum deuocione degustans hoc sacramentum, in quo ita totum se ad nos dominus noster saluator diffundit, quod nichil sui a nobis continuit diuinitatem, scilicet animam, sangwinem et corpus nobis exhibens ad fruendum dulcedinem, que est in corpore Christi et spiritu et anima eius, in omni gracia et gloria et illuminacionibus et delectacionibus, ut ait Albertus, sugit et bibitsecundum illud Deuteronomii 32o:Posuit eum super excelsam terram, ut comederet mel de petra oleumque de saxo durissimo. De isto deli ciosissimo pane in figura dicitur Genesis ultimo:Pingwis est panis aser, qui interpretatur beatus, et prebebit delicias regibus. Panis nempe hic regius et diuinus pingwissimus exuberancia graciarum et uirtutum ac omnium spiritualium dulcedinum delicias prebet regibus, id est deuotis, qui uir tutum decore coronati regnum anime debite gubernant et regunt.Sane tales accedentes ad hanc sacratissimam mensam et celestem hunc panem cum debita deuocione gustantes dicere possunt ex intimo cordis sentimento illud Psalmi: Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti timentibus te. O saluberrimum ac suauissimum sanctarum animarum conuiuium celestibus plenum deliciis, refectio salutaris! Beata certe anima, que te gustans mellea suauitate tua reficitur et pingwedine saginatur! Felix plane, que dicere potest cum sponsa: Co medi fauum meum cum melle meo, bibi uinum meum cum lacte meo! Amplectere ergo, o anima sapientis consilium dicentis: Come de, fili, mel et fauum dulcissimum gutturi tuo! Hoc est delectariin melliflua dulcedine dei, quam tibi fauus sacramenti de cera humanitatis Christi stillat in gutture cordis tui, que uere gustata omnem delectacionem terrenam tibi reddet insipidam, Prouerbiorum 27o: Nam anima saturata dul cedine in hoc conuiuio concessa calcabit fauum scilicet delectacionis terrene. Et Gregorius ait: Gustato spiritu desipit omnis caro.

Quartusdecimus effectus huius sacramenti ex precedentibus nascitur. Est gaudium et exultacio quedam humani cordis. Saginata quippe pingwedine deuocionis et inebriata suauitate huius celestis conuiuii mens humana tota exultacione quadam spirituali perfunditur secundum illud Psalmi:Sicut adipe et pingwedine repleatur anima mea et labiis exultacionis laudabit os meum.

Quintusdecimus et precipuus ac ultimus effectus est uirtus perueniendi ad gloriam beatitu dinis eterne. Sed de isto effectu et aliis plurimis in superioribus multa sunt dicta. Ideo sufficiunt iam ista. Quis autem est iste, qui sic digne manducat, ut omnes pretactos salutares effectus acquirat ac tandem in Christo cum deo eternaliter uiuat, de isto sequens capitulum.

De digna ad sacramentum disposicione, per quam anima pre dictis effectibus bonis graciis quoque et omnibus donis mira biliter adimpletur uitamque eternam feliciter consequetur

Circa iam dicta in duobus capitulis precedentibus est diligenter aduertendum, quod sole ille mentes ad dignam manducacionem huius sacratissimi panis et ad capessendum omnes pretactos salutares effectus ut sic debite disposite sunt, que exerciciis ad hoc debitis rite obseruatis uera interne deuocionis signa superius descripta in se radicata inuenerunt seque ipsas in amore sui ipsius iam plene ab negauerunt et omnibus suis concupiscenciis naturalibus perfecte renuncia uerunt. Et hoc euidenter innuit saluator, cum dicit: Qui uult uenire post me, id est, qui desiderat meis exemplis conformari et michi per uirtutem et efficaciam huius sacramenti perfecte incorporari, abneget semetipsum, amorem scilicet naturalem, quo homo afficitur ad seipsum , totaliter religando et concupiscen ciis naturalibus perfecte renunciando. Quid qualiter fiat, subtiliter docet beatus BernardusSuper Cantica dicens: Cum mens diuini uerbi illecta dulcedine quodam modo se sibi furatur et supra seipsam rapitur atque a seipsa elabitur, tunc fit, ut mens seipsam non senciat, que uerbum sentit.

Sed ista tria secundum Hain ricum de Firmariaaliter oportet intelligi in uita actiua et aliter in uita contemplatiua. Nam in uita actiua religacio amoris proprii primo con sistit in hoc, quod mens seipsam quodammodo furatur. Quid utique contingit, cum homo per efficaciam diuine gracie perfecte renunciat omnibus naturalibus desideriis et affectionibus, quibus homo ad amorem sui ipsius et propinquorum et eciam rerum exteriarum naturaliter afficitur. 2o consistit in hoc, quod mens supra seipsam rapitur et eleuatur. Quid utique contingit, cum homo feruore diuini amoris in deum sic eleuatur, quod ab omni sua propria conplacencia abstrahitur, in quam homo naturaliter inclinatur. Hoc est enim hominem supra seipsum rapi eius naturali conplacencie uiriliter reluctari, qua homo in amore suiipsius naturaliter inclinatur, quia certum est, quam diu homo in seipso aut in actibus propriis conplacentiam querit, quod amorem suiipsius non proprie religauit, quia, si homo seipsum perfecte abnegare debeat, oportet, quod solum diuinum honorem in omnibus suis actibus attendat et quod tam in seipso quam in aliis suis actibus soli deo studeat conplacere. Tercio amoris proprii religacio consistit in hoc, quod homo a seipso elabitur. Quid utique fit, cum homo per effica ciam gracie tanto mentis desideriio in deum extenditur, quod affectus tanto amore deo unitur, quod per hoc ab omni inclinacione sui proprii como di totaliter abstrahitur, ita quod homo a nullo exercicio uirtutis retrahatur propter amorem suiipsius, quo in eius comodum naturaliter inclinatur. Et in his tribus consistit religacio amoris in uita actiua.

Sed predicta oportet multo alcius fieri in abnegando seipsum in uita contemplatiua, quod sic potest. Nam primo in uita contemplatiua mens seipsam quodammodo furatur, quando per gracie efficaciam et amoris uiolenciam in omnibus suis desideriis in deum totaliter transformatur, adeo quod in omnibus creaturis nichil sibi sa piat, nichil ipsum delectat nisi amor et dulcedo deifice ueritatis. Et hoc congrue designatur per hoc, quod uirtute diuina in hoc sacramento substancia panis totaliter conuertitur in substanciam corporis Christi. Sic mens humana per actum dilectionis debet in omnibus suis affectionibus in deum totaliter transformari, ut per amorem in nullo creato ualeat quietari. 2o mens con templatiua supra seipsam rapitur, quando per efficaciam gracie et dulcedinem diuini amoris sic in bono diuino suspenditur et ea tam intime unitur, ut nichil ex proprio arbitrio operetur, sed in omnibus suis actionibus superne regule diuini beneplaciti conformetur . Et hoc congrue designatur per hoc, quod in hoc sacramento accidencia sine subiecto mirabiliter sustentantur et acciones debitas substancie puta generare et nutrire uirtute diuina mirabiliter operantur. Sic eciam mens deuota debet esse per actum amoris deo tam intime unita, ut solum per diuinum influxum in esse gracie sustinetur et in omnibus suis actibus diuine regule conformetur. 3o mens in uita contemplatiua a se ipsa elabitur, quando per efficaciam gracie tam intime deo coniungitur, quod sue proprie uoluntati et eius naturalibus desideriis funditus moritur, ut sic uere dicat cum apostolo : Uiuo ego iam non ego. Uiuit autem in me Christus.

Et sic patet, qualiter homo amorem suiipsius a se debeat religare tam in uita actiua quam in uita contemplatiua, ut ad percipiendum pretactos de siderabiles effectus huius diuinissimi panis digne disponatur.Uerum, quemadmodum in superioribus aliqualiter est tactum, modus precepcionis seu manducacionis eiusdem fructuosus et salutaris iuxta triplicem statum hominum tripertitus inuenitur.

Incipientes namque ipsum manducare et summere debent tamquam consolatorem tocius mesticie et penalitatis. Proficientes tanquam largitorem tocius gracie et sanctitatis, sed perfecti tanquam fon talem dulcorem tocius leticie et suauitatis. Ex triplici autem proprietate Christo congruit corda mesta consolari quoad incipientes. Prima su mitur ex parte corporis sui, in qua tantam amaritudinem passionum sustinuit, quod loquens paterne iusticie, cui per mortem et passionem suam satisfacere uoluit, sic ait: Omnes fluctus, id est omnem amaritudinem et acerbitatem passionum, induxisti super me. Et quia nostram fragilitatem experimento cognoscit et omne pondus amaritudinis passi onum in seipso sustinuit, ideo sibi congruit corda mesta benigne consolari. Et istam racionem tangit apostolus Hebreorum 3o: Non habemus, inquit, ponti ficem, qui non possit conpati infirmitatibus nostris. Et subdit causam, quoniam et ipse circumdatus est infirmitate. 2a proprietas sumitur ex parte anime Christi, que exuberanter repleta fuit omni gracia et pietate et, quia istam exuberanciam in nullo melius potuit declarare quam quod nostram miseriam ex affluencia sue pietatis et misericordie consolaretur, ideo eciam sibi ex hoc congruit corda mesta consolari. Et hanc racionem uidetur innuere apostolus ad Hebraeos 4to, cum dicit: Adeamus cum fiducia thronum glorie eius, ut graciam inueniamus et misericordiam consequamur in auxilio oportuno.3a racio sumitur ex eius diuinitate, que cum in se aggreget plenitudinem omnis boni; natura autem boni secundum Dyonisium, cum sit seipsum diffundere et conmunicare, quare, cum ipse sit fons tocius pietatis et bonitatis, sibi ex indita proprietate nature diuine congruit corda mesta consolari. Unde de ipso scribitur Thobie 4to: Post tempestatem tranquillum facis. Post la crimacionem et fletum exultacionem inducis.

Secundum, quoad proficientes patet. Gracia enim fuit in anima Christi sicut in uniuersali principio sanctificacionis et gratificacionis et ideo, sicut influencia uniuersalis et naturalis puta solis cuilibet agenti particulari conmunicatur, sic a Christo tamquam ab uniuersali principio gratificante ipsa sanctitatis gracia et donorum affluencia in omnes illos diffunditur, qui istud uenerabile sacramentum digne percipiunt. Ideo scribitur Iohannis 1o: De ple nitudine eius nos omnes accepimus.

Tercium, quoad perfectos patet. Nam sicut in deo est fontale principium tocius luminis et claritatis, ita in ipso existit fons et origo tocius suauitatis. Et istam suauitatem mens deuota spiritualiter degustat, quando uirtute huius sacramenti tanto dulcore perfunditur, quod seipsam nesciens sibi ipsi et omnibus rebus creatis funditus moritur dicens cum patriarcha Iacob: Iam letus morior, quia uidi faciem tuam, id est quadam fruicione preliba toria expertus sum indicibilem suauitatem tuam. Sciendum autem, quod istam suauitatem mens deuota debet tripliciter degustare. Primo, ut profundis sima deuocione meditetur, quanta dulcedine uerbum in hoc sacramento re conditum mentes deuotas in hac peregrinacione reficiat, quas quandoque tanta suauitate perfundit, ut per mentis alienacionem sibiipsis deficiant et seipsas ignorant. 2o, ut deuotissime meditetur, quanta sua uitate per uerbum hic reconditum mentes beate in patria recreentur, ubi torrente diuine uoluptatis quottidie potantur et diuinam dulcedinem in ea puritate obiectiue degustant, in qua uerbum eternum seipso fruitur, quia eandem suauitatem et claritatem uerbi nude contemplantur, qua ipsum uerbum beatificatur in seipso et fruitur seipso. 3o, ut mens deuotissime meditetur, quanta suauitate deus per actum fruicionis suiipsius in seipso delectetur, quod ex affluencia sue participacionis omnes mentes racionales tam indicibili suauitate perfundit, ut in eius conparacione secundum Bernardumomnis aliena suauitas dolor est et omnis aliena iocunditas meror est. Sed iste suauitatis gustus est prochdolor pluribus nimis alienus. Solum enim est agnitus eis, qui ipsum diuino munere assecuntur, quia, sicut lingua amoris, ut dicit Augustinus, est greca cordi non amanti, ita iste gustus est penitus ignotus aridis cordibus, qui ipsum gustare diuinitus non merentur.

De quibusdam specialibus causis institucionis istius diuinissimi panis

Uideat nunc quisque frequenter conmunicans et precipue sacerdos cottidie celebrans, de quorum statu et numero deuotorum predictorum ipse sit curetque sollicite, ut de primo incipiencium statu ul terius procedens ascendat, donec ad hunc tercium statum perueniat atque panem hunc celicum, panem angelicum, panem diuinum deuote man ducando gustum suauitatis, de quo sermo, quandoque feliciter attingat. Sed o stupendia et supermiranda diuine pietatis miseracio, uerbum carnem, deus cinerem, figulus lutum, uita morticinium induit, ut iumenta manducarent cibum angelorum! Homines iumenta erant. Homo, cum in honore esset, non intellexit, conparatus est iumentis uilitate conuersacionis, quibus prepositus fuerat dignitate condicionis.Repentina autem conuersione seipsum cognouit homo et propter infirmitatem inuenit se in stabulo ac eciam propter peccorinam similitudinem indigentem feno. Eapropter cibus supercelestis mutauit se in pabulum peccoris homine quodammodo in pecus mutato. Panis enim angelorum factus est fenum, unicus patris filius hominis, dum uerbum caro factum est et habitauit in nobis. Comedunt igitur angeli uerbum de deo natum, comedunt homines uerbum fenum factum. Fenum quippe istud de prato uirginalis uteri col lectum factum est refectio iumentorum. Uerbum enim, quando carnem assumpsit, latuit in uirgine sicut sol in sydere, sicut oriens in uespere, sicut artifex latuit in opere.Sed unde hoc, piissime Ihesu, ut sacerdotes, qui sunt sicut et ceteri hominum uermiculi reptantes super faciem terre, sacerdotes, inquam, qui puluis et cinis sunt, ita specialiter pre omnibus aliis te presentem habere mereantur pre manibus, pre oculis, qui totus et integer sedes ad dex teram patris, qui hore unius momenti a solis ortu usque ad occasum, ab aquilone ad austrum presto es omnibus, pronus in multis idem in diuersis? Unde hoc? inquam. Certe non ex debito non ex merito eorum, sed uo luntatis tue beneplacito. Unde psalmista ait: Parasti enim hoc in beneplacito tuo pauperi deus, id est sacerdoti. Hec est uere superexcellens gracia sacerdotem deum suum cottidie manibus tenere, aliis dando porrigere. O nouam et diuinam sacerdotis potestatem, cuius ministerio panis angelorum, panis uite, mortalibus cottidie preparatur! Cuius cottidiane preparacionis ac tam largiflue diuine institucionis causas saltem aliquas ex plurimis paucas uidelicet duodecim dumtaxat pro singulari deuocionis incitamento hic breuiter uolui numerare pocius quam describere.

Prima est consolacio sponse sue sancte ecclesie. Decebat enim, ut ecclesia sancta, quam carnis nostre suscepta substancia dei filius tam ineffabili sacramento in coniugem sibi coniunxerat quamque tam ardentissimo caritatis zelo sibi constrinxerat, non perpetua sponsi sui corporali uiduaretur presencia. Conueniebat igitur multum pro consolacione ipsius sponse, ut aliquomodo presencie corporalis sponsi sui in hac ualle lacrimarum solacio potiretur et frueretur presidio, quod sanctum est, dum sponsus eius carissimus et deliciosissimus Christus se sub sacramento ueluti post tenuem parietem corporaliter ei se exhibet presentem. O glo riosa et ammirabilis dei ecclesia, coniunx altissimi, sponsum habes in terra sub sacramento, qui in celis habitat sine uelamento, ait beatus Bernardus. Hic quasi dulce preludium et iocunda desponsacio, ibi nupti bile conuiuium et beata coniunctio, cum de fide ad speciem, de spe ad rem, de mensa ad mensam, de sabbato ad sabbatum fiet transmutacio. Tunc enim uidebitur ipse Ihesus, qui dulcis est in facie, dulcis in opere, dulcis in nomine.

Secunda est conueniencia ac necessitas realis presencie capitis Christi cum membris suis. Decebat enim plurimum, ut fide les, qui Christi membra sunt, aliquomodo in hac uita semper haberent Christi humanitatem presentem et, si non in propria specie ueluti presentem habent, membra in superna beatitudine constituta saltem in aliena specie, ut non penitus sine presencia sui capitis uiderentur remansisse. Hec est enim illa benignissima promissio, qua ascensurus in celos consolatus est dilectos discipulos suos et in eis uniuersam fidelium miliciam di cens: Ego autem uobiscum sum usque ad consumacionem seculi. Super quo uerbo ait Ieronimus: Qui usque ad consumacionem cum discipulis se esse promittit et illos ostendit semper esse uicturos et se nunquam a credentibus esse recessurum.

Tercia causa est conmemoracio continua passionis Christi, que amo rem nostrum merito sibi uendicat totum, quia enim sine fide passionis Christi nunquam potuit nec poterit esse salus. Unde discipulis suis ita loquitur: Hoc facite in meam conmemoracionem, id est in memoriam acerbissime mee passionis, quam pro uestra redempcione sustinui, et dulcissime mee caritatis, que ad hoc me tam mirabiliter inuitauit. Que caritatis inmensitas, ut arcius cordibus infigeretur fidelium ultima cena, quando pasca cum discipulis celebrato transiturus erat ex hoc mundo ad patrem, hoc sacramentum insti tuit passionis sue memoriale perhenne.Unde Urbanuspapa: O digna et nunquam terminanda memoria, qui mortem nostram recolimus mortuam nostrumque interitum uite obitu interisse ac lignum uiuificum ligno crucis affixum fructum nobis salutis attulisse! Hec est conmemoracio gloriosa, que fi delium animos replet gaudio salutari et cum infusione leticie deuocionis lacrimas subministrat.

Quarta causa est inuitacio ad gustum di uinitatis; diuina quippe sapiencia, que inuisibilia per uisibilia nobis manifestat uolens nobis euidenter ostendere, quod ipsa cibus est animarum, carnem assumptam proposuit in edulium, ut per cibum humanitatis ad gustum inuitaret diuinitatis. De quo ait propheta: Gustate et uidete, quoniam suauis est dominus. Totum ergo Christus se exhibet in cibum, ut, sicut diuinitate nos reficit, quam spiritualiter corde gustamus, ita nos humanitate reficiat, quam corporaliter ore manducamus, ut ita de uisibilibus ad inuisibilia, de temporalibus ad eterna, de terrenis ad celestia, de humanis ad diuina nos transferat. Ego sum, inquit, panis uiuus, qui de celo descendi. Ecce cibus diuinitatis. Et panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi uita. Ecce cibus humanitatis et panis angelorum factus est cibus hominum. Unde beatusAugustinus ait: Ut pa nem angelorum manducet homo, creator angelorum factus est homo. O uere admiranda misericordia conditoris, siliquis porcorum uix digni sumus et an gelis conmensales et conuiue donamur!

Quinta causa est, ut eximii amo ris et excellentissime caritatis sue, qua nos dilexit, apud nos semper testimonium maneret certissimum et infallibile. Maximum certe diuine dileccionis ad nos testimonium et stupendum ac delectabile est ualde, quod filius dei nostre participio nature frater noster constitutus non ualet pre magnitudinem dileccionis suam a nobis absentare presenciam humanitatis. Ego autem uobiscum sum, ait, usque ad consumacionem seculi. De qua in enarrabili et omni sermone sublimiori caritatis dulcedine Pro uerbiorum 8o:Delicie, inquit, mee esse cum filiis hominum. Admirandum plane uerbum omnique suauitate plenum nullis hominum meritis hominibus datum audire a celesti et immortali deo, qui bonorum nostrorum non eget. Delicie mee est esse cum filiis hominum. Quid tibi, o anima mea, po tuit de summo celorum uertice stillare suauius et delectabilius of ferri quam quod uniuersorum dominus, tocius boni fontana, plenitudo delicias sibi conputet esse cum filiis hominum? O uere gelidum pectus, ymmo lapi dea condicione durum, quod in hoc diuinitatis uerbo amoris incendio non inflammatur, non incenditur, non liquescit! Liquefacta est anima mea, inquit sponsa, ut sponsus meus locutus est.

Sexta causa est prouisio cibi et alimonie spiritualis dispensandi fidelibus in domo ecclesie. Sicut enim corporalis uita animalis naturali alimento indiget non solum ad quantitatis augmentum, sed eciam ad naturam hominis sustendandam, ne propter resoluciones continuas dissoluatur et pereat, ita necessarium fuit cordi humano pro uita sustinenda spirituale alimentum, cuius incorporacione et inuisceracione fidelis animus in uirtutibus conseruetur et crescat.

Septima causa insti tucionis huius sacramenti salutiferi est, ut solida et efficax aliqualiter semper esset in ecclesia medicina cottidiana infirmitatis nostre, ut ait magister sentenciarum. Unde Gregorius: Dominus dedit nobis sacramentum salutis, ut, quia con tinue peccamus et ille iam mori pro peccatis non potest, per hoc remissionem con sequamur peccatorum. Et Ambrosius: Corpus Christi medicina spiritualis est, que cum reuerencia degustata sibi deuotos purificat. De qua medicina Ecclesiastici 38 dicitur: Altissimus creauit de terra medicinam et uir prudens non abhorrebit eam.Augustinus: Suscepit Christus de terra terram et de carne mea carnem accepit et ipsam nobis ad salutem manducandam dedit, in qua re diuina disponente sapiencia ordo curacionis humane egri tudinis origini responderet, quoniam, sicut per gustum homo mortem in currit, ita per gustum uitam inuenit et ita, unde mors oriebatur, uita resurrexit.

Octaua causa institucionis eius est institucio iugis sacrificii in ecclesia contra iuges et cottidianas offensiones, quarum non est numerus et quibus offendimus omnes, ut homo aliquid deo gratum habeat siue ad placandum siue ad offerendum pro huiusmodi cottidianis delictis et peccatis siue pro gratitudine soluenda munerum susceptorum. De quo Augustinus: Iteratur cottidie hec oblacio, licet Christus semel passus sit, quia continue peccamus peccatis, sine quibus mortalis infirmitas uiuere non potest. Et quia continue labimur, continue Christus pro nobis mistice ymolatur.

Nona causa est meritum fidei, quod in hoc sacramento tanto magis augeri uidetur, quanto alciora homini proponuntur ad credendum. Ut enim ait Augustinus: Laus fidei est credere, quod non uides. Et ut ait Gregorius: Fides non habet meritum, ubi humana racio prebet experimentum.

Decima causa est subleuacio spei ad confitenter petendum et ab eo sperandum firmiter de obtinendo, quidquid nostre saluti necessarium fuerit. Plurimum certe per hoc spes hominum eleuatur ad ipsum deum et magna in nobis roboratur fiducia salutis. Quid enim non speramus a largitate ipsius, qui seipsum in cibum nobis donauit? Ideo clamamus certa spe omne bonum domini expectantes illud Psalmi:Oculi omnium in te sperant, domine, et tu das illis escam in tempore. Quid insuper salutare non sperandum erit ab eo, cuius natura bonitas, cuius uoluntas potencia, qui tam benigniter et cle menter corporali eciam presencia nobiscum adesse dignatur, qui tam in effabilis et stupende humanitatis est et caritatis, ut non exspectet, ut ad illum ueniant indigentes et infirmi, ymmo pro sua inexplicabili amoris inmensitate ad domos infirmancium sine quacumque differencia personarum se deferri facit benignitas inconprehensibilis et ama bilissima humanitas dei?

Undecima causa est dilatacio et aug mentum caritatis nostre. Plane institui. Non ualuit ualidioris uirtutis incendium ad diuini amoris fidelium in animis flammas nutrien das quam hoc sacramentum amabile, quod memoriale est inmense ca ritatis Christi et passionis sue acerbissime ac liberacionis nostre a mi serabili seruitute.Unde deuotus Bernardus ait:Super omnia reddit te michi amabilem, domine Ihesu Christe, calix, quem bibisti, opus redempcionis nostre. Plane nichil allicit blandius, nichil erigit utilius, nichil afficit uehemencius, qui, quanto pro me factus est uilior, tanto michi factus est carior. Et idem: Disce, Christiane, quomodo debeas diligere Christum, qui dedit nobis carnem suam in cibum et sangwinem suum in potum, animam suam in precium, aquam lateris in lauacrum. Plane multum frigidus est et amore terreno ge lidus, qui tantorum beneficiorum facibus non inflammatur.

Duodecima causa est adimplecio scripturarum. Necesse quippe est sanctas scripturas adimpleri. Loquitur quidem primo in Psalmo 71o de hoc sacramento gloriosissimo: Erit firmamentum in terra, in summis moncium superextolletur super Libanum fructus eius. Firmamentum uocatur hic frumentum ipsum celeste huius sacramenti, sicut causam nomine sui effectus sepe conuenit designari. Panis enim hic celestis firmamentum roboris anime est iuxta prophetam dicentem: Panis cor hominis confirmat. In cuius signum translacio Ieronimi, ut ait Nico laus de Lira, ubi nos firmamentum habemus, memoriale triticumhabet. Dicit ergo propheta sanctus de hoc sacramento prophetizans. Erit memoriale triticum, id est sacramentum, eukaristie in terra in summis moncium, id est episcoporum et sacerdotum manibus, qui quasi montes sunt in ecclesia per celsitudinem dignitatis, quorum manibus eleuatur, ut adoretur a populo. Sequitur de fructu eius: Superextolletur, inquid, sicut super Li banum fructus eius, quia fructus huius sacramenti eleuat hominem usque ad altitudinem celi. Iohannis 6to: Qui manducat hunc panem, uiuet in eternum. Tantum de causis et racionibus institucionis huius celestis et diuinissimi panis, quarum adhuc multas possem adducere, sed istas suffecerit pro memoriali qualicumque nunc taliter tetigisse.

Formula conmunis pro simplicibus ad celebrandum sew comunicandum se disponendi

Ad informacionem quorundam simplicium et ut indeuoti facilius ad deuocionem prouocentur et frigidi cicius inflammentur, pono talem modum breuem et leuem. Primo, ut in aliquo loco occulto et hora conpetenti homo seipsum recolligat et a cunctis se abstrahat, inquantum potest, ut nec sensus nec cogitacio ad aliquid aliud diffundatur suamque conscienciam diligenter discuciat et, quod inuenerit, lauare studeat habundancia lacrimarum et enumeret coram deo peccata sua usque ad decem uel duodecim uel prout expedire uidebitur, et enumerando suspiret ipsum deum in omnibus exaltando et se in omnibus deprimendo, prout poterit, dicens: Domine Ihesu Christe, ego sum ille peccator miserrimus, qui tuam maiestatem in tot et tantis peccatis offendi, quod illa ennu merare non sufficio, sicut nec arena maris ennumerari potest, ita ut merito insurgeret contra me totus mundus. Uerum tamen in eternum non desperabo, sed semper sperabo, quod michi misericordiam facias, quia conuersionem meam tam diu tamque misericorditer expectasti. Quis enim, o dulcissime domine, non deberet in te sperare, te laudare et amare, cum ita de facili pepercisti latroni, condonasti Petro, Ma rie Magdalene indulsisti,Paulo, Matheo, Zacheo et aliis innumeris misericordiam largissimam impendisti? Ergo, clementissime deus, aures tue pietatis meis peticionibus accomoda et graciam sancti spiritus cordi meo clementer infunde, ut te perfecte diligere et digne lau dare merear! Memento eciam, domine, quanti scelerati luxuriis et concupiscenciis dediti tua bonitate ad indulgenciam peruenerunt! Quid ergo de me, sanctissime deus? Nunquid tu eciam pro me passus es? Nunquid opus manuum tuarum sum ego? Nunquid me sangwine tuo preciosoredemisti? Ymo certe miserere ergo mei et non abneges uni, quod pluribus contulisti. Si ego conmisi, unde me iuste damnare debeas, tu autem non amisisti, unde saluare me possis. Noli ergo, misericordissime domine, attendere malum meum, ut obliuiscaris bonum tuum! Tu dixisti: Nolo mortem peccatoris. Similiter per Ezechielem dixisti: In quacunque hora peccator inge muerit omnium iniquitatum suarum, non recordabor amplius. Ecce, ego pro peccatis ingemisco diuersis singultibus. Te, domine, implorouariis suspiriis, ad te preces fundo pro uenia peccatorum meorum, tuam misericordiam flagito. Quid ultra, piissime deus, desideras a me miserrimo peccatore? Recordare, cur de celo uenisti, quid in mundo fecisti, ad quid te morti tradidisti, nisi ut peccatores saluares! Tu ergo, qui descendisti de sinu patris omnipotentis nostros portare dolores, ne despicias miserrimi peccatoris necessarios clamores! Non denegetur michi misericordia tua, sine qua tibi reconciliari non possum! Noli inspicere iusticiam tuam aduersum me reum, sed memor esto miseracionis tue erga miseram creaturam tuam! Impossibileenim omnipotencie tue non est nec indecens iusticie tue nec insolitum misericordie tue, quoniam bonus es et misericordia tua plena est terra. Parce ergo, domine, michi peccatori! Maior est enim tua misericordia quam mea iniquitas. Amantissime domine, non sim tibi uilis ad saluandum, quia non fui tibi uilis ad redimendum, sed salua et adiuua me propter temetipsum et non auertas faciem tuam a me! Da oculis meis uere conpunctionis lacrimas, ut per singulos dies plangere ualeam peccata mea, qui bus deformis factus sum et horribilis angelis et hominibus! O fons bonitatis, aperi sinum tue pietatis et exaudi depreca cionem meam! Adiuua, domine, me nullum alium habentem auxiliatorem nisi te. Si uero me indignum famulum tuum abieceris claman tem ad te, ubi esset clementia tua, ubi essent misericordie tue, que a seculo fuerunt, sunt et erunt, ubi essent promissiones tue, quas Christia nis populis promisisti, et ubi esset refugium Christianorum et ubi esset spes illorum? Licet sit offensa grauis, tamen tu clemens et pius nullum derelinquis, nullum spernis. Ergo tribue graciam tuam et eradi ca de corde meo omnes delectaciones, concupiscencias et carnalia desideria et timorem tuum pariter et amorem benignus infunde, ut semper te ex toto corde amem et digne laudem etc.  Illis sic habitis proponat seruus dei firmiter ulterius abstinere ab omnibus, que sunt offensiua dei, et gemat, prout efficacius poterit, et humi liet se, quantum potest, quia hec duo precipue ualent ad recipiendum efficaciter sacramentum eukaristie, scilicet humiliacio sui et deuota memoria passionis Christi.

Aliud incitamentum deuocionis ad idem

Ut autem facilius prouoceris ad deuocionem ante missam, primo in aliquo loco occulto teipsum recollige secundum modum prescriptum. Deinde reduc ad memoriam aliqua uerba sacre scripture, que tibi ad talia magis ualere uidentur, sicut sunt ista uel similia: Caro mea uere est cibusetc. Ego sum panis uiuusetc. ; item: Uenite et comedite panem meum et bibite uinumetc.  Per talia uerba cogita te inuitatum esse ad mensam omnipotentis regis. Tunc dic in corde tuo: Quis ego sum, ut manducem cum altissimo domino, qui est omnipresens, eternus, inmensus, ineffabilis, inestimabilis etc.,  et ego sum uilis cinis et puluis terre, pu tredo detestabilis, uilissimum uirus et indignus peccator ita, quod ab hora, qua potui peccare, usque in hanc horam non cessaui a peccatis, cum tamen beatus Augustinus dicat, quod peccator non est dignus, quo uescitur. Si hoc de materiali, quid tunc de pane supersubstanciali? O quanta distancia inter altissimum et infirmum, omnipotentem et miserrimum, creatorem et creaturam! Ita quod deum, quantum potes, magnifices et exaltes et te uilesces et humilies. Certe, si in crastino alicuius amici dilecti aduentum presciuissem, pre gaudio noctem illam insomnem duxissem et totis uiribus cogitassem, qualiter sibi in omnibus placere potuissem. O mi deus summe dilecte, quem terra, pontus, ethera colunt, adorant et predicant, te nunquam cum tanto affectu et desiderio recepi nec honoraui, ut debui et potui! Ach me miserum et stultum, quantum in hoc deliqui. O quam cito me a te ad alia conuerti, quam cito te expuli nec tibi locum in me ad manendum premisi, sed sepius me tediose ad te habui, ac si tu deus meus presens non fuisses!

Deinde recordare, serue dei, qualiter gloriosa uirgo Maria ab eterno ad hoc fuit electa in utero matris ab originali culpa preseruata et inmunis ab omni peccato in mundo conseruata, ut illum in suo sanctissimo utero nouem mensibus gestaret, quem tu miser non solum nouem mensibus, sed tot annis tractasti! Nichil enim minus uidetur deus facere in eo, quod quottidie dignatur de celo descendere super altare, quam cum de celo descendens naturam humanam ex Maria uirgine homo factus assumpsit. Recordare eciam Iohannes waptiste, qui licet esset sanctissimus hominum, tamen indignum se reputa uit ad soluendam corrigiam calciamentorum eiusnec audebat tangere uerticem Christi! Cogita eciam, cum quanto desiderio sanctus Symeon ipsum expectauit et quam deuote inter brachia sua suscepit! Sic et tu desidera ardenter eum et suscipe deuote eum! Adorna igitur, Amplectere Mariam, que eundem genuit, eamque confidenter inuoca, ut impetret tibi graciam et deuocionem, etsi non sufficienter possis te preparare, quia non sufficerent tibi mille anni ad condignam preparacionem, ymo si haberes sanctitatem omnium angelorum et sanctorum, ita parua esset respectu eukaristie sicut stella ad celum et gutta ad mare! Sed debes te disponere iuxta posse tuum, quantum uales. Igitur in spiritu humilitatis corde contrito et deuoto dic: O mi domine, accedo ad mensam tuam. Ubi est uestis mea nupcialis? Timeo ergo, si acces sero, quod in tenebras eiciar exteriores. Quid faciam? Angu stie sunt michi undique, et quid eligam, ignoro. Si non accessero, ue michi, quia fame spirituali deficiam! Si uero accessero sine reueren cia et melioracione uite, non aliud restat nisi peccatorum accumulacio. Heri et pridie ac sepius accessi. Sed heu, ubi pingwedo mea spiritualis, famelicus accedo et inanis recedo, non emendo uitam meam post nec ante. O mi domine, iuua me, ut amplius custodiam cor meum, ne te eiciam! O mi Ihesu, mane mecum! Non amplius me de seras, sed laua me ab iniquitate mea sangwine tuo pro me effuso! Inmundus enim sum, sed, dulcissime domine, si uis, potes me mundare. Peto igitur te, mitissime pater misericordiarum, domine Ihesu Christe, ut propter meritum tue sanctissime passionis et mortis des michi ueram deuocionem et contricionem ad tractandum et summendum teipsum digne et deuote ac laudabiliter diuinum officium perficiendum tibi ad laudem et gloriam et ad salutem omnium fidelium tuorum uiuorum et mortuorum. Amen.

Secuntur oraciones per ordinem ante missam et sacram conmunionem uo caliter dicende uel certe mentaliter deuocius ruminande secundum quod tempus permiserit plures aut pauciores. Oracio sancti Ambrosii

Summe sacerdos et uere pontifex, qui te obtulisti deo patri hostiam puram et inmaculatam in ara crucis pro nobis miseris peccatoribus, qui dedisti nobis carnem tuam ad manducandum et sangwinem tuum ad bibendum et constituisti nos in ministerium istud in uirtute sancti spiritus tui dicens: Hec, quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis. Rogo per hanc miram et ineffabilem cari tatem tuam, qua nos miseros et indignos sic amare dignatus es, ut nos lauares a peccatis nostris in sangwine tuo: Doce me indignum seruum tuum, quem inter cetera dona tua eciam ad officium tuum sacer dotale uocare dignatus es nullis meis meritis, sed sola dig nacione misericordie tue! Doce me, queso, per spiritum sanctum tuum tantum tractare misterium ea reuerencia et timore, deuocione et amore, quibus oportet et decet! Fac me, queso, per graciam tuam semper illud de tanto misterio credere et intelligere, cogitare et dicere, quod tibi placeat et michi expediat! Intret spiritus tuus bonus in cor meum, qui loquatur omnem ueritatem tantorum misteriorum. Propter magnam tuam clemenciam concede michi missarum sollemnia puro corde et casto corpore celebra re et libera cor meum ab inmundis et uanis cogitacionibus! Muni me, queso, beatorum angelorum fida et pia custodia, ut hostes omnium bo norum confusi discedant! Per uirtutem tanti misterii et per manum sancti angeli tui repelle a me et a cunctis seruis tuis durissimum spiritum superbie et inuidie, temtacionis et blasphemie, ut tantum sacrifi cium cum omni puritate ualeamus exercere. Rex uirginum, castitatis amator et integritatis deus celesti rore benediccionis tue ex tingwe in corde et corpore meo totum fomitem ardentis libidinis, ut maneat in me tenor tocius castitatis anime et corporis! Mortifica in membris meis stimulos carnis omnesque libidinosas conmociones et da michi ueram et perpetuam castitatem cum ceteris bonis tuis, qui tibi placent in ueritate, ut sacrificium laudis casto corpore et mundo corde tibi quottidie ualeam offerre! Quanta enim cordis con tricione et lacrimarum fonte, quanta reuerencia et timore, quanta cor poris castitate et cordis puritate diuinum illud et celeste sa crificium est celebrandum. Domine, ubi caro tua in ueritate summitur, ubi sangwis tuus in ueritate bibitur, ubi yma summis iun guntur, ubi sanctorum adest presencia angelorum, ubi tu es sacerdos et sacrificium mirabiliter et ineffabiliter, quis digne hoc poterit celebrare, nisi tu deus omnipotens offerentem feceris dig num? Scio, domine, et uere scio et idipsum bonitati tue confiteor, quod non sum dignus accedere ad tantum misterium propter nimia peccata mea et infinitas negligencias meas. Sed scio et ueraciter credo et toto corde et ore confiteor, quia tu solus potes facere mundum de inmundo conceptum semine et de peccatoribus iustos facis et sanctos. Per hanc omnipotenciam tuam rogo te, concede michi peccatori hoc celeste sacrificium celebrare cum timore et tremore, cum cordis purita te et lacrimarum fonte, cum leticia spirituali et celesti gaudio! Sen ciat mens mea, domine, dulcedinem beatissime presencie tue et excubias sanctorum angelorum tuorum in circuitu meo. Ego memor uenerande passionis tue, mortis et resurreccionis accedo ad altare tuum, licet peccator, ut offeram tibi de tuis donis sacrificium, quod tu in stituisti et offerri tue maiestati precepisti in conmemoracione tuapro salute nostra. Suscipe illud, queso, domine, pro ecclesia tua sancta, pro populo tuo, quem acquisisti sangwine tuo, et quoniam me peccatorem inter te et populum tuum medium esse uoluisti! Licet in me boni operis testimonium non cognoscas, officium saltem dispensacionis non recuses nec per me indignum eorum salutis pereat precium, pro quibus uictima factus salutaris dignatus es esse redempcio. Profero ergo, si digneris pro picius intueri, tribulaciones plebium, pericula populorum, captiuorum gemitus, miserias orphanorum, necessitates peregrinancium, inopiam debilium, desperaciones langwencium, defectus senum , suspiria iuuenum, uota uirginum, lamenta uiduarum. Tu enim misereris omnium, domine, et nichil odisti eorum, que fecisti. Memmorare, que sit nostra substancia, quia tu es pater noster, quia tu es deus noster. Ne irascaris neque multitudinem miseracionum tuarum super nos contineas! Non enim in iustificacionibus nostris prosternimus preces nostras ante faciem tuam, sed in miseracionibus tuis multis. Auffer a nobis cunctas iniquitates nostras et ignem sancti spiritus in nobis clementer accende! Auffer cor lapideum de carne nostra et da cor carneum, quod te timeat, te amet, in te delectetur, te sequatur, te per fruatur! Oramus, domine, clemenciam tuam, ut populum tuum sacri tui nominis officia prestolantem placido digneris aspicere uultu et, ut nullius irritum sit uotum, nullius uacua supplicacio, tu nobis preces suggere, quas ipse propicius exaudire digneris! Rogamus te eciam, pater sancte, pro animabus omnium fidelium defunctorum, ut sit illis sanitas, gaudium et refrige rium hoc magnum pietatis sacramentum. Sit illis hodie magnum et ple num conuiuium de te pane uiuo, qui de celo descendisti et das uitam mundo de carne tua sancta et benedicta, agni uidelicet immaculati, qui tollit peccata mundi, que de sancto et glorioso utero beate uirginis Marie est assumpta et de spiritu sancto concepta; de illo, inquam, pietatis fonte, qui lancea militis in cruce apertus ex tuo sanctissimo latere fe liciter emanauit, ut exinde saciati et refrigerati, refecti et consola ti exultent in laude et gloria tua. Peto clemenciam tuam, piissime redemptor, ut descendat super hunc panem et calicem plenitudo tue diuinitatis. Descendat eciam illa sancti spiritus tui inuisibilis inconpre hensibilisque maiestas, sicut quondam in patrum hostias descendebat, que et oblaciones nostras corpus tuum et sangwinem efficiat et me indignum sacerdotem tuum doceat tantum misterium tractare cum reuerencia et tremore, ita ut placide et benigne suscipias sacrificium lau dis de manibus meis ad salutem omnium tam uiuorum quam defunctorum fidelium. Rogo ergo te, domine, per ipsum sacrosanctum corporis et sangwinis tui misterium, quo cottidie in ecclesia tua pascimur et potamur, abluimur et sanctificamur atque unius summeque diuinitatis participes efficimur: Da michi uirtutes tuas sanctas, quibus repletus bona consciencia ad altare tuum accedam ita, ut hec celestia sacramenta efficiantur michi salus et uita! Tu enim dixisti ore tuo sancto et benedicto: Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi uita.Qui mandu cat me, uiuet propter me et ipse manet in me et ego in eo.Ego sum panis uiuus, qui de celo descendi.Si quis manducauerit ex hoc pane, uiuet in eternum.Panis dulcissime, sana palatum cordis mei, ut senciam suauitatem amoris tui! Sana eum ab omni langwore, ut nullam preter te senciat dulcedinem! Panis candidissime habens omne delectamentum et omnem suauitatis saporem, qui nos semper reficis et in te nunquam deficis, comedat te cor meum et dulcedine saporis tui repleantur uiscera anime mee. Manducat te angelus pleno ore. Manducat te peregrinus. Homo pro modulo suo, ne deficere possit, in uia tali recreetur uiatico. Panis sancte, panis uiue, panis pulcherrime, panis munde, qui de scendisti de celo et das uitam mundo, ueni in cor meum et munda me ab omni inquinamento carnis et spiritus! Intra in animam meam, sana et sanctifica me interius et exterius! Esto tutamen et continua salus corporis et anime mee! Repelle a me undique insidiantes michi! Hostes recedant procul a presencia potencie tue, ut foris et intus tua proteccione munitus te ducente ad regnum tuum perueniam, ubi non misteriis sicut in hoc tempore agitur, sed facie ad faciem te uidebimus, cum tradideris regnum deo et patri et eris deus omnia in omnibus. Tunc enim me de te saciabis suauitate mirifica, ita ut non esuriam neque siciam amplius in eternum.Et ut efficax hec mea sit depre cacio, beate Marie semper uirginis suffragium peto, quam tanti meriti esse fecisti, ut prima inter mulieres nouum munus offerret uirgini tatis et te deum uirgo pareret et post partum uirgo permaneret. Apostolorum intercessiones imploro, qui beatissimam tuam, Christe, passionem uesti gio insequentes ad tantam celsitudinem peruenerunt, ut, quecumque liga rent super terram, essent ligata et in celis, et, quecumque soluerent super terram, essent soluta et in celis, et sederent super thronos duodecim iudicantes XII tribus Israel. Martirum preces exposco, qui pro tuo nomine sangwinem suum non dubitauerunt fundere nec dilexerunt animas suas usque ad mortem, ut mortis superarent aucto rem. Confessorum oraciones expostulo, qui bella temptacionum, dum pie uiuerent in katholica fide et in hereticorum conflictacione, diu tissimo certamine pertulerunt longioris occultique martyrii palmas acceperunt. Assit michi, queso, domine, semper et ubique beatorum angelorum custodia et presta, ut aput te pro me misero sanctorum angelorum agmina intercedant! Subueniat michi aput tuam misericordiam chorus sanctarum uirginum, quarum principatum tenet uirgo semper Maria, ut ipsa cum sanctis omnibus intercedente ad uitam perueniam eternam te miserante et donante. Qui cum patre et spiritu sancto uiuis et regnas per omnia secula seculorum. Amen.

Alia oracio ambrosiana

Secundum ordinem Melchisedech sacerdos summe, domine Ihesu Christe et uerus pontifex futurorum bonorum, qui per proprium sangwinem semel intrans in sancta sanctorum te deo patri hosti am uiuam et illibatam in ara crucis pro nobis peccatoribus obtulisti; quique tui sacri corporis et preciosi sangwinis celeste misterium in tue caritatis passionis memoriam summendum fidelibus reliquisti, sed et sacerdotibus idem sacramentum saluificum consecrandi ueraciter tractandique potestatem peculiariter tradidisti. Ita ego peccator et indignus sacerdocio hanc tue laudis hostiam sacrificare non in merito pertimesco, per quam tamen adhuc pro nobis mistice ymolaris. Graue namque est, quod ad mensam tuam innocens manibus et mundo corde non inuenior sed peccatis pollutus et consciencia uulneratus accedo. Scio quippe, quod, quicumque manducauerit panem et biberit calicem tuum indigne, iudicium sibi manducat et bibit non diiudicans corpus tuum. Graue eciam est, si, dum peccata metuo, ministeria non impleo, sa crificium non reddo et salutem negligo. Nam siquis digne manduca uerit ex hoc pane, in te manet et tu in eo et uiuet in eternum. Sed quis, pie domine, hoc digne agit, nisi quem tu dignum facis, aut quis plene pensare sufficit, quanta reuerencia et honore sit dignum, cum quanta deuocione, tremore et amore sit hoc sacrificium cele brandum? Ubi in ipsa ymolacionis hora ad sacerdotis uocem celi aperiuntur, summis yma iunguntur. Ubi caro et sangwis tuus in ue ritate summitur. Ubi assunt sanctorum agmina angelorum. Et quo iam magis cognosco, quod ad hoc indignus existo, sed quia non defecerunt miseraciones tue, qui dignatus es cum publicanis et peccatoribus manducare, qui uenisti querere et saluum facere, quod perierat,rogo, ut michi liceat per indulgenciam assistere pro remedio, ymolare pro officio, rogare pro populo. Nam necesse est, ut rarus sit, qui ministret, si semper prohibendus est, qui delinquit. Iniquitatem quidem meam ego cognosco, quoniam in peccatis conceptus, natus et conuersatus sum usque in hanc horam. Et quis potest facere mundum de inmundo conceptum semine? Nonne tu solus? Fiat igitur aput te pium iudicem impetracio uenie, cognicio culpe. Sed et confiteor aduersum me iniusticiam meam tibi et tu remittas impietatem peccati mei. Scio denique unum, quo pla caris, et aliud, quod non spernis. Est namque spiritus contribulatus tibi sacri ficium et acceptas cor contritum et humiliatum. His muneribus, deus meus, dita me, diues in omnes, qui inuocant te. Nam necesse est, ut, dum hoc agimus, nosmetipsos tibi in cordis contricione mactemus, et tunc pro nobis uere hostia eris, cum nosmetipsos hostiam feceris. Fac propter omnes misericordias tuas et memorare, que sit nostra substancia, domine, et parce peccatis! Et quia non est confusio confidentibus in te, qui potes facere habundanter, quam petimus aut intelligimus, non in iustifica cionibus meis, sed in miseracionibus tuis multis preces meas ante faciem tuam prosternens per uenerabile corporis tui sacramentum cunctis reue rendum et preciosum sangwinem tuum nostre salutis precium, quo propter nimiam caritatem nos a peccatis lauare et a morte perpetua redimere dignatus es, te deprecor et exoro, cui proprium et honor est misereri et parcere, ut dimittas michi uniuersa, que consciencia mea metuit, et adicias, quod oracio non presummit, et ab occultis meis munda me! Purga me infectum, illumina intellectum, inflamma affectum omnesque sensus corporis et anime uires purifica, dona uirtutum et gracie infunden do multiplica, quatenus ipsam perpetue placacionis hostiam hodie in spiritu humilitatis et in animo contrito, cum plenitudine fidei et firmitate spei offeram ac ea reuerencia et deuocione, diligencia et timore, cum sensuum custodia et mentis constancia eidem assistam, cum tanto quoque caritatis feruore et lacrimarum fonte, cum cordis puritate ac tota humilitate suscipiam, sicut oportet et decet, ita ut sacrificium nostrum tibi, domine, sit acceptum michique fiat abolicio peccatorum, extirpacio uiciorum, augmentum uirtutum, robur perseuerancie ac preparacio ad regnum felicitatis eterne! Prosit eciam, queso, domine, peccatoribus ad conuersionem, penitentibus ad confirmacionem, innocentibus ad conseruacionem, perfectis ad consummacionem. Fiat quoque animabus N. et N. ac cunctis fidelibus defunctis temporalis pene refrigerium et celerioris adepcionis glorie promotiuum. Obsecro eciam, domine, ut me beatorum angelorum pia custodia in hoc sacro ministerio muniat, ne quid negligencie uel periculi, erroris uel impedimenti occurrat. Dirige et tu, queso, domine, oculos tue pietatis in me, ut in cordis deuocione senciam tue uisitacionis dulcedinem ac desiderantissime presencie tue gustum experiar salutarem!O sacramentum pietatis, o signum unitatis, o uinculum caritatis!O dulcis Christe et bone Ihesu, o panis uiue! Panis sancte plenus gracia et ueritate habens omne delectamentum et omnis saporis suauitatem, qui descendisti de celo, ut dares uitam mundo, fac me sic hodie manducare te, ut me in te et tu uicis sim manere semper uelis in me! Sana, salua et sanctifica, refice, reple et conforta me, ut sic incorporatus tibi firmiter ad heream, ne fatigatus a uia penitencie et salutis deficiam, sed amodo secundum beneplacitum tuum uiuam, quatenus in uite termino hoc salu tari refectus uiatico per illud ad sacietatem celestis conuiuii feliciter perueniam, ubi te facie ad faciem uideam et perfecte te diligam, te laudem, te perfruar in eternum! Quod michi dig neris largiri, dulcissime domine Ihesu Christe, per interuentum et merita sanctissime genitricis tue uirginis Marie, in cuius utero tu uerbum caro factus es, ut habitares in nobis, et per sancti N. uel sanctorum et sanctarum N. N. piam supplicacionem ac per suffragia cunctorum ciuium supernorum.Amen.

Oracio sancti Augustini episcopi ante missam dicenda

O Ihesu, Ihesu amor, qui semper ardes et nunquam extingweris, dulcis Christe et bone Ihesu, caritas, deus meus, accende me totum igne tuo, amore tuo, dilectione tua, desiderio tuo, caritate tua, iocunditate et exultacione tua, pietate et suauitate tua, uoluntate et concupiscencia tua, que est sancta et beata, que casta est et munda, ut totus dulcedine amoris tui plenus, totus flamma caritatis tue uaporatus! Diligam te, dominum meum dilectis simum et pulcherrimum, ex toto corde meo et ex tota anima mea, ex totis uiribus meis et omni intencione mea, cum multa cordis contricione et lacrimarum fonte, cum multa reuerencia et tremore habens te in corde, in ore et pre oculis meis semper et ubique, ita ut nullus in me adulterinis amoribus pateat locus. Pulcherrime et dulcissime, rogo te per illam sacratissimam effusionem preciosi sangwinis tui, quo summus redempti: Da michi ueram contricionem et lacrimarum fontem nec non puram et tibi placentem deuocionem, precipue dum preces et oraciones tibi offero, dum tue laudis psalmodiam decanto, potissime autem dum misterium nostre redempcionis manifestum misericordie tue et caritatis excellentissime indicium recolo uel profero, dum sacris altaribus licet indignus assisto cupiens offerre illud mirabile et celeste sacrificium omni reuerencia et deuocione dignissimum, quod tu, domine, deus meus, sacerdos inmaculate et in eternum benedicte, insti tuisti et offerri precepisti in conmemoracionem tue caritatis, mortis et passionis pro salute nostra et pro quottidiana nostre fragilitatis reparacione. Confirmetur mens mea inter tanta misteria dulcedinis presencie tue, senciat te sibi adesse et letetur coram te. Tu ignis, qui semper luces, amor, qui semper ardes. Dulcis Christe Ihesu bone, lumen eternum et indeficiens panis uite, qui nos reficis et in te non deficis, quottidie comederis et semper integer manes, resplende michi, accende me, illumina me et sanctifica me, uas tuum cor meum omni malicia euacua, imple de gracia tua atque, ut sic plenum, conserua! Sic ad salutem anime mee manducem cibum carnis tue, quatinus manducando te uiuam, de te uiuam, per te uiuam, ex te uiuam, ad te uiuam et repausam in te. O dulcedo amoris et amor dulcedinis, comedat te uenter meus et nectare tui amoris repleantur uiscera mea, ut eructet mens mea uerbum bonum! Caritas, deus meus, mel dulce, lac niueum, cibus es gran dium. Fac me crescere in te, ut sano palato possis manducari a me. Tu es uita mea, qua uiuo, spes, cui inhereo, gloria, quam adipisci desidero, tu cor meum rege, mentem tene, intellectum dirige, amorem erige, animum suspende et in superna fluenta os sicientis te spiritus trahe. Taceat, queso, tumultus carnis, conticescant fanta sie terrarum et aquarum aeris et poli. Taceant sompnia et yma ginarie reuelaciones, omnis lingua, omne signum et quidquid transe undo fit. Sileat sibi et ipsa anima et transeat se non cogitando se, sed te, deus meus, quoniam tu es reuera tota spes et fiducia mea. Est enim in te deo et domino nostro, Ihesu dulcissimo, uniuscuiusque nostrum et porcio et sangwis et caro. Ubi ergo porcio mea regnat, regnare me credo; ubi sangwis meus dominatur, dominari me credo; ubi caro mea glorificatur, gloriosum me esse cognosco. Quamuis peccator sim, de hac conmunicacione gracie non diffido et, si peccata mea prohibent, substancia mea requirit et, si delicta propria me excludunt nature, conmunio non repellit. Non tam iniquus est dominus, ut non diligat carnem suam, membra et uiscera sua. Desperare utique potuissem propter mea peccata et uicia, culpas et infinitas negligencias meas, que egi et quottidie insipienter ago corde, ore et opere et omnibus modis, quibus humana fragilitas peccare potest, nisi uerbum tuum, deus, caro fieret et spem uenie daret atque in nobis habitaret;idipsum denique uerbum, deus, ut sic caro factum nobis et propter nos fieret panis deliciosus, nimis desiderabilis cunctis et summe suauis salutem et uitam, gaudium et pacem prestans uni uersis. Hic est panis inuisibilis sub forma latens panis uisibilis, alimonia celestis, refeccio spiritualis, pignus redempcionis, hostia salutaris. Hoc pane cibantur angeli, saginantur apostoli, reficiuntur martyres, pa scuntur confessores, nutriuntur uirgines et saciantur electi omnes. Hunc panem si quis digne manducauerit, non morietur in eter num, quoniam uite spiritus et ipsa uita est. In hoc pane omnia patent signacula figurarum, fulgent oracula prophetarum, apparent mira cula naturarum, stillant spiracula graciarum. Hic panis uerbum est aput patrem et caro aput matrem, deus cum patre, homo cum matre , unigenitus patris, primogenitus matris, eternus in diuinis, temporalis in humanis. Scilicet uerbum caro factum est et panis ille deitatis nobis conuersus est in lac humanitatis, ut a nobis paruulis et mise ris summi possit et mandi, quatenus tamquam infantes per lac humanitatis nutriti et roborati tandem accedere ad panem diuinitatiseoque feliciter perfrui possemus ipso prestante. Qui cum eodem patre in unitate spiritus sancti semper uiuit et regnat, unus deus per secula benedictus. Amen.

Oracio sancti Ieronimi ante missam dicenda

O domine Ihesu Christe, cuius tanta est magnificencia, ut nulla queat explicare creatura, quem celi, terra, mare et omnia, que in eis ambitu continentur, capere non possunt, qui idem totus ubique locorum presens es nec intus conclusus nec extra exclusus! Idem in celo ad patris dexteram, omnium supernorum ciuium beatitudo et gloria, qui tue celsitudinis semper faciem contemplantur; idem in terra pugillo ipsam continens et concludens; idem in mari et in abyssis ad nutum regens omnia et conseruans; idem in inferno potenter domin ans sub tanta breuitate contineris non particulariter, sed integre et per fecte ac inseparabiliter. O ineffabilis admiracio! O omnium nouitatum nouitas superstupenda! Oculi in te uident albedinem, saporem sentit gustus, odorem olfactus tactusque subtilitatem reperit, sed auditus per fidem cordis representat in te illa non fore accidencia. Nam per se sola existunt accidencia sine subiecto, quia non, ut humanis uidetur sensibus, panis est, sed totus Ihesus Christus integer sicut in celo ad patris dexteram residens deus et homo. Aue panis uite, qui de celo descendisti dans te summentibus digne uitam non sicut manna, quod in deserto nostris pluit patribus, de quo omnes, qui manducauerunt, mortui sunt! Certe, qui te digne summit, quamquam morte corporali anima a corpore separatur, non morietur in eternum.O esca sacratissima, quam uere conmedens deus efficitur iuxta illud: Ego dixi dii estis et filii excelsi omnes! Liberabitur a malis, implebitur bonis et inmortalis indubitanter efficitur. O sacrum nostre peregrinacionis uia ticum, quo de hoc nequam seculo peruenitur ad celestis Ierusalem consor cium! Patres nostri in deserto mannam conmedentes peruenerunt ad terram promissionis. Qui uero te comedit, in tui fortitudine ambulabit ad montem dei Oreb. O comestio delicatissima, in qua omnis saporis et odoris est suauitas, omne delectamentum, omnis medicina, omnis sustentacio et omnis requies a labore nec non et omne, quod desiderari potest! Tu certe uita es, qua omnis uiuit creatura et sine qua cito moritur. Tu es uita uitalis et dulcis et amabilis atque iocunda. Odoris tui suauitas egros recreat et debiles quosque tuus facit sapor salubres et fortes. Tu lux illa inconprehensibi lis, que omnem illuminet hominem uenientem in hunc mundum. Tua, mi domine, est omnis potencia, tuum omne regnum et ante te cur uabitur omne genu. Omnia, quecumque uis, facis in celo et in terra et in mari et in omnibus abissis. Tue, nil est, quod possit resistere, uoluntati. In te, ex te et per te sunt omnia, sine te nichil. Eya ergo, fidelis anima, gaude, epulare, ne moreris his pasci deliciis, ne pigriteris hoc fruaris conuiuio, in quo sunt non carnes hyrcorum aut thaurorum ut olim in lege, sed saluatoris tui corpus summendum proponitur! O signum dilectionis inopinabile, ut idem sit dator et ipsum datum et donatum et ipsum donum! O quam magna dulcedo tua, domine, quam abscondisti timentibus te et perfecisti eam sperantibus in te! O ferculum excellentissimum, ue nerandum, colendum, adorandum, glorificandum et amplectendum, omnibus excolendum laudibus, exaltandum cunctis preconiis, firmiter in cordis uisceribus retinendum et perpetuis temporibus animo alli gandum! Cecidit homo per cibos ligni uetiti ad miseriam. Per te releuatur ad eternam gloriam. Tu certe in rectis et eruditis de lectaris cogitacionibus. Tu miserrimum, arrogantem et superbum de testaris diuitem enim dimittens inanem et uacuum ac de te famelicum. Tu pauperem iustum et humilem omnibus es implens di uiciis et tui domus ubertate sacias. In te et per te est rectum iudicium et equitas, tecum prudencia et fortitudo et omnis uictoria. Per te sancti regnant in celestibus. Per te doctores predicant. Per te iusti contra hostes uiriliter dimicant. Tu superbum potentem deponis de sede exaltando humilem. Tecum sunt omnes diuicie et glorie. Te diligentes diligis. Qui ad te puro corde uigi lant, te inuenient, quoniam cum simplicibus et rectis corde gradieris. Tu solus ante omne principium omnium eras et finis et principium, tu solus sine tempore eternaliter a deo patre genitus. Quam beati, qui te diligunt, qui aliud quam te non desiderant, qui te assidue cogitant, qui te digne comedunt, qui tecum ma nentes uias tuas omni tempore custodiunt! Certe, qui te inueni unt, uitam inueniunt et hauriunt salutem interminabilem. O esca mirabilis ac stupenda, delectabilis ac iocunda, qua super omnia graciarum proficimus incrementa! Quam singularis et inaudita tualiberalitas, quam superhabundantissima ac prodiga largitas, ut tui neminem expertem facias, nisi ad te uenire contempnet!Siquis ergo paruulus est, secure ad te ueniat et te comedens fiet magnus et relinquens semitas infancie per uias ambulabit prudencie. Siquis debilis est, ad te declinet et protinus fiet for tis. Siquis infirmus, sanatur. Siquis mortuus est, si te adire uoluerit, uitam interminabilem apprehendet. Sed qui magnus est et fortis, nec hic te deserat. Nam semper habundanter in te in ueniet, quo pascatur. Nemo certe sine te potest uiuere ad momentum. Tu solus das uitam omnibus creaturis. Idcirco deficit cor meum et caro mea, deus cordis mei et pars mea deus in se cula. In te solum delectatur cor meum, in te exultat anima mea, tibi solum adherere cupit mens mea, quoniam, qui elongant se a te, peribunt. Tu autem, domine, ne longe facias auxilium tuum a me, sed tuam ad me inclina aurem misericordie! Te edat pauper et inops, ut sacietur, et tunc uiuens cor laudabit te. O lux inuisibilis, lucerna in extinguibilis et omnia uere illuminans, ceco huic secus uiam Miserere michi, fili Dauid, clamanti uisum tribue, quo te uideat! Propicius, queso, domine, huic esto peccatori, ut sis michi in adiutorium et in locum refugii, ut saluum me facias, et tunc, si ambulem in medio umbre mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es. Qui uiuis.

Oracio sancti Anshelmi abbatis et archiepiscopi ante missam dicenda

Domine Ihesu Christe, qui patre disponente, spiritu sancto cooperante per mortem tuam spontanea uoluntate misericorditer a peccato et morte eterna mundum redemisti, adoro et ueneror eo, quo possum, quamuis tepido affectu et humili deuocione gracias agens pro tanto beneficio, hoc sanctum corpus tuum et hunc sanctum sangwinem tuum, que ad emundacionem et defensionem a peccatis desidero accipere. Confiteor, domine, quia nimis sum indignus ad tantum accedere sacramentum, sed confidens de illa clemencia et pietate, qua pro peccatoribus, ut iusti fierent, animam tuam ponens eam in mortem dedisti et pia hostia patri mactari uoluisti, per quam et ego peccator iu stificari confidens eam accipere presummo. Supplex ergo te, pie miserator hominum, supplico, ut, que ad delendum peccata dedisti, non michi sint ad peccatorum augmentum, sed ad indulgenciam et tuicionem. Fac me, domine, ita ea ore et corde percipere atque fide et affectu sentire, ut per eorum uirtutem sic merear conplantari similitudini mortis et resurreccionis tue per ueteris hominis mortificacionem et nouitatem iuste uite, ut dignus sim corpori tuo mistico incorporari et sim membrum tuum et tu caput meum et maneam in te et tu in me, quatenus in resurreccione reformes corpus humilitatis mee configuratum corpori claritatis tue secundum promissionem apostoli tui et, ut in eternum gaudeam de gloria tua. Qui cum eodem in unitate eiusdem spiritus sanctietc. 

Sequitur oracio Innocencii pape ante missam dicenda

Summe sacerdos et uere pontifex, Ihesu Christe, deus et homo, qui regnas in trinitate, princeps, caput, pater et frater huma ne nature, qui teipsum obtulisti hostiam uiuam, ueram, sufficientem et placitam summo deo patri pro redempcionem humani generis in ara crucis obedienter pro nobis quique in summi amoris indicium in ultima cena pridie, quam patereris, panem et uinum discipulis tuis in corpus et sangwinem tuum sacratissimum ad unionis ecclesie tue misterium consecrasti, te deprecor, ut in hac eadem potentissima benediccione, qua panis et uinum in corpus et sangwinem tuum sanctissimum per manus sacerdotum in ecclesia tua sancta quottidie uerissime transsubstanciatur, me miserum fragilem peccatorem benedicere, protegere ac custodire digneris ab omni periculo corporis et anime et ut nunc et in exitus mei hora cum perfecta oris confessione et pura cordis contricione, feruenti amore et digna deuocione eiusdem corporis et sangwinis tui participacione munitus graciam merear inuenire in presenti et gloriam in futuro per te, Ihesu Christe. Qui uiuis etc. 

Oracio eiusdem ad idem

Deus, qui de indignis dignos facis, de peccatoribus iustos, de inmundis mundos, munda cor et corpus meum ab omni contagio et sorde peccati et fac me dignum sanctis altaribus tuis ministrum et concede propicius, ut in hoc altari tuo, ad quod indignus accedere presummo, hostias acceptabiles offeram pietati tue pro peccatis et offensionibus meis et pro uniuersis ordinibus et pro omni populo christiano et cunctis michi familiaritate, amici cia, consangwinitate, fraternitate coniunctis et omnibus odio me execrabili insectantibus et sancte ecclesie tue aduersantibus omnibusque simul fidelibus uiuis et defunctis misericordiam tuam ubique pre tendere; et per eum tibi sit meum uotum et sacrificium acceptabile, qui se tibi deo patri obtulit in sacrificium, Ihesus Christus, dominus noster!

Oracio Bonauenture ante missam

Eya, ecce, o celestis pater omnipotens, eterne deus, ego peccator homo recolens mortem illam et passionem unigeniti tui domini nostri offero tibi hostiam hanc, quam ipse tibi olim obtulit pro mea et tocius mundi salute. Ecce, ad altare tue maiestatis accedens transmitto oblacionem uiuam, quam tu in miseracione multa misisti ad altare crucis pro nobis ymolandam. Recordare ergo illius sacrosancti sudoris quasi gutte sangwinis decurrentis in terram! Respice illam uirgineam carnem uerberibus crudelibus flagellatam, colaphis cesam, liuoribus tumidam, sputis maculatam, sangwine cruentatam, spinis in capite perforatam, clauis confixam, lancea uulneratam! Illa ergo pietas et miseracio nimia, que filium tuum traxit et uicit, ut in statera crucis tocius mundi peccata liberaret, ipsa eadem te cogat, pater clementissime, misereri nobis miseris. Respice, obsecro, non nostra peccata, sed in faciem Christi tui! Non enim in iustificacionibus nostris preces no stras prosternimus, sed in multitudine miseracionum tuarum et in meritis unigeniti filii tui, per quem et propter quem exaudi et miserere, domine deus, et fac nos digne tua sacrosancta contingere atque deinceps tibi per hanc hostiam sacram firmiter inherere! Insuper a nobis mala cuncta aufferens bonisque omnibus replens propicius largire dignare uiuis graciam, defunctis requiem, ecclesie pacem, nobis quoque peccatoribus uitam sempiternam! Per eundem dominum nostrum, Ihesum Christum.

Oracio Magni Alberti episcopi ante missam

Omnipotens sempiterne deus, fili unigenite, qui ex nostro et a nobis et propter nos corpus et sangwinem et animam humanam et spiritum assumpsisti et per sanctum Ieremiam prophetam, quem in utero sanctificasti, pronunciare dignatus es dicens, quod animas sacerdotum impleturus esses pingwedine et populus tuus habundaturus bonis, imple sagina corporis tui animas nostras et reple in bonis desiderium nostrum et presta, ut tui corporis et sangwinis admirabile sacramentum omnem sui in nobis ueri tatis, uirtutis, unitatis, caritatis, puritatis, pietatis, deuocionis et sanctitatis operetur effectum, ut sicut tu in patre et pater in te et tu in nobis per incorruptam tue suscepcionis naturam ita nos in te corporis et anime et spiritus integritate permaneamus incorporati tibi sacrosancto corpore tuo ad sacramentorum tuorum salutarem conmunionem et tui ipsius dulcissimam participacionem! Infusi sacrosancto sangwine tuo ad omnem intimorum nostrorum aspersionem et emundacionem; redempti sacrosancta anima tua, salutis precio ad ueram tecum et cum patre spiritu sancto reconciliacionem et redempcionem; uiuificati sacrosancto spiritu tuo ad omnem spiritualis uite in nobis deperdite restauracionem et sensuum nostrorum illuminacionem; gratificati tibi sacrosancta tua diuinitate ad omnem uirtutis perfectionem. Et de eukaristia, que uas est omnis gracie, de plenitudine tua graciam pro gracia accipientes fac conmunicare graciis, quibus sancti apostoli tui et discipuli de manu tua hoc sacramentum percipientes conmunicauerunt! Operare in nobis sensum et experimentum spiritualis refeccionis intercessione omnium eorum, qui a te spiritualiter refecti sunt! Operare in nobis fidem, dilectionem, pietatem, deuocionem, sacrosancte unctionis spiritualem perfectionem, que tibi in cena beatissima beate Marthe Maria Magdalena exhibuit, sollicitudinem, frequenciam, operositate diligen ciam obsequendi membris tuis, ut experimentalem sensum spiritua lis refectionis a te capite mereamur accipere! Operare in nobis consessum Lazari et omnium tecum quiescencium in bonis tuis, quibus disposuisti regnum, sicut illud tibi pater disposuit, ut edant et bibant super mensam tuam in regno tuo! Quia uere beati, qui man ducant panem, qui tu es in regno dei, operare in nobis zelum Petri ignescentem et omnia destruentem, que tue sunt contraria uoluntati, quem in cena tua Petrus contra traditorem concepit! Operare in nobis quie tam resolucionem a mundi delectabilibus, perfectam sopicionem, felicitatis gu stum sancti Iohannis, quibus ad pectus tuum inclinati et haustum sapiencie et gustum tue felicissime accipiamus dulcedinis et bonitatis! Operare in nobis fidem rectam, spem firmam, caritatem perfectam, intercessionem omnium apostolorum et discipulorum tuorum de manu tua hoc sacramentum susci piencium et fac nos super aspernari Iude prodicionem et in mentem sepe nobis ueniat illa influencia, quam hoc sacramentum designat, qua te beatis in celo secundum deitatem influens operaris in eis omnem sue beatitudinis perfectionem. Qui cum dulcissimo patre et spiritu sancto uiuis et regnas per omnia secula seculorum. Amen.

Oracio WilhelmiParisiensis episcopi ante missam

O tu benedicte saluator, misericordie pater et deus tocius consolacionis, Ihesu benignissime, quanta deuocione, quantis graciarum accionibus, quantis piarum lacrimarum profluuiis assidue rememoranda ac iugiter recogitanda nobis essent nostrarum miseriarum demerita et tuarum misericordiarum beneficia tam superstupenda? Tu igitur, qui uides, quam longe nos fecimus nostris uiciis et peccatis a tam necessariis, tam salutaribus, tam desiderabilibus nobis tamque bonitati tue gratis et acceptis donis, adiuua inperfectum nostrum et supple tam miserabiles defectus nostros tamque mortiferam paupertatem superhabundantissimis diuiciis graciositatis tue uidelicet graciarum accionibus et assiduis tuis interpellacionibus! Emunda nos ab omnibus inquinamentis carnis et spiritus et reple nos omni sanctitate et gracia, omnibus donis et uirtutibus, quibus tibi placetur, seruitur et uiuitur ad seruiendum et placendum totaliter maiestati tue cum patre tuo et spiritu sancto! Hoc, inquam, fac per uirtutem tam uenerandi tamque ineffabilis sacramenti, quod et propter hoc tu ipse instituisti et celebrandum ecclesie tue sancte tradidisti et precepisti, in quo et mirificentissima uirtus tua semper operatur, quod nulla uirtus nature, nulla potencia preter singularem illam et omnibus dominantissimam potenciam tuam operari potest, uidelicet ut panis iste materialis et uinum uisibile in sacratissimum corpus tuum et uiuificum sangwinem tuum conuertantur! Quam tam mirificam operacionem tuam solique omnipotentissime uirtuti tue possibilem et te doctore et actore, te inspirante magnifico munere gracie tue credimus et tenemus; que fides inter mirabilia tua misericordie, uirtutis et gracie tue donum est. Refice nos, sacia et firma in te hoc pane uiuo et uero, hoc pane uite, qui de celo descendisti, pane uiuo et uero, qui das uitam mundo! Extingwe in nobis omnem famem carnalium et secularium desideriorum! Pota nos et inebria hoc potu uiuifico ac saluberrimo, idest de teipso, et extingue in nobis omnem ebrietatem uel pocius insaniam uiciorum et peccatorum! Hoc, inquam, operare in nobis de teipso per ipsum uiuificum corpus et sangwinem tuum preciosissimum! Amen.

Oracio eiusdem ad idem

Eya, miserator et misericors, dulcissime et piissime Ihesu. Tu es enim domine misericordie in temetipso et per temetipsum; quod est dicere, inquantum deus es, inquantum uerbum summi et eterni patris, cibi et potus refectio uitalis et saluberrima et super omnem cogi tatum suauissima animarum nostrarum. Placeat autem tibi, ut in sacramento isto ineffabili sacratissimi corporis et uiuifici sangwinis tui, que pro nobis suscepisti, prestes nobis istam sacratissimam uiuificamque refeccionem, quam suauitate ineffabili absque signo et figura sacramenti ipsa presencia tue ueritatis nuda et lucidissima angelis sanctis ac beatis animabus in celo in templo, scilicet sublimissimo habitaculo glorie tue, lar giris.Tunc enim dilatato ore, plenis faucibus et uentre come demus te integrum et illesum super omnia, qui comescione spirituali totus semper et integer comederis. Hic igitur, domine misericordie, da nobis aliqua tenus, licet per speculum et in enigmate, preuidere desiderabilissimam ueritatem tuam et utcumque pregustare bonitatis tue uiuificam ac reficientissimam suauitatem, ut amore sanctissimo atque uiuifico concu piscenciaque castissima exardescamus in pulchritudine esurieque et siti inextingwibili totisque faucibus cordis inhiemus in istam tocius sacietatis et plenitudinis dulcissimam uiuificamque refeccionem! Hec est beatissima fames et sitis desiderabilissima, que non solum non minuit aut ullo modo ledit animas sic esurientes et sicientes, quin pocius hic sanat ipsas atque uiuificat et ad uitam gracie et ad eterne uite gloriam eas non solum preparat, sed eciam a morsibus et uulneribus uiciorum et peccatorum eas liberans ipsas ad illam incogita bili uelocitate facit et currere et uolare, quod et nobis largiri digneris. Qui uiuis etc. 

Oracio eiusdem ad idem

Domine mi Ihesu Christe, nonne tu uita es et fons uite inde ficientissimus et redundantissimus? Nonne tu panis uite es et panis uiuus, qui de celo descendisti et das uitam mundo? Non stet igitur ante te mors animarum nostrarum. Fugiat quidquid mortiferum in nobis est a facie tua et a presencia glorie tue. Per uirtutem tam uenerandi misterii intra penetralia cordium nostrorum! In intima precordiorum nostrorum et profundissima animarum nostrarum inhere nobis et presta, ut inde inhereamus tibi totaliter, singulariter et inseparabiliter in perpetuum! Ibi senciamus te uitam nostram, te salutem nostram, te sanctificacionem nostram, te uiuificam, plenissimam suauissimamque refeccionem nostram. Sen ciamus, inquam, quousque, ut omnia, que displicent bonitati tue, nobis desipiant, ut ab omnibus nostris uiciis et peccatis totos nos abstrahas et abrumpas, totos nos trahas ad te, ymo totos nos rapias in te congluciensque unias tibi unione purissimi, sanctissimi tibique placatissimi amoris. Amen.

Oracio eiusdem ad idem

Domine Ihesu Christe, domine misericordie, nonne tu es panis omne delecta mentum et omnem suauitatem saporis in te habens, sicut legitur in Libro sapiencie tue? Quanta igitur est corrupcio palati cordis mei, quantus error uirtutis mee appetitiue interioris, quanta peruersitas gustus mei spiritualis, qui in te nichil suauitatis inuenio, nichil huius sapo rositatis ex te sencio? Quam magna est multitudo dulcedinis tue, domine,sicut exclamat cum admiracione propheta tuus Dauid et addit sapientissimus et sanctissimus Augustinus,que ei soli sapit, qui palatum cordis non perdidit de febre iniquitatis! Hec febris, domine mi Ihesu Christe, abstu lit michi palatum cordis et sensum predulcis saporis tui, quo incogita biliter bene sapis omnibus illis, quos ab ista febre curasti. Sana igitur me, obsecro, domine, ab ista febre mortifera, quam tam periculose laboro! Sana me, domine, quoniam infirmus sum! Et hoc est michi indicium certissimum infirmitatis istius mee tam profunde, quod tu non sapis michi, qui es non solum in ultimitate suauitatis sapidus et saporosus, sed eciam fons abyssalis omnium deliciarum seu delectamentorum spiritua lium. Per hanc ergo mensam sacratissimam, benedictam, uenerabilissimam et omnibus sanctis adorandam, per hanc mensam opulentissimamque refectionem me sacia, ita ut in fortitudine cibi illius ambulem tota quadragena uite istius, donec perueniam ad montem dei, hoc est ad eminentissimam sublimitatem beatitudinis et glorie, quam preparasti et promisisti dilectis tuis et electis ab eterno! Qui uiuis et regnas etc. 

Oracio Carthusiana cum sequentibus ante missam deuociusruminanda. Et est prima ad deum patrem

Creator omnium rerum, deus pater omnipotens, cuius principium inicium non recipit, cuius eternitas finem excludit, quem cuncta suum con fitentur auctorem, ego miser et indignus peccator ad celebre conui uium corporis et sangwinis domini nostri Ihesu Christi accessurus, cor tur bidum, corpus sordidum, linguam pollutam, conscienciam gerens sauciam, ualde anxior et, quid eligam, ignoro. Si enim non accessero, uitam fugio. Et si indigne me ingessero, dampnacionem acquiro.O summa diuinitas, o tremenda maiestas, o pia miseracio, quo ibo aut quo fugiam! Peccaui in celum et coram te; iam non sum dignus ut filius petere, sed tristis, ingemiscens, pectus percuciens, ut parturiens loquar. Heu me miserum peccatorem, perdidi, quod erat filii! Tu uero semper indulgentissimi patris pietatem seruasti. Ignosce pater, ignosce clementissime pater, ignosce filio prodigo licet sero reuertenti manum misericordie de alto emittens, me miserum in pace et graciam suscepturus!

Alia oracio ad patrem

Adonay, domine, deus magne et mirabilis, qui precipis proximum diligi et pro inimicis orari, suscipe preces et hostias pro me misero peccatore et pro omnibus affinibus et benefactoribus meis et pro amicis et inimicis, pro familiaribus et cognatis, pro his quoque, quos lesi, neglexi uel scandalisaui, et pro omnibus , pro quibus orare teneor, quas offero maiestati diuine. Exurge, domine, exurge, errantibus appare, flagellum remoue! Amplexu noxam contege, osculo delicta redime, confer calciamenta preparacionis cum municione! Da annulum fidei in fortitudine et stolam innocencie! Animabus quoque patris et matris mee et omnium fidelium refrigerium tribue omniumque de quacumque tribulacione clamancium patri annue uitulum saginatum pinguedine caritatis paterne ymolatum in cruce in hoc sacratissimo conuiuio donaturus!

Oracio ad filium

Rex regum altissime, domine Ihesu Christe, splendor glorie et figura substancie summi patris, portans omnia uerbo uirtutis tue glorifica, clarifica et sancti fica hodie nomen sanctum tuum in nobis et nos in ipso, ut salubriter recordemur operis redempcionis nostre, uidelicet incarnacionis, natiuitatis, circumcisionis, baptismacionis, ieiunii, temptacionis, predicacionis, miracu lorum operacionis sanctissime, conuersacionis, cene, tradicionis, apprehensionis, co laphizacionis, conspuicionis, ligacionis, criminacionis, productionis, accu sacionis, denudacionis, flagellacionis, purpuracionis, coronacionis, irrisionis, condempnacionis, eiectionis, crucis, baiulacionis, crucifixi onis, conpassionis ad uirginem nostram, illusionis, potacionis, oracionis, ca pitis inclinacionis, uictoriosissime mortis, lateris apercionis, se pulture, resurreccionis, ascensionis et spiritus sancti missionis, sancte crucis corone, clauorum, lancee, uulnerum et sacratissimi sangwinis, nos in hoc saluberrimo sacramento misteriorum efficacia refecturus!

Alia oracio ad filium

Tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Ihesu Christe, sacerdos eterne, pontifex summe, tu lux uera illuminans omnem hominem credentem in te, diuide, queso, in nobis tenebras erroris a lumine ueritatis, ut cognoscamus et percipiamus, quam uere tu uerus deus et uerus homo consecraris et benediceris in sacramento, quo sponsam tuam, sanctam ecclesiam, pascis et reficis in supplemento benediccionis eterne!

Eya, dulcissime Ihesu, memento te piissimum humane infirmitatis medicum et propter nostras miserias te nostros assumpsisse defectus et per sacramenti salu tem et ewangelici iuramenti uirtutem fac nos ueros adoratores patrem in spiritu et ueritate adorantes tibique placita petere nobis semper suggere exaudicionem in tui crescentis thesauri omnipotenciam paraturus. Amen.

Oracio ad spiritum sanctum

Hospes honoris, hospicium amoris, gaudium in requie, deus et domine, spiritus sancte, rogamus te per id, quod nexus, amor et bonitas es in diuinitate consubstancialis, coeternus et coequalis patri et filio procedens ab utroque:

Dilue tenebras cogi tacionum et affectuum! Ure maculas uerborum et operum! Auffer spurcicias malorum spirituum, superbie, inuidie, torporis et blasphemie, luxurie et inmundicie, que nos inpulsant ubique! Produc, auster suauissime, nubes in contricione, fulmina in rubore, tonitrua in gemitibus et pluuiam in fletibus con fessionis Yridem et emende temperiem, ut semper fructificemus uirtutes et opera, que tibi placent! Repelle, domine, et destrue de tracciones et insidias, maleficia et inimicicias ac uniuersas nequicias falsorum fratrum et inimicorum omnium nos in sacramentali benediccione ut pupillam oculi protecturus!

Oracio alia ad spiritum sanctum

Ueni sancte spiritus, uictor inuincibilis, nostra uictus miseria!Cape nos aureis cathenis septiformis gracie in spiritu sapiencie et intellectus, consilii et fortitudinis, sciencie et pietatis et letissimi amoris tui! Stringe colla, manus liga, cippa pedes, re ple mentes, sensus quoque interiores et exteriores omni integritate et sanctitate fac concordes! Deduc potenter et extorque uiolenter, quod tuum est! Incarcerans nos in cella uinaria suauitatis eterne, prouisor discretissime, accende furnum caritatis ignee, ut anime nostre liquefacte celestibus desideriis contemptis transitoriis ardenter siciant et inhianter esuriant refici in te! Mensam prepara et offer trina fercula! In primo peccata ablue! In 2o graciam tribue! In 3o conserua cionem ad gloriam adhibe uinumque spiritalis leticie porrige pa scalis agni conuiuium magnifice conpleturus!

Ad sanctam trinitatem

Sanctus, sanctus, sanctus, dominus, deus exercituum. Sancta trinitas, unus deus, pater et filius et spiritus sanctus, qui hominem ad ymaginem tuam for masti et ab angelis paulominus coronatum super omnia opera tua constituisti, ut te operante sacramentaliter creatoris sui creator fieret misterialiter, adoramus, benedicimus et inuocamus te ante ianuas di uiciarum misericordie tue: Placare, bone domine, placare! Intende et respice ad altissimum opus manuum tuarum et per temetipsum da nobis hodie atque omni tempore debito timore et amore, digna deuocione et lacrimarum ebullicione, corporis castitate et animi puritate idipsum mundi precium tam reuerenter tractare, offerre et percipere, ut benigne aspiciendo suscipias cuilibet, ut nosti utile, salutis et pacis remedia adiecturus!

Alia ad sanctam trinitatem

In manus tuas, domine, comendamus nos per personarum trinitatem et maiestatis unitatem atque tocius misericordie tue profunditatem rogan tes, ut nos in nobis mortifices et in te ipso uiuifices. Omnesque cogitaciones, meditaciones, desideria, uerba et opera nostra tibi grata efficiens sacrificia eterne benediccionis pingwedine nos semper preueniendo sequaris.

O dulcissime domine, absorbe nos medullitus in sapore feruentissime caritatis tue, ut dulcescat nobis non solum tibi ex omnibus uiribus obsequi, sed eciam propter te contumeliis aut certe morte turpissima, si necesse fuerit, affici! Inmerge itaque nos, piissime deus, in abysso inaccessibilis lucis plene felicitatis tue ignem coquendi cenam illuminacionis in terne et caritatis sempiterne, quam reficiens reficeris in nobis uegetacione tam sacratissimi misterii, inextinguibiliter accensurus!

Oracio eiusdem ad uirginem Mariam

Aue lucis speculum, deitatis sacrarium, trinitatis triclinium, festiuitas angelorum et hominum, Maria gracia plena! Dominus pater obumbrans, spiritus sanctus inpregnans, filius ex te humana sibi membra edificans, pater et filius et spiritus sanctus, trinus et unus deus, dominus tecum.

Inten de prospere, tu super omnia benedicta, et cum tota celi milicia procede nos domino deo reconcilians plenamque precum nostrarum exaudicionem reportans. O sponsa celeberrima, memento nupciarum illarum, dum uirgo conciperes et dedicata pareres, et per omnem dileccionem, qua diligeris et diligis, da nobis uirtute altissimi obumbrante et spiritu sancto superueniente in hoc ineffabili sacramento eum per affectum concipere, per effectum parere et in profectu delicatissime enutrire benedictum fructrum uentris tui, ut ueniens idem sponsus uirginum ardentibus nostris lam padibus nos introducat ad nupcias sempiterna gaudia collaturus, dominus noster, Ihesus Christus, filius tuus! Qui cum deo patre uiuit etc. 

Oracio ante missam generalis

Suscipe, clementissime pater, omnipotens eterne deus, supplicaciones, preces et hostias, quas ego peccator presummo offerre in honore domini mei Ihesu Christi ob memoriam passionis et mortis eius necnon in conmemoracionem beate et gloriose semperque uirginis genitricis sue sancte Marie et omnium angelorum, archangelorum, patriarcharum, prophetarum, apostolorum, ewangelistarum, martirum, confessorum, uirginum et omnium sanctorum pro pace et sanitate tocius ecclesie katholice, domini apostolici, regis, episcopi et abbatis nostri, clericorum, monachorum, sancti monialium, pro omni congregacione nostra, pro me misero et indigno famulo tuo et pro parentibus meis et amicis et cognatis meis omnibusque consangwinitate et familiaritate nobis coniunctis, pro iter agentibus et nauigantibus et pro omnibus, qui se in nostras conmen dauerunt oraciones, pro infirmis et captiuis, pro aduersantibus et calumpniantibus nobis, pro omnibus, qui uel que per meam maliciam corrupti, seducti et neglecti sunt, et pro omnibus, qui aut propter puericiam aut ignoranciam te nesciunt adorare et ecclesias tuas pre infirmitate uel paupertate aut senectute non possunt frequentare, pro fratribus et sororibus nostris presentibus et absentibus, pro omnibus de quacumque tribulacione ad te clamantibus et pro omnibus uiuis et defunctis fidelibus tuis et qui michi propter nomen tuum bona fecerunt uel facere cupiunt, concede propicius, ut intercedente gloriosa genitrice eius uirgine Maria cum sanctis an gelis et omnibus sanctis tuis ante conspectum diuine maiestatis tue misericordiam consequantur et hic et in futuro per te salui esse mereantur! Per eundem Christum, dominum nostrum. Amen.

Oracio ad missam dispositiua ex Horologio sapiencie diuine

Aue sanctissimum corpus dominicum in hoc sacramento contentum! Te confiteor labiis, te toto corde diligo, te totis uisceribus concupisco. Dignare, queso, infirmam animam meam te salutarem uictimam et fontem omnium graciarum recipere cupientem tam clementer et graciose in uisere, ut medelam in corpore et in anima me gaudeam inuenisse! Ne respicias, queso, clementissime domine, ad iniquitates et negli gencias meas plurimas, sed ad miseraciones tuas infinitas! Tu namque es, per quem orbis terre est creatus et sanatus, per quem omnes herbe et cuncte res suas sorciuntur uirtutes. Tu es agnus ille inmaculatus, qui hodie pro tocius mundi redempcione patri eterno uictimaris.

O manna dulcissimum, o nectar suauissimum, confer ori meo tue salutaris presencie mellifluum gustum! Accende in me caritatem tuam, extingue uicia, uirtutes infunde, gracias adauge, salutem mentis et corporis tribue! Inclina, queso, celos et descende ad me, ut tibi coniunctus et unitus tecum pariter unus efficiar spiritus! O uenerabile sacramentum, per te, queso, omnes inimici mei repellantur, peccata dimittantur et omnia mala per tuam presenciam excludantur! Bonum propositum tribue, mores corrige et omnes actus meos in tua uoluntate dispone! Intellectus per te, Ihesu, illustretur, affectus inflammetur, spes roboretur, ut uita mea emendata semper proficiat in melius et tandem conferatur exitus beatus. Amen.

Alia oracio ante missam dicenda

O preciosum et salutare sacramentum corporis et sangwinis domini nostri Ihesu Christi representatiuum passionis eius ex inmensa caritate, qua dilexit nos et lauit nos in sangwine suo, representatiuum quoque incorporacionis mistice, qua nunc incorporamur ei in fide et tandem in gloria, si manserimus in ipso! O excellens corpus Christi, o excellencior anima Christi, o excellentissima diuini tas Christi!

O dulcissime Ihesu Christe, unicum salutis refugium et sin gulare remedium miserorum, ego miser et inmundus peto non elata, ut inspicis presumpcionem, sed prona pauidaque deuocione, ut dones michi hodie et in hora mortis mee sacratissimum corpus et sangwinem tuum summere cum deuocione tibi placita et digna reue rencia, ut debite et utiliter, deuote et iugiter mortis et caritatis tue memoriam faciam! Merear per hoc quoque consequi remissionem omnium peccatorum meorum et negligenciarum et ignoranciarum mearum augmen tumque tue dileccionis, tuo spiritu sancto repleri, inseparabiliter tibi uniri et tuam uisionem sempiternam. Qui es benedictus in secula seculorum. Amen.

Qualiter Christus amicabiliter inuitetur in sacramento et exultanti animo suscipiatur

Eya, rex meus et deus meus, summe potens, summe laudabilis et uenerandus, summe bonus, super omnia non eleuatus, infra omnia non prostratus, intra omnia non inclusus, extra omnia non exclusus, ubique presens, ubique totus, semper eternus, a patre genitus, non creatus nec fine terminandus, ante quem et post quem nullus, cuius corona est eternitas, amictus iocunda felicitas, uerba dulcis suauitas, amplexus omnis boni perfecta sacietas, attingens a fine usque ad finem fortiter et disponens omnia suauiter, unice dei patris altissimi, inclite Ihesu, amabilissime Christe, mi preclarissime sponse, milia milium celestium agminum tibi ministrancium te ex me salutent et decies milies centena milia tibi assistencium te glorificent et uniuersalis melodia omnium creaturarum te ex me collaudent nunc et in eternum. Eya, eterna ueritas, uera caritas et cara eternitas. Deus meus, Ihesu Christe, uerus sol iusticie, quinymo ipse, cuius pulchritudinem sol et luna mirantur, lucem habitans inaccessibilem in splendoribus sanctorum, ex utero ante luciferum genitus, fulgoribus inmensissimis circumdatus, lumine sicut uestimento amictuset ex omni parte infinite luminositatis et superexcellentissimi splendoris pulchritudine re spersus, qui es totum, quod pulchrum est, quod speciosum est, quod delectabile est. Scio absque dubio, quod inter natos mulierum non surrexit, qui ex sola uirtute et iusticia operum suorum tamquam ex condigno se sufficienter preparare possit ad susci piendum te deum deorum, regem regum et dominum dominancium, si unus homo haberet naturalem omnium angelorum puritatem et omnium conprehensorum mundiciam et claritatem et omnium uia torum merita per uite austeritatem. Ex his enim circumscripta diuina gracia non fieret satis ydoneus ad suscipiendum te per corporis et sanguinis ueneranda misteria.

Igitur perpauculus ego de me ipso nichil penitus, sed de tua graciosa caritate ac ingenita dulcedine omnibusque mortalibus promulgata uirtute fiducialiter presumens te uerbis flammigero ex affectu assumpto desideriosissime inuito dicendo: O dulcissime et candidi sime panis angelorum, fons et origo tocius gracie et pietatis, splendor patrine maiestatis, decus angelorum, gloria sanctorum, caritas mea, iubilus cordis mei, premium meum, requies mea et uita mea perhennis, Ihesu sanctissime, te confiteor labiis, te toto corde diligo et tuam presenciam omni uelamine et enigmate ablato totis uiribus concupisco! Sed quia te in diuinitatis tua perspicua claritate et glori ficati corporis uisibili presencia aperte uidere, tenere et amplecti, prout ex intimis anime desideriis affecto, adhuc prochdolor infirme carnis corruptibili sarcina pregrauatus nequeo, saltem corporis et sanguinis tui precelsum et uenerabile sacramentum, quod transiturus ex hoc mundo ad patrem ob passionis et mortis tue conmemoracionem et insigne ac precipuum memoriale tui eximii amoris, quo nos dilexisti, sedule frequentandum instituisti, quottidie celebrare et sumere ac per hoc diuinitatis tue dulcedinem pregustare michi sufficiat. Quid enim in hac uita erumpnosa iocundius et magis con solatorium, quid hoc sacramento dulcius et preciosus esse poterit? Siquidem hoc sacramentum dilecti mei memoriale nobilissimum, memoriale, inquid, mirabile ac stupendum, delectabile ac suaue, tutissimum ac sitibundum, carissimum ac super omnia preciosum, in quo habetur omne delectamentum et omnis saporis suauitas, per quod mens omnium spiritalium carismatum abundancia inpinguatur et spiritalis dulcedo in suo fonte gustatur, in quo utique uite suffragium consequor et salutis et recolo memoriam illius, quam in tua passione ipse monstrasti, excellentissime caritatis. Hoc uere est dileccionis et mortis tue memoriale perhenne, figurarum ueterum impletum, miraculorum a te sanctorum maximum, precium redempcionis nostre sufficientissimum et de tua contristatis absencia solacium singulare. Hoc sanctissimum sacramentum manducare et bibere est in te, Christo deo, manere et te manentem in se habere.

Eya, ergo diues omnium bonorum dapum, superne sacie tatis opulentissime largitor, ciba hodie hoc sacramento, refice me te ipso, pane uidelicet illo, quem qui manducauerit, uiuet in eternum! Tu enim es panis uite, tu lumen claritatis eterne, tu delectabilium copia, optabilium affluencia, tu prorsus omnia, ex quibus uiuunt recti, qui diligunt te. O igitur dulcedo amoris et amor dulcedinis, hodie, queso, comedat cor meum et nectare tui amoris repleantur uiscera anime mee! Caritas mea, deus meus, mel dulce, lac niueum et cibus grandium, fac me crescere in te, ut sano palato hodie possis manducari a me.

Dirupisti, domine, uincula mea. Tibi sacrificabo hostiam laudis. Sed oro te, o perfecti splendoris fulgentissimum lumen: Illumina hodie et semper oculos meos intellectuales, ne unquam per negligenciam aut uicium corruam in mortem! Tu namque es adiutor et protector meus, per quem trium pho, uita mea, qua uiuo, spes, cui inhereo, gloria, quam adipisci desidero. Te igitur intentissime obsecro: Collige dispersum, libera captiuum, reintegra scissum!Tu hodie cor meum tene, mentem rege, animum suspende et in superna fluenta os sicientis te spiritus trahe.Eice ex me omnia displicibilia et contraria et intra pro eis, tu summa et uera suauitas, omni suauitate dulcior, sed non carni, omni luce clarior, sed omni secreto interior, omni honore sublimior, sed non sublimibus in se. O fons diuinissimi solis, per te, queso, eliminata omnium peccatorum spurcicia et nubilosa uniuersorum uiciorum obtenebrante caligine prorsus semota animam meam hodie in corporis et sanguinis tui sacramento spiritualium splendorum irradiacionibus perlustra! O manna dul cissimum! O nectar suauissimum, confer hodie ori meo tue salutifere presencie mellifluum gustum! O alme diuinitatis et gloriose humanitatis admirabile conmercium!

Ihesu mitissime, ecce, ad tuam presenciam ardentissime aspiro. Quamobrem tue clemencie supplico: Fac tibi uiam ad cor meum per internam mentis puritatem et tue diuine clemencie claritatem! Festina, queso, et ingredere in me, cum habundancia benedicionis redde te michi hodie gloriosum, gaudiosum et deliciosum! Dirumpe celos et personali presencia cicius descende ad me, quia in domo mea oportet te manere mecumque cenare! O pie domine deus, fac me intus gustare per internum saporem, quod de corporis et sanguinis tui dulcissimo sacramento gusto per cognicionem, et fac me per effectum sencire, quod sencio per intellectum! Eya, dulce mi, hodie obsecro, ut aliqua michi inter signa secretissime ac certissime presencie tue ostendere digneris. Suscipiam intime, precor, munusculum aliquod de manu tua singularis amicicie indicatum, xenium consolacionis spiritualis et prerogatiuam precipuam diuinarum graciarum. Concedatur michi, queso, desuper ineffabilis pausacio raptica quedam et excessiua seu extatica contemplacio et illius summi et ueri presentis boni, huius scilicet sanctissimi sacramenti, inusitata fruicio, que animam sursum trahat et ad puram contemplacionem dilecti mei paulisper transmigrare faciat. O dilecte mi, presta michi, precor deuotissime, ut illarum et cunctarum oracionum mearum uox altissona huius mundi emisperium aereum transscendat et celorum era solidissima penetret et perueniat usque ad solium glorie tue excelsum! Eya, rex angelorum, dei patris et Marie uirginis diuine unigenite Ihesu Christe, anime mee adamantissime sponse, obsecro et adiuro te per nimiam caritatem tuam, ut me seruulum tuum licet indignissimum oculis clemencie tue benigne respicias ueniasque a regali solio glorie tue sublimis in animam meam, quam preparas ad accipiendum te ex desiderio, quod inspiras ei.

Ueni, queso, speciosissime ado lescens, predulcissime Christe, festina et ingredere, quia, ecce, gratissime presencie tue anima mea sui amoris desideriosa brachia iocunde cupit expandere teque dulciter constringendo et suauiter osculando delectatur suscipere necnon et tibi no bilissimo imperatori meo cor meum cupit congaudere, animus applaudere, oculi le tantur arridere, os iubilare, labia te benedicere et glorificare et singula queque membra et artus tui ostendere signa amoris! Igitur, queso, inclina celos tuos et descende ad me, ut tibi coniunctus et unitus pariter tecum unus efficiar spiritus! Eya, ueni, pulcherrime mi frater et amice elegantissime! Ueni, intra cordis mei reclusorium tibi soli preparatum et reseruatum! Ueni, inquam, et ibi inebriemur consolacionis tue uberibus et fruamur cupitis amplexibus! Ecce enim iam inuniti amoris tui deliciis conquiescere et glutino suauissime dileccionis firmiter tibi colligari et in copulam indiuidue desponsacionis tue assummi intentissime affectans desiderio flammigero tibi resero cubile cordis mei. Cunctis siquidem ceteris delectacionibus dans libellum repudii siquidem omnibusque aliis deliciis totaliter renuncians uniuersos uanos amatores atque amatrices letus proiciens tibi soli dilectorum electissimo ineradicabiliter et inauertibiliter cupio adherere. Quamobrem adhuc unicum amorosum et pium uerbum loquar in auribus domini mei te ad me ueniendum auidius prouocando. Quia, ecce, quid dico pro certo, quod nullus unquam rex tam magnus uel gloriosus tam honorifice et reuerenter fuit ab aliqua susceptus ciuitate nec aliquis carissimus amicus de uia longinqua ueniens tam letanter et affec tuose salutatus est nec sponsus dilectus a fideli sponsa tam gratanter et amorose receptus et reuerenter tractatus sicut anima mea te meum gratissimum imperatorem, dilectissimum amicum et hospitem amantissimum, sponsum et amatorem hodie desiderat recipere et introducere in domum suam et in cubiculum cordis mei secretissimum ibique tibi omnem exhibere reuerenciam et inpendere amorem ac deferre honorem a pura creatura crea tori possibilem.

O quid miser uilissimus dico, cum tota uita mea, quod et tibi humillime confiteor, a tempore concepcionis mee usque in presentis temporis punctum pene nichil fuerit nisi peccatum et iniquitas et reprehensio pura! Quapropter de propriis meritis minime confisus, sed quia tua preciosissima passione, uulneribus et liuore sanatus et morte tua redemtus ac uiuificatus et in baptisterio sacri pectoris tui sin cerissime ablutus et regeneratus, sacrosancto sanguine tuo preciosissimo emptus et eiusdem sanguinis rosifluo liquore instar odoriferi et saluberrimi ungenti largiter et superhabundanter perfusus ac eiusdem nobilissimi cruoris roseo calore conspicuus, decorus et amabilis sanctus balsamoque sanginei sudoris tui suauiter delibutus, oleo leticie et misericordie unctus, annulo fidei subarratus, spei ammiculo subleuatus et caritate tamquam nupciali uestimento et ueluti stola prima gloriose coopertus; insuper alba ueste et purpura uelut regalibus et pontificalibus uestibus subtilissime superindutus, palma uictoriosi martirii tui uelut aureo scepto illustrissime insignitus, spinea corona tua uti regali dyademate sublimissime redimitus, sanctissime crucis tue glorioso uexillo uirtuose consignatus et sancte ac uniuer salis ecclesie militantis exercitu magnifice circumdatus et omnium sanctorum atque angelorumagminibus fortissime uallatus omnibusque et singulis misteriis tuis expiatus atque sublimatus; denique omnium sanctorum precibus, ut firmiter credo, plene reconciliatus et ipsorum meritis copiose ditatus; item spiritus sancti diuino rore graciose perfusus et a te, filio benedicto, gratuite inuitatus et summi patris tui diuinis instictibus et amorosis in spiracionibus dulciter attractus; demum in Marie carissime matris tue filium graciose adoptatus, quia de consolacionis ipsius sacris uberibus et lacte graciarum delicatissime nutritus; sed et nunc quoque de fructu castissimi uentris eius deliciosissime reficiendus confidenter ipsa duce cum interne iubilacionis ingenti tripudio ad te accedo et ex intimo spiritu meo his uerbis glorie tue proprie congruentibus iocunde saluto dicendo: Aue Ihesu Christe, tocius uniuersi rex inclitissime, gloria, salus et uita anime mee! Eya, gaudia, sicque amantissime salutatum ardenti desiderio, manu cordis et haustu interiori te sponsum meum preclarum in hoc excellentissimo sacramentorum contentum desiderantissime suscipio et ad locum proprium cordis uidelicet triclinium gaudenter introduco atque in armariolo intimorum precordiorum meorum tamquam unicum cordis mei thesaurum preciosissimum delicate Auszeichnungrepono tua presencia magnifice delectatus. Amen.

Dyaloguspreparatorius ad missam per graciam et ad conmunionem primo de dignitate hospitis

Rex regum, dominus dominancium, quamuis sibi ipsi sufficiat et nullius indigeat, cum sit perfectissimus, tamen ex superhabun danti sua bonitate delectatur inuitari a nobis, ut eum suscipiamus in hospicio cordis nostri, cum dicat sapiens in persona eius: Delicie mee esse cum filiis hominum. Hic est, qui ait: Desiderio desideraui hoc pasca manducare uobiscum, antequam paciar. Et qui ait: Ego ero uobiscum usque ad consumacionem seculi.

Mittit ergo nuncios suos ad animam id est desideria deuota ad preparandum sibi hospicium. Et anima multis sepe ex cusacionibus se excusat. Quam nuncii regis redarguunt et in struunt, ut tandem consenciat et regem illum magnificum in ho spicio suscipiat. Quorum colloquium ualere poterit preparanti se per meditacionem ad missam aut ad conmunionem. Per nuncios ergo intellige desideria aut doctrinas sacre scripture aut inspi raciones diuinas; per animam hominem, qui se ad graciam conmu nionis preparat.

Nuncii: Precurrunt anime prenunciantes, quod rex quidam uelit in domo eius captare hospicium. Dicunt ergo ei: Adorna thala mum tuum, filia Syon.Ecce, rex tuus ueniet tibi.

Anima dicit: Quis est ille rex, ut sciam, quem suscipere debeam, quanta sit dignus reuerencia et utrum michi conpetat pro hospite? Nuncii dicunt: Rex noster cuncta de nichilo creauit, qui dedit tibi esse et uiuere et qui te de captiuitate eterna suo preciosissimo sanguine redemit. Tolle igitur portas tuas, no li differre, et introibit rex glorie.

Anima dicit: Quis est iste rex glorie? Estne potens? Nuncii dicunt: Dominus fortis et potens, dominus potens in prelioet potestas eius a mari usque ad mare et a flumine usque ad fines terrarum .

Anima: Estne laudabilis? Nuncii: A solis ortu usque ad occasum laudabile nomen eius.

Anima: Habetne seruos? Nuncii: Ipse est, cui luna, sol et omnia deseruiunt per tempora, cui seruiunt angeli, de quo letantur archangeli cherubin quoque et sera phin ei seruientes non cessant eum laudare dicentes: Sanctus, sanctus, sanctus, dominus deus sabbaoth.

Anima: Estne sapiens? Nuncii. Sapiencie eius non est numerus. Ipse est, qui sua sapiencia omnia, que uides, celum et terram et omnia, que in eis sunt, tam sapienter cursu suo et ordine condidit, omnia regit, omnia su stentat, que, si non sustentaret, in nichilum ruerent, omnia perirent; qui omnia nouit, omnia uidet, omnia pugillo continet; nichil absconditum est ab oculis eius. Breuiter, in eo sunt omnes thesauri sa piencie et sciencie absconditi.

Anima: Estne diues? Nuncii: Domini est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et uniuersi, qui habitant in eo. Et quomodo diues non esset, qui omne aurum, omnes lapides preciosos condidit et omnia, que uoluit, fecit? Ipsius enim sunt omnes uolucres celi et pisces maris, omnes oues et boues, iumenta in montibus et uniuersa pecora cam pi.

Anima: O quam admirabile est nomen eius? Estne cum tan ta potencia et sapiencia benignus et misericors? Nuncii: Suauis dominus uniuersis et miseraciones eius super omnia opera eius. Ipse est ita be nignus, quod inimicos suos nutrit et sustentat et se offenden tes defendit, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, qui non uult mortem peccatoris, sed ut conuertatur et uiuat. Eius proprium est misereri semper et parcere. Nescit negare ueniam petenti siue querenti. Tam bonus est, quod seipsum negare non potest.

Anima: Estne pulcher? Nuncii: Nil eo pulchrius, nil dignius, nil sublimius, quo melius excogitari non potest. Item pulchritudinem eius sol et luna mirantur. Ipse est enim, in quem desiderant angeli prospicere. Ipse est ille speciosus pre filiis hominum, non est tam amabilis, tam placabilis et tam desiderabilis.

Anima: Estne largus? Nuncii: Ymmo largissimus. Que est enim maior largitas quam dare seipsum? Unde et de eo canitur: Se nascens dedit socium conuescens in edulium, se moriens in pretium, se regnans dat in premium.

Anima: Estne caritatiuus? Nuncii: Maiorem caritatem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis.

Anima: Unde habet ortum et esse? Nuncii: Secundum diuinitatem a nullo habet esse, sed ab eterno fuit, qui non potest cogitari non esse, quia, si non esset, nichil esset. Ipse est alpha et O, fons et clausula omnium, que sunt, fuerunt queque post futura sunt seculorum seculis.

Anima: Ubi habitat? Nuncii: Dic tu. Ubi non est, qui ubique est ? Si enim ascenderis in celum, ipse ibi est. Et si descen deris ad infernum, adest. Ipse iubilus angelorum, expectacio patriarcharum, fundamentum prophetarum, consolacio apostolorum, corona martyrum, lumen confessorum et sidus uirginum. Finaliter ipse dignissimus, excellentissimus, dulcissimus et clemen tissimus dominus.

Anima: Satis miror eius magnificen ciam, sed et timeo de mea insufficiencia ad occurrendum tanto hospiti, cui totus mundus non sufficeret condignum preparare hospicium. Nuncii: Uerum dicis, si de condigno hospicio fit sermo, sed ipse, quia piissimus est, contentus est de hospicio congruo, quod scilicet homo faciat, quod in se est.

Anima: Non au deo eum suscipere, quia domus mea obscurata est. Nuncii: Et ipse est lux, que illuminat totum orbem, de qua canitur: Ipse lux uera, bonitas et uita, gaudium mundi, pietas inmensa, qui nos a morte roseo saluasti sangwine tuo. Item sicut tenebre eius ita et lumen eius. Aperi ei et ipse illuminabit domum tuam.

Anima: Pauper sum, non habeo, quid ei apponam. Nuncii: Et ipse ditissimus est, nichil indiget de tua substancia, sed si feceris diligenciam tuam circa eum, ipse ditabit te. Hoc enim facere consueuit omni deuoto hospiti suo.

Anima: Sed et infirma sum. Nuncii: Et ideo eum recipe, quia optimus medicus est, qui sanat contritos corde et alligat contriciones eorum. Et non est opus ualentibus medicus, sed male habentibus. Ipse enim illuminat cecos, curat demoniacos, mundat le prosos, sed et resuscitat mortuos.

Anima: Misera sum, dissolute uixi, dissipatrix sum bonorum meorum. Nuncii: Nonne legisti, quid fecerit cum filio prodigo, quomodo ei oc currerit? Noli desperare, sed confitere indignitatem tuam et occuret tibi.

Anima: Tristis sum et in multis laboribus. Nuncii: Introduc consolatorem, cui canitur: Consolator optime, dulcis hospes anime, dulce refrigerium, in labo re requies, in estu temperies, in fletu solacium.

Anima: Angustie sunt michi undique, me excusare non possum, quin michi concluditis. Tanta est enim in eo bonitas, quod non est, qui se abscondat a calore eius. Sed et familiam non habeo et nescio, quomodo mensam et thalamum ei disponam. Nuncii: Eya, quam dura es. Si illum uideres facie ad faciem et diceret tibi: Amica mea in potestate tua sum, si uolueris me hospitare, ad te intrabo, tu non auderes ei dicere: Nolo. Conuoca igitur subito familiam tuam uidelicet racionem, uoluntatem et memoriam ac conscienciam. Racio cognoscat eius dignitatem et suscipiat cum reuerencia. Memoria recogitet et medite tur eius pietatem et passionem. Hic est enim cibus, quem hospes ille sibi proponi uoluit, cum ait: Hec quocienscumquefeceritis, in mei memoriam facietis, mei uidelicet nascentis, in mundo conuersantis, pacientis, morientis, resurgentis et as cendentis. Uoluntas uero omni promptitudine ei se sub dat et eum feruenter diligat. Consciencia domum purget et se discuciat, quod non maneat in ea aliqua macula siue inmundicia mortalis culpe, que nauseam faceret tanto hospiti, et quod in ea non inueniatur aliqua exconmunicacio uel irregularitas. Et sic racio sit cubicularius, memo ria cocus et mense preparator. Uoluntas dapifex et con sciencia purgator domus. Item sensus componant se et uires tuas proposse ad excludendum mentis ebetudinem, que oritur ex nimia distraccione circa terrena, que non sinit mentem eleuare sursum, unde in missa dicitur: Sur sum corda, aut prouenit ex nimia sompnolencia aut tedio in spiritualibus aut inmundicia sompni nocturnalis, que tamen non semper impedit, ut alibi patet.

Anima: Dicite michi, queso: Si familia mea se dispo suerit, nunquam ineuitabiliter scire potero me esse certam de sufficienti disposicione? Nuncii: Non.

Anima: Ergo certitudinem expectabo et melius me disponam. Nuncii: Si mille annis te disposueris, non eris cer ta, quod sis condigna.

Anima: Quid ergo faciam? Nuncii: Postquam cubiculum ornatum fuerit deuocione et consciencia purgacione et mensa recolleccione et meditacione aliqua specialiter de passione eius , intra, re cole et uide, si uoluntas sit prompta, quod delectabiliter operetur, spiritualia libenter audiat uerba dei. Conscienciam iam non remordeat mortale. Inuenis in te displicenciam de preteritis, firmum propositum cauendi a futuris, signa habes probabilia, secura confide et suscipe hospitem illum.

Anima: Quare libenter est nobiscum? Nuncii: Propter hominum salutem.

Anima: Non possum flere. Nuncii: Non requiritur fletus oculorum, sed compunccio cordis et eradicacio prauarum affecionum, scilicet honorum, diuiciarum et uoluptatum, et tanta diligencia, quam bonus uir faceret pro arduo negocio.

Anima: Quale malum esset, si quis illum hospitem non susciperet? Nuncii: Si quis non habet racionabilem causam absti nendi et habet tempus et oportunitatem se dispo nendi, non debet hospicium denegare tanto hospiti, ne in uacuum graciam dei susceperit et quasi priuet deum deliciis; eciam premio negligit animas in purgatorio et se et amicos ac benefactores suos priuat multiplici fructu.

Anima: Requiriturne ad hoc, ut homo multum oret? Nuncii: Melius est in corde se recolligere et meditari solutis tamen oracionibus institutis.

Anima: Michi non sapit meditacio passionis. Nuncii: For te, quia non conteris masticando, sicut qui nucleum dentibus non conterit, nescit eius suauitatem; attamen sufficit sibi desiderium saporis. In te non est, ut tibi sapiat, sed in deo, qui aliquando saporem solum ostendit, ne superbias.

Anima: Debetne conmunio frequen tari? Nuncii: Quando crescunt amor et reuerencia, debet secure fre quentari. Unde errant, qui ter aut quater sibi preponunt in ebdoma da celebrare, quia gracie obicem ponunt, que pluries idem opera retur.

Anima: Quis debet esse finis conmunionis? Nuncii: Non propter conmodum proprium, non propter uanam gloriam aut uerecundiam; sed propter et ad honorem dei et gloriam,rememoracionem passionis Christi, ad laudem sanctorum, propter adiuuare ecclesiam, animas in pur gatorio. Item pro peccatis nostris, propter desiderium unionis illi , qui desiderio desiderauit hoc pasca manducare nobiscum.

Anima: Qui sunt fructus digne conmunionis? Nuncii: Inducit ad conpunccionem, delet oblita, reducit ad memoriam occulta, pre bet fiduciam, auget graciam, inflammat amorem, liquefacit mentem, introducit ad gaudium. Et quid queris? Et quam diu trepidas illum suscipere? Si non es hodie disposita, cras minus apta eris. Iam fere hora transiit statuta et tempus celebrandi. Tot proponis euasiones. Cessa iam et adorna tha lamum tuum, filia Syon et suscipe regem Christum! Conuertere anima mea in requiem tuam, quia dominus benefecit tibi et sis grata tanto beneficio, ut dicas: Aripuit animam meam de morte, oculos meos a lacrimis, pedes meos a lapsu; et uade amplius, noli peccare, quia melius est hospitem tantum non suscipere quam subi to peccando dehonestare et expellere! Ideo dominus ait: Ne deterius tibi aliquidcontingat, quia suscipies illum, qui ueraciter pro te pe pendit in ligno crucis, quem laudant angeli, uenerantur arch angeli, tremunt potestates, et precipue eundem suscipies, quem uirgo Maria gestauit in synu, et fulget in celo licet uela ta specie; per speciem tamen in albedine concipe eius innocenciam, per rotunditatem, quod sit eternus, interminabilis, infinitus et in comprehensibilis.

Anima: Tantis deuicta persuasionibus dicam: Ecce ancilla domini, fiat michi secundum uerba uestra.Ueniat dilectus meus in ortum suum et comedat fructus pomorum suorum; uerumtamen cibum sibi placidum afferat ipse secum, deuocionem scilicet, et permaneat mecum nunc et per infinita secula seculorum. Amen. Explicit.

Benedic, anima mea, domino et noli obliuis ci omnes retribuciones eiusetc. 

Quid retribuam domino pro omnibus, que retribuit michi?Certe ad memoriam reuocabo eius beneficia et cogita bo, quantum possum, ei rependere.

Ipse me ab eterno predestinauit. Ipse me de nichilo creauit. Ipse me ad ymaginem suam fecit. Ipse dedit michi quinque sensus. Ipse michi dedit uires anime: racionem, memoriam, uoluntatem. Ipse michi dedit spiritum sanctum. Ipse michi dedit angelum bonum in custodem. Ipse me constituit super omnia, que sunt in mundo. Ipse dedit michi scienciam. Ipse uocauit me ad sanctam religionem et, ut in ea permanerem, concessit. Ipse tollerauit me in peccatis meis. Ipse humanitatem assumendo pro me se humiliauit. Ipse me docuit uirtutes uerbo et exemplo. Ipse pro me passus est et mortuus. Ipse pro me sangwinem suum fudit. Ipse hospicium cordis mei ingredi cupiens se michi in cibum dedit. Ipse me expectat cum omnibus electis in eterna uita, ut ueniam ad eum.

Retribucio

Ego confiteor me esse creaturam eius. Ego cauebo, ne inquinem ymaginem eius. Ego omnes sensus meos in eius laudem occupabo, os, ling wam et mentem meam etc. Ego omnes uires anime mee ei subiciam: per racionem cognoscendo, per memoriam sepe cogitando, per uoluntatem ei complacendo.Ego conabor custodire innocenciam et puritatem cordis, ut mecum permaneat etc. Ego sequi uolo eius ducatum, ut ne me deserat. Ego omnia ad ipsum laudandum incitabo. Ego graciam ipsius feruenter exerci tabo, ne in uacuum eam recipiam etc.  Et sic de aliis prout unccio docebit.

De uariis modis diligendi deum

Dominus deus multis modis diligi potest a nobis.

Primo naturaliter, unde naturali dileccione inclinamur ad diligendum pulchra. Modo ipse est pulcherrimus, in quem desiderant angeli prospicere. Et est speciosus pre filiis hominum.

Secundo apprehensiue siue cognitiue dicitur deus diligi, quando cogno scitur, quod sit ens supremum, summe bonum. Ex cognicione surgit amor, quia nichil amatur, nisi cognitum.

Tercio affectiue, quando quis magna deuocione afficitur circa deum ipsum diligendo et amorem eius crebris suspiriis manifestando.

Quarto dicitur amari deus effectiue, quando homo per effectum ostendit se per exteriora opera di ligere deum ei seruiendo, ipsum laudando, precepta eius adimplendo, ieiunando, festinando etc.  Unde Gregorius:Probacio dileccionis est exhibicio operis.

Quinto extensiue, quando scilicet uult deum esse et pocius uellet omnia non esse quam deum non esse.

Sexto intensiue, quod est, quando alicui homo uult bonum inesse. Et sic, quando homo uult, quod deus sit omnipotens, sapientis simus, summe bonus, dicitur deum diligere intensiue.

Septimo congratulatiue, quando homo multum gaudet de perfeccionibus dei, ut quod est eternus, nullius indigens, summe bonus, et sic de aliis in corde suo formando iubilum et contemplacionem.

Octauo appreciatiue, quando nichil in toto mundo reputat tam preciosum et tam carum sicut deum; et antequam careret deo, pocius uellet carere omni auro tocius mundi et omnibus diuiciis; ita quod nullus potest sibi soluere deum, ita preciosum eum reputat.

Nono terminatiue. Ita quod deus terminus et finis omnium suarum accionum, ut dicit apostolus . Siue co medamus siue bibamus, omnia ad gloriam dei faciamus, qui nos pariter ad uitam eternam perducat. Amen.

Aliud preparatorium ad missam et sacram conmunio nem, ex Horologio eterne sapiencie, ubi diuina sapiencia discipulum amatorem suum alloquitur in hec uerba.

Septem ecclesie sacramenta septem remedia sunt, per que homo quodammodo in spiritualem creaturam regeneratur, fouetur et nutritur et gracia mediante ad summum gradum perfeccionis promouetur. Inter que tamen quodam excellenciori modo diuini amoris radius ac cele stis gracie quidam fluuius deuotas animas feliciter incendens ac suauiter inebrians de sacramento ewkaristie noscitur peculiarius emanare. Nam sicut arida ligna materi am ydoneam prestant igni materiali et flammas eius faciunt in altum succrescere et se diffundere circumquaque, sic reuera hoc sacramentum caloris spiritualis incentiuum igni diuini amoris inmensum prestat fomentum et ipsum fouet deuote susceptum. Nam inter omnia amoris in dicia nil est, quod adeo totum sibi rapiat animum diligentis sicut dilecti desiderata presencia, que ceteris omnibus antefertur. Pro inde in ultima cena dilectis discipulis memetipsum sacramen taliter obtuli ipsisque ac omnibus huius sacrificii ministris in uirtute uerborum meorum potestatem hanc inmensam delega ui, ut me corporaliter presentem possint habere, qui per diuinitatis censeor esse ubique presenciam.

Discipulus eiusdem amator sapiencie deuotus petit formam sibi tradi digne ad altare accedendi. O quid amplius necesse est michi per quirere uel inuestigare? Scio et firmissime credo, quod tu es summa et infinita potencia, que omnia potes; summa et eterna sapiencia, que omnia scis et uides; simplicissima et inmutabilis ueritas, que mentiri et fallere non potest; et ideo finis fidei mee, anchora spei mee. Tu es nunc et in eternum sciens, quia beatus homo, qui sperat in te. Quamobrem gau dete nunc, uiscera mea, quia, quod quesiui, inueni; quod uolui, obtinui; quod diu desideraui, nunc impetraui. Quare tri stis es, anima mea, et quare conturbas me? Ihesum quesisti et Ihesum inuenisti. Abesse dilectum tuum sepius hucusque causabaris et, cum quemlibet letari de dilecti presencia uidebas, grauiter ingemiscebas, eo quod illum, quem tu diligebas, mini me presentem inueniebas. Nunc autem consolare et gaude, nam inprosperata salus michi oriri uisa est et uox meroris muta ta est in uocem iocunditatis et affectus querentis in affectum transiit gratulantis. Nam quem plangebam abesse, nunc reperi adesse, et quem longe esse credidi, nunc iuxta me esse inueni. Et ideo congratulamini michi omnes, qui diligitis dominum, quia inueni dilectum meum non solum secundum diuinitatem omnibus presidentem, sed et secundum humanitatem sacramentaliter presentem. In ueni non quo aberat, sed ubi prius michi non tam clare apparebat. Inueni non ubi prius non fuit, sed quia me de sua presencia nouo quodam doctrine radio illustrauit, occulta reuela uit, absconsa in luce produxit et, que prius sciebam traden te littera, nunc instruxit spirituali quadam et uiuifica gracia. Mirum est, quod de cetero ab ecclesia auelli potero et quod non ibi die noctuque remaneo, ubi dominum meum presentem habeo non solum spiritualiter, sed et corporaliter, non solum ut deum, sed ut fratrem et ami cum meum dilectum. O quam gratus quandoque fuissem, si uel unicam guttam tam preciosi sanguinis de dilecti mei apertis uulneribus in os meum recipere meruissem, felicem me repu tassem, si de eius pectore tam preciosissimi liquoris stilli cidium sumere potuissem! Nunc autem diligentissima considera cione incipio aduertere, quod non solum unam guttam uel duas de manibus uel pedibus seu de pectore profluentibus recepi, quin ymmo totum sanguinem ipsius et corpus simul et animam ac diuinitatem eius totam in cibum et potum habere possum.

O gaudium et exultacio cordis mei inmensa de tam ineffabili gracia michi prestita a dilecto! Nonne istud est maximum et precipuum donum et dignis laudibus extollendum? Ad quid neque angelica natura audeat aspirare? Atque ideo utinam omnes artus mei et tota uirtus mea et omnia interiora mea in laudem tuam resoluerentur, ut amori tuo proposse meo respondere possem! Igitur, o anima mea, consolare, quia quod quesisti, inuenisti!

Suscipe Christum presencialiter et ueraciter, quem admodum Symeon ille iustus et timoratus ipsum presencialiter suscepit! Nam diu in oracione hoc optasti et ultra uotum nunc, quod uolui sti, obtinuisti. Licet enim Symeon ipsum uisibiliter suscepit, tu autem inuisibiliter non tamen minus ueraciter ipsum suscipis. Quid ergo uis amplius, o anima, scire de tuo dilecto, quid amplius uis et re quiris, quid desideras? Certissime et absque omni dubitacione ipsum in sacramento habes presencialiter licet inuisibiliter. Sed atten de diuinam ordinacionem! Nonne multo conueniencius sub aliena specie quam sub propria forma hoc agitur mysterium? Quis enim tan te posset esse ferocitatis, ut ipsum presumeret sub forma carnis et sanguinis masticare? Unde diuina sapiencia optime disponens omniaprouidit, ut carne et sanguine remanente sub specie panis et uini, que conmuniter humane deseruiunt refeccioni, hoc sacramentum sumatur. Quid apcius, quid leuius, quid decencius poterat inueniri, quid et nobis congrueret et ueritatem non desereret? Cum hec et similia opera tua magnalia et mirabilia tam peroptime disposita considero, o eterna sapiencia, pre stupore deficio exclamans in memetipso: O altitudo diuiciarum sapiencie et sciencie dei, qualis et quantus es in ipsa tua essencia, qui talis et tantus in rerum creatarum effluencia existis!

Nunc ergo, rex meus et deus meus, qui me non meis meritis ad of ficium sacerdotale dignatus es eligere et ministrum facere tantorum mysteriorum, ut possim te quottidie agnum inmaculatum sumere et offerre, peto, ut doceas, qualiter te digne ualeam suscipere; ita ut sit ad gloriam tuam et salutem anime mee; hoc sciens pro certo, quod nullus unquam rex tam magnus uel gloriosus tam honorifice et reuerenter fuit ab aliqua susceptus ciuitate nec aliquis carissimus amicus de uia longinqua ueniens tam letanter et affectuose sa lutatus nec sponsus dilectus a fideli sponsa tam gratanter et amo rose receptus et reuerenter tractatus, sicut anima mea te meum carissimum imperatorem, dulcissimum amicum et hospitem, dilectissimum sponsum et amatorem hodie desiderat recipere et introducere in domum suam et in cubiculum cordis mei secretissimum ibique tibi exhibere omnem reuerenciam et impendere amorem ac deferre honorem a pura creatura creatori possibilem.

Respondet sapiencia diuina docens, qualiter deuotus amator ad missam dispositus accedat. Cum, inquit, ad reuerendum altare ascendis, sacrum dei tui corpus et sanguinem fidei oculis respice, sic uidelicet, ut certissime et sine omni hesitacione toto corde credas et ore confitearis, quod illa hostia consecrata sit dei filius ex uirgine Maria natus, qui mortus est et resurrexit, iudex uiuorum et mortuorum, ut sis de numero illorum, qui sunt ueri Iudei non littera, sed spiritu, non secundum carnem, sed secundum promissionem, indutus confessione cordis et oris sicut uestimento, ut omnia interiora tua eum esse deum confiteantur et omnia ossa tua idipsum proclament. Deinde cum reuerencia debita et honore precipuo occurrens deo tuo deuocione quadam humili mirare, quod tantus deus ad tantillum seruum, tanta nobilitas ad miserum uermiculum et maiestas tanta ad uilem leprosum dignatur uenire! Et dic cum metu et reuerencia: Domine non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed confisus de tanta pietate et clemencia accedo infirmus ad medicum uite siciens ad fontem misericordie, egenus ad dominum celi et terre, ouis ad pastorem, figmentum ad suum creatorem, desolatus ad meum pium consolatorem ac liberatorem.

Postea cum arden tissimo desiderio, manu cordis, haustu interiori tam preclarum suscipe sponsum eius presencia delectatus! Et hoc est, quod super omnia deberet mouere animum amorosum, cum scilicet cogitat se pre sentem habere dominum deum, suum creatorem et redemptorem suum, benefactorem et premiatorem atque dilectissimum amicum et dulcissimum sponsum suum, pro cuius amore huic mundo quottidie moritur et omnem terrenum amorem execratur. En, huius mundi stulti amato res, quacumque die solummodo uiderunt domum, ubi dilectum suum esse meminerint, tota die illa amplius gaudent et lecio res redduntur. Perpende ergo ex hoc, quam digne gaudebit et uehementer exultabit, qui non creaturam uilem, sed omnium creatorem, non stercus inuolutum, sed dei sapienciam humanatam suscipit sub hac uisibili forma! Mirum, quod animus amorosus die illa, qua di lectum creatorem suum sumpserit, pro aliqua re temporali poterit contristari, quia absque dubio tam inmensam pro tunc apud se memoriam habet gaudiorum, quod merito omnem euentum contri stabilem absorbere et anichilare deberet sicut occeanus guttam in se receptam aceti. Demum, si sacramenti huius saporem tibi inexpertum experiri desideras, cura animam tuam prius abstra here a negociis secularibus, a uiciis et carnalitatibus, ut eius sumpcionem precedat profunda contricio et pura confessio. Itemque actualis deuocio te pocius trahat quam indulta consuetudo. Ardentissimis affeccionibus et sanctissimis meditacionibus tamquam rosis rubescentibus et liliis albescentibus hospiciolum cordis tui ei adorna et thalamum tanto sponso per ueram cordis pacemprepara.

Et cum presentem senseris inter cordis brachia ipsum, recli na per exclusionem omnis terreni amoris et inclusionem ipsius solius sponsi celestis! Deinde deuota anima me audire faciat uocem suam cantando michi de canticis Syon, cuius melo dya ex triplici proportione composita suauissimum reddit sonum uidelicet ex perfecta obliuione terrenorum, feruido affectu eternorum et laudis quadam inchoacione spirituum beatorum. Felix, qui hoc gustu interno percipere meruit, qui hoc per ueram experienciam magis quam per uerba uel scripta cognouit. In hac felici unione, si con cessa fuerit desuper ineffabilis pausacio, raptica quedam contem placio et inusitata fruicio illius summi et ueri presentis boni, que animam sursum trahat et ad puram contemplacionem dilecti paulisper transmigrare faciat, gracias referat bonorum omnium largitori nec se uerbis effundat, sed secretum secrecius teneat sciens, quia animalis homo non percipit ea, que sunt spiritus, sed stul ticia illi uidetur; neque alienus uescetur ex eo. Sed cum profundo cor dis gemitu in hanc uocem erumpat et dicat: Uere, tu es deus absconditus et quod oculus non uidit nec auris audiuit nec in cor hominis terrestris ascendit, non solum, que deus suis electis in futuro reseruauit, sed nec ea, que in hac uita suis amatoribus dare consueuit.

Discipulus suam lamentatur egestatem prius non cognitam promittens deinceps se melius acturum. O mira et stupenda cordis mei cecitas et duricia ingemi scenda! In habundancia namque maxima spiritualium diuiciarum tam longo tempore pauperrimus extiti, in copia tantarum delici arum miser fui. In redundancia tantarum graciarum aridus remansi. Rubescentes rosas delectabiles de rosario tuli nec eorum suauem percepi odorem, flores uernantes manu gestabam et pulchri tudinem eorum non aduertebam. Oculos apertos habui et ex igna uia mea ad tot mirabilia non respexi. Stillicidia celestia re cepi nec sensi. Ad mensam deliciosissimam quottidie inui tatus fui et uacuus ac macie effectus inde recessi.

O mi deus, tibi conqueror cum intimo gemitu cordis mei, quod tam diu longe a te aberam et tu michi tam prope fuisti! Tu mecum eras et ego tecum non eram, quia me curis mundanis et uanitatibus superfluis inuoluens te modicum curabam. O dulcis hospes anime, qualiter ab ineunte matura etate, cum primo ad me ue nisti, usque ad hanc horam te recepi? Qualiter te pertractaui, sum ma pulchritudo? Hew me miserum. Quam frequenter te, summa maiestas, irreuerenter suscepi, quam tepide panem angelorum summe delectabilem sumpsi. O insensibilitas anime mee liquo rem balsamiticum, mellitum, deliciosum ac suauissimum in ore habui nec fraglancia ipsius sensi! O tu iocundissimum speculum cunctorum beatorum, grandiosum spectaculum omnium angelorum et felicissima leticia hominum bonorum! Sic uitam meam expendi, quod raro uel nunquam suauitatem tantam ex presencia tua expertus sum neque spiritualem aliquando consolacionem de tua presencia habui, quantum possibile fuisset, si me cum debita reuerencia et deuocione ad tuum sacrosanctum corpus et sanguinem disposuissem. Hew prochdolor me miserum. Sic me terrenis accio nibus et affeccionibus mundanis implicaueram, sic eis per desiderium inheseram, ut palato meo non sano magis saperent corporalia quam spiritualia et terrena plus mouerent quam eterna. Unde et si in crastino amici alicuius dilecti aduentum presciuissem, pre graudio noctem illam insompnem duxissem et studiose totis uiribus precogi tassem, qualiter sibi in omnibus placere potuissem. O mi deus, sed e re gione te summe reuerendum, summe dilectum, quem celi concentus honorat, quem ponthus, terra, ethera colunt, adorant, predicant,cuius faciem abyssus contremiscit et cui omnis creatura obedit, nunquam cum tanto affectu et desiderio recepi nec honoraui, ut potui et debui! Ach me miserum et stultum, quantum in hoc deliqui. O quam cito me a te ad aliena conuerti! Auerti faciem meam, ne uiderem in finem. Quam cito te expuli nec tibi in me locum ad manendum premisi! Sic me sepius tediose ad te habui, ac si tu deus meus presens non fuisses. Sic dissimulaui, ac si te presentem minime aduertere uellem.

Nunc autem omni dissimulacione proiecta quasi de sompno ad uigiliam expergefactus oculos aperui tuam presenciam affectuosissime amplectens cum plenitudine desideriorum cordis mei et anime mee. Nam quocienscumque presenciam tuam recogito, exultare incipit spiritus meus pre iubilo, quasi qui bonum nuncium recipit uenientem de longinquo. Taceo de domini mei presencia ueneranda. Certe, quod minus est, sola angelorum tuorum felix presencia in quocumque loco eciam multum distanter inuenta michi fuerat affectu precipuo amplectenda; quos etsi oculus corporeus non uidisset, saltim per fidei experimenta affectu interiori edoctus eorum presenciam honorassem. Nunc autem certissime cognsoco, quia non solum angelorum delectabilis exercitus, sed et angelorum dominus hunc lo cum honorabilem reddit. Uere etenim dominus est in loco isto et ego nescie bam. Et tam uehementer doleo, quod huic loco magnam reuerenciam non exhibui uerbo et facto. Unde nemo michi de cetero molestus sit, si hec magnalia opera mirifica extollo ac toto mentis cona mine eis feruentius intendo. Nempe si cuncta corporis mei membra innumerositate harenam maris excedencia essent, organa dulcisona et omnes potencie mee essent uoces iubi lose, his omnibus te laudare cuperem totis uiribus, conditor orbis. Flens insuper ac dolens inconsolabiliter lugeo, quod hucusque ad hoc celeste misterium intellectum habui tam excecatum et affectum tam induratum eo, quod nimis superficialiter transiui nec ponderanda ponderaui et me ad tantam graciam non melius habilitaui. Sed nunc expansis in modum crucis manibus et erectis in celum luminibus precor ueniam de obmissis. In tenebris namque desidiose inconsidera cionis fui usque huc.

Sed nunc ad te perfecte conuersus ac de tua bo nitate plene confisus obsecro, ut michi respondeas ad unam que stiunculam, quam timide propono. Discipulus hic querit, quid boni deus in sacramento conferat homini se deuote suscipienti. Sapiencia respondet: Minima gracia gratum faciens, quam in sacramento deuote sumens meretur recipere, magis animam in futuro spi rituali irradiacione clarificabit, quam aliquis solaris radius ae rem purum possit illustrare, cum spiritualia excedant inconparabiliter corporalia. Tacitis nichilominus diuinis et occultis quibusdam illuminacionibus, quibus anima interdum eciam in hac uita erumpnosa me retur perfundi in tantum, ut sibi putet abyssum claritatis aperiri, que tamen a nullo sensu comprehendi possunt, sed a solis recipi entibus cognoscuntur. Item talis gracia maioris illuminacionis in futuro seminarium existit, quam si omnia sydera celestia in uicino terre posita essent et hunc mundum tota uirtute sua illuminarent. Item talis gracia fideliter reseruata maiorem prestabit anime in futuro uenustatem et pulchritudinem spiritualem, quam aliqua estas cunctis terre germinantibus corporalem prestare potuerit unquam decorem.

Et si uis hec omnia crebrius et cercius noscere, diligenter perpen de condiciones huius sacramenti! Nonne diuinitatis radius in hoc sacramento uelatus in patria autem clarus et manifestus pre stancior est ad clarificandam animam sibi hic per graciam unitam in futuro autem per gloriam, quam sol iste uisibilis ad illuminandum totum aeris emisperium? Nam ipse solus est, qui illabitur essencie et spiritus beatos seipso replet, ut unus iam cum eo spiritus fiant. O quanta erit gloria, quam inmensa claritas, cum anima tota extra se posita tota in deum transformabitur! Item corpus meum glori ficatum hic fideliter cum gracia sacramenti sumptum nonne totam celestem curiam et quamlibet electam animam maiori uenusta te ualet decorare quam cursus syderum et uarietates temporum terram hanc corporaliter possint adornare? Item anima mea nobilissima et uerbo uicinissime unita in hoc sacramento con tenta nonne maioris est luminositatis suo modo formaliter et effectiue quam sint omnia astra matutina et sydera uespertina? Et hec omnia fideli anime ex sacramenti huius debita percepcione in futuro largientur exceptis aliis graciis et uti litatibus quottidianis magnis et innumeris, que et sepius replicantur.

Discipulus: Stupeo, cum audio tot insignia de hoc glorioso sacramento mirabilia. Sed precor, ne spernas unam, quam propono, dubitacionem. Ex quo tu, omnipotens deus, hoc uenerabile sacramentum tam innumeris ac gloriosis effectibus spiritualibus dignatus es decorare non solum in futuro, sed eciam in presenti, queso, quare hoc totum sic est occultum et absconditum, ut pene a nullo percipiatur nec eius uirtus, si audeo dicere, creden tibus satis apparere uideatur? Quid circa alios agatur, nescio, cum non sim explorator consciencie aliene. Hoc unum in me aliquociens expertus sum, quod, cum ad hoc sacramentum, corpus et sangwinem dominicum, accedere uolui, a quo tanta bona procedere audiui, in tanta cordis duricia et mentis quadam hebetudine me inueni accedentem et recedentem, quod omnium spiritualium illuminacionum et diuinorum carismatum de hoc sacramento procedentium, prout aduertere potui, tam expers remansi, quod nec in aliquo suauem eius gus tum in me sentire potui, sed sic sine fructu remansi, ac si penitus nullum effectum ipsum sacramentum in se haberet.

O magnum consilium altissimi! O, si auderet famulus insipiens et stultus reprehendere dominum sapientissimum et irreprehensibilem omnia peroptime disponentem! Quare, queso, tanta et tam in mensa bona sic occultasti? Nonne melius esset, ut euidencioribus indiciis et manifestioribus experimentis fidem tantorum instaurasses misteriorum? Sapiencia: An ignoras, quia per fidem ambulas et non per speciem, et quod sensus iudicat, experiencia probat, fides qualiter potest recipere? Quin ymmo necesse est fidem deficere, ubi demonstratio cognoscitur locum habere, et per consequens meritum fidei peribit preclarum. Si ergo sacramenti huius misterium experiencie uelis conmittere, necesse erit fidem et fidei merita de medio tollere. Et quid, si electus aliquis cogitationes timidas preteruolantes sentit, nec tamen consentit? Utique coronabitur, si legitime certauerit. Aperi, queso, librum cordis tui et uide, quam euidentissima cognicione huius sacramenti misterium datur cognosci quorundam cordibus. Equidem, si non semper, quandoque tamen ex gracia et preuilegio speciali datur quodammodo ineffabiliter precipi ueritas huius sacramenti, ita ut, si eciam possibile sit esse aliquam scienciam maiorem, certiorem scienciam fidei, per hanc datur sciri et cognosci huius inestimabilis sacramenti uerissima existencia, ut pro tunc fides quodammodo actualiter cessare uideatur et res putetur transisse in ueram perfectamque cognicionem. Hoc quidem dixerim non secundum conmunem cursum, cum omnium scienciarum elementa et principia hec excedat cognicio. Nec ipsis quidem carissimis hec gracia semper aderit deo melius ei per fidei principia prouidente, sed solummodo interdum, cum uidelicet anima ad superna rapitur et ad celescia misteria cog noscenda eleuatur, pro ut tunc diuina gracia hec et his similia dignatur manifestare, que reue lat occulta de tenebris et enigmaticas ac sensibiles interdum dat supergredi manifesta ciones et ad inuisibilia et ad archana dei extollit. A quibus tamen, cum auulsus fuerit, rursus redebit ad consueta fidei documenta priorum pene ignarus. Igitur ex his patenter collige , quod hoc sacramentum non ideo minus uerum est, quia spiritualis eius effectus inuisibilis uel sensibiliter inperceptibilis est. Nam diuina presencia ibidem existens lux est, non quidem talis, que ab oculo corporeo uideri possit uel que se ad exteriora diffundit, sed que a solo intellectu diuino uel saltim ab ipso beateficato uideri possit et que in sui ipsius essencia lux essencialiter existit. Nam et substancie spirituales, quanto fuerint nobiliores tanto simpliciores, minima nempe quantitate sunt maxima uirtute.

Discipulus. O quam pauci sunt in hoc mundo, qui diligenti sollicitudine curent ponderare sacramenti huius pre ciosissimam uirtutem et utilitatem! Accedunt quidem arida qua dam ducti consuetudine morem conmunitatis sectantes; festi nantes, non ut accedant, sed ut recedant, festinantes non ex affectu deuocionis, sed ex defectu diuini feruoris, et ideo sicut uacui acce dunt sic et inanes recedunt et sine gracia. Et hii sunt sicut animalia non ruminancia,que in lege tamquam inmunda reiciebantur. Non enim studiose recogitant neque pertractant, quid recipiant uel quanta bona seu mala recipientes hinc inde sequantur bene uel male recipientes. Sed, etsi superficialiter fortassis et quasi perfunctorie hoc eorum memorie occurrerit, statim velut parua scintilla in frigido pectore extingwitur et ultra non comparet.

Ihesus finis Maria

Hoc facite in meam conmemorationem

Nescio, quid melius et quid salubrius quam frequenter me ditari passionem Christi. Per illam enim remittuntur nobis peccata, per illam in aduersis consolamur, per illam ad dei amorem inflammamur, per illam subleuamur ad regnum celorum. Ideo bonum est homini habere diuersos modos, ut, qui per unum non incitatur pro tempore, saltem per alium se exercitet, sicut fastidiosis diuersa proponuntur fercula, ut, qui ex uno non potest, saltem ex alio reficiatur.

Primus modus meditandi circa passionem Christi est per corpus eius et membra in meditacione transcurrere, quid quidlibet membrum paci atur, uerbi gracia incipiendo a uertice capitis.Caput spinis perforatur . Oculi uident tristiciam matris. Oculi flent pre nimio dolore. Oculi caligauerunt ante mortem. Aures audiunt blas phemias. Nares senciunt fetorem sputorum. Facies alapis ceditur et pallescit. Facies sputis maculatur. Os aceto et felle amaricatur. Collum colaphis dehonoratur. Manus perforantur. Brachia nimis distenduntur. Dorsum flagellis laceratur. Latus translanceatur. Cor perforatur. Corpus omne nudatur, cruore rubricatur et pudore grauatur. Tibie fatigantur. Pedes conclauantur. Breuiter a plan ta pedis usque ad uerticem non est in eo sanitas.

Secundus modus attendendo crudelitatem et supereminentem acerbitatem passionis. Uerbi gracia, quomodo traditur et capitur.Traditur a proprio discipulo infidelissimo. Capitur ferocissime. Ligatur diuersimode. Trahitur et ducitur despectissime. Accusatur falla cissime. Flagellatur durissime. Coronatur crudelissime. Dampnatur iniquissime. Oneratur ligno crucis grauissime. Cruci affigitur fortissime. Pendet dolorosissime. Moritur pau perrime. Sepilitur mestissime etc. 

Tercio meditari potest passio Christi quesitiue, ut: Quis est, qui pa titur? Respondetur: Rex regum et dominus dominancium. Qualis? Innocent issimus, mitissimus, pulcherrimus ipse. Quantus? Eternus, in mensus, potentissimus, sapientissimus etc.  A quibus? Ab his, pro quorum salute aduenit. Quomodo patitur? Crudelissime, despectissime, dolorosissime. Quare? Pro alienis delictis et peccatis, pro seruis et inimicis. Uersus. Quis, qualis, quantus, a quibus, quomodo, quare?

Quarto meditatur passio Christi per quatuor affecciones animi.De ea enim gaudere debemus, quod tantum dilexit nos, ut pro nobis mori dignaretur. Spes nostra roboratur. Si enim pro nobis eum pater eternus morti tradidit et ipse pro nobis mori uoluit, nichil est, quod nos ab eo separabit. Timor nobis esse debet. Si enim peccatum tam abhominabile est et tam graue, quod oportuit deum pro eius expiacione et emundacione mori, timere debemus et cauere omnem dei offensam. Dolor eciam nobis inesse debet, quod amantissimus creator noster pro nobis tanta sustinuit et nos causa fuimus sue mortis.

Quinto per personas, a quibus passus. Iudas uendidit. Principes sacerdotum emerunt. Iudas falso osculo tradidit. Ministri captiuauerunt. Annas deridet. Malchus alapaferit. Cayphas blasphemat et illudit. Duo falsi testes accusant. Pylatus iudicat. Herodes spernit. Milites flagellatum et coronatum crucifigunt.

Sexto meditatur per horas. Hora matutina capitur. Hora prima accusatur. Hora tercia flagellatur, coronatur et cruce oneratur. Hora sexta crucifigitur et felle potatur. Hora nona moritur et translanceatur. Hora uespertina de cruce deponitur. Hora completorii lamentatur et sepelitur.

Septimo per arma idest instrumenta, que con currunt circa passionem Christi.Gladiis et fustibus captiuatur. Cathena et funibus ligatur. Panno fetido oculis uelatur. Tunica alba illuditur. Columpne alligatur. Flagellis et uirgis laceratur. Corona spinea purpura indutus coronatur. Arundine caput sanctissimum uerberatur. Cruce grauatur et in illa funibus extenditur. Clauis cruci affigitur. Felle et mirra cibatur. Per spongiam aceto potatur et lancea mite latusperforatur. Syndone inuoluitur. In sepulchro lapideo sepelitur.

Octauo meditari potest per loca passionis. Mons Oliueti, ubi sanguineum sudorem sudat. Ortus, in quo cap tiuatur. Porta, per quam ad ciuitatem introducitur. Domus Anne. Domus Cayphe. Atrium Pylati. Hospicium Herodis. Locus, ubi flagellatur. Locus, in quo coronatur. Locus, in quo ad mortem sentenciatur. Porta, per quam de Ierusalem est eductus. Mons Caluarie, in quo crucifigitur. Ortus, in quo sepelitur.

Nono sequitur unum alphabetum demonstrans, quo modo dominus Christus in cruce pependit, et debet ubique preponi illa preposicio: Cum.Cum ardentissimo amore, cum beniuola paciencia, cum corde rese rato, cum dorso cruentato, cum extensis uenis, cum fluentibus uulne ribus, cum gustu amaro, cum humilitate inaudita, cum inclina to capite, cum karitate paterna, cum lacrimosis oculis, cum man suetissima anima, cum naturali anxietate, cum ore pal lido et clamoroso, cum perforatis manibus et pedibus, cum quas satis membris, cum rubricato toto corpore, cum sensibus tur batis, cum tristissimo gemitu, cum uehementissimo dolore, cum christianissimo zelo et amore.

Finis in sancti Briccii. Explicit preparatorium ad conmunionem.

Quomodo quadruplici tytulo uel intencione sacrifi cium altaris a sacerdote debet offerri

Omnes oblaciones tam legis nature quam scripte insti tute fuerunt et fiebant quadruplici tytulo uel causa, ut 1scilicet deum honorarent, ut 2 deo gracias agerent, ut 3 per eas peccata expiarent, et quarto ut aliqua bona impetrarent. Omnes autem oblaciones ille efficaciam suam habebant in obla cionis nostre uirtute, sacrosancti scilicet corporis domini nostri Ihesu Christi.

Quantum ad primam causam institucionis sacrificiorum sa cerdos celebraturus taliter cogitare aut dicere potest: Domine deus excellentissime, pater glorie eterne, ego humilis sacerdos uolo te hodie honorare, quantum possum et ualeo, ymmo quantum debeo et quodammodo plus quam debeo, eo, quod possum te honorare, quantum es honorandus, cum de tua gracia possum tibi offerre illum, qui est tantum honorabilis sicut tu ipse.

Quantum ad secundam causam institucionis sacrificiorum sacerdos celebraturus ita poterit suam meditacionem formare et dicere :Domine deus, pater liberalissime, qui omnem creaturam dota sti mirifice, uolo tibi non quascumque, sed dignas et acceptas reddere graciarum acciones, quia uolo tibi offerre hostiam non tacentem, sed loquentem multo melius quam sanguis Abelet condignas pro me gracias referentem. Rogo ergo te, domine, Ihesu Christe, propter omnem nobilitatem, qua es uerbum patris increatum, et propter omnem pietatem, qua es uerbum incarnatum et inspira tum, dignare pro me unum uerbum gracias agendo dicere, in quo uerbo una cum patre et spiritu sancto digneris conci pere non solum preterita et presencia, que michi facta sunt et fiunt bona, uerum eciam futura, que expecto eterna bona!

Quoad terciam sacrificiorum causam cogitet sacerdos:Domine deus, pater piissime, fons omnis misericordie, recognosco me hodie multa peccata habere, et mala conmisis se scio eciam et certissime credo, quod oblacio, quam tibi hodie of ferre uolo et possum, est summum bonum. Igitur, qua racione non remitteres michi omne peccatum per me contra tuam bonitatem conmissum, cum tibi soluam debitum offerens sacrificium, quod est summum bonum?

Quantum ad quartam causam sacrificiorum cogitet sacerdos ita : Domine munificentissime, qui omni creature cuilibet pro capacitate sua te conmunicas libe ralissime, scio, quia de bonis tuis non solum nature et for tune uerum eciam gracie et glorie indigeo ualde. Credo eciam et fide certus sum, quod oblacio, quam tibi offero, est bonum infinitum. Tunc iubilans sacerdos ex totis precordiis dicat: Do mine liberalissime, omne bonum, quod michi uel alicui creature donas, adminus ea racione, qua creatura capax est, bonum finitum est. Illud autem bonum, quod tibi offerre possum, est bonum infinitum et inmensum. Faciam ergo cum reuerencia et tremore tecum tale conmercium, uidelicet dando et offerendo tibi bonum infinitum, ut dones michi bonum necessarium; nec scire ualeo, qua racione denegare posses michi bonum quidcumque creatum, cum tibi offerre possim bonum increa tum et infinitum, filium tuum, dominum nostrum Ihesum Christum. Amen.

O dulcissime domine, Ihesu Christe, inflamma cor meum in tuo sanctissimo amore, ut in te totus ardeam, te totus diligam, te ueraciter agnoscam, tibi perfecte seruiam et fructum operum meorum accep tabilem tibi presentare ualeam per pyssimam misericordiam tuam! Amen.

Finis anno domini 1461o in Tegernsee

Ex quarto libroDe imitacione Christi. Interrogacio de digna preparacione ac debito exercicio ante missam et sacram conmunionem.

Uox discipuli ad Christum: Cum tuam dignitatem ac meam uilitatem, domine, penso, ualde contremisco et in meipso confundor. Si enim non accessero, uitam fugio, et, si indigne me ingessero, offensam incurro. Quid ergo faciam, deus meus, auxiliator meus et consiliator in necessitatibus? Tu, doce me uiam rectam, propone breue aliquod exercicium sacre conmunioni congruum. Utile est enim scire, qualiter scilicet deuote ac reuerenter tibi preparare debeam cor meum ad recipiendum salubriter tuum sacramentum seu eciam celebrandum tam magnum et diuinum sacrificium.

De discussione proprie consciencie et emen dacionis proposito. Responsio. Uox Christi: Super omnia cum summa humilitate cordis et simplici reuerencia, cum plena fide et pia intencione honoris dei ad hoc sacramentum celebrandum, tractandum et sumendum oportet dei accedere sacerdotem. Diligenter examina conscienciam tuam et proposse tuo uera contricione et humili confessione eam munda et clarifica, ita ut nil graue habeas aut scias, quod te remordeat et liberum accessumimpediat. Habeas displicenciam omnium peccatorum tuorum in generali et pro quottidianis excessibus magis in spirituali doleas et gemas. Et si tempus patitur, deo in secreto cordis cunctas confitere passionum tuarum miserias!

Ingemisce et dole, quod adhuc ita carnalis es et mundanus, tam inmortificatus a passionibus, tam plenus concu piscenciarum motibus, tam incustoditus in sensibus exterioribus, tam sepe multis uanis fantasys implicatus, tam multum incli natus ad exteriora, tam negligens ad interiora, tam leuis ad ri sum et dissolucionem, durus ad fletum et conpunccionem, tam promptus ad laxiora et conmoda carnis, tam segnis ad rigorem et feruorem, tam curiosus ad noua audienda et pulchra in tuenda, tam remissus ad humilia et abiecta amplectenda, tam cupidus ad multa habenda, tam parcus ad dandum, tam tenax ad retinendum, tam inconsideratus in loquendo, tam incontinens in tacendo, tam inconpositus in moribus, tam importunus in actibus, tam effusus super cibum, tam surdus ad uerbum dei, tam uelox ad quie tem, tam tardus ad laborem, tam uigilans ad fabulas, tam sompno lentus ad sacras uigilias, tam festinus ad finem, tam uagus ad attendendum, tam negligens in horis persoluendis, tam tepidus in celebrando, tam aridus in conmunicando, tam cito distractus, tam raro plene recollectus, tam subito conmotus ad iram, tam facilis ad alterius displicenciam, tam pronus ad iudicandum, tam rigidus ad arguendum, tam letus ad prospera, tam debilis in aduersis, tam sepe multa bona proponens et modicum ad effectum perducens!

His et aliis defectibus cum do lore et magna displicencia proprie infirmitatis confessis et deploratis firmum statue propositum semper emendandi uitam tuam et in melius profici endi! Deinde cum plena resignacione et integra uoluntate offer teipsum in honorem nominis mei in ara cordis tui, in holocaustum perpetuum corpus tuum scilicet et animam michi fideliter conmittendo, quatinus et sic digne merearis ad offerendum deo sacrificium accedere et sacramentum corporis mei salubriter suscipere! Non est enim oblacio dignior et satisfaccio ma ior pro peccatis diluendis quam seipsum pure et integre cum oblacione Christi corporis in missa et in conmunione deo offerre. Si fecerit homo, quod in se est, et uere penituerit quocienscumque, pro uenia et gracia ad me accesserit. Uiuo ego, dicit dominus, quia nolo mortem peccatoris, sed magis, ut con uertatur et uiuat, quoniam peccatorum suorum non recordabor amplius, sed omnia sibi indulta erunt.

De oblacione Christi et propria resignacione in cruce.

Ad idem uox Christi:Sicut ego meipsum expansis in cruce manibus et nudo corpore pro peccatis tuis deo patri sponte obtuli, ita ut nichil in me remaneret, quin totum in sacrificium di uine placacionis transiret, ita debes et tu teipsum michi uoluntarie in oblacionem puram et sanctam quottidie offerre in missa cum omnibus uiribus et affectibus tuis, quanto intimius uales offerre. Quid enim magis a te requiro, quam ut te studeas ex integro offerre michi? Quidquid preter teipsum das, nichil curo, quia non quero datum, sed te. Sicut non sufficit tibi omnibus habitis preter me, ita nec michi placere poterit, quidquid dederis te non oblato. Offer teipsum michi et da te totum pro deo et erit accepta oblacio! Ecce, ego me obtuli totum patri pro te. Dedi eciam tibi corpus meum in cibum et sanginem in potum, ut totus tuus essem et tu meus permaneres. Si autem in teipso steteris nec sponte te ad uoluntatem meam obtuleris, non est plena oblacio tua nec integra erit inter nos unio. Igitur omnia opera tua precedere debet spon tanea tui ipsius in manus dei oblacio, si libertatem con sequi uis et graciam. Ideo enim tam pauci illuminantur et liberi in men te efficiuntur, quia seipsos ex toto abnegare nesciunt. Est firma sen tencia mea. Nisi quis omnibus abrenunciauerit, non potest meus esse disci pulus. Tu ergo, si optas meus esse discipulus, offer teipsum michi cum tuis affectibus!

Qualiter celebraturus seipsum et omnia sua debeat deo offerre atque pro omnibus deuote orare. Uox discipuli:Domine, omnia tua sunt et que in celo et que in terra sunt. Desidero meipsum tibi in spontaneam oblacionem offerre et tuus perpetue permanere. Domine, in simplicitate cordis mei offero me ipsum tibi hodie in seruum sempiternum, in obsequium et in sacrificium laudis perpetue. Suscipe me cum hac sacra oblacione tui precio si corporis, quam tibi hodie in presencia angelorum inuisibiliter assisten cium offero, ut sit pro me et cuncto populo tuo in salutem! Domine, offero tibi omnia peccata mea et delicta, que conmisi coram te et sanctis tuis a die, qua primum peccare potui, usque ad horam super placabi li altari tuo, ut tu omnia pariter incendas et conburas igne cari tatis tue et deleas uniuersas maculas peccatorum meorum et conscienciam meam ab omni delicto emundes et restituas michi graciam tuam, quam peccando amisi, omnia michi plene indulgendo et in osculum pacis me misericorditer recipiendo. Quid possum agere pro peccatis nisi humiliter ea confitendo et tuam propiciacionem incessanter deprecando?

De precor te, exaudi me propicius! Ego enim asto coram te, deus meus. Omnia peccata mea michi maxime displicent. Nolo ea amplius umquam per petrare, sed pro eis doleo et dolebo, quamdiu uixero; paratus sum penitenciam agere et proposse meo satisfacere. Dimitte michi, deus meus, dimit te michi omnia peccata mea propter nomen sanctum tuum et salua animam meam, quam precioso sangine tuo redemisti! Ecce, ego conmitto me tue misericordie resigno me in manibus tuis. Age mecum secundum bo nitatem tuam non secundum meam maliciam et iniquitatem!

Offero tibi eciam omnia bona mea quamuis ualde pauca et inperfecta, ut tu ea e mundes et sanctifices, ut ea grata habeas et accepta tibi faci as et semper ad meliora trahas nec non ad beatam et laudabilem finem me pigrum et inutilem homuncium perducas. Offero tibi quoque omnia pia desideria deuotorum et necessitatem parentum, amicorum, fratrum, sororum omniumque carorum meorum et eorum, qui michi uel aliis propter honorem et amorem tuum benefecerunt, et qui oraciones et missas pro se suisque omnibus dici a me desiderauerunt et pecierunt, siue in carne adhuc uiuant siue iam seculo defuncti sint, ut omnes sibi auxilium gracie tue, opem consolacionis, proteccionem a periculis, liberacionem a penis aduenire senciant, et ut ab omnibus malis erepti gracias tibi magnificas leti per soluant. Offero tibi eciam preces et hostias placacionis pro illis specialiter, qui me in aliquo leserunt, contristauerunt ac uitupera uerunt uel aliquod dampnum aut grauamen intulerunt, pro his quoque omnibus, quos aliquando contristaui, conturbaui, graua ui et scandalizaui uerbis, factis, scienter, ignoranter, ut nobis omnibus pariter indulgeas peccata nostra et mutuas offen sas.

Auffer, domine, a cordibus nostris omnem suspicionem, indignacionem, iram et disceptacionem et quidquid potest ledere animas nostras et fraternam dileccionem minuere. Miserere, miserere, domine, misericordiam tuam poscentibus. Da graciam indigentibus et fac nos tales existere, ut simus digni gracia tua perfrui et ad uitam proficiamus eternam.

Quod gracia deuocionis humilitate et sui ipsius abnegacione acquiri debet. Uox Christi: Oportet te deuocionis graciam instanter querere, desideranter petere, pacienter et fiducialiter expectare, gratanter recipere, humiliter conseruare, studiose cum ea operari ac deo ter minum et modum superne uisitacionis, donec ueniat, conmittere. Humiliare precipue te debes, cum parum aut nil deuocionis interius sentis, sed non nimium deici nec inordinate contristari. Dat sepe deus in uno breui momento, quod longo negauit tempore. Dat quandoque in fine, quod in principio oracionis distulit dare. Si semper cito gracia daretur et pro uoto adesset, non esset infirmo homini bene portabile. Propterea in bona spe et humili paciencia expectanda est deuocionis gracia.

Tamen tibi et peccatis tuis imputa, cum non datur et absconditur uel eciam occulte tollitur. Modicum quandoque est, quod graciam impedit et abscon dit, si tamen modicum et non pocius grande dici debeat, quod tantum bonum prohibet. Et si hoc ipsum modicum uel grande amoueris et uiceris perfecte, erit, quod petisti. Statim namque, ut te deo ex toto corde tradideris nec hoc uel illud pro libitu tuo seu uelle quesieris, sed integre te in ipso posueris, unitum te michi inuenies et pacatum, quia nil ita bene sapiet uel placebit sicut beneplacitum diuine uoluntatis. Quisquis enim inten cionem suam simplici corde ad deum leuauerit seque ab omni inordi nato amore seu displicencia cuiuslibet rei create euacuauerit, aptissimus gracie percipiende ac digne deuocionis munere erit. Dat enim dominus ibi benediccionem suam, ubi uasa uacua inuenerit. Et quanto perfeccius infimis quis renunciet et magis sibi ipsi per contemptum sui moritur, tanto gracia celerius uenit, copiosius intrat et altius liberum cor eleuat. Tunc uidebit et affluet et mi rabitur et dilatabitur cor eius in ipso, quia manus domini cum eo, et ipse se posuit totaliter in manu eius usque in seculum. Ecce, sic benedicetur homo, qui querit deum in toto corde suo, nec in uanum accipit animam suam.

Quod corpus Christi et sacra scriptura sint necessarie anime fideli. Uox discipuli:O dulcissime et amantissime domine Ihesu Christe, quem nunc deuote desidero suscipere, tu scis infirmitatem meam et necessitatem, quam pacior, in quantis malis et uiciis iaceo, cum sepe sum turbatus, grauatus, temptatus et inquinatus! Pro remedio ad te uenio, pro consolacione et leuamine te deprecor, ad omnia scientem loquor, cui manifesta sunt omnia interiora mea et qui solus potest perfecte consolari me et adiuuare. Tu scis, quibus bonis in digeo pre omnibus et quam pauper sum in uirtutibus. Ecce, sto ante te pauper et nudus graciam postulans et misericordiam implorans.

Refice esurientem mendicum tuum, accende frigiditatem meam igne tui amoris! Illumina cecitatem meam claritate presencie tue! Uerte michi omnia terrena in amaritudinem, omnia grauia et con traria in pacienciam, omnia infima et creata uidelicet terrena in contemp tum et obliuionem! Erige cor meum ad te in celum et ne dimittasme uagari super terram! Tu solus michi ex hoc iam dulcescas usque in seculum, quia tu solus cibus et potus meus es, amor meus et gau dium et totum bonum meum. Utinam me totaliter accendas ex tua presencia, me conburas et in te transmutes, ut unus tecum efficiar spiritusper graciam interne unionis et liquefaccionem ardentis amoris! Ne paciaris me ieiunum et aridum a te recedere, sed operare mecum misericorditer, sicut sepius operatus es cum sanctis tuis mirabiliter! Quid mirum, si totus ex te ignescerem et in memetipso deficerem, cum tu sis ignis semper ardens et nunquam deficiens, amor corda puri ficans et intellectum illuminans!

De ardenti amore et uehemen ti affectu suscipiendi Christum. Uox discipuli:Cum summa deuocione, ardenti amore, cum toto corde, affec tu et feruore desidero te, domine, suscipere, quemadmodum mul ti et deuote persone te in conmunicando desiderauerunt, qui tibi maxime in sanctitate uite placuerunt et in ardentissima deuocione fuerunt. O deus meus, amor eternus, totum bonum meum, felicitas interminabilis, cu pio te suscipere cum uehementissimo desiderio et dignissima reuerencia, quam aliquis sanctorum habuit et sentire potuit! Et licet in dignus sim omnia illa sentimenta deuocionis habere, tamen offero tibi totum cordis mei affectum, ac si omnia illa gratissima inflam mata desideria solus haberem. Sed et quecumque potest mens pia concipere et desiderare, hec omnia tibi cum summa ueneracione et in timo feruore prebeo et offero. Nil opto michi seruare, sed me et omnia mea tibi sponte et libentissime ymolare.

Domine, deus meus, creator et redemptor meus, cum tali affectu et reuerencia, laude et honore, cum tali gratitudine, dignitate et amore, cum tali fide et spe ac caritate te affecto hodie suscipere, sicut te suscepit et desi derauit sanctissima mater tua gloriosissima uirgo Maria, quando angelo ewangelisante sibi incarnacionis misterium humiliter et deuote respondit: Ecce ancilla domini, fiat michi secundum uerbum tuum. Et sicut beatus precursor tuus excellentissimus sanctorum tuorum Iohannes baptista in presencia tua letabundus exultauit in gaudio spiritus sancti, dum adhuc ma ternis clauderetur uisceribus. Et postmodum cernens Ihesum inter homines ambulantem ualde se humilians deuote dicebat: Ami cus autem sponsi, qui stat et audit cum gaudio, gaudet propter uo cem sponsi. Sic et ego magnis et sacris desideriis opto inflammari et tibi ex toto corde meipsum presentare.

Unde et omnium deuotorum cordium iubilaciones, ardentes affectus, mentales excessus, supernaturales illuminaciones et celicas uisiones tibi of fero et exhibeo cum omnibus uirtutibus et laudibus ab omni creatura in celo et in terra celebratis et celebrandis pro me et omnibus michi in oracione conmendatis, quatinus ab omnibus digne lauderis et in perpetuum glorificeris. Accipe uota mea, domine, deus meus, et de sideria infinite laudacionis ac inmense benediccionis, que secundum multitudinem ineffabilis magnitudinis tue iure debentur! Hoc tibi reddo et reddere desidero per singulos dies et momenta temporum atque ad reddendum tibi mecum gracias et laudes omnes ce lestes spiritus et cunctos fideles tuos precibus et affectibus inuito et exoro. Laudent te uniuersi populi, tribus et lingue et sanctum ac mellifluum nomen tuum cum summa iubilacione et ardenti deuocione magnificent. Et quicumque reuerenter ac deuote altissimum sacramentum tuum sumunt, graciam et misericordiam aput te inuenire mereantur et pro me peccatore suppliciter exo rent. Cumque optata deuocione ac fruibili unione potiti fuerint et bene consolati ac mirifice refecti de sacra mensa celesti abscesserint, mei pauperis recordari dig nentur.

Quod magna bonitas et caritas dei in sacra mento exhibenda est homini. Uox discipuli: Super bonitate tua et magna misericordia tua confisus, domine, acce do ego miser et eger ad saluatorem, esuriens et siciens ad fontem uite, egenus ad regem celi, seruus ad dominum, creatura ad creatorem, desolatus ad meum pium consolatorem.

Sed unde hoc michi, ut uenias ad me? Quis ego sum, ut prestes teipsum michi? Quomodo audet peccator coram te apparere? Et quomodo tu dignaris ad peccatorem uenire? Tu nosti seruum tuum et scis, quia nil boni in se habet, ut hoc illi prestes. Confiteor igitur uilitatem meam, agnosco bonitatem, laudo pietatem tuam et gracias ago propter nimiam caritatem. Propter temetipsum enim hoc facis non propter mea merita, sed ut bonitas tua michi magis innotescat, caritas amplior ingeratur et humilitas perfectius conmendetur. Quia ergo tibi hoc placet et tu sic fieri iussisti, placet et michi dignacio tua et utinam iniquitas mea non obsistat!

O dulcissime et benignissime Ihesu, quanta tibi reuerencia et graciarum accio cum perpetua laude pro suscepcione sacri corporis tui debetur, cuius dignitatem nullus hominum potens explicare inuenitur! Sed quid cogitabo in hac sacra conmunione in accessu ad dominum meum, quem debite ue nerari nequeo et tamen deuote suscipere desidero? Quid cogitabo melius ac salubrius nisi me ipsum totaliter humiliando co ram te et bonitatem tuam infinitam exaltando supra me? Lau do igitur te, deus meus, et exaltabo in eternum. Despicio me et subicio tibi in profundum uilitatis mee.

Ecce, tu sanctus sanctorum et ego sordes peccatorum. Ecce, tu inclinas te ad me, qui non sum dignus ad te respicere. Ecce, tu uenis ad me, tu uis me cum esse, tu inuitas me ad conuiuium tuum. Michi uis dare celestem cibum et panem angelorum ad manducandum; non alium sane quam te ipsum panem uiuum, qui de celo descendisti et das uitam mun do. Ecce, unde dileccio procedit, qualis dignacio illucescit, quam magne graciarum acciones et laudes pro his tibi debentur. O quam sa lutare et utile consilium tuum, cum istud instituisti, quam suaue et iocundum, cum temetipsum in cibum donasti! O quam admirabilis operacio tua, domine, quam potens uirtus tua, quam ineffabilis ueritas tua! Dixisti enim et facta sunt omnia. Et hoc factum est, quod ipse iussisti. Mira res ac fide digna et humanum uincens intellectum, quod tu, domine, deus meus, uerus deus et homo, sub modica specie panis et uini integer contineris et sine consumpcione a sumente man ducaris. Tu, domine uniuersorum, qui nullius habes indigenciam, uoluisti per sacramentum tuum habitare in nobis.

Conserua cor meum inmaculatum, ut leta et pura consciencia sepius tua ualeam celebrare misteria et ad meam perpetuam accipere salutem, que ad tuum precipue honorem et memoriale perhenne sanxisti et instituisti! Letare, anima me a, et gracias age pro tam nobili munere et solacio singulari in hac lacrimarum ualle tibi relicto! Nam quociens hoc misterium recolis et corpus Christi accipis, tociens tue redempcionis opus agis et particeps omnium meritorum Christi efficeris. Caritas enim Christi nunquam minuitur et magnitudo propiciacionis eius nunquam exhauritur. Ideo noua semper mentis innouacione ad hunc te disponere debes et magnum salutis nostre misterium attenta consideracione pensare. Ita magnum, io cundum et nouum tibi uideri debet, cum celebras uel missas audis, ac si eodem die Christus primum in uterum uirginis descendens homo factus esset aut in cruce pendens hominum pro salute pateretur et moreretur. Etc.  Explicit.

Secuntur oraciones speciales et bone ante accessum altaris ad patrem

omnipotens et misericors deus, pater eterne, ecce, ego miser et indignus peccator accedo ad sacramentum corporis et sangwinis unigeniti filii tui, domini nostri Ihesu Christi. Accedo, inquam, infirmus ad medicum uite, inmun dus ad fontem misericordie, cecus ad lumen claritatis eterne, egenus ad dominum celi et terre, nudus ad regem glorie. Rogo ergo in mensam clemenciam tuam, quatinus meam digneris sanare infirmitatem, lauare feditatem, illuminare cecitatem, ditare paupertatem, uestire nuditatem, ut te, panem angelorum, regem regum, dominum dominancium tanta suscipiam reuerencia et timore, tanta contricione et deuocione, tanta fide et puritate, tali proposito et humilitate, sicut expedit saluti anime mee.

Da michi, queso, domine, illius corporis et sangwinis non solum suscipere sacramentum, sed eciam uirtutem sacramenti! O mitissime deus, da michi sic suscipere corpus unigenite tui, domini nostri Ihesu Christi, quod traxit ex Maria uirgine gloriosa, ut suo corpori mistico merear incorporari et inter eius membra connumerari! O pater amantissime, concede michi dilectum filium tuum, quem nunc uelatum suscipere propono, reuelata tandem facie contemplari! Sint michi, domine, Ihesu dulcissime, sacrosanctum corpus et sang wis, sanitas et dulcedo anime mee, salus et sanctitas in omni tempore, pax et gaudium in omni tribulacione, lumen et uirtus in omni uerbo et opere, solacium et tutela finalis in morte. Qui uiuis et regnas etc. 

Oracio deuota ante conmunionem ad filium

Ad mensam dulcissimi conuiuii tui, domine Ihesu Christe, rex an gelorum, ego indignus peccator, famulus tuus accessurus uereor et contremisco repletus uiciis et aspersus maculis multis, cor habens multum maculatum, corpus non caute custoditum, mentem et lingwam non pure obseruatam. Et quidem, dum ego peccatorum meorum et consciencie librum reuoluo, uestem innocencie grauiter concisam inuenio. Et wlnerum meorum cicatrices, quas ex consensu fragilitatis et in sipiencie mee aduersarius in me fixit, magis corruptas quam sanatas aspicio.

Unde ego miser inter angustias deprehensus ualde anxior et, quid eligam, ignoro. Scio enim et recordor uerba tue reuerende ueritatis, quibus nos exhortatus es dicens: Nisi manducaueritis carnem meam et biberitis sangwinem meum, non habebitis uitam in uobis. Sed propter graues et multiplices ex cessus meos deterrent me uerba apostoli tui, quibus cominatus est dicens: Qui manducat carnem et bibit sangwinem domini indigne, iudicium sibi manducat et bibit. Si igitur non accessero, uitam fugio. Et si indigne me ingessero, dampnacionem acquiro. Ue reor ex inobediencia dampnari, si dimitto; uereor iudicium sumere, si accedo; attrahor per graciam tuam; retrahor per culpam meam. Impe dit me carnis fragilitas, quem tanti misterii delectat caritas. Scio, domine, oculos tue maiestatis in presenti me contemplari et omnibus horis sanctum angelum tuum ad hoc sacrum misterium assistere, et quali fiducia ego miserius presummo ad hoc accedere, qui gra uissime sordesco per uicia, aut quomodo, cum sim cinis et materia carnalis, audeo participare misterio tante dignitatis.

O summa deitas, o piissima diuinitas, o tremenda maiestas, o pia miseracio, o ineffabilis et inexcogitabilis et inscrutabilis sanctitas, quo ibo a spiritu tuo et quo a facie tua fugiam! Siquidem corda scrutareris omnium conscienciarum, queque secreta nuda et aperta in tueris. Ad te fontem misericordie lauandus curro, ad te pium Samaritanum infirmitatis humane singularem medicum sanandus confugio, ad te festino et, quem districtum iudicem sustinere non ualeo, sal uatorem habere suspiro, ad te Ihesu bone confugio. Tibi, domine, plagas meas ostendo et uerecundiam meam detego. Uideo enim peccata mea multa et magna et timeo.

Uideo suauitates et misericordias tuas, quarum non est numerus, et sperare audeo. Respice ergo, domine Ihesu Christe, rex eterne glorie, homo crucifixe propter nos, respice sacrosanctum uirgineum corpus tuum pro nobis clauis confixum, lancea perforatum, uerberibus miserabiliter flagellatum! Recordare, Ihesu bone, sacrosancti sudoris tui quasi guttas sang winis in terram decurrentis! Sed et plura te pro me sustinuisse memento! Illa autem precipua pietas, que te traxit et uicit, ut in statera gloriose crucis tocius mundi peccata liberares, ipsa te eadem cogat et moneat clemencia tua, ut miserearis michi indigno pleno peccatis et miseriis. Tu fons bonitatis et misericordie, qui in fonte miseracionis nunquam manare cessabis.

Clementissime domine, recordare creature tue, quam redemisti proprio sangwine tuo, et da michi misero spacium et locum penitendi, qui tam diu pepercisti delinquenti! Aufer a me iniquitates et offensas,extingwe uicia, uirtutes infunde, gracias adauge, salutem mentis et corporis tribue, ut purificatus spiritu et corpore mere ar intrare sancta sanctorum et dignare me hodie tam clementer inuisere, ut medelam in corpore et anima ex tua presencia gaudeam inuenisse! Salue salutaris uictima pro me et omni humano generi in patibulo crucis oblata! Salue nobilissime et preciosis sime sangwis de latere Christi profluens ac tocius mundi maculas abluens! Aufer a me, clementissime Ihesu, iniquitatis offensas,ut purificato spiritu merear degustare sancta sanctorum! Sitque michi hoc uenerabile sacramentum contra hostiles insidias inextingwibile pre sidium, ut hoc salutari sacramento refectus lubricas huius uite uias inmaculato calle transire et ad te regem angelorum sine impedimento dyabolice accusacionis ualeam peruenire. Qui cum deo patre et spiritu sancto etc. 

Alia oracio deuota ante conmunionem

Domine Ihesu Christe, pastor bone, lumen inextingwibile, pater tocius consolacionis et gracie, qui nobis indignis peccatoribus tantam graciam contulisti, ut de tuo corpore mundissimo saciemur et ex tuo preciosissimo sangwine potemur.

Exaudi me indignum peccatorem et presta, ut in hac die corpus tuum deside rabile merear accipere secundum tuam uoluntatem et meam necessitatem, necnon tuus sacratissimus sangwis, qui effusus est pro multis, fiat michi hodie refectio et desideranti anime mee consolacio!

Aperi michi hodie ianuam polluti cordis mei, o dulcissime domine Ihesu, propter magnam misericordiam tuam et intrare dignare, sicut intrasti cor Marie peccatricis, quando tuos sacratissimos pedes lauit lacrimis et abluit maculas sui cordis! Simeon diu desiderauit et suscepit paruulum infantem in ulnis suis dicens: Nunc dimittisetc.  Ille ueraciter in pace quie uit, quia te ueram pacem suscepit. Eya ergo, o uera spes et unica salus nostra, sicut iste te suscepit inter brachia sua, ita te suscipiat corpus et anima mea, cum omni deuocione et digna reuerencia, et sicut ille amplexatus est te deum unum et uerum diu desideratum, ita suscipiat te hodie, cor meum de tua absencia diu sauciatum.

Imple, pater dulcissime, tuam promissionem in me, quam ante passionem promisisti apostolis tuis dicens: Non uos relinquam orphanos, uadam et ueniam ad uos, et iterum: Uidebo uos. Ueni ergo hodie, fons misericordie, ad me et anime mee egrote tribue carnem tuam deuote manducare et da michi indigno famulo tuo de tuo sang wine precioso potum summere salutis eterne, non quia iustus, sed peccator sum. Nec est opus medico sanis, sed male habentibus. Tunc igitur me in dignum non relinquas orphanum, cum corpus prestabis michi, quod est pro me ex uirgine natum, flagellatum, crucifixum et lanceatum; et iterum me benigne uidebis, quando me potabis precioso sangwine tuo ad salutem corporis et anime mee.

O uera caritas, o uiua deitas, in qua est summa et eterna felicitas! Tu es spes mea. In te sit requies mea. Tu es gaudium meum. Te diligat cor meum. Tu es thesaurus desiderabilis, cui nichil est simile in omnibus creaturis. Quem ego mente et corpore iterum cupio accipere, sicut te susceperunt, qui erant in lymbo, quando portas inferni fregisti et liberasti eos clamantes ad te, adue nisti desiderabilis, quem expectabamus in tenebris, ut educeres hac nocte uinculatos de claustris. Prope esto nunc, domine, omnibus inuo cantibus te, ut, qui toto corde desiderant, sine dampnacione te percipiant! Aufer a nobis iniquitates nostras, ut mereamur puris mentibus intro ire ad sancta sanctorum! Exaudi, domine, placare, domine, et fac, ne moreris propter temetipsum deus meus, quoniam non sum dignus tanti misterii! Libera, domine, seruum tuum ab omnibus malis preteritis, presentibus et futuris, quemadmodum Susannam de falso crimine liberasti! Te expectat cor meum, domine. Conple nunc desiderium meum, quod in me fieri iussisti, ut tu ipse uoluisti! Tuus sum ego. Noli me dimittere alieno! Gracia tua in me ue niat et me nunc et semper ab omni malo defendat.

Rogo eciam tuam paternam dileccionem, ut huius oracionis recorderis, quam pro nobis dixisti ad patrem: Pater sancte, serua eos in nomine tuo, quos dedisti michi.Ego pro ipsis sacrifico me, ut et ipsi sanctificati sint in ueritate. Hec tua oracio inclita fiat hodie in me conpleta et in omnibus, qui digne te accep turi sunt, qui te toto corde concupiscunt, ut te digne ac deuote percipiant. Ueni, domine Ihesu, ueni ad me et obliuiscere peccatum meum, pro quo effudisti sangwinem tuum! Ueni infirmorum medicus, ueni ieiunancium cibus, ueni, uisita domum nomini tuo dedicatam et, ecce, ego ad te uenio, in quem spero, quem tota mentis intencione desidero, cuius corpus sanctissimum et sangwinem suauissimum iterum accipere cupio, ut ultra in me maneas nec unquam amplius a me recedas! Amen.

Secuntur oraciones bone ac deuote ad summendum corpus Christi - prima ad sanctam trinitatem -, quas composuit beatus Augustinus

O tres coequales et coeterne persone, deus unus et uerus, pater et filius et spiritus sanctus, qui solus habitas eternitatem et lucem inaccessibilem, qui fundasti terram in prudencia et regis orbem in potencia filii et uniuersa gubernas in clemencia spiritus sancti! Domine deus sabaoth, terribilis et fortis, iustus et misericors, ammirabilis et laudabilis, amabilis, unus deus, tres per sone in una essencia, potencia, sapiencia, bonitas, una indiuisa trinitas. Aperi michi portas iusticie! Ingressus in eas confitebor domino. En, ad ostium tuum sum, ad te paterfamilias pulso. Iube aperire pulsanti, qui dixisti: Pulsate et aperietur uobis. Pulsant ad ostium, pater misericordissime, desideria rugiencium precordiorum meorum et clamores lacrimarum oculorum meorum. Ante te omne desiderium meum et gemitus meus a te non est absconditus.Et tu, domine, ne auertas faciem tuam a me et non declines in ira a seruo tuo. Pater misericordiarum, audi eiulatum dilecti filii tui et porrige manum tuam optimam adiutricem, ut me tra hat de profundis aquarum et de lacu miserie et de luto fecis, ne peream uidente misericordia oculorum tuorum, aspiciente clemencia uiscerum tuorum , sed euadam ad te dominum et deum meum, ut uideam diuicias regni tui, inueniam faciem tuam et semper laudem dicam nomini tuo sancto, qui facis mirabilia, qui letum facis cor meum misericordia tua, qui illuminas iuuentutem meam nec despicis senectutem meam, sed iubilare facis omnia ossa mea et reuiuiscere facis ut aquile canos meos. Qui uiuis et regnas etc. 

Alia oracio sancti Augustini ad deum patrem ante conmunionem

Domine, sancte pater, omnipotens eterne deus, concede michi peccatori sanctissimi filii tui, domini nostri Ihesu Christi corpus et sangwi nem ita summere per intercessionem genitricis sue et per merita omnium sanctorum tuorum, ut per hoc merear absolucionem omnium peccatorum meorum! Aufer a me, piissime deus, per hoc sanctissimum corpus et sangwinem filii tui omne uenenum discordie et uirus in uidie et da michi fidem, spem, caritatem, dileccionem dei et proximi, sinceram fraternitatem! Aufer a me per hoc sacrificium, celementis sime deus, omnes illicitas cogitaciones et peruersas ad libi dinem pertinentes et da michi has cogitaciones, que te creatorem meum semper cogitare conpellant et meos oculos ab isto uano seculo auertant!

Tu, sanctissime deus, indulge michi per hoc sacrosanctum filii tui corpus et sangwinem omnia peccata mea preterita, presencia et futura! Et custodi me et fac me deinceps a ui ciis et peccatis abstinere! Tu, domine, sancte pater, per hoc sacrificium mor tifica in me appetitum et usum peccandi! Piissime deus, fac me per hoc sanctissimum corpus et sangwinem omnes illicitas cogitaciones expurgare et funditus eradicare, ut in die exitus mei digneris me de locis penarum et a principibus eius cle menter eripere et ad tuorum electorum consorcium perducere! Tu, me, domine, per hoc sacrificium posside nullamque partem a te euacuari in me permitte, sed solum in me uiuas, me tibi quoque soli uiuere facias, tu concede! Qui uiuis et regnas etc. 

Alia oracio eiusdem ad filium ante conmunionem

Domine Ihesu Christe, suscipe hodie sacrificium meum in memoriam illius summi sacrificii, quo teipsum obtu listi sacrificium deo pro peccatis meis! Me ipsum hodie offero in odorem suauitatis, in spem et consolacionem uite eterne. Munda me, sanctifica me, illumina me lumine uultus tui! Accende in me ignem spiritus sancti! Respiciat me misericordia tua. Pater es, dominus es, creator es. Ad te confugio. Extra non est salus. Te quero in toto corde meo, cognosce figmentum meum. Infirmitatem meam et fragi litatem tu scis. Esto propicius, esto misericors. Accedo enim ho die ad altare tuum pauidus, quia peccator! Accedo tamen in nomine tuo. Accedo in gracia spiritus sancti. Accedo in memoria omnium sanctorum. Sus cipe me, Ihesu Christe! Suscipe me, unica spes mea! Suscipe me, creator spiritus, et crea in me desiderium uite eterne! Suscipe me exoratus per ineffabilem bonitatem tuam, ut in confirmacione et stabili tate uite sancte et beate conuersacionis inueniar in fine uite mee! Da michi hodie, domine Ihesu Christe, corpus tuum et sangwinem tuum ad uitam eternam in salutem anime mee, ut tu in me et ego in te simus unum. Sanctifica me perpetua sanctificacione!

Transfige, dulcissime Ihesu, me dullas anime mee suauissimo ac saluberrimo amoris tui uulnere! Uulnera uiscera anime mee uera superna apostolica caritate, ut uere langweat et liquefiat anima mea! Solo semper amore et de siderio tui concupiscat et deficiat anima mea, in atria tua cupiat dissolui et esse tecum. Da, ut anima mea te solum esuriat, pa nem angelorum, refeccionem animarum sanctarum, panem nostrum quottidianum supersubstancialem habentem omnem dulcedinem et saporem et omne delectamentum suauitatis! Te, in quem desiderant angeli pro spicere, semper esuriat et comedat cor meum et dulcedine saporis tui repleantur uiscera anime mee. Te semper siciat fontem uite, fontem sapiencie, fontem sciencie, fontem eterni luminis, torrentem uoluptatis, ubertatem domus dei. Te semper amet, te semper querat, te semper inueniat, ad te tendat, ad te per ueniat. Te meditetur, te loquatur, omnia operetur in laudem et gloriam nominis tui cum humilitate et discrecione, cum dileccione et delectacione, cum facultate et effectu, cum paciencia et pace et profectu, cum perseuerancia usque in finem.

Et tu semper michi sis solus tota spes mea, fiducia mea, diuicie mee, de lectacio mea, iocunditas mea, gaudium meum, quies mea, tran quillitas mea, pax mea, suauitas mea, odor meus, dulcedo mea, cibus meus, refeccio mea, refugium meum, auxilium meum, sapiencia mea, possessio mea, thesaurus meus, in quo firmiter firmata et inmobiliter semper radicata sit mens mea et totum cor meum. Amen.

Alia oracio eiusdem ad spiritum sanctum ante conmunionem

Sancte spiritus, inspirator fidei, doctor sciencie, fons dileccionis, signaculum castitatis et tocius causasalutis. O lux beatissima, reple cordis intima tuorum fi delium! O consolator optime, dulcis hospes anime, dulce refrige rium, dona anime mee tuum premium! O amor, qui semper ardes et nunquam extingueris, caritas, deus meus, accende animam meam et illu mina eam! O nomen predulce anime mee, o requies certa laborum, o remissio omnium peccatorum, o misericordia eterna, o rex indeficiens, o sa piencia diuina anime mee, o proteccio eterna anime mee, o for titudo mea, o murus noster inexpugnabilis, o arma inuicitissima anime mee, o omne datum optimum, o omne datum perfectum anime mee, o omne bonum nostrum, o unica uita anime mee! Dele omnia peccata et delicta anime mee preterita, presencia et de futuris custodi animam meam et libera eam ab ira tua et a potestate demonum ac timore illius et ab omnibus uiribus et satellitibus suis et a morte subitanea! Libera me et ab omni periculo mentis et corporis et dona anime mee, ut possim seruare precepta et mandata tua, perficere in anima mea laudes tuas! Hic et ubique per inuictam uirtutem tuam et per amarissimam mortem Ihesu Christi et per sanctam crucem eius et per sancta uulnera eius et per eius sangwinem preciosum fiat, fiat.

Secuntur oraciones deuotissime ad beatissimam uirginem Mariam ante conmunionem

Singularis meriti uirgo Maria melliflua, spes miserorum, pes lapsorum, angelorum indeficiens gaudium, recte appel laris mater misericordie, quia nunquam uacat, nunquam cessat misericor dia tua saluare peccatores, quorum maximus et primus ego sum. Igitur, amantissima mater et pulcherrima uirgo, que deum uerum et hominem genuisti secundum carnem, que habes animam mundam et castam, et ideo iustum est me luxuriosum et omnium criminum labe contaminatum a tue castitatis mundicia abhominari et proici. Tamen hoc indubitanter credo, quod ob hoc per te factus est deus homo, ut peccatores ad penitenciam uocaret.

Adiuua igitur me peccato rem nullum preter te habentem adiutorium! Impetra michi licen ciam et graciam accedendi ad pascalem mensam, cuius participacionem mea non meretur infelicitas! Non tamen efficiar alienus a sacrosancta conmunione, in qua deus et homo carnem et sangwinem de te sump tum pro mea obtulit liberacione, Ihesus Christus, filius tuus. Qui uiuit et regnat in secula. Amen.

Alia oracio de beata uirgine

Sancta uirgo uirginum, gloriosa dei genitrix, Maria, que inter feminas tanta celestis glorie celsitudo merito eterne uirgi nitatis meruisti, ut dei filius pre omnibus te diligeret sibique parentem eligeret.

Intercede pro me apud filium tuum, ut, qui ex tuo uirginali utero dignatus est carnem assumere, in qua mortem pro peccatoribus subiret, quamque nobis in memoriam sue salutifere pas sionis et nostre redempcionis tradidit ad manducandum, per eiusdem carnis et sangwinis libamentum et tuum interuentum dignetur me saciare eterna dulcedine, Ihesus Christus, filius tuus, dominus noster! Qui uiuit et regnat cum deo patre etc .

Alia oracio eiusdem

O dulcissima miseratrix peccatorum, assiste michi, sicut astitisti unigenito filio tuo pendenti in cruce!Recordare misericor diam, quam tibi nunc moriens conmendauit, quia tunc creditur tibi conmendasse omnem misericordiam, quam habuit! Recordare caritatem, in qua filius tuus factus est homo, ut tu fieres mater nostra! Et illud officium tibi conmisit, cum te aduocatam nostram constituit. As siste michi misero, ut tuo auxilio hoc sacrificium perficere ualeam, quod pro salute uiuorum et defunctorum offerre intendo! Amen.

Oracio ad omnes angelos ante conmunionem

O uos puritatis angelice spiritus, preclara luminaria in fir mamento eternitatis posita, in ciuitate domini uirtutum splendore perpetuo lucencia, ubi ipsum lumen illuminans irreuerberato oculo contuemini perhennium deliciarum pleno ore manducantes!

Uestris piis precibus michi obtinete, ut de ipso pane celesti, quo sine fastidio eternaliter fruemini, ad salutem et refeccionem anime et corporis mei hodie merear sacirari, quatenus una uobiscum post hanc miseriam in eterna patria ipso plene frui in dulcedine cognicionis sue et laudare et amare ualeam in secula seculorum! Amen.

Oracio ad sanctos patriarchas et prophetas ante conmunionem

O nobilissime radices, patriarche et prophete, quorum deside ria celos transcendendo floruerunt, qui ueraces inuenti estis in omnibus, que per uos deus mundo repromisit, nunc autem eandem here ditatem possidentes, in omni dulcedine sua delectabiliter perfruentes, quam in terris piis suspiriis requisistis, optastis, dilexistis uestrum amatorem, dominum nostrum Ihesum Christum uobis in omnibus placabilem!

Piis precibus pro me exorate, ut ad percipiendum sui sanctissimi corporis et sangwinis misterium ardentis feruore desiderii repleat cor meum, quatenus ipsum debita reuerencia conficere, offerre, tractare et suscipere ua leam, ut ex hoc dignus efficiar premio salutis eterne. Amen.

Ad sanctos apostolos et ewangelistas oracio ante conmunionem

O gloriosi principes, apostoli et ewangeliste omnesque discipuli domini, quos ipse, dei filius, dominus noster Ihesus Christus, gracia speciali elegit de mundo uniuerso et dilexit in caritate perpetua et sacratissimo corpore et sangwine suo super amicissime cene mensam cibare, confortare et reficere necnon infusione spiritus paracliti contra omnia pericula mundi confirmare dignatus est!

Hunc uiuificum cibum michi hodie largiri impetrate, ut ipso conforta tus et consolatus perficere ualeam in cunctis operibus, cogitacionibus et uerbis meis eius beneplacitam uoluntatem cum perfectissima caritate, quo tandem uestro collegio in conuiuio eternitatis sociatus supra celestem mensam inebriari merear de ineffabili gaudio sue iocundissime uisionis. Amen.

Oracio ad omnes martires ante conmunionem

O mitissimi et inuictissimi martires Christi, qui corpora uestra ad innumerabilia tradidistis supplicia pro domino, rogo uos, quatenus pii cruoris uestri effusio cunctorum michi obtineat ueniam peccatorum simulque incrementum omnium uirtutum deo in me placencium, ut sic mundatus corde et corpore hodie digne percipere merear celestium participacionem misteriorum! Et sicut per ipsum pa nem angelorum refecti estis et fortes in agone perstitistis, ita et ego uestrorum obtentu precaminum in diuine laudis obsequio perseue rem palmamque uictorie et coronam eterne glorie percipere merear sine fine. Amen.

Oracio ad sanctos confessores ante conmunionem

O piissimi confessores Christi, qui sanctitate operum et exemplo uirtutum et doctrina salutari domino placare meruistis, bonitatis diuine pro me intercedite clemenciam, quatenus donet michi graciam ymitandi exemplum eius, qui est mitis et humilis corde, ut ueste humi litatis et cunctarum uirtutum in conspectu eius adornatus hodie digne interesse merear conuiuio celestium epularum, ut tandem ab illo eterno angelorum conuiuio in celestibus nunquam separer in eternum! Amen.

Oracio ad omnes sanctas uirgines ante conmunionem

O inclite et dilecte uirgines, sponse Christi et continentes sponsum uestrum uirginis Marie filium, pro me peccatore interpel late, ut, que illius thalamum iam ingresse et corpora lis castitatis et caritatis in amplexu amoris diuini estis saciate, ut gloria speciali sequentes agnum, quocumque ierit, ut et ego uestra intercessione adiutus ipsum agnum sine macula cum uehementi de siderio ac feruore spiritus hodie suscipere ualeam et in uinculo caritatis perpetue sine fine merear ymitari! Amen.

Oracio ad omnes sanctos ante conmunionem

Omnes sancti et electi dei, qui gracia bonitatis ipsius, qui uos ad reg num suum uocauit, iam in conspectu eius exultatis et epulamini in leticia et festiuitate perhenni, in iocunda unione pacifice societatis, in securitate glorie ac beatitudinis eterne, mementote iam uestri supplicis de hac ualle lacrimarum ad uos suspirantis supplicantes domino, ut Christus, sapiencia patris, qui uobis multas mansiones in domo patris sui pro qualitate meritorum ordinauit, in misericordia et gracia locum quietis sibi hodie in corde meo preparare et una cum patre et spiritu sancto ad me uenire et apud me mansionem facere dignetur, ut quandoque in loco tabernaculi eius admirabilis me recipiat, ubi eum una uobiscum habeam ad uoluntatem et perfruar perhenni delectacione laudando, amando, glorificando et benedicendo eum in secula seculorum! Amen.

Alia oracio ad omnes angelos et sanctos et sanctas

O angeli, archangeli, throni et dominaciones, principatus et potestates, uirtutes, cherubin et seraphin, patriarche et prophete, sancti legis doctores, apostoli et ewangeliste, omnes Christi martires et innocentes, sancti confessores et uirgines domini, anachorete et continentes sanctique simul omnes intercedite pro me misero peccatore et pro peccatis meis ad dominum deum nostrum, quatenus accedere michi presumenti ad sanctum altare suum meritis uestris et intercessione mundet cor et corpus meum ab omni contagione peccati et faciat me suis sacris altaribus ydoneum ministrum et concedat michi propicius, ut in hoc altari, ad quod indignus accedo, hostias acceptabiles offeram pietati sue pro peccatis et offensionibus meis et innumeris excessibus meis quottidianis et pro michi consangwinitate, affinitate, fraternitate, familiaritate oracione uel quocumque modo coniunctis atque omnibus me odio execra bili insectantibus simulque uniuersis christifidelibus tam uiuis quam defunctis, ut sit nobis salus, sanitas, gaudium et refrigerium sempiternum hoc magnum pietatis sacramentum, Ihesus Christus dominus noster! Qui uiuit et regnat deus per omnia secula

Oracio post conmunionem ad deum patrem

Laudamus te, pater ingenite, principium manens sine fine, magne et mirabilis in maiestatis tue uirtute. Te, o lumen eternum, benedico, magnifico et gracias inmensas ago, qui angelico tribuisti me hodie interesse conuiuio fructumque uite perpetue de ligno uite dedisti michi edere sanctam uidelicet et inmaculatam unigeniti tui domini nostri Ihesu Christi corporis et sangwinis hostiam salutarem.

Supplico ergo benignitati tue, pater clementissime, ut, sicut cum unigenito tuo in eterne deitatis essencia unus uerus et inseparabilis permanes deus, ita michi indigno famulo tuo perceptis hodie diuini misterii sacramentis inhabitator, eternus rector et gubernator fide lissimus esse digneris tua quoque omnipotenti uirtute tocius culpe maculam cunctaque oculis maiestatis tue in me displicen cia misericorditer aufferas uirtutibus quoque uero sanctis, quarum tu dominus es, morum discipline ac iusticie operibus decenter ornatum in sancto amore me perficias. Amen.

Sequitur oracio ad filium

Gracias ago tibi, piissime deus, domine Ihesu Christe, qui me, peccatorem indignum, famulum tuum, ad seruicium tuum et specialiter ad officium sacerdotale elegisti. Gracias tibi ago, dulcissime deus, qui me dulcissimo corpore et sangwine tuo preciosissimo, quo me misericorditer redemisti, hodie refecisti. Gracias tibi ago, clementissime deus, pro deuocione, qua me nunc in hac peracta missa specialiter et alias sepius respexisti. Gracias tibi ago, benignissime deus, pro tua maxima pietate, qua me hodie et sepius a periculosis negli genciis custodisti et a multis perturbacionibus, confusio nibus, temptacionibus et periculis corporis et anime misericorditer preseruasti.

Mi domine deus, Ihesu Christe, ecce, pro tam gratissima tua eleccione, pro tua liberalissima redempcione et tua refeccione, pro tua piissima respeccione, pro tua benignissima proteccione et custodia et pro omnibus gratuitis beneficiis et donis tuis michi, misero peccatori, inpensis et exhibitis et collatis, tibi, optime deus, ex toto corde et anima mea gracias ago, te laudo, adoro, magnifico, benedico et glorifico in eternum. Amen.

Oracio ad spiritum sanctum

In iubilo cordis mei laudo te, spiritus, paraclite clementissime. O mira caritas et inmensa bonitas, cuius ineffabili largiente clemencia celesti pane angelorum sum hodie refectus! Et, ut digne nunc laudem in hac hora, tu, doctor optime, hoc michi dona, tu sacra conmunicacio, per quam nobis cum dei filio fit mira unio. Tu es uiuus ille riuus per medullas transitiuus, qui a patre deriuatus, natum replens, reuocatus in suum principium, ex quo filius his infusus, quos tu ipse eligis in tui receptaculum.

Tu ergo, largissime distributor munerum a throno diuinitatis hodie procedens, pectoris mei penetralia tua inuisibili perlustrare digneris presencia totamque domum cordis mei reple, ut fiat nunc de celo sonus tue dulcedinis, per quem susurrii uerba doctrine tue furtiue sint suscipientes aures mee et intelligat anima mea edocta interne inspiracionis tue gracia, que et in omnem, quam dei unigenitus promisit, inducat ueritatem! Amen.

Oracio ad sanctam trinitatem

Gracias tibi ago, o sanctissima trinitas, dulce gaudium anime mee, quod me pauperem et exulem celesti conuiuio angelorum hodie associasti et in mortali cibo potuque corporis et sangwinis domini nostri Ihesu Christi saciasti.

Tu ergo, deitas gloriosa, de habundante pietate tua michi pauperi tribue, ut per huius sacramenti salutaris uirtutem in profectum omnium uirtutum et operum tibi placencium semper ualeam crescere, quibus ad te dominum uirtutum et regem glorie ascendendo in eternitatis tue conuiuiis aspectu diuinitatis tue melliflue merear inebriari. Amen.

Oracio ad beatam uirginem

Benedicta tu, o celi regina, a summo deo patre, cuius filium unigenitum, uerum deum et hominem in intemerato uteri tui thalamo baiolasti! Laudent te, o piissima dei genitrix, omnes angelici ciues et omnes sanctorum et electorum chori et omne humanum genus, quia per te hodie fructum uite conmunicauimus. Laudo eciam miser ego peccator tuam uirgineam fecunditatem. O Maria, uirgo omnium creaturarum, beatissima paradisi uoluptas, uernans flore deitatis, quia de ligno uite, quod in te plantauit deus pater celestis, me cibauit hodie sui cordis unico! Unde sit tibi laus, piissima uirgo, et omnis iubilacio. Benedico te toto corde et anima mea, Maria terra fructifera, quia per te hodie fructum uite conmunicauimus et suauitatis, qui in orto excreuit tue fecundissime uirginitatis.

Tu regina uirginum, que clementer respicis uota humilium, cum cetu uirgineo tuo dilecto filio laudes et gracias pro me uelis ymolare, quod me benedicto fructu uentris tui, id est seipso, dignatus est hodie saciare, michique talem graciam impetrare digneris, ut in amore et desiderio ipsius sacri misterii semper magis ac magis proficiam, quo tandem ipsum plene possideam et fruar in gaudio sempiterno. Amen.

Oracio ad omnes angelos

O uos, angelici cetus, omnes angeli, archangeli, uirtutes, potestates, dominaciones, principatus, throni, cherubin et seraphin, qui ab ubertate fontis deifice trinitatis inebriati splendorem sempiternum ab ipso eterno diuinitatis lumine recepistis, in quo felices et uere beati assidue gaudetis leticia eterna amantes, sine fastidio uidentes, sine medio manducantes ore pleno ipsum panem mellifluum uite eterne, quo me pauperum dei bonitas hodie letificare dignata est! Uos igitur beatos et electos celorum ciues ego exul et orphanus humiliter imploro, ut in conspectu eius throni stantes uoce unanimi hodie nouum ympnum et laudem glorie eius decantetis collaudantes uiuifice deitatis dignacionem, quia me indignum in percepcione corporis et sangwinis domini nostri Ihesu Christi benigne et sereno uultu hodie misericorditer respicere dignatus est. Qui uiuit etc. 

Oracio ad omnes sanctos post conmunionem

O uos, omnes sancti et electi dei, patriarche et prophete ac omnes sancti apostoli et discipuli domini nec non omnes sancti martires et omnes sancti confessores, doctores, monachi et heremite omnesque sancte uirgines et uidue! Queso et uoto supplici uestrum omnium merita et intercessiones imploro, quatenus dominum deum nostrum Ihesum Christum pro me laudetis et glorificetis eique gracias agatis, quod me licet indignum hodie pauit suo sancto corpore et proprio suo sangwine me potauit, qui de celo uenit et incarnari a uirgine gloriosa Maria uoluit et dat uitam mundo.

Rogate eciam precibus piis, ut ad intus uestris meritis aput me et in me dulcedo sui sacri corporis et sangwinis permaneat, ita ut preter illam nullam aliam senciam dulcedinem saporis! Impetrate eciam michi apud beatissimam semper uirginem Mariam deique genitricem, ut sua interpella cione obtineat michi a dilecto suo deo nostro Ihesu Christo uite puritatem, omnium peccatorum ueram contricionem, puram con fessionem et condignam satisfaccionem et post hanc miseriam uestris premiis et gaudiis felicem associacionem ipso domino nostro Ihesu Christo patrante! Qui cum deo patre et spiritu sancto uiuit et regnat deus per omnia secula seculorum. Amen.

Oracio post comunionem sanctam

Eya, oro, piissime deus, ut hoc dilectissimum sacramentum corporis et sangwinis tui, quod ego miser peccator sump si, sit michi contra omnia uulnera omnium peccatorum meorum effica cissimum medicamentum. Sit michi, benignissime deus, hoc suauissimum sacramentum omnis uirtutis et gracie uirtuosissimum conplementum. Sit michi, clementissime deus, hoc preciosissimum sacramentum tam in uita quam in morte contra omnia pericula ualidissimum tutamentum. Sit michi, piissime deus, hoc sacramentum ad eternam beatitudinem solidissimum fulcimentum. Mi domine deus, Ihesu Christe, per sumptam, queso, ewkaristiam da michi peccatori, ut a peccatis emun datus, meritis fecundatus, fine bono consumatus tecum sine fine sim beatus! Cui est honor, imperium et gloria in secula seculorum. Amen.

Alia oracio post sanctam conmunionem

Eya, precor eciam te, piissime domine Ihesu Christe, pro N. et N. et pro omnibus fidelibus, superioribus, fratribus, consangwineis, affinibus, familiaribus et benefactoribus nostris, ut per adiutricem huius sacramenti uirtutem adiuues et dirigas me et eos ad eternam salutem. Precor te, piissime deus, pro omnibus bonis hominibus, ut per confirmatricem huius sacramenti uirtutem confirmes et munias me et eos, ut in bonitate persistant ad eternam salutem. Precor te, misericordissime deus, pro uniuersis peccatoribus, ut per reparacionem huius sacramenti uirtutem conuertas et repares me et eos a uia ini quitatum ad eternam salutem. Precor, te clementissime deus, pro animabus parentum, familiarium et benefactorum meorum et omnium fidelium defunctorum, ut per liberatricem huius sacramenti liberes et absoluas eas ab omnibus tormentis et penis et perducas eas ad uitam eternam. Mi domine deus, piissime Ihesu Christe, te humi liter et instanter orans precor, ut hoc sacratissimum sacramentum tuum omnes speciales amicos meos et qui se meis oracionibus conmendauerunt et michi propter nomen tuum bona fe cerunt, michi elemosinas largiti sunt, et omnes, pro quibus misericordiam tuam exoro, quorum omnium nomina tu scis, interuentu beatissime uirginis Marie et omnium sanctorum et electorum tuorum uisitare digneris, bonos in bono confirmare, malos a malo reuo care, purgandos a purgatorio liberare, pater misericordiarum, pro tua misericordia in eternum. Amen.Post conmunionem

Qualiter Christus in sacramento susceptus ab interiori homine reuerenter tractetur, fi ducialiter alloquatur deuote gracias agendo et summe laudando

O domine deus meus, Ihesu Christe, frater mi et sponse karissime, te iam susceptum in corpore et in anima mea personali presencia uerissime constitutum oculis amorosi cordis tanquam amantissimum amoris ob iectum iocunde respiciens teque ex intimis uisceribus omnium desideriorum meorum affectuose constringens et melliflua labia tua, oculos prefulgidos, roseum uultum uenustum, serenum et graciosum et queque pulcherrima membra seu liniamenta tua necnon et quinque uulnera uiscerosissimi amoris tui uenerandissima signa osculis dulcibus affectuose deliniens fugensque et lambens atque piis et amorosis lacrimis uberrime perfundens et me super pectus tuum misericordia, caritate et sapiencia plenissimum fami liariter reclinans, te ex habundantissimo corde amica biliter alloquor dicens:

O dilecte mi, o inmensum cordis mei tripudium, Ihesu predulcissime! Ecce, nunc abyssus abyssum cepit. Abyssus namque desideriorum abyssum introiuit et in se recepit omnium graciarum perfeccionem. Quid enim? Ecce, te, domine, omnis gracie et summe maiestatis certissime et absque omni dubitacione presencialiter, licet inuisibiliter, hodie suscepi non solum secundum diuinitatem omnibus presidentem, sed et secundum humanitatem sacramentaliter presentem, non solum ut deum, sed et ut fratrem et amicum meum dilectum. O mira gaudia!

O quam gratus quandoque fuissem, si uel unicam guttam tam preciosi sangwinis tui de dilecti mei apertis uulneribus in os meum recipere meruisse, infelicem me re putassem, si de pectore tuo unicum tam preciosissimi liquoris stillicidium summere potuissem! Nunc autem diligentissima consideracione incipio aduertere, quod non solum unam guttam uel duas de manibus uel pedibus sew de pectore tuo pro fluentes recepi, quinymmo totum sangwinem tuum sumpsi et corpus tuum corpori meo sociatum est.Mel et lac ex ore tuo suscepi et sangwis tuus ornauit genas meas.O quanta et qualia! O gaudium et exultacio cordis mei inmensa de tam ineffabili gracia michi prestita a dilecto! Nonne istud maximum et precipuum est donum et dignis lau dibus extollendum, ad quod neque angelica natura audeat as pirare? Atque ideo utinam omnes artus mei et tota uirtus mea et omnia interiora mea in laudem tuam resoluerentur, ut amori tuo proposse meo respondere possem!

Uere, si cuncta corporis mei membra in numerositate arenam maris excedencia essent organa dulcisona et omnes poten cie mee essent uoces iubilose, his omnibus te laudare cuperem totis uiribus meis, conditor orbis. Porro, quia semel cepi, loquar adhuc ad te. O serenissime princeps anime mee, cum sim puluis et cinis exiguissimus, et ne sper nas, quam propono unicam peticiunculam, et ne irascaris famulo tuo! Tu es enim deus meus et ego seruus tuus.

Tue itaque largissime pietati humillime supplico, quatinus, quale corpus tuum uel siquid amplius quam corpus et sangwinem tuum in hoc pregrandi sacramento summamus, michi meisque similibus simplicioribus uidelicet expressius insinuare et declarare digneris. In sacramento, ais, ewkaristie summitur corpus meum, non quidem mortale, sed clarificatum et glorificatum, sicut super choros ange lorum in dextera patris mei sublimatum consistit, et hoc ex ui sacramenti. Summitur eciam diuinissima anima mea intellectiua seu racionalis, prout corpus meum uegetat naturaliter et informat. Summitur quoque et uerbum eternum ex corde altissimi patris ab eterno genitum, prout est humanitati mee personaliter unitum, atque eciam eidem uerbo inseparabiliter uniti pater et spiritus sanctus tota uidelicet trinitas sit. Per quod te euidentissime perpendere cupio, quantum te diligam cum eximie dileccionis uehementissimo feruore, hoc tibi uerissime tribuo, quo maius et carius tribuere non ualeo. Felix sermo et omni accepcione dignissimus.

Nunc ecce, anima mea, magnificata es pre omnibus di ebus uite mee. Quamobrem una mecum iocundetur celum et terra et plenitudo eorum pro tam pio amore et tam inmensa et optabili dileccione. Uere supereminens amor et excellentissimus amator es, quia, si melius, utilius sew preciosius aliquid habuisses hoc dono, haut dubium, quin michi hoc licet indignissimo nimia caritate cogente dedis ses. O igitur uere inestimabilis tue dileccio caritatis, o stupor et admiracio de maxima tue dileccionis magni tudine, o certissimum et euidentissimum indicium et manifestissimum experimentum maxime dileccionis! Uere non est similis tui in amoris facultate et arte amandi.Pre amoris namque magnitudine temetipsum dare soles amanti. O fraterne fidelitatis stupenda dileccio, o diuini amoris inmensitas, o diuine pietatis superhabundancia! O diuine affluencia largitatis uolens in me tuam exu berantem caritatem precipua liberalitate demonstrare temet ipsum michi exhibuisti et transcendens omnem plenitudinem lar gitatis omnemque modum dileccionis tribuisti michi teipsum in cibum! O quam singularis et admiranda liberalitas, ubi dator uenit in domum et datum idem est cum datore! O quam larga prodigalitas et prodiga largitas, cum tribuit quis seipsum! O datum preciosissimum et permaxime dileccionis indica tum! Uere, hoc datum digne possidere est perfecte beatum esse. Hoc siquidem supremum intentissime dileccionis munusculum ego licet adhuc imperfectus amator a perfecto amatore sum gratuite preuentus hodie. Sed utinam digne consecutus essem et possiderem!

Quapropter spiritualium exuberancia gaudiorum et intimi amoris superaffluencia coactus necnon ex diuino affectu in hanc uocem prorumpere cogor dicendo: Uenite et audite omnes, quanta fecit dominus anime mee, quia fecit michi magna, qui potens est, et sanctum nomen eius. Uenite, inquam, et congratulamini michi omnes et singuli preclarissimi ciues celestis paradisi, quia thesaurum absconditum et cunctorum desi derabilium punctum et circumferencia omnium concupiscibilium longi tudinem et sublimitatem atque profundum omnium amabilium in ueni et possedi Ihesum uidelicet summi patris et Marie diuinissime matris unicum filium. Quamobrem, ecce, gaudete nunc, uiscera anime mee, quia, quod quesiui, inueni, quod uolui, obtinui, quod diu desideraui, nunc impetraui! Quare tristis es, anima mea, et quare contur bas me? Ihesum quesiuisti et Ihesum inuenisti. Tene illum nec dimittas! Quid ergo uis amplius, o anima mea, habere? Quid re quiris, quid desideras? Uide, queso, pensa et considera dili gencius, quanta bona in ipso solo uno simplicissimo bono possideas! Non enim in ipso habes hoc uel illud, sed summum et inconmutabile bonum, in quo omnia bona tanquam in suo fon tali principio plenissime ac uniformiter ab eterno continentur. Ipsius namque contubernio deliciosissimo nunc et semper afflu enter perfruere! Ipse etenim est sponsus tuus pulcher et decorus, totus formosus et suauis, facie benignus, uultu serenus, uerbis mollis, predulcis, iocundus, bonitate fecundus et gracia plenus. In ipso namque est omnis gracia uie et ueritatis, in ipso omnis spes uite et uirtutis. Abilis est ad amandum, ama bilis ad amplexandum, delectabilis ad osculandum et anime sincere totus desiderabilis. O anima mea attende adhuc! Ecce, sponsus tuus, Ihesus Christus, secundum sue diuinitatis essenciam est tam inestimabilis pulchritudinis et tam ineffabilis suauitatis, ut angeli, qui solem septuplum sua uincunt pulchritudine, desiderent in eum insaciabiliter respicere!

Eya, anima mea dilecta, dilata, queso, cor tuum et extende illud, ut possis considerare in regno celorum mille cuneos angelorum, et considera in quolibet cuneo mille milia angelorum, et considera in quolibet angelorum centum mille uicibus maiorem claritatem, quam sol unquam habuit. Adhuc claritas diui nissimi sponsi tui elucet super omnem claritatem illam sicut clara dies respectu obscure noctis. Talis ac tantus est et tam pulcher, o anima mea, dilectus tuus et ipse est amicus tuus. Hunc preclarum sponsum tuum in sacramento eucharistie te hodie suscepisse summe iocundare!

Ad idem pro conseruanda deuocione et graciarum accione meditacio

Eya proinde, diuini amoris abyssus, incomprehensibilis, inperscrutabilis caritatis et inestimabilis dileccionis nectar suauissimum, Ihesu piissime. En, multa dicimus et in uerbis deficimus, quia eminenciam tui amoris nulla lingua hominum uel eciam angelorum sufficit enarrare. Experiri potest et fari non potest. O inmensum cordis mei gaudium! Nunquid non uere ista est hora salutis, hora leticie spiritualis, tempus uisitacionis et gracie dies, quem fecit dominus, in quo melliflui facti sunt celi, in quo pauper creatura suum in se suscipit creatorem deum et dominum tocius uniuersi, in quo timor transit in amorem et familiaritatis tue grata experiencia fiduciam prestat te tractandi amicabilius et alloquendi pleni orem?

Igitur meis brachiis omnium desideriorum meorum iterum affectuosissime extentis inter amoris uerba te, carissimum sponsum meum, intimo conplexu reuerenter constringo et sicut clausus Iohannes in utero matris ad presenciam tuam tripu diando exultauit, sic et ego seruulus tuus pauper tantillus atque modicillus clauso ergastulo ad tanti et superexcel lentissimi dei et regis mei presenciam medullitus exulto teque in uoce intime gratulacionis his uerbis ex thesauro ardentissime dileccionis assumptis iubilanti uoce denuo al loquor dicens: Uere, tu es deus absconditus; uere, tu es sponsus intentissime caritatis; uere, tu es fons et puteus estuantissimi amoris, uere, non est aut fuit aliquando tam grandis nacio, que habeat uel habuerit deos appropinquantes sibi, sicut ades michi et ceteris paribus meis in hoc sacramento deus noster. Uere, prout experior, nec oculus uidit nec auris audiuit nec in cor hominis terrestris et animalis ascenderunt non solum, que electis tuis in futuro reseruasti, sed nec ea, que in hac uita tuis amatoribus dare consweuisti, que dum te prestante interno gustu percipio et per ueram experienciam magis quam per uerba te inspirante cognosco, uix meipsum pre cordis iubilo capere ualeo totusque spiritus meus in te deo meo uehementer exul tat.

Cum omnia autem, que michi ab hora descensionis tue de sinu patris in uterum uirginis matris unquam exhibuisti, caritatis bene ficia et precipue in sacratissimi corporis et sangwinis tui tra dicione et in amarissime passionis tue perpessione acuciori et intimiori meditacione ac subtiliori intuitu contemplor, mirum est, quod in horum omnium affectuosa recordacione meipsum pre amore possum portare; ardentissimis siquidem amoris ignibus inardesco. Hec siquidem singula intuens uelut dulci quadam armonia concentu parili cor meum accendunt in laudem tuam mei uidelicet amantissimi creatoris. Uere namque gratulabunda et laudabunda prorumpere cogor in hec uerba: O dilecte mi! O unicus et singularis mei cordis possessor! Uere, si lingwis hominum loquerer et angelorum, si cunctorum hominum bonis operibus preditus essem, si omnium sacrarum uirginum puritate clarescerem, si confessorum atque doctorum precursor martirumque uexillifer existerem sique omnium crea turarum uirtutem haberem, rependere uicem tanto amatori ex condigno non possem nec pro minima quidem sangwinis gutta ex amore michi hodie in sacramento tributa. Eya igitur, dilectorum singularissime, domine Ihesu, quid retribuam tibi pro omnibus, que retribuisti michi? Certe nichil aliud melius, nichil maius, nichil preciosius scio uel habeo, quam ut calicem saluberrime et preciosissime sangwinis tue conpas sionali meditacione percurrendo tibi offeram et gloriosum nomen tuum laudem nunc et in eternum.

Porro cor meum pro arra amoris et pro signo caritatis tibi utinam deuotissime offero thronum eburneum, reclinatorium aureum et thalamum spiritualium nupci arum in eo tibi constituens! Nec hoc solum, sed et animam quamuis tanti sponsi indignissimam tibi in sponsam fideliter et inseparabiliter trado federe sempiterno. Intra, rogo, in eam et coapta eam tibi, ut possideas illam, quam fecisti et refecisti, ut habeam te uelut amoris signaculum super cor meum et in brachiis meis, quia fortis est ut mors dileccio! Insuper, o dilecte mi, quidquid unquam de preconio tue laudis lingwa dicere potuit, calamus scribere ualuit, cor potuit cogitare, omnibus his simul collectis, conscriptis et in unum manipulum uiolarum congestis centuplicata et in finicies multiplicata corde deuoto aureo cum decore, mel lifluo sapore et odore aromatico tibi porrigo ad lau dandum et glorificandum te, frater mi et sponse dilectissime, nunc et in eternum. O utinam nunc cuncta suauia instrumenta musicalia celestesque armonie ac terrestres melodie de corde meo sursum procederent et condignas laudes tam dulciter perso narent, ut oculis diuine maiestatis tue grate fierent ac totam celestem curiam nouo quodam et ineffabili gaudio letificarent! Sed quid dicam, cum meipsum tua laude, domine, indignissimum cognosco? Nempe uirtutes celorum te condigne laudare nequeunt, quanto minus homo fragilis, putredo et uermis.Nimirum, quia maior es omni laude. Sed nunquid, o ineffabilis pietas, propterea meipsum a laude tua continere potero? Nequaquam, deus meus et dominus meus. Etenim, quocienscumque me pauperculum can didi corporis et rosei sangwinis tui sacramento unquam refecisti, tociens ex uoto omnium desideriorum meorum summa benediccio, laus, gloria, honor et graciarum accio inenarrabilis sit tibi ex me in perpetuas eternitates et precipue pro hodierno tam suauissimo beneficio, pro dulci uidelicet unione, qua michi in gloriosissimo sacramento eodem iam tam ueraciter unitus es. Sed et pro omnibus aliis et singulis beneficiis opto et desidero ex intimis uisceribus omnium desideriorum meorum, ut talis, tanta ac tam magna io cundaque laudacio sit tibi ex me, qualis, quanta et quam feruida et ardens est laudacio spiritus illius, qui inter superni ordinis ce lestia agmina in te et de te uehementissime ardencia maximo tuo calet in amore.

O mi deus, en, ad laudis tue solam memoriam cor meum liquescit, sensus stupet, miratur racio, uerba deficiunt et in meipsum conuersus alcius suspiro! Nam quiddam ineffabile desiderium, quod omnem nature supergreditur facultatem, te summum bonum laudandi inuenio. Quod tamen informe relinqui, sua ex inpossibilitate deploro. Cupio igitur ac deuote desidero et hoc a te suppliciter flagito, uidelicet ut nunc et semper cor meum in laude tua aperiatur, occupetur et quodam lucifero splendore ac flammeo ardore laudis tue facula inmensa ex eo simul exurgat in se continens tui amoris intentissimum gradum.Sitque laudis huius facula tam amorosa et deliciosa, ut in eam oculi tui lucidissimi delectabiliter ferantur totaqua celestis aula necnon tellus omnis resultet et hec iugiter sine intermissione feruidissimo estu ac rapidissimo calore tui amoris sursum exurgat, uidelicet ex corde per deuotam meditacionem, ex labiis per feruidam locucionem et ex omnibus operibus meis per sanctam ac celestem conuersacionem. Et hec laudis tue facula odorifera sua uirtute omnes inimicos repellat, graciam augeat, finem beatum obtineat et gloriam eterne beatitudinis acquirat et sit finis huius laudis temporalis inicium eterne laudis patrie celestis. Amen.Post conmunionem

Oracio post conmunionem

Inmense largitatis ac infinite bonitatis, clemencie et pietatis dulcissime domine Ihesu Christe, gracias ago tibi pro omnibus beneficiis tuis et specialiter ago gracias inmensas, quod me famulum tuum indignum de pane uite, pane angelorum, habente in se omne delectamentum et omnem saporem suauitatis refecisti pro gracia, quam dedisti, et quod me a negligenciis et periculis custodisti.

Supplico igitur bonitati tue, ut michi clementer ignoscas, quidquid deliqui, et ut concedas per uirtutem huius dulcissimi conuiuii, in quo omnis spiritualis dulcedo in suo fonte gustatur, quod nobis in tui con memoracionem et cottidiane nostre fragilitatis reparacionem contulisti, quod, sicut nulla pars sanctis simi corporis tui in cruce positi expers fuit passionis et tormenti, sic nulla uis anime mee maneat exors eiusdem ineffabili efficacia et uirtute sacramenti, meque totaliter a presentibus culpis abluat, ab inminentibus eripiat et deinceps a cunctis uiciis et peccatis indesinenter custodiat, contra delectaciones et temtaciones carnis mundi et dyaboli muniat meque magis ac magis tibi uinculo unitatis uniat, proximi dileccionem adaugeat, ad uirtutum opera roboret et astringat, effectum mee peticionis obtineat cunctisque specialibus meis uiuis ac defunctis prosit ad ueniam et ad salutem sempiternam meque ad superne uoluptatis ueri tatem perducat per merita et intercessiones beatissime uirginis Marie, in cuius utero tu uerbum caro factus es, ut habitares in nobis, et per sancti N. et N. et N. piam supplicacionem, per suffragia quoque mira et intercessiones omnium sanctorum tuorum. Qui uiuis et regnas in secula seculorum. Amen.

Post conmunionem

O intemerata et gloriosissima dei genitrix, uirgo semper Maria, que eundem omnium creatorem, dominum nostrum Ihesum Christum, in tuo castissimo utero digna fuisti por tare et uberibus sanctissimis lactare, cuius ueracissimum corpus et sangwinem preciosissimum ego peccator homo hodie iterum conficere et tractare presumpsi, peto te, o mater misericordie, ora et age gracias pro me!

Et tu, o sanctissime Iohannes baptista, eiusdem domini nostri singularis amice et precursor, qui adhuc intra materna uiscera positus exultans ipsum adesse mirabiliter cognouisti tandemque mundo sua tollentem peccata digito tuo uoraciter ostendisti atque eundem in Iordane baptisaturus uix illud tremendum nec non gloriosissimum caput ausus tangere extitisti, quem ego inmundus et indignus totum hodie tangere, tractare et manducare non expaui, peto te, o Iohannes beatissime, ora et age gracias pro me.

Et tu, beate N.  et beate N.  et beate N. etc.  et uos omnes sancti et sancte dei, qui eius assidua gloriosa fruamini et fruentes reficimini uisione, ad cuius sanctissimam mensam non formidaui hodie tam indispositus accedere, tam indeuotus assistere et ab ea recedere tam ingratus, uestram omnium exoro clemenciam et peto intercessiones et merita, ut ipsi domino deo nostro Ihesu Christo, qui me licet indignum et inmeritum ad hanc ipsam mensam tam misericorditer inuitare et admittere dignatus est, dignemini pro me intercedere eique gracias pro me exhibere et eum exorare, ut quidquid in hoc sanctissimo officio ignoranter, negligenter uel accidentaliter conmisi, admisi uel obmisi, dignetur michi peccatori uestris sanctissimis precibus et meritis ac sua ineffabili quietate misericorditer indulgere meque ad ea de cetero, cum sibi placuerit, do ceat melius preparare atque postremo una cum omnibus michi conmissis benefactoribus cognatis et cunctis fidelibus in gracia sua dignetur conseruare ac tandem ad eternam beatitudinem prestet feliciter peruenire, ubi in conspectu suo iocundissimo faciat uobiscum eternaliter conregnare et congaudere. Qui uiuis et regnas etc. 

Incipit prologus in ordinarium misse cum practica in ea seruanda

Quoniam non omnes eodem equaliter obiecto mouentur nec ad idem consimili deuocionis affectu feruntur, sed iuxta diuersorum habitudinem naturalem nec non intellectus eorundem capacitatem multiphariamque affectuum mocionem, oportet interne deuocionis incitamenta et mentalia ad sacramentum exercicia multipliciter uariari idque a quolibet arripere et prosequi, quo se in deuocione et amore ad ipsum diuinum sacramentum amplius inardescere sentit. Hinc formas meditandi seque mentaliter exercitandi superius multiplicare uolui ac insuper oraciones plurimas a sanctis patribus et deuotis conpositas ante et post missam uocaliter aut mentaliter dicendas in unum colligere atque ut sic deuocionum multipharia fomenta ueluti diuersorum ferculorum diuersa condimenta deuotis ministrare, ne per unius uel paucorum usum assiduum animo fastidium grauetur, sed ad irritandum oblectandumque guttur spiritus noua dietim incitamenta quisque inueniat.

Igitur post plurima uariaque ad missam preparatoria, que ob profectum simplicium michique in meriti augmentum taliter, ut supra sunt posita, in unum conportaui, ad summi tandem sacramenti the saurum, scilicet ad misse secretarium, accedere ordo propositus exposcit. Quod si michi peruium fecerit thesaurarius sapiencie et salutis atque or dinator caritatis et omnis largitor gracie, si aperuerit Dauid, qui aperit, et nemo claudit, claudit et nemo aperit, gratulari et cantare licebit anime mee, quod eam rex in cellam uinariam introduxerit. Hoc enim sacrarium propiciacionis est, hoc illud propiciatorium, in quo uersis uultibus duo cherubin, id est duo testamenta, mutuo se aspiciunt. Nam quod in ueteri testamento promissum, presignatum et a longe salutatum, in nouo autem datum, reuelatum et palam est factum, hic presencialiter exhibetur, non in umbra, sed in ueritate, non in figura, sed in re, huius itaque thesaurarii adiutus presidio.

Nunc meum intentum principale prosequendo iniunctum a uiro dignissimo opus aggrediar et practicam officii misse conmuniter obseruandam maiorum doctrinis et autenticis scriptis inherendo, prout potero, sub breuiori conpendio pretermissis exposicionibus et glosis hic infra ponam in simplici forma et stilo. Recepi autem hanc ipsam practicam et ritum in misse officio procedendi ex multorum scriptis doctorum, quorum fides, auctoritas et fama percelebris extat in tota ecclesia, nominatim ex SpeculoInnocencii pape , ex Racionali diuinorum domini Wilhelmi, ex RacionaliRuperti, ex scriptis Allex andri de Halis et Magni Alberti super missam ac insuper sancti doctoris et Bonauenture et aliorum quorundam modernorum, et horum per ordinem iam predictorum practicam et uerba crebrius posui in forma propria uel saltem in sensu eisdem conformi. Secutus sum eciam ut plurimum in isto toto processu Officium Romanum, cuius practicam singulariter amplector.

Premonicio generalis et breuis ad sacerdotes de qualificacione et habitudine eorundem

Mundus dominus, mundicie amator et dator uult huius sacramenti mundum habere et ydoneum ministrum. Hinc sacerdos caueat summopere, ne quando inmundus rem tam mundam et sanctam contingere eique proximare presummat. Sit ipse uas mundum et purum, in quo tocius puritatis omnisque sanctitatis et mundicie largitor et auctor habitare dignatur. Faciat ergo hospicium dignum hospiti tam digno sitque totus decorus interius et nichilominus in exteriori habitudine decenter excultus, precipue tamen continencie studeat et intus et extra castitatis nitore singulariter prefulgeat. Sit secundum Ieronimumcastitate purus et a consorcio mulierum penitus segregatuset quemadmodum de pontifice loquitur: Apostolus sit sanctus, innocens, impollutus, a peccatoribus elongatus et excelsior celis factus, in celis ymmo supra celos habitans et nequaquam in terris cum feminis conuersans. Nam, ut ait sanctus Thomas, mundicia consciencie et mentis ad deum eleuacio nec non mundicia corporalis ad digne conmunicandum requiruntur.Hinc est, quod nocturna macula pollutis iuxta superiusdescriptaob reuerenciam mundissimi sacramenti conmuniter et sane a celebracione aut conmunione abstinendum consulitur.Quippe melius est secundum beatum Augustinum spiritualia penitus omittere quam ea inmunde et indigne tractare.

Ergo prouideat sacerdos magnopere curetque uigilanter et sollicite, ne turpi et fedo se polluat et sordeat uicio incontinencie, propter quod ira dei uenit in filios diffidencie, quin pocius puro corde et casto corpore in diuinitatis conspectu studeat ministrare atque deifica simulque terrifica misteria mundus celebrare contendat. Nempe de sacerdotibus incontinentibus ait inter alia beatissimus Augustinus: Si, inquit, sacerdos fuerit uas incontinencie et libidinis, iuxta filium uirginis in altari statuet ydolum Ueneris et, cum profert uerba canonis, os eius amaritudine plenum est et dolo; quamuis oret, labiis expuit tamen in faciem saluatoris et, cum presummit corpus dominicum summere in os pollutum, leuius ei esset, si proiceret in lutum. Hec Augustinus. Unde et beatus Bernardus: Turpissimum, ait, est manus deo dicatas et sacro crismate consecratas pudendis ingerere et post hoc corpus domini sanctissimum cum eis inmunde tangere. O quam temerarium et quam nephandum pollutis manibus tractare filium uirginis et inmundis labiis osculari et ore sordido summere! Que enim mens non rapitur ad excessum, quis oculus non erubescit, cuius auditus non reueretur. Ubi mundi precium proicitur in ster quilinium, id est in ora indigne sumencium, qui, quoniam grauissime delinquunt, dampnacionis iudicium sibi manducant et bibunt, quia Christum et uirginis filium, quantum est in se, ut sic manducando occidunt.

De qualibus iterum dicit beatus et magnus Augustinus: Magis delinquunt, qui iam regnantem in celis contemnunt scilicet indigne tractantes et sumentes corpus Christi, quam qui crucifixerunt eum ambulantem in terris, non quasi crucifixores, sed quasi tanti sacramenti indigni confectores et presumptuosi perceptores, quia illi semel crucifixerunt. Isti uero, quantum in eis est, eum quottidie crucifigunt indigne tractantes et sumentes. Hec Augustinus. Dicit et de hoc beatus Ambrosius: Qui indigne sumit corpus Christi, idem est ac si ipsum interficiat.

Itaque sacerdos diligenter caueat, ne inmundus et per consequens indignus hec sacra misteria contingat, et ut sic dei filium inmortalem et inpassibilem occidat fiatque reus corporis et sangwinis domini, et ideo feminarum consorcia, fami liaritates et conuictus proposse studeat deuitare nec sibi sedulo sinat easdem co habitare, sed neque sua habitacula frequencius paciatur uisitare. Unde gloriosus et sanctissimus Ieronimus: Hospiciolum tuum, inquit, aut raro aut nunquam mulierum pedes terant. Et sequitur: Nec sub eodem tecto manseris nec in preterita castitate confidas, quia nec Dauid sanctior nec Salomone sapiencior nec Samsone for tior es, qui tamen per mulieres sunt lapsi. Etidem in Epistula ad Occeanum de uita et honestateclericorum:Prima, inquit, temtamenta sunt clericorum frequens feminarum accessus. Istiusmodi enim accessus multum reprehensibiles exhibent clericos. Quid tibi cum feminis, qui cum domino ad altare fabularis? Et ibidem: Feminarum cum clericis nullo pacto coniuncta permittitur conuersacio. Ianua dyaboli, uia iniquitatis, scorpionis per cussio nociuumque genus est femina; cum proximat, stipula incendit ignem, flammigero igne percutit femina conscienciam pariter habitantis exuritque funda menta mencium. Ego iudico, si cum uiris mulieres habitent, non deerit fiscarium dyaboli. Ex his namque aucupatum est ab inicio peccatum, ferreas mentes domat libido. Nunquid abscondere potest homo ignem in sinu suo, ut uestimenta illius non ardeant?Prouerbiorum 6 . Idem:Michi, inquit, crede, non potest toto corde cum domino habitare, qui feminarum accessus copulatur. Unde Thamar propter cohabitacionem a fratre corrupta est, 2 Regum 13 . Et Tecla post passionis temtacionem Antiochie cum Paulo prohibetur pergere pariter. Hec Ieronimus.

Et miro modo antiqui patres fugiebant consorcia mulierum et cohabitacionem. Unde et beatus Augustinus cum sorore cohabitare non consensit dicens, quod, que cum sorore mea sunt, sorores mee non sunt. Fugiat ergo deo sacratus sacerdos, qui sanctitatis amator et castitatis conseruator esse tenetur, fugiat, inquam, consorcia et conuictus feminarum eciam quantumlibet sanctarum, ne sua sanctitas, non dico penitus, corrumpatur, sed ne uel modice polluatur.

Sane sacerdos a sanctificando dicitur, prout ait Ysidorus. Hinc est, quod non solum castus et mundus, sed eciam omnium morum ho nestate debet esse conspicuus, non multum edax, non uinolentus, non lucris terrenis deditus, non negociis secularibus inuolutus. Solacia sua sint sine reprehensione honesta. Ludos prohibitos et indecentes non exerceat, non frequentet laycorum conuiuia, nemini offendiculum prebeat nec alicui sit occasio aut causa spiritualis ruine, sit ad pauperes misericors et pius, quia res sacerdotum res pauperum esse noscuntur, sit denique sanctus totus et mundus, quia sacerdos, ut est dictum, a sacrando seu sanctificando uocatur. Unde Bernardusad Eugenium: Sacerdotes, ait, aut ceteris honestiores sunt et sanctiores aut fabula. Unde eciam apud gentiles sacerdotes siue flamines erant in magno honore et in magna uite austeritate, prout ait Plato in suo Thimeo libro primo, quod apud Athenienses prediti sacerdocio separatim a cetero populo conuiuebant, ne aliqua prophana contagione eorum castitas pollueretur. Et Seneca dicit, quod a sacerdocio repellebantur apud gentiles captiue, prostitute et homicide. Hee enim non poterant petere sacerdocium, quia sacerdos debet esse casta cum castis et pura cum puris. Loquitur ibi de uirginibus ministrantibus in sacris gentilibus ipsi dee uel alteri demonio. De hoc beatissimus Ieronimuscontra Iouinianum: Cheremon, inquit, stoicus uir eloquentissimus de uita antiquorum sacerdotum narrans ait, quod omnibus postpositis negociis semper in templo fuerunt et rerum naturas causasque ac siderum raciones contemplati sunt et nunquam se mulieribus miscuerunt; nunquam cognatos, liberos aut propinquos uiderunt ex eo tempore, quo cepissent diuino cultui de seruire; carnibus et uino se semper abstinuerunt propter tenuitatem sensus et uertiginem capitis, quam ex paruo cibo paciebantur, et maxime propter appetitum libidinis, qui ex his cibis nascuntur. Pane raro uescebantur, ne onerarent stomachum; et si quando comedebant, tusum pariter ysopum sume bant, ut escam grauiorem illius calore decoquerent. Oleum tantum in oleribus nouerunt uerum et ipsum parum propter nauseam et asperitatem gustus leniendam. Quid loquar, inquit, de uolatilibus, cum oua quoque et lac pro carnibus uitarent? Quorum alterum carnes liquidas alterum sangwinem dicebant colore mutato. Cubile eis de foliis palmarum, quas baias uocant, contextum erat. Scabellum accline et ex una parte obliquum pro puluillo capiti supponebant. Ibi recitat Ieronimus uerba Iosephi de Phariseis, Saduceis, Esseis, quorum nouissimos miris effert preconiis, quod eciam uxoribus et uino semper abstinerent et quottidianum ieiunium uerterent in naturam. Si ergo flamines gentiles siue sacerdotes in supersticiosis cultibus suis et ritibus seruientes sathane sic a lasciuiis se abstinent et a negociis secularibus se subtrahunt, castimo niis carnibus se macerant, a consorciis humanis se separant, ut quie cius possint ministrare in ritibus suis, quales debent esse sacerdotes dei altissimi et precipue pastores et prelati, ut digne seruiant ei, quibus est conmissus populus dei redemtus sangwine Christi et qui sunt mediatores inter deum et populum suum et quibus est promissus summus honor in regno dei? Si bene seruiant ei, duplici enim honore digni sunt, qui bene presunt presbyteri,Ima ad Timotheum 5to. Dignum ergo et mundum sacerdos magnopere, dum sacrificat, ministrum se facere satagat, ne iudicium diuinum incurrat et inde luat Iehenne penam, unde potuit conquirere gloriam et uitam eternam.

Incipit ordinarium misse practicumcum quibusdam precedentibus et requisitis ad eam et est ista practica data principaliter sacerdotibus missas in priuato legentibus. Nam in missis publicis, que in ecclesiis sollemniter ca nuntur, oportet in locis pluribus addere sollemnitates et cerimonias uarias iuxta morem et rubricas ecclesiarum diuersarum diuersas.

Sacerdos itaque missam dicturus confessione sacramentali preuie se debet mundare. Que quidem sacramentalis confessio ad digne conficiendum, tractandum sumendumque tam sanctissimam et dignissimam rem in omnem euentum merito debet precedere. Nam Scotus doctor subtilis circa distinccionem nonam quarti dicit, quod uolens accedere digne ad hoc sacramentum debet prius adhibere magnam diligenciam nec non inquisicionem facere sue consciencie dili genter secundum possibilitatem sue fragilitatis et talem ac tantam, quantam scilicet faceret prudens uir in ardua re, quam seriose uellet examinare; et conuenienter subiungit, quod prehabita tali inquisicione ac diligenti consciencie discussione, si homo conmunicet et aliqua peccata in ipso laterent, per hoc sacramentum ei remitterentur.Quidam doctor dicit, quod facta tali diligenti discu ssione illud peccatum, quod latet, non est mortale. Ex hoc, quod talis conmuniter doletin graue de quolibet peccato et, si sibi illud singulariter occurreret, illud sin gulariter peniteret. Unde eciam dicit sanctus Thomas: Quando aliquis facta diligenti discussione consciencie sue, quamuis forte non sufficiat, deuote accedit ad corpus Christi aliquo peccato in ipso remanente, quod eius cognicionem preterfugiat, non peccat, sed magis consequitur ueniam peccatorum suorum ex ui sacramenti. Ex isto sequitur principaliter, quod quilibet debet merito confiteri, priusquam conmunicet aut missam legat, nisi scandalum oriri timeatur aut confessor ydoneus non assit et oportunitas confitendi. Patet illud correctiuum auctoritate Hugonis de Sancto Uictore in Libro de potestate ligandi et soluendi sic inquientis: Audacter dico. Si ante sacerdotis abso lucionem criminosus ad conmunionem Christi accedat, pro certo iudicium sibi manducat et bibit, eciam si eum ante hoc multum peniteat, eciam si uehementer doleat et ingemiscat. Hec Hugo. Addit autem notanter criminosus, quia de peccatis mortalibus hoc suum dictum specialiter est intelligendum. Hinc eciam multi et magni dicunt quemlibet ex conswetudinem post peccatum mortale eciam contritum ante eukaristie sumcionem ad confessionem sacramentalem simpliciter obligari. Contra quos doctor sollemnis Iohannes de Tam baco:Si, inquit, esset hac consuetudo eciam generalis uim retinens legis, tamen illa uim legis non excedit nec in obligando uel artando et ideo in quocumque casu pretermittens facere hoc, quod lex imponit, posset excusari a peccato, puta quia hoc faceret sine contemtu et per uirtutem epikeye. Qua racione periculi alicuius considerati potest quandoque fieri contra uerba legis, prout pulchre declarat sanctus Thomas1ma2e: In eodem casu uel simili posset pretermitti talis consuetudo absque peccato, puta eciam si pretermitteretur sine contemtu et per uirtutem. Epikeye attendendo periculum anime racione nimie inuolu cionis erronee consciencie, sed de isto alibi plenius.Debet rursus sacerdos celebrare non nisi in loco consecrato et deo dicato, nisi necessitate conpellente, ut habetur De consecracione distinccione 1. Sicut necessitas autem illa determinatur De consecracionedistinccione 1, concedimus et debet tunc fieri de licencia episcopi. Quod si ecclesia fuerit execrata undecumque et factum sit publicum, non debet sacerdos celebrare in ea, alioquin grauiter peccat. Non tamen irregularitatem incurrit secundum Hostiensem, si uero execracio huiusmodi maneat occulta et sacerdos scit tamquam deus, quia in confessione potest ibi celebrare salua consciencia.Idem Hostiensisinnuere uidetur. Tucius est tamen secundum eundem , ut hocipsum reuelet episcopo in genere dicendo, uidelicet quod talis ecclesia indiget reconciliacione, et sic uidetur uelle, quod, quamuis non sit execracio notoria, est tamen ecclesia reconcilianda. Tantum de illo.

Purificatus autem sacerdos et sacramentaliter iam lotus expletis adminus antea matutinis et primis de die canonicis unacum aliis oracionibus consuetis sacris, eciam meditacionibus iuxta prenotatapreuie exercitatus ac igne deuocionis et sancti desiderii uehementer inflammatus, quin eciam ad extra secundum Wilhelmumcapillis et facie ac manibus decenter conpositus et ornatus cordeque et animo apud se bene recollectuset ut sic in deum totaliter erectus secundum Innocencium et Wilhelmum psalmos quinque, quos Linus papa instituit, iuxta morem ecclesie Romane premittat uidelicet Quam dilecta, Benedixisti, Inclina, Cre didi et De profundis. Quibus de conswetudine plerique, quod conmendo, premittunt uersus Domine labia mea,Deus in adiutoriumetc. , ymnum Ueni creator spiritus et post finem addunt antiphonam Ueni, sancte spiritus uel Ne reminiscaris domineetc. , deinde Kyrie, Christe eleison, Kyrie, Pater noster et Ne noscum uersiculis et collectis ad idem consuetis. De obligacione uero iam dictorum psalmorum dicit Wilhelmus Durandi in summa sic: De particulari institucione credo esse, quod dicantur: Quam dilecta uel oracio AmbrosiiSumme sacerdos. Quid quidem presumitur ex hoc, quia non est generalis tocius ecclesie consuetudo dicere, sed ubi est consuetudo dicendi, ibi omitti non debet, sed omnino est dicendum. Hec ille. Insuper Bonauentura simpliciter tenet, quod iam dicti psalmi ante missam a sacerdote dici debeant; qui eciam ortatur ad oracionem Summe sacerdos dicendum. Quippe consuetudo diuturnitate temporum et locorum continuata ac taliter approbata pro lege tenenda est his itaque iuxta consuetudinem uel statutum expletis.

Sacerdos altare sanctum accessurus lotis, ut est moris, manibus cum psalmo Iudica me, domine mox sacris ad hoc deputatis uestibus, quarum ritus, ait Hugo, partim a ueteri testamento assumtus partim a noui testamenti est patribus adiectus, cum solitis oracionibus et cuique congruentibus reuerenter se induat rememorans nichilominus attencius ea, que per uestes huiusmodi mistice designantur. Nichil est enim in his, quod a racione uacet, sicut beatus Ieronimus scribens Ad Fabiolam testis est . Insuper doctores reliqui hec singula misticando idipsum attestantur, sed et aliorum iam supra dictorum, quare sic fiant raciones, sunt multe, prout patet in RacionaliWilhelmi et alibi. Sunt autem generaliter sacerdotis in dumenta sex numero, quorum si sacerdos aliquod scienter intermitteret, criminaliter peccaret, non tamen irregularitatem incurreret; quibus indumentis taliter, ut iam dictum est, adornatus, mente simul et corpore decorus, ad altare uelut Christus ad crucem procedens.

Priusquam gradus eiusdem ascendat sacrumque officium incipiat, secundum Wilhelmumse ad ipsum altare reuerenter inclinat et de suis peccatis asstantibus confessionem facit iunctis manibus psalmum Iudica me, deus, et discerne causam meametc. ex institucione Celestini papepremittendo, quem eciam de sanctuario ad altare procedendo in uia dicere potest. Post hunc psalmum secundum Inno cenciumsacerdos signat se cruce et hoc apte facit, cum dicit uersum Adiutorium nostrum ante Confiteor. Debet autem confessio ista, quia manifesta, secundum Innocencium, Wilhelmum et alios de ma nifestis dumtaxat fieri in genere et nequaquam in specie. At uero hanc ipsam confessionem facit ante altare uel stando aliquantulum inclinatus uel genua flectendo iuxta morem aliquorum premittens uersiculum Adiutorium nostrumetc.  Facta quoque pro se et circumstantibus oracione Indul genciam et remissionem peccatorumetc.  concludit ipsam confessionem, ut solitum est fieri, cum uersiculis et collecta pro peccatis et secundum ordinarium Romane ecclesieuersiculi isti dicuntur uidelicet: Deus, tu conuersus uiuificabis nos, Ostende nobis domine misericordiam tuam, Domine, exaudi, Dominus uobiscum et sequitur in ascen su ad altare oracio Auffer a nobis, domineetc. , quam mox sequitur oracio Oramus te, domine etc.  uel Tuam crucem etc. , de quibus inferius loco suo.

Hec autem confessio generalis, cum sit caritatis actus et ex caritate pro cedens contra uenialia directus ea sicut sua contraria delet, ut habetur De penitencia distinccione 4ta de quottidianis, et sic ualet ad uenialium remissionem quantum ad culpam et quandoque eciam quantum ad penam. Nam tanta potest esse caritas et contricio sic confitentis, quod ipse ab omni pena uenialium liberatur; que eciam plerumque delentur per actum feruentem contemplacionis in deum, ubi quemadmodum guttule aque statim a uehementi flamma totaliter consummuntur, ut nichil de eis remaneat nec culpa nec pene reatus.Sunt preterea quedam alia remedia contra uenialia or dinata, quibus delentur secundum magis et minus iuxta maiorem uel minorem deuocionem utentis eisdem, ut innuit sanctus Thomas. Sed nota pro iam dictis de confessione secundum sanctum Thomam in 4to distinccione XXI, quod duplex est confessio generalis: Nam quedam est sacramentalis, qua scilicet aliquis confitetur sacerdoti in secreto quedam peccata, que meminit, et alia ueni alia in generali. Et tunc talis confessio ualet ex 4or ad remissionem uenialium quantum ad culpam et quantum ad penam uel in toto uel in parte, scilicet ex contricione confitentis, ex humilitate confessionis, ex oracione sacerdotis, inquantum est quedam persona conmunis, et ex ui clauium. Alia est confessio generalis non sacramentalis, que fit publice coram multis in ecclesia ut in prima et in conpletorio et ante missam. De qua hic et hec habet efficaciam ex tribus primis et non ex 4to, scilicet ex ui clauium, et propterea non subiungitur in prima et in conpletorio et in hoc loco absolucio nec satisfaccionis iniunctio, sed oracio solum scilicet Misereatur tuiet Indulgenciam peccatorum.

Uerum quod secundum Thomam ubi supra distinccione 16aad confessionem sacramentalem uenialium singulariter, in quantum talia nemo obligatur, cum per solam cordis contricionem possint deleri nisi, ut aliqui autumant, in casu, quo quis mortalia non habet, tunc ex precepto ecclesie de confitendo tempore statuto uenialia confiteri tenetur. Quod tamen Scotus aperte improbat dicens, quod, quantum est ex statutis ecclesie generalibus, non tenetur homo ad confessionem uenialium in quocumque casu nec in iam predicto casu ecclesia specificauit preceptum de confessione et racionabiliter, quia ipsa utitur sacramento penitencie tamquam 2a tabula contra naufragium. Quod non est in uenialibus nec aliquis tenetur ad contricionem de uenialibus, ymmo in actu uenialis peccati moriens saluabitur, uapulabit tamen.

Uerumtamen, ut dicit Bonauen tura, utile et conueniens est ea confiteri maxime uiris perfectis, quia pena pro illis debita minuitur ui clauium aut, ut dictum est, penitus ab oletur. Denique secundum beatum Ambrosium: Si quis de peccatis uenialibus dolere et penitere rennuit uel contemnit, tantum peccare uidetur, quantum si in mortalibus constitutus sacramentum indigne summeret. Unde eciam beatus Augustinus: Si, inquit, cepisti fluctuari, confitearis motum, ne plangas ruinam.Nichil enim secundum eundem est adeo ueniale, quin fiat mortale, si placet subaudi per consensum deliberatum.Si quis mordeatur uero ueniali peccato peccandi, tamen uolun tatem de cetero non habeat, satisfaciat lacrimis et oracionibus de diuina pietate et misericordia confidens intrepidus accedat et securus, ait idembeatus Augustinus. Preterea contingit casus, in quo dicunt necessario confiteri uenialia, uidelicet quia quis dubitat probabiliter, utrum sint mortalia uel uenialia peccata. Et tunc, si non confiteretur, discrimini se submitteret, et ergo confiteri debet ea, sicut iacent in consciencia sua, et iudicium sacerdoti relinquat, utrum sint mortalia uel uenialia peccata.

Sed est ibi notanda sancti Thome sentencia, qui dicit, quod peccata uenialia dupliciter accipi possunt: uno modo prout sunt preterita; alio modo prout sunt actu exerci tata. Primo quidem modo peccata uenialia nullo modo impediunt effectum huius sacramenti. Potest enim contingere, quod aliquis post multa peccata conmissa uenialia deuote accedat ad hoc sacramentum et plenarie huius sacramenti consequatur effectum. 2o autem modo peccata uenialia non ex toto impediunt effectum huius sacramenti, sed in parte. Nam effectus huius sacramenti non solum est adepcio habitualis gracie uel caritatis, sed eciam quedam refeccio spiritualis dulcedinis. Que quidem impeditur, si aliquis accedat ad hoc sacramentum mente distracta per peccata uenialia, non autem tollitur augmentum gracie habitualis uel caritatis. Unde ille, qui cum actu uenialis peccati accedit ad sacramentum hoc habitualiter, quidem manducat spiritualiter et ideo habitualem graciam huius sacramenti percipit non autem actu alem. Hec Thomas.

Ex his igitur uerbis colligere possumus, quod aliquis existens sine mortali peccato et accedens ad hoc sacramentum in peccato ueniali et tamen faciens, quod in se est, uidelicet dolendo de hoc et per oraciones de uotas ad illud, prout ualet, se aptando, et talis non sentit actu alem deuocionem in percepcione sacramenti habitualiter, tamen manducat spiritua liter et ideo habitualem effectum huius sacramenti percipit. Et quamuis peccata uenialia non tollant effectum huius sacramenti, ut premissum est, tamen maius bonum est, si homo per confessionem et per alia remedia eciam ab huiusmodi peccatis se studeat emundare, quia quanto quis cum maiore puritate cordis ac corporis ad hoc sacramentum percipiendum accesserit, non dubium, quin maiorem graciam et uberiorem fructum spiritualium bonorum ex hoc re portabit. Uerecundum namque debet esse anime deuote, cum ad celeste sacramentum sumendum accesserit, ne celestis sponsus ad ipsam ueniens aliquam maculam cuiuscumque peccati eciam uenialis, quantum possibile est, inueniat, quia per conmunionem sacram illi copulatur, cuius pulchritudinem sol et luna mirantur.

Porro infra confessionem predictam ac eciam alias sepius in misse processu secundum Wilhelmum sacerdos manus coniungit, que manuum iunctiones deuocionem signant. Et quia illa in aliquo est maior, in aliquo est minor, ideo certus manuum iunctionis numerus non est determinatus. Rursus sacerdotis manuum iunctio signat omnium bonorum a deo influencium in ipso humilitatem et coniunctionem. Et quia infinita bona infinitis et indeterminatis moribus possunt a deo procedere, ideo eciam sacerdotis manuum iunctionis numerus determinatus non est. Hec Wilhelmus, qui tamen non negat, nec eius dictis contrarium extat, si talium aliquis iunctionum specificacio fiat, quemadmodum eciam practica plurimorum obseruat.

De coniunccione manuum, que obseruari debent in missa

Fiunt namque huiusmodi manuum iunctiones in missa regulariter a sacerdote celebrante, quocienscumque se inclinat ante uel super altare. Item interim, qui legit ewangelium per totum. Item in omni cantico misse. Item in collectis, secretis et ad ultimum per dominum in conplendis. Item ante ewangelium ad uerba Iube, domine, benedicere. Item ad Et in terraet patrem omnipotentem per totum quemadmodum in aliis canticis. Item ad oracionem In spiritu humilitatis. Item in fine prefacionis ad Sanctus. Item ad Te igitur usqueuti accepta. Item in Memoriis pro uiuis et defunctis. Item antequam leuat sacram hostiam, cum dicit: Fiat dilectissimi. Item post eleuacionem ad uerba offerimus preclare maiestati tue. Item ante Pater noster, cum dicit: Et prestas nobis; et quando accipit hostiam a patena, ut frangat super calicem, et quociens uadit a libro usque ad medium altaris, similiter quando reuertitur ad librum dicto Dominus uobiscum. Item quocienscumque se uertit ad populum. Similiter, quando dicit Confiteor ante altare, et conpleta missa, quando dicit oracionem Placeat. Tantum de his. Fiunt autem omnes huiusmodi manuum iunctiones ante pectus exceptis perpaucis, ut inferius patebit.

De inclinacionibus profundis in missa seruandis

Inclinaciones uero sacerdotis in officio misse secundum morem quarundam ecclesiarum , ut ait Wilhelmus, sub certo numero perstringuntur, quando regulariter octo uicibus profunde ante altare et XIII uicibus mediocriter super altare inclinat, quorum racionem numerorum uide in Racionali diuinorumeiusdem. Possunt autem iuxta huius numeri taxam inclinaciones iam dicte taliter distribui, ut de profundis, que fiunt genua aliquantulum curuando et caput simul cum toto pectore deuote inclinando. Prima fit post Confiteor ad altare ascendendo et ipsum osculando, quando dicit: Oramus te, domine, ut per merita sanctorum, quorum reliquie hic sunt, et omnium sanctorum tuorum in dulgere michi digneris omnia peccata mea per Christum dominum nostrum uel Tuam crucem adoramus domineetc. 2afit in oblacione panis et calicis ad uerba In spiritu humilitatis et in animo contrito. 3a post ewangelium, cum dicit: Suscipe sancta trinitas. 4ta, cum dicit: Te igitur, clementissime pater. 5ta, cum dicit: Hanc igitur oblacionem seruitutis nostre. 6ta, cum dicit: Supplices te rogamus. 7ma post Agnus dei, cum dicit: Domine Ihesu Christe, qui dixisti apostolis tuis. 8ua, cum dicit: Domine Ihesu Christe, fili dei uiui, qui ex uo luntate patrisetc.  Et cum dicit: Percepcio corporis et sangwinisetc.  Fit eciam profunda inclinacio ante missam in accessu ad altare, similiter in missa post consecracionem panis et calicis, priusquam eleuantur ad utrumque, similiter postquam in altari relocantur. Item circa summcionem ipsius sacramenti ad utrumque. Item post missam ad oracionem Placeat tibi sancta trinitas ac eciam in recessu de altari. Hec de profundis inclinacionibus iuxta numerum preassignatum. Fiunt tamen plures uel pauciores iuxta diuersorum diuersos mores.

De inclinacionibus mediocribus in missa seruandis

At uero de inclinacionibus mediocribus, que fiunt cum capitis et scapularum inclinacione ad numerum pretaxatum. Sit prima ad Gloriam patri in introitu misse; 2aadAdoramus te in Ymno angelico; 3a ad Suscipe deprecacionem nostram; 4ta, quando lecturus ewangelium dicit: Munda cor meum et labia mea, omnipotens deus;qui labia Ysaie prophete calculo mundasti ignito, ita me gratuita miseracione dignare mundare, ut sanctum ewangelium tuum digne et conpetenter ualeam annunciare per Christum dominum nostrum uel Dominus sit in corde meoetc. ; 5ta ad Gloria tibi domine ante ewangelium; 6ta in symbolo ad uerba Qui cum patre et filio simul adoratur; 7ma, quando ad populum se uertendo dicit: Orate pro me fratres; 8ua ad Gracias agamus domino deo nostro; 9na, cum dicit: Sanctus usque ad Benedictus; 10ma infra oracionem Quam oblacionem; 11ma ante consecracionem ad illa uerba ut nobis corpus; 12ma ante Pater noster, cum dicit: Et prestas nobis; 13ma, quando dicit: Agnus dei. Fiunt eciam inclinaciones mediocres deuote ad nomina Ihesus et Maria, quocienscumque leguntur uel audi untur in missa. Hec de inclinacionibus, que in misse officio et sacerdote celebrante conmuniter seruande sunt.

De osculis in missa faciendis et ubi et quando

Porro de osculis super altare faciendis dicit idem Wilhelmus, quod fieri debent eciam sub certo numero uidelicet nonies, et sacerdos facit ea tribus temporibus. Primo enim facit quedam oscula ante collocacionem hostie et calicis, scilicet quando primo altare ascendit. Et quando ad primam collectam uult dicere: Dominus uobiscum. Et iterum post ewangelium, antequam dicit: Dominus uobiscum. Et hec oscula facit, ut fiat dignus minister in sacrificando. 2o facit alia post collocacionem calicis et hostie, priusquam conmunicet, scilicet ante digitorum locionem et postea dicturus: Orate pro me fratres. Et quando in canone dicit: uti accepta. Et quando dicit: Ex hac altaris participacione et finita oracione illa Domine Ihesu Christe, qui dixisti etc. . Que quidem oscula facit, ut sit iustus in Christi corpus recipiendo. 3o facit alia, postquam conmunicauit, unum uidelicet dicturus: Dominus uobiscum, quando dixit post conmunionem, et hoc est in ordine nonum. Osculatur eciam post missam altare conpleta oracione Placeat tibi sancta trinitas, ut sufficiens inueniatur in gracias deo pro receptis beneficiis referendo.

Uerum oscula, que fiunt ante collocacionem hostie et calicis, et ea, que fiunt post conmunicacionem, fiunt super altare uidelicet in medio eius. Oscula uero, que fiunt post calicis et hostie collocacionem et antequam conmunicet, fiunt a sinistris calicis prope hostiam. Quorum quidem osculorum eorumque diuersitatem racionem quere in Racionali diuinorum! Fiunt autem oscula ipsa semper demissis manibus super altari, secundum aliquos signo crucis premisso.

Osculatur eciam a multis altare cum signo crucis, quando se iam parant ad legendum ewangelium dicendo Pax mecum, similiter textus ewangelii in libro post eius leccionem, ut in nuit Innocencius. Et secundum morem multorum osculatur ymago crucifixi in libro missali ante incepcionem introitus et post Sanctus ante incepcionem canonis et post Agnus dei ad pacem et similiter in fine misse post ultimam conplendam.

De manuum in missa eleuacione et extensione earundem

Preterea circa manuum brachiorumque extensionem est notandum, quod semper ele uat manus sacerdos mediocriter ita, quod eleuacio manuum non proten datur ultra humeros nec minus deprimatur. Sit quoque distensio in latum semper moderata et equalis in missa et hoc, siue stet uersus altare siue se uertat ad populum, preterquam in oracione Unde et memores, domine. Ibi enim specialiter fit conmemoracio dominice passionis, ad quam significandam fit extensior et prolixior alciorque brachiorum distensio ad modum crucis usque ad uerba offerimus preclare maiestati tue. Tunc enim manus reiungit in summitate frontis et deponit ad faciendum cruces.

De signo crucis et quociens in missa sacerdos crucis signo signare se debeat et qualiter crux formanda sit

Signaculo crucis ante faciem se signat semel ante missam dicendo Adiutorium nostrum in nomine domini ante Confiteor et quater in missa. Primo post Sanctus, cum dicit: Benedictus, qui uenitetc. 2o in canone ad uerba ut in omnibus proteccionis tue mun iamur auxilio. 3o in oracione Hanc igitur ad uerba ab eterna dampnacione nos eripi. 4to post eleuacionem in oracione Supplices te rogamusad uerba omni benediccione celesti et gracia repleamur. Et istas 4orsignaciones facit cum digitis. Rursus 5to post Pater noster in fine oracionis Libera nos signat se cum patena ad uerba Et ab omni per turbacione securietc. 6to, quando uult summere corpus domini, signat se cum eodem signo crucis dicendo Corpus domini nostri Ihesu Christietc.  Similiter, quando uult summere sangwinem, signum crucis cum calice facit ante se dicendo Sangwis domini nostri Ihesu Christietc.  Item in fine misse ante benediccionem ad uersum Adiutorium nostrum.

Preterea lecturus ewangelium, cum dicit Dominus sit in corde meo et in labiis meisetc. , signo crucis secundum Innocencium, Wilhelmum, Beleth et Alexandrum signare se debet in fronte, in ore pariter et in pectore,quorum raciones uide secundum Heinricum de Hassia. Signat primo librum, 2o frontem, 3o labia, 4to pectus, et istorum signorum raciones ponit, quas uide, si placet. Quidam autem, ut ait Wilhelmus, se tantum signant in fronte et pectore quasi in utroque superliminari, scilicet anima et corpore. Debet eciam secundum Innocencium et Belethsignare librum et osculari, quasi dicat: Hic est liber crucifixi, per quem reconciliacionem accepimus.

Porro signum crucis, ut ait idem Innocencius, tribus digitis expri mendum est. Nam et sub sancte trinitatis inuocacione exprimitur, de qua propheta: Qui appendit tribus digitis molem terre. Debet eciamsecundum eundem Innocenciumtractus fieri a superiori ad inferius, id est a fronte capitis usque ad pectus, et a dextera protendi ad sinistram, id est a scapula dextra usque ad sinistram, et hec, cum nos ipsos consignamus. Cum uero alios aut aliud a nobis signo crucis benedicimus, a sinistra in dextram hunc tractum producimus. Quidam tamen signum crucis semper a sinistris ad dexteram producunt, ut tam seipsos quam alios uno pariter et eodem modo consignent. Constat autem, quando super alios signum crucis imprimimus, ipsos a sinistra consignamus in dexteram. Uerum, si diligenter attendant, signum crucis super alios a dextera producimus ad sinistram, quia non signamus eos quasi uertentes dorsum, sed faciem presentantes. Hec Innocencius, qui eciam raciones iam dictorum assignat. Cui quasi in eisdem uerbis concordat in omnibusAlexander de Halis. Iohannes Beleth eciam ambos modos cum suis racionibus recitat et nullum refutat. Denique multi manu integra signa crucis faciunt, quos Heinricus de Hassia redarguens dicit eos crucis et digitorum ignorare misterium. Docet quoque duobus digitis adminus, ut puta indice, qui designat prudenciam, et medio, qui significat iusticiam, crucis figuram formandam, quod eciam conmuniter seruatur. Nam duobus his di gitis quasi omnes benedicere et crucem formare consueuerunt. Raciones ad hoc dantur quam plures. Ergo sic fieri licitum est.

Quod autem quidam cruces faciunt tam breues, ut uix crucis figura possit deprehendi, mo uentes dumtaxat digitos et brachium modicum uel nichil, doctor pretactus acriter reprehendit, sed et nimis longas nequaquam conmen dat. Similiter eos, qui signa huiusmodi faciendo nimis festinant, tamquam uanos et leues redarguit. Ergo medium seruetur et iuxta formam predescriptam modus teneatur et reuerenter ac deuote ipsa crucis signa formentur.

Prosecucio misse cum sua practica et primo de introitu

Officium misse in sex partes principales a quibusdam diuidi consweuit, ab aliis uero in 4or et ab aliis tantum in tres, ab aliis uero in plures quam in sex, subdiuisiones quoque faciunt suo modo quam plurimas. At uero exposicioni aut misticacionibus eorum, que inibi geruntur, quia nunc sunt supra numerum mulitiplicate suntque codices et carthe his satis undique replete, hic nolo aliquatenus intendere nec eis ullam operam dare, sed ordinem dumtaxat et practicam gestuum et signorum ac aliorum agendorum tradere et, qualiter in eis sit rite procedendum, formulam in plano ponere iuxta patrum tradiciones antiquas, qui auctoritate plurima suo tempore prediti erant simul et racione omnipharie pollebant, quos et imi tari conuenit et in huiusmodi diligenter obseruare; et quia his, ut iam dixi, principaliter intendere curaui, idcirco sectiones huiusmodi seu particiones, que fieri sunt solite, in hoc opere penitus refutaui.

Itaque traditis et obseruatis de gestibus et ritibus prescriptis, qualiter et quando sic fieri expediat, est nunc ulterius procedendum et de ipso officio uel quantum ad ea, que in eo leguntur et dicuntur, quo ordine, modo et forma hec debeant fieri, deinceps erit disserendum. Postquam ergo sacerdos osculatus fuerit altare conpleta oracione Oramus te domine uel Tuam crucem, iam processurus ad cornu altaris dextrum se transfert, ubi tam ipse quam omnes presentes suas animas dila tare satagant amploque fidei sinu tenere memoriam incarnacionis, natiuitatis, passionis, resurreccionis et ascensionis domini nostri Ihesu Christi et memoriam omnium sanctorum, qui eum ab inicio mundi uotis expectauerunt, gestis prefigurauerunt dictisque aut scriptis prophetauerunt, et in quorum contemplacione debet ipse sacerdos pre ceteris corde et animo in deum suspensus cum ingenti desiderio in uocem erumpere et introitum misse iunctis manibus iuxta morem legendo decantare. Ubi notandum, quod aliqui, priusquam introitum incipiant, premittunt uersum Domine, labia mea aperiesetc. , alii uersum Adiuto rium nostrumetc. , alii dicunt: In nomine patris et filii et spiritus sancti. Sed Albertus magnus hic dicit, quod ardor suspirancium antiquorum sanctorum conpulit pocius ad clamorem quam ad oracionem. Ideo missa non incipit a precibus sicut alie canonice, ut dicatur: Domine labia mea uel Deus in ad iutorium meum intende uel Conuerte nos, deus salutaris noster, sed subito totus chorus nichil premittendo prorumpit in clamorem ad desiderium dominici aduentus exprimendum, quod eciam similiter facit sacerdos, qui tenet Ordinem Romanum, qui animo desideranti introitum exordiens in uocem prorumpit nil premittendo quam animum erectum in deo.

De Kyrie eleyson

Repetita iuxta morem antiphona introitus mox subiungit sacerdos dicens Kyrie eleyson, Christi eleyson, Kyrie eleyson quidlibet horum triplicando, ut sic nouies dicantur, cuius raciones uide in Wil helmo, Innocencio, Allexandro, sancto Thoma, Heinricus de Hassia, qui sunt in sententia conformes. Sed Albertus Magnus beatos Dyonisium et Ambrosiumimitando assignat alias raciones, que eciam uidentur magis efficaces. Qui eciam racione persuadet, quare non Iesu eleyson, sed Christe eleyson dici conueniat.Est autem Kyrie eleyson sermo grecus duarum diccionum magne uirtutis et efficacie, ut legitur in quibusdam miraculis sanctorum Basilii et Germani factis uirtute huius sermonis; et secundum Aexandrumkyrie, id est domine, est uocatiuus huius nominatiui kyrius, id est dominus, et eleyson, uel secundum Iohannem Ianuensemheleyson cum aspiracione ualet tantum sicut miserere, unde Kyrie eleyson, id est domine miserere, quod eciam Innocencius,Wilhelmus et alii multi interpretati sunt.

De Gloria in excelsis et quando dici debeat

Igitur antiphona introitus et Kyrie eleyson cum Christe eleyson suo ordine et numero expeditis, per que secundum Heinricus de Hassiaex recor dacione dominici aduentus et proprie fragilitatis recognicione mens interna deuocione non modicum inflammatur, merito in ipsa sequi debet exultacio et leticia spiritualis sic feruens, ut eciam ad exteriora prorumpat; et hec per Gloria in excelsis deo denotatur cum sequentibus additis per beatum Hylarium , ut Iohannes Beleth, Allexander de Halis et alii multi asserunt,quibus tamen Albertus Magnus plane contradicit, , sed et Inno cencius papa ea a Thelesphoro papa , alii uero a Symacho papa tradunt fuisse adiecta.

Dicitur autem iunctis manibus ante medium altaris per totum. Dici uero et cantari debet generaliter, quemadmodo Symachus papa instituit, omnibus dominicis diebus preterquam in Aduentu domini, cuius omissionis racionem uide in Racionali. Item a Septuagesima usque ad Pasca eciam non dicitur, prout habetur De consecracione distinccione 1a, hii solummodo hymni. Item dicitur a die Natalis domini usque ad octauas Epiphanie quottidie preterquam in die Innocentum, quando idem festum non uenerit in diem dominicum. Item dicitur in omnibus festiui tatibus sanctorum plenum officium habencium. Item infra octauas sollemnes, eciam si de aliquo alio sancto agatur officium. Item ex institucione Bonifacii pape in Cena domini; item in uigilia Pasce et a die Resurreccionis usque ad octauas Penthecostes quottidie exceptis diebus Rogacionum;et generaliter, ut dicit Allexander, secundum consuetudinem ecclesie Romane, quandocumque Te deum laudamus in matutinis habetur, Gloria in excelsis in missa illius officii, unde facte sunt matutine, dicitur et non alias nisi in cena domini et in uigilia Pasce. Hec ille.

Excipiuntur eciam ab hac regula dies dominici supradicti. Ceterum, quando in diebus non festiuis aut sollemnibus missa dicitur in honorem sancti spiritus uel beate uirginis uel sancte crucis iuxta constitu cionem Innocencii III.Gloria in excelsis non dicitur nec Credo, ut sit differencia inter festum et conmemoracionem, Extra, De celebracione misse, capitulo Consilium. Idem intelligatur de aliis missis uotiuis angelorum aut quorumcumque sanctorum. Sed consuetudo quarundam ecclesiarum et eciam sacerdotum celebrancium iam dictis tenet contrarium precipue cum missa de uirgine gloriosa in die sabbati propter plurima ipsius priuilegia et maximas prerogatiuas singulares. Idem eciam seruatur in nonnullis uotiuis missis de sanctatrinitate, de sancto spiritu, de corpore Christi et de quibusdam sanctis, quod quidem puto non fore illicitum.

Denique credo et sine preiudicio dico, quod, quando misse pretacte aut alie in priuato leguntur, ipse ymnus angelicus iuxta deuocionem et sacerdotis beneplacitum licite possit haberi. Quod eciam de Credo in missis , quibus id conpetit, in priuato licite fieri posse non dubito.

De Dominus uobiscum et sibi coherentibus

Proinde cordis humiliacione in Kyrie eleyson obtenta similiter mentis ereccione et leticia in Gloria in excelsis deo, si fuerit dicendum, potest conuenienter et confidenter proponi ad deum oracio.

Hinc sacerdos stans ad medium altaris se uertit ad populum dicens Dominus uobiscum. Quo dicto statim reuertitur, eciam stando ad medium altaris dicit Oremusuel secundum aliquos ad librum, qui est in dextro cornu altaris, se transfert et ibidem dicens Oremus oracionem seu oraciones concludit.

Quando uero habentur prophecie, stat ad dextrum cornu et non uertens se ad populum ab solute incipit Oremus sine Dominus uobiscum dicendo Flectamus genua; ubi debet et ipse flectere; facto autem modico interuallo surgens dicat: Leuate. Deinde prosequitur collectam eleuando aliquantillum manus cum extensione mediocri. Qua finita legit leccionem unam uel plures singulis leccionibus singulas collectas premittendo, in quibus omnibus idem modus seruatur, preterquam in ultima, que epistulam precedit, in qua semper uertendo se ad populum dicit: Dominus uobiscum in forma, ut supra est dictum.

De uertendo se ad populum

Et est ibi notandum, quod sepcies in missa sacerdos salutat populum et quinquies se uertit. Quocienscumque autem se uertit ad populum, secundum Wilhelmum semper ad dextram se uoluit et ad eandem partem se similiter reuoluit excepto quando dicit: Orate fratres, ubi reuoluendo se tendit ad sinistram. Horum raciones singulorum iam dictorum uide in Racionali diuinorum, ubi eciam dicit Wilhelmus , quando se uertit dicendo Orate, premittit sub silencio Dominus uobiscum. Quod eciam et aliqui obseruant.

Debent autem iam dicte uoluciones et reuoluciones fieri singule in medio altaris, quamuis aliqui dicendo Oremus ante collectas in cornu altaris, ubi ipsas collectas dicunt, reuoluciones has faciant, quod eciam racione non caret et fieri licite potest.

De numero collectarum

Ubi notandum, quod secundum Innocencium, Wilhelmum, Allexandrum, Albertum Magnumet alios multos numerus collectarum in missa septenarium excedere non debet. In numero tamen minori et impari utputa quinque aut tres aut una possunt licite haberi.

Unde beatus Gregorius uidens, quod in numero collectarum sacerdotes modum excederent, ordinauit officium multa resecans, mutans et apponens. Statuitque, ut impares dicerentur in numero una uel tres uel quinque uel septem et ultra septenarium nulla diceretur. Huius numeri imparis causas ipse assignat.Gregorius dicit enim, quod diuisio causa est multitudinis in omnibus, par autem numerus in duo equa est diuisibilis et sic multitudinis causa et ideo binarius causa est multiplicacionis et diuisionis, quia omnia, que in multa uadunt, primo per duo diuiduntur, quia binarius ab unitate, que causa indiuisionis est, primus recedit. Hec ille. Quare autem una uel tres uel quinque uel septem regulariter dici debeant et non plures, prenominati doctores multas raciones assignant. A quibus tamen Albertus Magnus recedit eorumque raciones omnino confutans alias huiusmodi numeri seruandi ponit raciones magis ualentes.

Et nota secundum Iohannem Beleth et Wilhelmum, quod in missa, que dicitur pro uiuis, si collecta additur pro defunctis, debet esse penultima. In missa uero pro defunctis potest addi collecta non solum Omnipotens sempiterne deus, qui uiuorum,sed et alia de sanctis, que eciam penultima sit. Qualiter concludende sint ipse collecte, alibi satis est dictum.

Et additur post finem Amen, quod dicitur a ministro uel populo uel ipsomet sacerdote. Et quoniam hebreum est, potest secundum Rabanuminterpretari in latinum, id est uere, fideliter, uerum est uel fiat.

Deinde conpletis oracionibus sacerdos legit epistulam in eodem loco manens, id est in dextro altaris cornu, secundum Petrum Altissiodorensem in dextera parte ecclesie, ac desuper graduale , quod secundum Wilhelmum significat opera uite actiue et luctum presentis uite. Post quem consolacio sequitur,unde mox Alleluia subinfertur. Beati namque, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur.Est autem alleluia nomen hebraicum designans pocius quam exprimens ineffabile gaudium angelorum et hominum in eterna felicitate letancium. Unde et aliquando Sequencia sequitur iubilum designans secundum Wilhelmum,qui est eternus et in effabilis conmunis hominibus et angelis, quas Nicolaus papa cantari uel instituit uel concessit.

Sane in diebus luctus utputa a Septuagesima usque in Pasca reticetur Alleluia et Tractus dicitur, quia in tempore meroris est nulla uera leticia. Et tempore tristicie, ait Innocencius, non debet carmen leticie decantari.

Secundum Honorium uel Bedam in De gemma anime graduale significat eos, qui in uita actiua Christo seruiunt, quia in scala caritatis de uirtute in uirtutem ascendunt. Alleluia significat eos, qui in uita contempla tiua Christum laudant. Sequencia angelorum et hominum iubilacionem in regno celorum deum eternaliter laudancium insinuat.

At uero insignis ille et precelsus doctor Rupertus Tubicensis in suo Racionali:Graduale, inquit, penitencie respicit lamentum et dicitur a gradibus humilitatis. Alleluia secundum eundemconcorditer cum Innocenciolatine lingwe peregrinum est, cuius misterium uelut quiddam gaudii stillicidium de diuiciis superne Ierusalem primum in mentem patriarcharum et prophetarum, post in apostolorum plenius ora per spiritum sanctum delapsum est. Significat enim eternum et angelorum et beatarum animarum conuiuium, quod est semper laudare deum et presentis semperque uidentis uultus dei nouum sine fine cantare miraculum. Ad quod uite presentis inopia nullatenus aspirare meretur, scire autem, ubi sit, et pregustare illud atque gaudio spei sitire et esurire; quod gustaueris; hec illa, que dicitur sanctorum, in hac uita perfeccio est.

Quapropter non interpretatum hoc hebraicum nomen remansit, ut peregrinum ab hac uita gaudium peregrinum nichilominus signaret pocius quam exprimeret uocabulum. Quoniam igitur future beatitudinis quasi proprium est uocabulum, iure eo tempore magis fre quentatur, quo resurgens dominus eiusdem beatitudinis spem nobis propinauit et promissum. Hec ille.

Nota hec, quod, sicut dicit Augustinus in 2o libro De doctrina christiana, hebrea uerba non interpretata sepe inuenimus in sacris libris sicut Amen, Alleluia, Racha et Osanna, et siqua sunt alia, quorum partim propter sanctiorem auctoritatem, quamuis interpretari potuissent, seruata est ab apostolis proprie lingwe antiquitas, sicut sunt Amen, Alleluia, partim uero in aliam lingwam transformari non potuisse dicuntur, sicuti Racha et Osanna.Consonat his Rabanus in uerbis consimilibus, qui eciam addit, quod hec duo uerba, id est Amen et Alleluia, nec grecis nec latinis nec barbaris licet in suam lingwam omnino transferre uel alia lingwa nunciare. Sunt enim tam sacra, ut eciam Iohannes in Apokalipsi dicat spiritu reuelante se uidisse et audisse uocem exercitus celestis tamquam uocem aquarum multarum et tonitruum maximorum dicencium Amen et Alleluia; ac per hoc sic oportet in terris utraque dici, quemadmodum in celo resonant; uerum quod Augustinus, Hylarius, Gregorius, Ieronimus, Ambrosius, Petrus Altisiodorensis et Petrus Comestor ly Alleluia diuersimode exponunt, sed nunquam est satis.

De ewangelio

Sanctum ewangelium secundum Rupertumprincipale est omnium, que dicuntur ad misse officium. Sicut enim caput preminet corpori et illi cetera membra subseruiunt, sic ewangelium toti officio preminet et omnia, que ibi leguntur uel canuntur, intellectuali racione illi consenciunt. Concordat Innocencius in eisdem uerbis, qui et addit hoc inquiens: Scilicet ewangelium est uerbum uerbi, sermo sermonis, sapiencia sapiencie,paradisus deliciarum, ortus aromatum, cella uinaria, cenaculum magnum, mensa proposicionis, quadriga Aminadab, turris Dauid, gazophilacium templi, thesaurus patrisfamilias. Hic est fons ortorum, puteus aquarum uiuencium, que fluunt impetu de Lybano. Sacerdos igitur, ut ait idem, purum corde, mundum ore, castum opere se studeat exhibere, quatenus sacrosanctum ewangelium possit digne proferre. Hec ille.

Itaque iam lecturus ewangelium procedit ad altaris medium ibique stans coniunctis manibus ac mediocriter inclinatus dicit: Iube, domine, benedicere moxque subiungit oracionem Munda cor meum uel Dominus sit in corde meoetc. Interim signo crucis, ut supra est dictum, se muniens et altare osculans cum cruce dicendo Pax mecum iuxta ritum aliquorum uadit ad cornu altaris sinistrum, ubi stando reuerenter coniunctis manibus dicit Dominus uobiscum, deinde Sequencia sancti ewangelii cum signo crucis uersus librum, in quo lecturus est ewangelium.

Quo perlecto iterum facit crucem ad librum et osculatur textum ewangelii dicendoPer istos sermones sancti ewangelii indulgeat nobis dominus noster Ihesus Christus uniuersa delicta nostra. Amen.

Et nota, quod iste processus et ordo ab introitu et ante hucusque descriptus in priuatis missis dumtaxat locum habet. Nam in missis publicis et cum ministris in sacris uestibus sollemniter decantatis alie multe cerimonie et obseruancie sunt. Multe tamen plures sollemnitates in officio publico pontificis adhibentur, de quibus singulis tractare presentis intencionis non est, quemadmodum eciam superius in rubrica constat expressum neque deinceps aliter intendo.

De symbolo Credo in unum et in quibus missis sit habendum

Perlecto iam ewangelio maiore, que secuntur, egent intencione, quia uidelicet maiora continent salutis nostre sacramenta. Sicut enim, ut ait Rupertus, post domini passionem maiora quam ante carismatum dona gracia spiritus sancti largiente effusa sunt, sic post ewangelii leccionem maiora sacramenta ordinata sunt.

Mox ergo symbolum fidei, si dicendum est, dicitur, quod Damasus papa ex decreto sancte uniuersalis synodi Constantinopoli celebrate ad missam cantari instituit.Debet autem secundum Innocencium, Wilhelmum, Allexandrum in his solum sollemnitatibus ad missam cantari, de quibus aliqua fit mencio in ipso symbolo, uidelicet omnibus diebus dominicis, in Natali domini, Epiphanya, Cena domini, Pasca, Ascensione, Penthecoste, in omnibus festis sancte Marie, sancte crucis, angelorum, apostolorum, dedicacionibus ecclesiarum et conmemoracione Omnium Sanctorum; infra octauam Natalis excepto die Innocencium, in quo cantica leticie subticentur; in octaua tamen cantatur propter resurreccionis gloriam, quam octaua signat; infra octauam Epiphanie, Pasce, Ascensionis, Penthecostes, apostolorum Petri et Pauli, Assumpcionis beate Marie. Unde licet in Natali beati Iohannis waptiste et festo beati Laurencii symbolum non cantetur, in octauis tamen eorum cantatur eo, quod inter octauam apostolorum et assumpcionis adueniant. Et ad hoc in octaua Iohannis prefacio de apostolis et in octaua sancti Laurencii prefacio de Assumpcione cantatur.Hec omnia in eadem uerborum forma doctores pretacti, quibus, licet uerbis pau cioribus, consonant Honorius, Rupertus, Iohannes Beleth, Sanctus Thomas et Magnus Albertus . Addit quoque Allexander eciam festum ewangelistarum et dedicacionis altarium. Preterea dicitur et cantatur in festo sancte Trinitatis, in festo Corporis Christi et per eius octauam, in festo Transfiguracionis domini; item in octaua sancti Stephani eo, quod uenit infra octauam Iohannis ewangeliste; item in octaua Iohannis ewangeliste, in Conuersione sancti Pauli, infra octauas Natiuitatis beate Marie, in Kathedra sancti Petri, in festo sancti Iohannis ante Portam Latinam, in festo sancti Petri ad Uincula ac eciam in festis sanctorum Thimothei et Barnabe apostolorum. Et nota, quod, quando in diebus profestis aut ferialibus missa celebratur ad honorem beate uirginis uel sancte crucis uel sancti spiritus uel sancte trinitatis uel corporis Christi et ceteris, tunc secundum Wilhelmumnon dicitur Credo in unum.

Ego tamen in missis iam dictis, dum in priuato leguntur, iuxta deuocionem et beneplacitum sacerdotis addere Credo illicitum non puto, quemadmodum supra de Gloria in excelsis deo dictum est, quinymmo in eisdem missis, dum aliquando uotiue cantantur; quorundam usus idipsum obtinuit, qui tam Gloria quam Credo addere soliti sunt, quos ego reprehendere nolo.Dicto symbolo secundum Iohannem Belethin fine debet fieri signum crucis, quia est uerbum ewangelicum, sed abbreuiatum. Similiter in omnibus uerbis ewangelicis , ut idem ait, debet fieri signum crucis, ut in fine Pater et Gloria in ex celsis et Benedictus et Magnificat et Nunc dimittis et sicut Ewangelium sic eciam illa debemus stando legere et audire. Hec ille.

De offertorio seu offerenda

Symbolo dicto, si dicendum fuerit, alioquin post ewangelium sacerdos altari osculato uertit se ad populum dicens Dominus uobiscum, postea reuoluens se ad dexteram in altaris medio dicit Oremuset tunc incipiunt misse secreta et durant quasi usque ad finem et dicuntur secreta, quia secreta in se continent sacramenta uidelicet omnem modum passionis Christi. Et nota, quod, quamuis sacerdos hic dicat Oremus, non tamen inmediate orat, sed offertorium decantat, panem et uinum ad sacrificandum preparat, digitos lauat et in missa publica, que cum ministris solleniter canitur, thurificat et quedam alia intermediat, quasi secundum Wilhelmum facto dicat: Non cessat orare, qui non cessat bene facere,sed Innocencius, Allexander et Albertus alias et forciores huius mediacionis raciones assignant. Est autem notandum, quod ad istam oblacionem, ut rite perficiatur, quamplura necessario requiruntur, utputa calix et patena, panis et uinum, palle et corporalia, de quorum qualitate et substancia a multis multa sunt scripta, que ad presens iterare opus non est.

Uerum, quia panis et uinum sunt materialia ad hoc sacramentum conficiendum et sacrificium istud offerendum simpliciter necessaria, est firmiter et pro certo tenendum, quod panis debet esse de puro tritico et uinum de uite similiter purum, prout conmuniter et concorditer tradunt omnes katholici doctores. Nominatim uero et signanter de panis materia Innocencius, sanctus Thomas, Allexander, Bonauentura, Petrus de Tharens, Wilhelmus, Scotus et alii conmuniter dicunt in pane alterius speciei a tritico nequaquam posse conficere uel adminus probabiliter de hoc dubitant, quorum raciones uide suis in locis.

Albertusuero et Thomas de Argentina tenent, quod eciam in pane de spelta confici possit, et hii duo doctores insignes dubium quibusdam ingerunt et multos faciunt uacillare, sed in hac re tam graui et ardua maiorum doctorum ac numero et merito pociorum sentencie, auctoritati et racionibus est pocius adherendum, et sese discrimini graui exponeret, qui partem minus tutam eligeret et scienter in pane non triticeo conficere attem taret, quinymmo sic faciens adminus mortaliter peccaret nec eciam talis conficeret, ut expresse uult sanctus Thomas et alii multi. Traditur enim ipsemet Christus in pane triticeo confecisse et ecclesiam in eiusmodi pane primo ab apostolis normam conficiendi recepisse, quod eciam deinceps a sanctis patribus obseruatum et laudabiliter continuatum est. Debet eciam esse panis iuxta ecclesiasticam institucionem et uniuersalem ecclesie Romane ritum et consuetudinem azimus et sine fermento, quod quidem esse uidetur de necessitate ministri, sed non sacramenti. Preterea uinum uitis necessario exigitur, quod, ut purum ac inpermixtum et non conditum aut confectum nec turbidum existat, ualde dignum et congruum est.

Rursum corporalia esse debent de panno lineo puro ab episcopo consecrato, ut habetur De consecracione distinccione prima consulto, et debet habere secundum Innocencium, Wilhelmum, Albertum4or plicaturas in longum et tres plicaturas in latum, quarum plicaturarum raciones mistice assignantur.Palle eciam altaris debent similiter esse de lino et munde et secundum Wilhelmumadminus due totum desuper tegentes altare. Quidam tamen tribus pallis altaria solent operire, quod eciam melius placet et debent huiusmodi palle quemadmodum reliqua sacerdotis, quibus utitur ad missam, indumenta ante usum eorundem episcopalem recipere benediccionem. Unde De consecracione distinccione prima dicitur, quod uestimenta, quibus domino ministratur, sacrata debent esse et honesta, quibus in aliis usibus non est utendum quam ecclesiasticis et deo dignis officiis, tum propter uestimentorum significacionem, tum eciam propter earum prefi guracionem, que in uestibus legalium sacerdotum precessit. Uerum, qui sine talismodi uestibus celebrare presummeret, non idcirco irregulari tatem incurreret, sed grauiter peccaret; ubi tamen consuetum est cingulum non benedici, non credo, quod peccet celebrans sine cingulo benedicto, prout eciam Richardus et Scotus innuere uidentur .

De oblacione panis et calicis cum sequentibus

Iam dictis incidentaliter sic positis prosequendum est ulterius de oblacione panis et calicis. Itaque ad offerendum et preparandum sacrificium iuxta Officium et Ordinem Romanum explicato corporali sacerdos accipiens reuerenter patenam cum hostia ambabus manibus et mediocriter eleuatam dicit secundum Ordinem Romanum hanc oracionem: Suscipe, domine, sancte pater, omnipotens eterne deus, hanc inmaculatam hostiam, quam ego indignus famulus tuus offero tibi deo uiuo et uero pro innumerabilibus peccatis et offensionibus et negligenciis meis et pro omnibus circumstantibus, sed et pro omnibus fidelibus christianis uiuis atque defunctis, ut michi et illis proficiat ad salutem in uitam eternam. Amen.Qua oracione expleta deponit hostiam de patena super corporale et collocat eam cum signo crucis secundum Wilhelmum et directe in medio super crucem in consecracione altaris cum crismate factam, cuius raciones idem assignat. Patena quoque loco apto supponitur corporali, ita tamen, quod ipsius pars aliqua possit uideri. Postea fundens uinum et aquam naturalem calici, si prius non fecit. Nam aliqui hoc faciunt circa misse inicium ante uel statim post Confiteor; alii post epistulam iam lecturi ewangelium, quod quidem inconueniens non est. Uerum secundum intencionem Innocencii, Wilhelmi, Ruperti, Honorii, Allexandri, Bonauenture, Heinrici de Hassia aliorumque misse expositorum regulariter et ordinarie hoc loco fieri deberet , quod eciam Ordo Romanus obseruat; non tamen id uiciat nec confundit contraria consuetudo multorum. Denique oblaturi sacerdotes quam plurimi accipiendo patenam cum pane faciunt primo signum crucis super patenam cum pane dicendo Sanctifica, quesumus, domine, hanc oblacionem et presta, ut nobis unigeniti tui corpus fiat et tunc procedunt cum patena, ut supra, et idem faciunt cum calice.

At uero calicem preparando recipit sacerdos ampullam siue urceolum cum uino sine benediccione. Secundum Wilhelmum dicit tamen, si uult: In nomine patris et filii et spiritus sancti. Et sic fundit uinum ad calicem , quod quidem fieri debet in quantitate conpetenti et modica. Ubi interim aliqui dicunt: Ex latere saluatoris nostri Ihesu Christi exiuit sangwis pariter et aqua.Postea recipit ampullam cum aqua naturali et cum crucis signaculo secundum Wilhelmum benedicendo et ponendo aquam ad calicem dicit: Fiat hec conmixtio uini et aque pariter in nomine patris et filii et spiritus sancti. Sed secundum Ordinem Romanum fit cum ista oracione: Deus, qui humane substancie dignitatem mirabiliter condidisti et mirabilius reformasti, da nobis per huius aque et uini misterium eius diuinitatis esse consortes, qui humanitatis nostre fieri dignatus est particeps, Ihesus Christus filius tuus. Qui tecum uiuit etc. Et secundum Wilhelmumsacerdos missurus uinum et aquam in calicem prius debet modicum de utroque fundere in terram ad designandum, quod sangwis et aqua de latere Christi in terram fluxerunt. Debet autem ista iam dicta aque apposicio esse in paruissima quantitate, ita ut a uino penitus possit absummi, et dicit Allexander de Halis, quod in hac mixtione aque cum uino sufficiat de aqua guttula quantumcumque parua, dummodo ualeat a suo toto separari, et, ut dicit Wilhelmus, tantum debet de aqua apponi, ut a uino absorbeatur et uini saporem recipiat. Unde secundum Albertumnon est periculum quantumcumque modicum apponatur de aqua. Est autem periculum, si multum apponatur. Ponitur enim aqua solum ad significandum, sed una gutta tantum significat quantum mille anphore uel totum mare. Hec ille. Consonat iam dictis de aque quantitate dominus Bonauentura, qui eciam dicit aquam apponendam post offertorium, quando iam inchoantur sacra misteria, et hoc in missa sollemni. In priuata uero missa propter periculum obliuionis securius est ponere statim in principio misse. Hec ille. Ex quo dicto elicitur, ut supra tetigi, quod in principio misse conuenit, quinymmo expedit, calicem cum uino et aqua preparari non tamen offerri, quia hoc loco huiusmodi oblacio facienda est.

Facta uero aque cum uino admixtione modo iam dicto sacerdos calicem discoopertum ambabus recipit manibus mediocriter eleuatum et ipsum offerendo dicit secundum ordinarium Romanum oracionem: Offerimus tibi, domine, calicem salutaris tuam deprecantes clemenciam, ut in conspectu diuine maiestatis tue pro nostra et pro tocius mundi salute cum odore suauitatis ascendat. Amen. Et secundum Ordinem quidem Romanumcalix ponitur ad latus in parte dextra et cooperitur folio de panno lineo consecrato aut corporali plicato. Hostia uero seu panis oblatus ponitur in parte sinistra.Conmuniter tamen alibi, ut dicit Wilhelmus, hostia ponitur inter sacerdotem et calicem, quod eciam, ut Heinricus de Hassia testatur, usus plurimorum obseruatet est nunc temporis practica quasi apud omnes generalis his solummodo demptis, qui ordinarium Romanum sectantur. Singula autem predicta aliqua mistica designant, prout Innocencius, Wilhelmus, Rupertus, Allexander, Albertuset alii multi satis et clare exponunt, quod et similiter de omnibus et singulis sequentibus fieri liquido constat.

Denique secundum Innocenciumet Wilhelmum sacerdos accipiens patenam et urceolum, calicem et thuribulum, patenam cum hostia, urceolum cum aqua, calicem cum uino, thuribulum cum incenso in missa publica efficit super ea crucis signaculum, ut per uirtutem crucis omnes conatus dyabolice malignitatis effugentur nec contra sacerdotem uel sacrificium aliquo modo preualeant . Ob hoc eciam in modum crucis superducit et circumducit incensum in sacrificium et altare, quatenus et crucis signaculo et thuris in censo dyabolice fraudis malignitas extricetur.

De benediccione rerum oblatarum nec non locione digitorum cum sui ipsius oblacione deuota

Porro pane et calice pro sacrificio modo et ordine iam dictis preparatis ac ordinate locatis sacerdos ad medium altare conuersus coniunctis ante pectus manibus et secundum Albertum, Allexandrumet practicam plurimorum profunde inclinatus dicit secundum Ordinem Romanumoracionem: In spiritu humilitatis et animo contrito suscipiamur, domine, a te, ut sic fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo hodie, ut placeat tibi, domine deus.

Qua oracione finita se erigit et disiunctas manus super altitudinem capitis eleuans et extendens in summo reiungit easque taliter coniunctas de ponens signum crucis super hostiam et calicem facit interim dicendo oracionem: Ueni sanctificator, omnipotens eterne deus, et benedic hoc sacrificium tuo sancto nomini preparatum. Quam quidem oracionem eleuando et extendendo manus inchoat et deponendo ac benedicendo panem et uinum consumat. Quibus patratis caput eleuat et stans in medio altaris ipsum osculatur secundum Ordinem Romanum.

Sicque uadit ad dextrum cornu altaris ad sese amplius mundandum, ut magis sit dignus ad ea, quibus iam proximat, diuina misteria tractandum. Lauat igitur secundum Albertum, Allexandrumet Wilhelmum et iuxta Ordinem Romanum hoc loco iterum manus seu digitos in signum maioris mundicie et omnis carencie culpe.Hinc eciam lauando dicit hos uersus: Lauabo inter innocentes manus meas et circumdabo altare tuum, domine, ut audiam uocem laudisetc.  cum sequentibus addendo: Gloria patri et Sicut erat. Aliqua exemplaria habent, quod dicantur uersus iam dicti usque Glorie tue, sed primum seruatur conmuniter uerum, quod aliqui faciunt istam digitorum locionem post panis et uini oblacionem, prout eciam Innocencius faciendum tradere uidetur,alii inferius post lectam prefacionem et ante canonis incepcionem,ubi tamen post finem Sanctus et Benedictus nichil deberet mediare nec aliqua fieri interrupcio uerbo aut facto, sed continuo sine medio deberet subsequi Te igitur. Hinc tamen plurimorum generalis consuetudo prescribit, qui tunc iam dictam locionem facere consueuerunt, quod eciam reprobandum non est. Rursus facta locione et uersibus iam dictis cum Gloria patri finitis sacerdos ante medium altaris profunde inclinatus dicit more Romanooracionem: Suscipe, sancta trinitas, hanc oblacionem, quam tibi offerimus ob memoriam passionis, resurreccionis et ascensionis Ihesu Christi, domini nostri, et in honore beate Marie semper uirginis et beati Iohannis baptiste et sanctorum apostolorum Petri et Pauli et istorum, quorum reliquie hic sunt, et omnium sanctorum, ut illis proficiat ad honorem, nobis autem ad salutem, et illi pro nobis intercedere dignentur in celis, quorum memoriam facimus in terris, per eundem Christum, dominum nostrum.

Hac oracione conpleta osculatur altare et se erigens iunctis manibus et secundum Innocencium et alios capite inclinatus se uertit ad populum dicendo uoce aliquantulum eleuata: Orate pro me, fratres, ut meum ac uestrum sacrificium acceptabile fiat apud deum omnipotentem, cui secundum Wilhelmum aliqui premittunt secrete Dominus uobiscum. Alii dicendum asserunt: Domine, exaudi oracionem meam, quia tunc sacerdos orat, ut persona singularis licet oret pro toto populo. Ordo tamen Romanus nullum horum dicit.

Deinde regirando a dextra in partem sinistram uertit se ad librum, ubi mox dicit iunctis manibus collectas secretas totidem numero, quot ante epistulam dicte fuerunt. Nam, ut dicit Allexander, numero et ordini collectarum debet respondere per offerendam numerus et ordo secretarum et similiter post conmunionem. Quot enim dicte sunt collecte et quo ordine, tot et eodem ordine debent dici postconmuniones et secrete. Hec ille. Sed hoc fallit in quadragesima in collectis conplendis, ubi additur Oracio super populum in missis de tempore. Proinde secreta ultima, uel si una tantum dicitur in fine, alta uoce terminatur dicendo Per omnia secula seculorum, cuius raciones Albertus, Wilhelmus et magnus doctor Alanus plures assignant.

Ecce, in offerendo panem et uinum descripsi ritum et practicam iuxtam officium et Ordinem Romanum, quamuis idem processus offerendi apud multos multipliciter uarietur atque in diuersis ecclesiis diuersimode practicetur. Sed nichil nocet in istis et aliis ecclesiarum diuersa consuetudo, dummodo unitas caritatis sedulo conseruetur, ut habetur De consecracione distinccione 4a, et sunt uerba sancti Augustini. Neque unius ecclesie consuetudo propter alterius consuetudinem debet sine auctoritate et racione subuerti. Nam consuetudo diuturna est pro lege tenenda. Sunt autem omnia et singula pretacta, gestus, uerba et acta, plena misteriis et significacionibus misticis, ut patet suis in locis.

De prefacione

Oblacione ordinate peracta et conclusione secreta iam facta sacerdos interrupto silencio in uocem prorumpit dicendo Per omnia secula seculorum et tunc debet manus habere super altare depressas nec eas leuare, donec dicat: Sursum corda. Tunc enim eas debet erigere et aliquantulum extendere iuxta superius descripta.Quod autem dicendo Per omnia secula seculorum manus super altare deponit seu depressas tenet et dicendo Sursum corda erigit, Wilhelmus et alii quidam raciones plures assignant. Aliqui eciam dicendo Sursum corda signum crucis pectori inprimunt, quod eciam fieri illicitum non est. Est autem Per omnia secula seculorum finis precedentis oracionis et inicium mox sequentis prefacionis, cuius eciam per Innocencium et alios raciones dantur speciales.

Deinde prosequitur sacerdos dicendo Gracias agamus et consequenter prefacionem totam stans erectus et manibus ut supra mediocriter eleuatis; ubi notandum, quod licet olim essent prefaciones innumere, hodie tantum decem sunt canonizate. Unde Gelasius papa inquit:Inuenimus has nouem prefaciones tantummodo recipiendas: unam in Resurreccione et in Albis pascalibus, id est in septimana pascali, aliam in die Ascensionis domini, 3iam in die Penthecostes, 4tam in die Natalis domini, 5tam in Epiphania domini, 6tam de apostolis, 7mam de sancta trinitate, 8uam de sancta cruce, nonam de ieiunio in Quadragesima tantummodo dicendam.Urbanus II. quoque papa addidit decimam de beata uirgine Maria, illam uidelicet Et te in ueneracione. Hec Wilhelmus.

Prefa cione uero terminata sacerdos coniunctis manibus et ante altare mediocriter inclinatus uel, ut aliqui dicunt, profunde dicit: Sanctus, sanctus, sanctus, dominus deus sabaothetc.  Sabaoth est dictio hebraica et ualet tantum sicut exercituum, quia sanctus pater, sanctus filius, sanctus spiritus, sanctus dominus deus exercituum, id est hominum et angelorum. In toto enim ueteri testamento deus uocatur dominus exercituum, in quo ostenditur eius ineffabilis potestas. Cum autem dicitur uel canitur Sanctus, secundum Wilhelmum et alios eciam populus stare debet inclinatus.

Quo finito sacerdos se erigit et dicendo Benedictus secundum Wilhelmum et quosdam alios crucem ante se facit et in fine quemadmodum ad Sanctus additur Osanna in excelsis. Raciones huius uide suis in locis . Aiunt autem Ieronimus, Innocencius,Allexander, Wilhelmus, Albertus et alii, quod Osanna est uerbum hebraicum conpositum ex osi, quod interpretatur salua seu saluifica, et anna, quod est apud he breos interieccio obsecrantis motum animi significans sub affectu deprecantis, et, ut dicit Allexander, Osanna sunt due dicciones per eclipsin prolate, id est per deposicionem uel subtraccionem huius uocalis i. Unde in Psalmo 116, ubi nostra littera dicitO domine, saluum me fac, sermo hebreus habet adonay! Osi anna additur in excelsis, id est in celis.

Ibi ante canonis incepcionem sacerdotes conmuniter digitos lauant, que quidem locio, ut supra est dictum, aptius fieret in loco suo. Non tamen reprobanda est nec uicianda hec multorum generalis consuetudo. Uerum sacerdos, qui hic facit iam dictam locionem, nil dicere debet aut uocaliter orare, sed mentem sursum ad deum leuare, quia, ut supra dictum est, nichil ibi mediare nec ulla discontinuacio fieri debet. Nam ly igitur in capite canonis secundum Wilhelmum ponitur continuatiue, quia continuat precedencia, et est eorum illatum; et, ut dicit Magnus Albertus: Te igitur continuatur ad Sanctus modum et ordinem exponens, prout patet. Habitis ergo omnibus, que pertinent ad oblacionem, consequenter sunt ea annectenda, que pertinent ad huius oblacionis sanctificacionem. Omnia enim, que ad oblacionem pertinent, in prefacione conclusionem acceperunt; que quidem uariacionem non recipit, nisi quod aliquando illius festi patrocinium, quod agitur in prefacione, ut est supra ostensum, interponitur; in quo festo, ut ait Albertus, eciam ipsi angeli ad maiorem laudem accinguntur.

De prefacionibus specialibus supradictis, quando et in quibus missis habende sint

Prefacio de Natiuitate domini habetur a die Natiuitatis domini usque ad festum Epiphanie, eciam in die sancti Iohannis et eciam in festo Purificacionis. Prefacio de Epiphania habetur in festo eiusdem et per totam octauam inclusiue. Quod si de beata uirgine aut spiritu sancto uel de sancta cruce etc.  missa infra eandem octauam habetur, dicitur prefacio specialis eidem misse congrua et illud generale est de omnibus aliis festiuita tibus proprias prefaciones habentibus. Prefacio quadragesimalis habetur a die Cinerum usque ad dominicam Palmarum dumtaxat in missa de tempore.

Prefacio Qui salutem humani generis habetur a dominica Palmarum usque ad feriam sextam, si non occurrat festum, et in omnibus missis de sancta cruce. Prefacio de Resurreccione dicitur quottidie a uigilia Pasce usque ad festum Ascensionis domini, nisi occurrat prefacio specialis. Prefacio de Ascensione domini dicitur quottidie usque ad uigiliam Penthecostes. Prefacio de sancto spiritu dicitur a uigilia Penthecoste usque ad sequens sabbatum infra octauam inclusiue. Dicitur eciam aliis temporibus dicta prefacio, quando missa habetur de spiritu sancto. Prefacio de sancta trinitate non habetur nisi in missa de eadem. In festo Corporis Christi et per octauam eiusdem habetur prefacio Quia per incarnati, similiter quandocumque de corpore Christi missa celebratur. Prefacio de beata uirgine habetur in omnibus missis de eadem eciam infra octauas festorum, que proprias prefaciones habent. Prefacio de apostolis habetur generaliter in missis de eisdem, similiter et in festis ewangelistarum. In uigiliis apostolorum et beate uirginis habetur prefacio quottidiana; in missis defunctorum semper prefacio quottidiana. Si infra octauam, que propriam habet prefacionem, de festo alio missa agatur, habetur prefacio de octaua, nisi festum, de quo missa habetur, propriam habeat prefacionem.

De canone et misse secretissima actione

Sacerdos processurus ad sancta secretorumque secreta iamque incepturus canonem ymaginem crucifixi aut diuine maiestatis, prout in libro depicta habetur, inspicit, ut sic se amplius excitet ad crucifixi memoriam et deuocionem diuinumque timorem et amorem feruencius habendum. Nempe secundum Innocencium, Rupertum, Wilhelmum, Allexandrumet alios in ista canonis accione usque ad Dominicam oracionem cum sua prefa cione memoria dominice passionis recolitur uidelicet eorum omnium, que gesta sunt per ebdomadam ante Pascalem a decima luna primi mensis, quando Ihesus abiit Ierosoliam usque ad septimam decimam, quando surrexit a mortuis. Unde eciam quam plurimi ipsam ymaginem in signum deuocionis et maioris gratitudinis consueuerunt osculari, quod tamen Ordo Ro manus fieri non docet. Sed statim dicto Osanna in excelsis post Benedictus, qui uenit sacerdos iam rediens intra seipsum et post laudis uocale preconium, quo ceptum interrupit silencium, secretum ingreditur secretorum summoque cum silencio locuturus cum deo uelut alter Moyses solus cum solo stans ad medium altaris multa deuo cione feruens manus disiunctas super caput eleuat ibique coniungens deponit et super altare profunde inclinatus dicit: Te igitur usque uti accepta habeas.

Ubi consideranda uenit generalis doctrina, uidelicet quod sacerdos legendo canonem non debet esse nimis festinus nec eciam nimis morosus, sed medium tenere debet et modum. Nam modus in rebus dicitur preclarissima uirtus. Debet autem legi secundum Wilhelmumexpedite, ne ex mora nimia presentibus tedium generetur,sed et agnus pascalis iubebatur comedi festinanter; uerum tamen discrete agendum est, quia non sine sale sacrificium permittebatur offerri. Debet itaque legere distincte et integre, attente et deuote nec scienter aliquid iterare.

Cum itaque dicit uti accepta habeas, osculatur altare et erigens se dicendo hec dona , hec munera , hec sancta sacrificia illibata tres cruces conmunes facit simul super utramque oblacionem. Ubi notandum, quod de signis, que hic et posterius super oblacionem fiunt, a beatissimo Gregorio ordinatore canonis secundum Albertum , qui sub decem antecesso ribus suis in consecrandis misteriis potissimum Rome nutritus fuit et enutritus, forma talis est tradita et quod semper imparemnumerum in dispensacione signorum seruare debeamus, quod utique non sine certi causa misterii factum constat. Nam in una et tribus unum et trinum deum insinuamus. In quinque autem quinquepartitam passionem domini significamus.Sed Wilhelmus et alii dicunt, quod ordinator canonis fuerit papa Gelasius; et forsitan utrumque est uerum, ita tamen, quod unus altero principalior sit. Quod autem ibi tres cruces fiunt, ut quidam dicunt, propter Christi illusiones, quibus coram principibus et coram Pylato et coram Herode illusus legitur, uel propter alias, quas ponunt raciones inpertinentes, secundum Albertumderisio est, quia de his in littera nulla fit mencio. Sed et in antehabitis ac eciam sequentibus signorum et gestorum misticacionibus idem Albertus frequenter aliorum raciones refutat et aliis utitur magis efficacibus et tamquam consonis ipsis signis, que geruntur, et rebus asserens eciam mirabile, quod aliquid in alio representetur, cuius nulla fit mencio in ipso. Exemplum de silencio, quod ante prefacionem canonis agitur, et oracione secreta ibidem dicunt quidam, quod, cum ante passionem Iudei quererent Ihesum interficere, secessit ipse ultra Iordanem in locum, qui dicitur Effrem, et ibi latebat et publice non predicabat, quod idem silencium sacerdos hoc suo silencio representet, cum tamen in istius secrete silencio huius silencii Christi nulla penitus mencio fiat nec aliqua similitudo, quia sacerdos neque est fugiens ab altari nec se abscondit neque latet; et ideo adaptaciones huiusmodi secundum Albertumnichil ualent. Non ergo fixe est standum in huiusmodi multorum diuersis misticacionibus, que ad cuiusque sunt placitum facte, quinymmo eciam in eis misticacionibus, in quibus conmuniter quamuis plerumque ad res ipsas et signa satis inpertinenter multi concordant, non est firmiter sistendum. Unde doctoris iam dicti raciones et quibus utitur mistica ciones, uidentur michi non modicum appreciande, sed istis, ut dudum premisi pariter et promisi, intendere non curo nec ad fabricandum operam dare. Plane igitur et breuiter practicam prosequar inceptam.

Ponitur autem post uerba hec donaetc.  in Ordinario Romano antiquo clausula sequens in forma. Tres, inquam, cruces tantum super panem et uinum conmuniter facimus nec unquam panem a calice separamus in consignacione, nisi ubi separatim nominatur in canone. Ita autem illa conmuniter signamus, ut erecta pars crucis tantum super panem, transuersa autem usque super calicem protendatur. Nam erecta pars crucis corpus dominicum sustinuit, transuersa autem ipsius brachia distendit, unde et calix congrue sub brachio eius collocatur quasi de latere dominico sangwinem domini suscepturus. Hec ibi. Uerum, qui hostiam locant inter se et calicem cum signis iam dictis, ordine contrario procedunt. Factis itaque sacerdos signis tribus iam dictis procedit manibus ut supra extensis usque ad Memento famulorum famularumque tuarum et ibi moram faciendo aliquantulum subsistit eleuatisque ac insimul conbinatis sew coniunctis manibus ante faciem et pectus, clausis uel apertis oculis, prout cuique melius deseruit, stat quasi soporatus uiuorum memoriam faciens, quosque specialius uoluerit, domino reconmendat. Debet autem manus habere coniunctas, ut dixi, ante faciem et pectus; sic scilicet, ut eas protendat usque ad labia uel mentum erigendo, non tamen totam faciem manibus contegendo, prout Henris de hassia contra quosdam inuehitur.

De memoria uiuorum habenda

At uero in ista memoria sit ipsemet primus; primo miserans anime sue orando specialiter pro se; sint quoque famuli uires interiores anime, secundum quas est diuine insignitus trinitatis ymagine, sint famule cum sensibus exterioribus interiores sensitiue potencie, pro quibus omnibus precetur et oret deuotus, ut singule secundum deum ordinentur, dirigantur et regulentur suaque officia rite exerceant atque in actus sibi conuenientes prodeant, et ne aliquatenus unquam diuine maiestatis oculos offendant, conmendetque deo specialiter omnes, quas patitur in anima et corpore, necessi tates speciales. Post memoretur, quorum uoluerit, ordinem seruando, quorundam specialiter, aliorum generaliter. Ubi tamen eundem modum et ordinem obseruari ab omnibus nec expedit nec oportet.

Traditur tamen a quibusdam modus simplex et grossus non penitus respuendus, ut scilicet memoria hec fiat secundum ordinem casuum in declinacione alicuius nominis in grammatica, ut primo memo riam faciens oret pro nominatiuo, id est pro seipso quasi pro recto. Nam caritas ordinata a seipso incipit. 2o pro genetiuo, id est pro genitoribus et parentibus, pro fratribus et sororibus et affinibus tam spiritualibus quam corporalibus, pro magistris et confessoribus, pro prelatis et rectoribus etc. 3o pro datiuo, id est pro illis, qui dant uel dederunt beneficium uel benefecerunt, pro quibus tenetur homo necessario orare. 4to pro accusatiuo, id est pro illis, qui seipsos ei accusauerunt in confessione, et pro inimicis et persecutoribus, quia diligendi sunt quantum ad ea, que habent a deo, scilicet quantum ad naturam et graciam, licet non quo ad culpam, quam habent a seipsis. 5to pro uocatiuo, id est pro peccatoribus et iniustis, ut ad penitenciam uocentur et ad deum conuertantur; item pro infidelibus, ut deus eos uocet ad lumen fidei et ad agnicionem sui. 6to pro ablatiuo, id est pro mortuis, qui sunt ablati de hac luce, et hoc non debet fieri hoc loco, sed in in 2oMemento, quod habetur post eleuacionem corporis Christi. Potest tamen hic fieri memoria uiuorum in ablatiuo, id est pro eis, qui bona abstulerunt uel damna intulerunt in anima, corpore, rebus et fama, et similiter quibus ipse sacerdos similia intulit nec habet, unde rependere et satisfacere possit. Sit insuper memor in genere omnium benefactorum, reconmendatorum, tribula torum, captiuorum, infirmorum, omnium iustorum et peccatorum ac omnium, quorum de bitor est et pro quibus deus eum orare uult. Istum ordinem non omnes obseruant, sed, si melior haberi non potest, iste ualde racionabilis est.

Debet autem ista uiuorum et similiter sequens defunctorum memoria fieri cum aliquantula mora non nimis longa, sed expedite, quemadmodum de legendo canonem superius est dictum, et hoc propter cordis euagacionem uitandum et circumstancium tedium tollendum.Rursus finita memoria sacerdos ut prius stetdisiunctis et erectis manibus continuando sequencia, scilicet Et omnium circumstanciumetc. 

De Conmunicantes in generali ac eciam in speciali diebus festiuis

Conmunicantes et memoriam uenerantes etc. , usque dum dicit, ut in omnibus proteccionis tue muniamur auxilio, ubi ad uerbum muniamur multi conmuniter signant se signo crucis. Quod tamen Ordo Romanus non facit, sic tandem concludit dicendo per eundem Christum dominum nostrum, ubi, ut ait Wilhelmus, secundum quosdam non debet responderi Amen neque usque ad fraccionem hostie. Hoc tamen non seruatur ubique, quinymmo secundum Romanum ordinem post quamlibet conclusionem sacerdos addit Amen, preterquam ante Per quem hec omnia, ubi non dicitur,et huius omissionis Wilhelmus raciones assignat quam plures. Quod ly Amen in conclusionibus infra canonem addi non debeat, raciones debiles dantur nec multum curande sunt, estque eis auctoritas racionabiliter preferenda, similiter et usus, uerum quod eciam Albertus tenet, quod Amen in canone dici non debet. Fit autem hoc loco memoria et inuocacio beatissime uirginis Marie et sanctorum apostolorum nec non quorundam martirum et quare horum et non aliorum et quod ibi in ista conmemoracione postulatur suffragium sanctorum. Post uero in alia conmemoracione sanctorum, que post corporis Christi consecracionem habetur, postulatur consorcium eorum.Raciones sunt multe, quas hic adducere necessarium non puto. Preterea, quia in ista canonis particula meritis sanctorum diuinam petimus proteccionem et graciam, hinc est, quod illis diebus, in quibus speciali proteccione et gracia nos deus respexit, addimus aliqua ad graciam tunc nobis exhibitam cum gratitudine digna recolendum. Et quoniam in festiuitatibus Christi et spiritus sancti specialia et maxima sunt nobis dona graciarum et beneficia collata, ideo in eisdem ad Conmunicantes hic facimus addiciones speciales.

Quando et quam diu Conmunicantes speciale debeat dici

Conmunicantes proprium In Natiuitate domini debet dici in ipso festo et deinceps quottidie usque ad octauam inclusiue. In die sancto Epiphaniarum domini similiter Conmunicantes proprium dici debet et post usque ad octauam eiusdem quottidie inclusiue. De Resurreccione domini Conmunicantes proprium similiter Hanc igitur proprium dicitur a Sacro sabbato uidelicet in uigilia Pasce incipiendo usque ad sequens sabbatum in clusiue. De Ascensione domini ab ipso festo inchoando similiter Con municantesdicitur proprium usque ad octauam inclusiue. De festo Penthecostes Conmunicantes proprium et Hanc igitur proprium dicitur a festo inchoando usque ad sequens sabbatum inclusiue. Et nota, quod siquando de beata uirgine aut spiritu sancto uel de sancta cruce etc.  missa infra aliquam predictarum octauarum legitur, tunc prefacio specialis, que eidem misse congruit, habenda est addito nichilominus Conmunicantes proprio, quod eidem octaue conpetit. Quare autem in predictis diebus proprium Conmunicanteset Hanc igitur habeatur, a quibusdam raciones notabiles assignantur. Preterea in die Cene domini ad Hanc igitur quedam additur clausula specialis eiusdem diei misterio optime correspondens, cuius eciam addicionis secundum Albertum et alios racio a patribus tacita non est.

De sacramen tali uerborum forma ad conficiendum simpliciter necessaria

Miraculum tante nouitatis tantorumque misteriorum miracio et stupor uehementer accrescunt, et quidquid dicere conor aut scribere, collatus cum re sermo uix ullius apparet esse momenti. Nam maxime ad summi sacramenti, cum ad ipsam peruentum est, sancti sacrificii materiam et formam, disparet sermo, lingwa deficit et incircumcisa labia mentem pariter incircumcisam in suis ceptis temeritatis et stulticie coarguunt. Quis enim nouit ordinem celi aut ponet raciones eius in terra? En, ordo hic nobis talis effulget, cuius claritatem nemo sufferre ualet. Hinc in sacrarium celi pontifex summus dominus Ihesus per uiam passionis abiturus sacrificauit modo mirabili secundum ordinem suum: secundum celestis sacrificii ritum, pridie, quam pateretur, accipiens panem in sanctas ac uenerabiles manus suas benedixit, id est secundum Albertum omnis gracie plenitudinem in sacramentum influxit, dixit: Hoc est corpus meum. Accipiens quoque preclarum calicem uini benedixit et dixit: Hic est calix sangwinis mei, et item: Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis. O quam alta et profunda sunt ista et quis attinget aut penetrabit ea? Huius igitur nostri summi sacerdotis preceptis salutaribus conmoniti, de sua quoque benignitate confisi facere idipsum, quod fieri mandauit, audemus panem uidelicet et uinum cum forma tradita uerborum ac intencione debita in corpus suum et sangwinem ipso efficiente consecrare. Sed quoniam de materia ad hoc sacrificium necessaria in superioribus ea, que sufficere uidentur, licet perpauca sunt dicta, hic de forma, inquantum expedit et huius operis breuitas admittit. Est katholice pieque tenendum, quod forma substancialis ad conficiendum corpus Christi et sang winem simpliciter necessaria est illa, quam posui, uidelicet super panem Hoc est corpus meum et super calicem Hic est calix sangwinis mei. Hac enim forma ipsemet summus sacerdos confecisse pa multis probatur. Quod autem in utraque forma additur ly enim, est de necessitate sacerdotis celebrantis. Peccaret namque mortaliter scienter omittens. Nam, ut ait Allexander, per sanctumPetrumly enim additum fuit. Unde Innocencius papa: Credimus, quod formam uerborum, sicut in canone reperitur, et a Christo apostoli et ab apostolis eorum successores acceperunt.

Uerum de integritate et essencia forme calicis dicunt sanctus Thomas et sui sequaces, quod eciam reliqua, que secuntur, uerba iam dicta usque in remissionem peccatorum inclusiue, ad ipsam formam necessario pertineant, cuius raciones notabiles assignant. Denique in missali, ut legitur Ambrosii, in quo sacramentorum formas ipse litteris aureis descripsit, predicta uerba omnia scripta inueniuntur. Unde argumentum summitur de ipsius fuisse intencione hec omnia ad integritatem forme pertinere. Sed Innocencius, Albertus, Allexander, Iohannis Gerson, Rupertus et alii multi tenent et dicunt, quod sufficiant uerba predicta, uidelicet Hic est calix sanguinis mei, et addit Allexander expresse, quod uerba sequencia non sunt de forma, sed sunt, ut ait, proprie declaratiua quarundam condicionum, quibus excellencia huius sacramenti manifestatur: Preterea forma instituta ab ecclesia, scilicet Hic est calix sangwinis mei, est forma tradita a domino, cuius ueritas patet per hoc, quia tradita fuit a beato Petro, qui fuit cum domino, quando formam tradidit, et ab apostolo, qui accepit a domino per reuelacionem noticiam faciendo eorum circa hoc sacramentum. Unde Ia ad Corinthos 11o: Ego accepi a domino, quod et tradidi uobis. Hec Allexander. Item in decretis De consecracione distinccione 2a. Quia corpus sic dicitur. In uisibilis sacerdos inuisibiles creaturas in substanciam corporis sui et sangwinis uerbo suo secreta potestate conuertit ita dicens Accipite et comedite. Hoc est corpus meum, et sanctificacione repetita Accipite et bibite. Hic est sangwis meus.Hec ibi et sunt uerba Ewsebii Enisseni,ubi plane uidetur uelle, quod in his uerbis solis fiat conuersio creaturarum in corpus et sangwinem Christi. Unde et magister in 4to distinccione 8ua: Cum, inquit, hec uerba hoc est corpus meum,hic est sangwis meusproferuntur, conuersio fit panis et uini in substanciam corporis et sangwinis Christi. Reliqua ad laudem dei dicuntur. Hec ille. Bonauentura dicit, quod eadem uerba sint forma recta et congrua, sed an sit tota, uel an totum, quod sequitur, sit de integritate forme, sub dubio relinquit. Con sultum est ergo sanissime, quod sacerdos nec ad ista nec ad illa se limitet, sed proferat simpliciter omnia uerba in forma posita usque ad Hec quocienscumque exclusiue intendens nichilominus facere, quod Christus et ecclesia intendit. Que quidem intencio ad utramque formam actu uel habitu necessaria est. Sed de istis ad presens non plura, de quibus alibi suis in locis a multis multa et satis sunt scripta. Hoc unum hic quisque necessario curet aduertere, quod secundum Allexandrumipse, qui intendit consecrare, debet diligencius, quo potest, seipsum recolligere et redire in se, ut nichil omittat de pertinentibus. Nam dicunt multi, quod negligencia in hac operacione est peccatum mortale. Hec ille.

Sequitur continuacio canonis Hanc igitur et de signis et gestibus, que ibi fiunt

Dicto itaque Conmunicantes cum sua conclusione continuando sequencia subiungit sacerdos: Hanc igitur oblacionemetc. Inter que uerba secundum Albertum et alios se inclinat profunde usque ad proximam conclusionem. Unde eciam ordinarius Romanushic inquit: Usque ad altare inclinamur ad exemplum Christi, qui se humiliauit pro nobis usque ad mortem crucis. Cum autem sacerdos dicit ab eterna dampnacione nos eripi, signat se cruce ante se. Stansque tandem iterum erectus ut prius prosequitur: Quam oblacionemetc. , ubi ad uerba benedictam, ascriptam, ratam tres conmunes cruces facit super utrumque uidelicet super hostiam et calicem et postea duas cruces facit singillatim.

Quas quidem cruces aliqui secundum Albertum absurde misticando dicunt, quod, quia Christus uenditus fuit, ideo fiunt tres cruces prime et, quia ibi fuit uendicio et empcio, ideo fiunt due cruces 2oloco facte. Addunt alii, quod, quia Christus uenditus fuit 3bus generibus hominum, sacerdotibus, scribis et phariseis, ideo fiunt tres cruces prime. Et propter empcionem et uendicionem fiunt due cruces secunde. Dicunt alii, quod, quia Iudas traditor accepit bucecellam, postquam introiuit in eum dyabolus, et sic maledictus fuit, ideo per oppositum oblacio ecclesie dicitur benedicta; et, quia proscriptus fuit a cetu fidelium, ideo per oppositum ista oblacio dicitur ascripta; et quia factum suum non fuit ratum, sed irritum, ideo per oppositum ista oblacio dicitur rata; et quia omni racione caruit, ideo per oppositum dicitur oblacio racionabilis; et quia Iude factum condempnatum fuit, ita quod laqueo se suspendit, ideo per oppositum ista oblacio dicitur acceptabilis. Hec et huiusmodi reputamus deliramenta et hominum illiteratorum, qui se doctores profitentur, insanias et nugas, et suis doctrinis detestabilem faciunt theologiam. Hec Albertus, licet extra propositum.

De modo procedendi in consecracione et sacramenti eleuacione

Postquam autem uerba cum signis predictis expleuit, tunc eleuatis sacerdos cum intima deuocione in altum oculis et disiunctis manibus, ubi eciam aliqui pectus percuciunt, dicit: Fiat dilectissimi filii tui domini nostri Ihesu Christi, ubi secundum Albertumhoc uerbum fiat nullam ibi notat mutacionem naturalem, sed supernaturalem notat mutacionem in substancia panis, que transit in corpus Christi. Nullam autem siue naturalem siue supernaturalem notat in corpore Christi, quia idem corpus est in altari, quod natum est de uirgine et sedet in dei gloria in celo absque omni addicione et alteracione, nisi quod est in altari nunc, ubi prius non erat. Hec ille. Eleuatas autem manus plane deorsum mittendo eas in modum supplicantis coniungit prosequendo Qui pridieetc. 

Quibus tunc iterum separatis ductisque plane ac tersis super corporale digitis consecratis dominus accepit panem. Accipit hostiam eisdem digitis et aliquantisper eleuatam tenet. Subiungens autem benedixit subtractis digitis manus dextere cum eadem super hostiam crucem facit et mox reappli cando manum ad hostiam eamque ambabus tenens manibus sequencia continuat dicendo fregit, dedit discipulisetc.  usque ad uerba consecracionis inclusiue, quibus cum intencione consecrandi distincte et ordinate sub uno tamen contextu prolatis, facta reuerencia debita, hoc est flexis modice poplitibus et inclinato aliquantulum capite cum pectore uel, ut dicit Allexander, ipso sacerdote mediocriter inclinato adoratoque deuote sacro dominico corpore cogitans interim, quis sit et quantus et qualis, quem manibus tenet utputa rex regum et dominus dominancium, rex glorie et maiestatis inmense, dominus et iudex equissimus potestatis tremende, sed et saluator benignissimus et consolator piissimus, uirginis filius, uerus homo et deus, qui cum magna pietate et maxima iocunditate delectabiliter et amabiliter cum ingenti gaudio ad saluandum et consolandum presentem se exhibet. Hec aut similia cogitans ipsam sacram hostiam eius in cruce eleuacionem rememorans decenter super caput eleuet, ut a retrostantibus uideri possit.

Deposito quoque post eleuacionem super altare dominico corpore adoracionem et reuerenciam iam dictas deuote studeat iterare. Denique in eleuando et deponendo hostiam sacram non nimis precipitet, sed et moram nimiam deuitet, idem similiter in eleuacione calicis et eiusdem de posicione cum reuerenciis iam dictis diligenter obseruans.

Postquam igitur corpus sacrum cum reuerencia et adoracione debitis eoque adorato a populo super corporali reposuit, prosequitur dicendo Simili modo, posteaquam cenatum est, accipiens et hunc preclarum calicemetc.  Ubi nota secundum Wilhelmum, quod sacerdos Christi actus representans, cum dicit accipiens calicem, ipsum parum eleuat. Deinde dicens Benedixit, ut sine periculo benedicat, illum in altari deponit. Subsequenter dicens Accipite parum tenet eleuatum, usque dum in altum eleuat et populo ostendit. Hec ille. Accipit itaque cum ambabus manibus discoopertum calicem ipsum parumper eleuando subiungens: Item tibi gracias agens benedixit, dedit discipulis suis dicensetc.,  et cum dicit Benedixit, facit signum crucis super calicemsicque uerba consecracionis distincte, deuote, attente et morose et, si fieri potest, cum actuali intencione proferat non uno anhelitu, quia multa sunt, sed bis uel ter, prout fuerit necesse, punctando et anhelitum trahendo et spirando, non tamen calicem aspirando.

Con secratoque calice facta adoracione et reuerencia, ut supra cum hostia, ipsum discoopertum ambabus manibus cum omni deuocione supra caput eleuet, non tamen nimis, alte sufficit enim, ut pars illa superior, in quasangwis continetur, eciam non tota a retrostantibus uideatur.

Deinde eo in altari suo loco reposito excussisque super eum digitis propter contactum sacre hostie ipsum cooperiens iterum reuerenter inclinando adorat et dicit hanc clausulam: Hec quocienscumque feceritis, in mei memoriam facietis.Que quidem clausula secundum Wilhelmumtam corporis quam sangwinis consecra cionem iam factam respicit et ideo post calicis deposicionem dici debet.

Notandum uero, quod secundum Allexandrum de Halisin adoracione corporis Christi et sangwinis potest esse error, si simpliciter adoratur, cum fortasse, qui uidetur consecrare, non consecrat, uel quia non est sacerdos uel quia non intendit consecrare uel quia non dicit uerba consecratoria. Talis enim non consecrat. Unde nec hostia eleuata est adoranda nec quod sub illa specie continetur. Propter quod sine preiudicio dico, quod saluator debet adorari, qui creditur esse sub illa specie, que ibi tractatur sub hoc sensu uerborum: Adoro te, domine Ihesu Christe saluator, qui per mortem tuam redemisti nos, quem credo esse sub hac specie, quam uideo. Hec ille.

Inueccio contra quorun dam gestus minus decentes

Est ibi nequaquam silencio transeundum de quorundam sacerdotuminsolenciis, qui uerba consecracionis substancialia proferendo et sacramentum ipsum eleuando et tractando gestus exercent minus decentes, quinymmo ad rem ipsam minime pertinentes, contra quos Heinricus de Hassiain sua Inuectiua: Sunt, inquit in sentencia, sacerdotes quam plurimi, qui uerba consecracionis dicendo os prope hostiam consecrando uel calicem solent uicinius applicare, quasi non credant se aliter posse consecrare, nisi anhelitu fetido hostiam uel uinum afflando contingant, qui tamen eo ipso grauiter errant. Sufficit enim ipsa consecracionis uerba cum parua capitis inclina cione reuerenter ac deuote proferre eciam hostia aut calice quantumcumque distante.

Sunt eciam alii, qui eadem uerba cum longa intercepcione ac singillatim cum multis diuisionibus proferunt sicque constructibile inordinate diuidunt, quos pariformiter constat non modicum errare precipue in corpus consecrando, ubi pauca sunt uerba et taliter ordinata, quod expedit ea coniunctim et sine aliqua interrupcione ac sub uno anhelitu proferre non pausando uel punctum faciendo in medio eorundem, nisi speciale et euidens impedimentum occurrat. Possibile est enim sacerdotem in hora confectionis propter aliquem euentum grauiter terreri; qui si tunc ex tali terrore uerba interrumpat, ei imputandum non erit. At uero in consecracione calicis et, si plura uerba simul coniunctim proferenda sunt, non tamen omnia sub uno anhelitu sunt usque in finem dicenda, sed, ut dictum est supra, cum interrupcione et anhelitus attraccione ac pausis decentibus debent proferri.

Rursum aliqui in prolacione uerborum huiusmodi super panem et calicem cruces cum ore et capite faciunt, qui prioribus magis pueriles existunt. Si enim hostia aut uinum, cui manus benedixit et cui hoc ipsum dei ordinacione facere conpetit, benediccionem recepit, quid restat, ut ab ore aut capite benedicatur, cuius benediccionis nulla penitus a quoquam racio assignatur, que etiam undecumque aut a quocumque assigna retur, irracionabilis penitus uideretur. Sufficiat ergo ad deuocionis et consecracionis effectum, ut uerbis consecracionis, ut est dictum, simpliciter ac discrete prolatis corpus Christi et sangwis consecretur.

Est iterum abusio mirabilis non minus reprehensibilis iam dictis. Nam quidam uerbis consecracionis conpletis hostiam uel calicem aliquantum tollunt et mox super altare iam manus leuatas reponunt postque iterum genua flectunt et iterum hostiam super caput tollunt atque surgentes a genuflexione sacramentum sic 3a uice eleuare contendunt. Parcat michi illorum caritas et reuerencia. Nam taliter ludere cum sacramento uidetur michi fieri sine sapiencia. Cum enim sancti patres unam tantum eleuacionem fieri sta tuerunt, cur tales secus facientes 2am et 3am addiderunt? Preterea plures in eleuacione sacramentum in summo diu tenent hanc pro se habentes racionem, ut populi stantes a longe ipsum melius uideant uel ut accurrentes sacramentum cernant, sed et ipsimet habent modum, ut sursum girantibus oculis hostiam respiciant, quod non est conmendabile nec cautum. Sciant illi cum ceteris circumstantibus, quod si sacramentum oculis fidei et pure mentis consciencia intus non cernunt, modicum proderit, quod foris uiderunt. Subito ergo eleuata hostia submittatur successiue tamen et non cum impetu, ut quidam facere consweuerunt.

Item aliqui in eleuacione uertunt hostiam hinc inde eandem habentes opinionem, scilicet ut illi, qui a latere stant, uideant, quam, nisi uersa esset, propter acuciem et tenuitatem eius non uiderent. Sed hoc non est necessarium, quia in hoc casu sacramentum non corporaliter uisum in quibusdam hominibus quandoque maiorem generat fructum, cuius probacionem ex multis adducere possem, sed transeo gracia breuitatis.

Sequitur in processu Unde et memores

Finita clausula Hec quocienscumque feceritisetc.  sacerdos stans ad medium altaris erectus distensis et extensis in modum crucis brachiis et manibus dicit: Unde et memo res, domine, nosetc. Ab hoc loco sacerdos pollicem utriusque manus coniunctum tenet cum indice nec ab inuicem separat usque post ultimam digitorum ablucionem, nisi quando sacram tangit hostiam et forsitan in signis fa ciendis, ubi tunc aliqui hos digitos disiungunt duobus digitis utputa indice et medio ipsa signa faciendo, sed melius faciunt, qui pollicem indici coniunctum tenendo signa tribus digitis formant. Aliqui contra iam dicta dicendo Unde et memoresetc.  manus et brachia super caput in modum crucis extendunt interim se uertentes ad librum, cuius nondum racionem ab aliquo traditam inueni. Sane notandum, quod in clausula pretacta ipse dominus preceperat, ut ista in sui memoriam faceremus. Idcirco secundum Innocencium, Wilhelmum et Allexandrum tria specialiter in his uerbis ponuntur, uidelicet beata passio, ab inferis resurreccio et in celos gloriosa ascensio. Horum primum inflammat caritatem. 2um corroborat fidem. 3um letificat spem. Quid enim in nobis magis caritatem accendit, quam quod proprio filio suo non peperit, sed pro nobis omnibus tradidit illum? Quid eciam in nobis magis fidem confirmat, quam quod Christus resurrexit a mortuis primicie dormiencium, ut sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes uiuificabuntur? Quid denique magis in nobis amplificat spem, quam quod Christus ascendens in altum captiuam duxit captiuitatem iter faciens nobis, ut, ubi est ipse, illic sit et minister eius?Hec tria, ut dicit Wilhelmus, in cruce representat. Et cum dicit nec non et ab inferis resurreccionis, manus ut prius ad se reducens parum erigit; dicendo autem: Sed et in celos gloriose ascensionis eas erigit equaliter usque ad humeros.Hec Wilhelmus , qui eciam huius uarietatis raciones assignat. Ab hinc autem usque post conmunionem in signis et gestibus sacerdos Christi passionem specialius rememoratur. Hinc statim post uerba iam dicta subiungit dicendo hostiam puram, hostiam sanctam, hostiam inma culatam et cum his uerbis facit tres cruces conmunes super utrumque et consequenter super corpus seorsum facit unam crucem dicendo panem sanctum uite eterne. Alteram uero facit seorsum super sangwinem dicendo et calicem salutis perpetue. Hic quidam dicunt quinque cruces fieri propter Christi quinque uulnera. Albertus Magnus derisionem reputat, qui eciam hoc loco dicit esse attendendum, quod, quamuis sacerdos perfector sanctitatis, omnes oraciones dicat curciformiter extensis brachiis, ut populo det signum Christi crucis et ut ueritas figure respondeat. Attamen hanc oracionem dicit in altum porrectis bra chiis et plus quam in aliis oracionibus extensis, ut significet eleuacionem hostie per intencionem in celum esse eleuandam, ut dicat Eleuacio manuum mearum sacrificium uespertinum, quod a Christo in uespera mundi in celum est eleuatum. Hanc autem facit manuum distensionem et eleuacionem usque ad signa, que hic fiunt. Tunc enim retrahit, ut cruces faciat ad eorum , que diximus, designacionem. Hec ille.

Insuper dicendo Supra que propicioetc.  utrasque manus salua combinacione digitorum consecratorum expansas tenet et aliquantum eleuatas usque ibi Supplices rogamus. Sciendum autem, ut habetur hoc loco in ordinario Romanoper totum canonem dominice passionis conmemoracionem potissimum actitari. Unde et ipse sacerdos per totum canonem in expansione manuum non tam mentis deuocionem quam Christi extensionem in cruce presignat iuxta illud: Expandi manus meas tota die. Non ergo digiti contrahendi semper sunt, ut quidam pro nimia cautela faciunt. Congruum enim est, ut manus expandamus infra canonem, hoc tantum obseruato, ne quid digitis tangamus preter corpus domini.Presbyter autem raro manus remittere solet, nisi cum necessario oblacionem bene dicere debet. Notandum uero in ipso canone, id est ante dominicam oracionem, quinquies per Christum dominum nostrum haberi et in ipsa quinaria conclusione non incongrue quinariam domini uulneracionem intimari. Presbyter autem humiliacionem domini usque ad crucem, ut prediximus, nobis indicat, cum se adusque altare inclinat dicendo Hanc igitur oblacionem. Statim in consequen tibus narracionem de dominica passione orditur, cuius typum usque ad Supplices te rogamus obseruat. Ibi fidelis sacerdos se iuxta altare inclinans Christum in cruce inclinato capite spiritum tradidisse signi ficat. Hec in ordinario.

Sequitur Supplices te rogamus

Porro sacerdos oracionem Supplices te rogamus ante altare ad medium secundum Wilhelmum concellatis ante pectus manibus conuersus ad sacramentum se inclinat profunde et in ipsa concellacione manus dextera supponitur sinistre in modum crucis et hoc uel in labio altaris ponendo uel pectori applicando. Sed iuxta Ordinem Romanum stat hic sacerdos ad medium altaris profunde inclinatus non concellatis, sed coniunctis ante pectus manibus in modum deuote supplicantis et peruento ad uerba ex hac altaris participacione tunc osculato labio altaris in sinistra parte erigit se et dicendo corpus et sangwinemsingillatim signat utrumque et post ea seipsum, cum dicit omni bene diccione celesti sicque concludit, ut patet. Et addit hic ordinarius Romanus, quod post mortem Christi in cruce conmemoracio mortuorum apte subiungitur, quia nec aliorum defunctorum conmemorandum est, nisi qui in Christi morte redempti sunt et in Christo dormierunt. Hec ex ordinario predicto.

Nota, quod osculum altaris et cruces, que hic fiunt, et inclinacio a diuersis diuersimode exponuntur, sed de istis ad presens non est michi cura. Et secundum Wilhelmumquidam hic ter altare osculantur agentes gracias trinitati, que per passionem Christi et mortem sibi reconciliauit genus humanum. Alii uero bis ad denotandum geminam in Christo naturam uel ipsum in anima et corpore passum,sed iuxta Ordinem Romanum altare semel dumtaxat osculatur; de quo unico eciam osculo Albertus dicit:Osculatur hic sacerdos altare, ut se participem cum omnibus offerentibus sacrificii altaris ostendat. De quo unico osculo post signorum, que hic fiunt, misticacionem subiungit dicens: Quod autem hic quidam dicunt, quod per osculum altaris, quod hic facit sacerdos, signi ficetur osculum Iude, quo tradidit dominum, et per duas cruces, que fiunt super corpus et sangwinem, significentur uincula et tracciones, quibus trahebatur dominus ad Annam pontificem, et per crucem, qua faciem suam signat sacerdos, significentur sputa, quibus sputus est dominus, omnino profanum est et omnibus fidelibus abhominandum. Quod autem sequitur per eundem Christum dominum nostrum, conclusio est, cui nemo respondet Amenloco ydiote, quia hoc hic sicut et in aliis secretis conclusionibus angelis relinquitur, qui assistunt sacramento, sicut dicit beatus Gregorius: In ipsa, inquiens, ymmolacionis hora cum astantibus sibi ministris celestibus Christus, ut proposita consecret, adesse credendus est. Hoc non est mirum, quod in isto sacramento angeli ministrant, quia sicut dicitur ad Hebreos 2o: Omnes sunt administratorii spiritus in ministerium missi. Hec Albertus. Ad idem beatus Augustinus: Ista, inquit, sunt munera, ista sunt dona super omnem gloriam constituta, quibus fideles suos omnipotens deus reficiens glorioso filii sui corpore uiuificat, sanctificat et preparat eternitati et hic corda fidelium omni benediccione replet et gracia tribuens corporibus castimoniam, mentibus fidem, cogitacionibus puritatem. Per hoc tuetur suos misericordia, spe confirmat, munit caritate, ut tanta domini participacione, qui intra se deum suscipiunt, templum eius effici mereantur. Hec Augustinus. Hinc eciam beatus Ambrosius:Christus, ait, ecclesie cibus est, Christus est potus. Caro dei cibus et sangwis dei est potus. Christus nobis quottidie ministratur.Cibus iste non corpus inpingwat, sed confirmat cor hominis.Hic est panis uite; qui ergo uitam manducat, mori non potest. Accedite ad eum et saciemini, quia panis est! Accedite ad eum et potate, quia fons est! Accedite ad eum et illuminamini, quia lux est! Accedite ad eum et liberamini, quia ubi spiritus domini ibi libertas! Accedite ad eum et absoluemini, quia remissio peccatorum est!Corpus domini Ihesu postulacio est diuine reconciliacionis et proteccionis eterne. Accipe tibi monimentum, suscipe tibi dominum Ihesum tue mentis hospicio! Ubi enim corpus est, ibi est Ihesus. Hec Ambrosius.

Sequitur memoria mortuorum

Memento eciam, domine, famulorum famularumque tuarum, quietc. Hic sacerdos stans coniunctis manibus, ut supra in memoria uiuorum,memoratur eorum, quorum uoluerit, defunctorum, utputa parentum, consangwineorum, benefactorum, reconmendatorum quorundam in speciali et aliorum in generali ac tandem eorum, quibus ipse mala intulit quosque aliquando dampnificauit uerbis aut factis in anima, corpore, rebus aut fama, et insuper eorum, a quibus ipse aliquando similia est passus, ac omnium, quorum est debitor et pro quibus dominus deus uult ipsum orare. Qua memoria cum morula conpetenti expleta prosequitur in conmuni dicens ipsis, domine, et omnibus in Christo etc.  usque per Christum dominum nostrum.

Debet autem memoria ita mortuorum quemadmodum et superius uiuorum secundum Albertum et alios fieri sola cogitacione, non uerbo, et, ut dicit Wilhelmus, cum deum nichil lateat, non est necesse nomina taliumuoce exprimere, sed solummodo mentaliter eorundem memoriam habere. Preterea secundum eundem Wilhelmumistam defunctorum memoriam debet uel potest facere sacerdos eodem ordine casuum, quo fecit memoriam uiuorum subtractis inde duobus uidelicet nominatiuo et uocatiuo.

Sequitur Nobis quoque peccatoribusetc. 

Post conclusionem iam dictam subiungit sacerdos inmediate secundum Wilhelmum, Albertum, Allexandrum et alios cum pectoris tunsione uocem aliquantulum exaltando dicens Nobis quoque peccatoribusetc. usque per Christum dominum nostrum, et ibi non respondetur Amen, ut superius est dictum, sed inmediate subiungitur Per quem hec omniaetc.,  et est secundum Albertumtocius canonis conclusio. Quod autem ibi ad uerba Nobis quoque peccatoribusetc.  fit uocis exaltacio et pectoris tunsio, Albertus, Allexander et Wilhelmus et alii diuersas assignant raciones et post eas, quas ponit Albertus raciones, subiungit: Quidam, inquiens, dicunt, quod hic eleuacio uocis significat Christi cum clamore in cruce expiracionem; quod quidem reputo derisionem, quia submisse clamat sacerdos, Christus autem alte clamat, et preterea nulla fit in littera mencio de Christi clamore. Hec ille.

Rursum ad uerba, que secuntur uidelicet Sanctificas , uiuificas, benedicis, sacerdos facit tres cruces conmunes super utrumque simul.

Et dicendo Prestas nobis coniungit manus et calicem discooperiens accepto ambabus manibus cum inclinacione dominico corpore eleuatoque eo super calice prosequitur dicens Per ipsum et cum ipso et in ipso est tibi deo patri omnipotenti in unitate spiritus sancti omnis honor et gloria. Interim, quod dicit iam dicta uerba Per ipsumetc. , calicem tenet in manu sinistra et corpus Christi dextera. Cum ipso iuxta morem quorundam tres cruces per medium calicis desuper facit et consequenter duas a calicis lateribus, unam uidelicet in parte posteriori, cum dicit est tibi deo patri omnipotenti, alteram uero in parte anteriori, cum dicit in unitate spiritus sancti.Et postquam dixit omnis honor et gloria, tenet hostiam utraque manu super calicem et dicens alta uoce Per omnia secula seculorum subleuat parum calicem cum hostia. Deinde dicendo Oremus preceptisetc.  deponit utrumque collocans hostiam in loco suo et calicem cooperiens sicque stando erectus et manibus expansis ut supra, procedit dicendo Pater nosteretc. 

Qualiter signa predicta fieri debeant etc. 

De signis predictis et eorundem ordine est notandum, quod secundum Or dinarium Romanumtres cruces super corpus et sangwinem conmuniter fiunt, cum dicitur Sanctificas, uiuificas, benedicis in honore sanctissime trinitatis. Postea cum dominico corpore tres cruces fiunt super calicem dicendo Per ipsumetc.  et 4ta in latere calicis, cum dicitur est tibi deo patri omnipotenti, uidelicet iterum uulnus dominici lateris signi ficando; dicendo autem in unitate spiritus sancti fit 5ta extra in latere uersus celebrantem, dicendo omnis honor et gloria calix ex eodem latere cum hostia tangitur. Hec iuxta Ordinem Romanum.

Porro Wilhelmus et quidam alii iam dictas cruces ordinatius fieri debere docent sub forma tali et bene, ut illa uidelicet, que fit super per ipsum, fiat super os calicis exterius. 2a, que fit super cum ipso, fiat parum inferius sub prima, uidelicet a labio calicis in labium, et prima est amplior, 2abreuior. 3a, que fit super in ipso, fiat intra os calicis circa medium concauitatis eius, et est predictis constriccior. 4ta, que fit cum uerbis est tibi deo patri omnipotenti, fiat a medio oris calicis dirrecte contra faciem sacerdotis. 5ta, que fit cum uerbis in unitate spiritus sancti, fiat a latere calicis inter ipsum calicem et sacerdotem uidelicet descendendo a summitate calicis contra pedem calicis. Hec Wilhelmus misticas raciones singulis adaptans; et hec forma signorum in multis ecclesiis tenetur, uerum quod quidam de his ultimis duabus non faciunt nisi ultimam. Augustinus enim dicit, quod, si semel signum crucis fieret super panem et uinum, sufficere posset, quia semel deus crucifixus est. Quod autem in toto quinquies quinque, id est uiginti quinque uicibus, signa crucis super panem et calicem fiunt, Wilhelmus et Bonauentura misticas raciones assignant, quas ad presens omitto. Rursus est adhuc alius modus satis conueniens et conmunis apud multos, qui signa predicta faciendo taliter procedunt: Nam tres cruces priores cum hostia eleuata dicendo Per ipsum et cum ipso et in ipso faciunt directe super calicem, ita quod labia calicis non excedantur. Duas autem cum illis uerbis est tibi deo patrietc.  faciunt totaliter extra calicem, ita quod medium crucis fiat precise inter calicem et sacerdotem et hec eciam singula suas habent misticaciones et tantum de forma practice istorum signorum ad presens sufficiant.

Sequitur de re cepcione patene

Dicto Pater noster uoce aliquantulum eleuata usque ad finem sacerdos submissa uoce prosequitur dicendo Amen, libera nos, quesumus, domine, ab omnibusetc.  usque Petro et Paulo atque Andrea, et ibi eciam alios sanctos, quos uoluerit, sacerdos nominare poterit. Sequitur cum omnibus sanctis. Hic accipit patenam de subtus corporali et dicendo Da propicius pacem iuxta Romanum Ordinem nec non secundum Innocencium, Albertum, Allexandrum, Wilhelmum et alios modernos ipsam osculatur et postea dicendo ab omni perturbacione securi se ante faciem signo crucis cum ipsa consignat.

Ubi quidam non ex maiorum tradicione, sed quorundam uanorum non tam noua adinuencione quam uana quadam supersticione addunt, quod patres et sapientes in suis scriptis reprehendunt: Non contenti signacione iam dicta, sed eciam ulterius signant cum patena oculos, pectus et uentrem. Sed melius facerent, si bene signarent et a uiciis purgarent interius mentem. Insuper quidam cum patena uersus faciem hic solent uentilare, cum tamen pre minimo deuocionis feruore nequaquam uideantur sudare. Puerilia sunt hec et recta racione carent. Ergo fieri non debent.

Facto itaque, ut supra, signo crucis cum patena et ea consequenter ad corporale in angulo dextre partis detersa eam hostie sacre submittit ipsamque hostiam sic leuat, ut eam confringat. Proinde discooperto calice ac reuerencia premissa hostiam digitis consecratis cum amba bus manibus de patena recipiens super calicem eleuat et dicendo Per eundem dominum nostrum Ihesum Christum, filium tuum eam per medium frangit et medietatem, quam tenet manu dextera, super patenam reponens. Partem, que in sinistra remansit, cum istis uerbis qui tecum uiuit et regnat in unitate spiritus sancti deus per medium uel quasi diuidit et eam particulam, que est in manu sinistra, coniungit ei, que iacet in patena. Alteram uero, que in dextera remanet, erectus tenet super calicem et parum eleuando calicem una cum particula dicit uoce aliquantulum eleuata: Per omnia secula seculorum.

Et iterum calice deposito intra eius orificium facit cum iam dicta particula tres cruces, primam ad Pax domini, 2dam ad sit semper, 3am ad uobiscum. Hec autem omnia iam dicta sunt plena diuinis misteriis, prout patet suis in locis. Dicto Pax domini sit semper uobiscum mittit particulam hostie in calicem et secundum ordinarium, Innocencium, sanctum Thomam, Albertum, Allexandrum, Wilhelmum et alios dicit: Hec sacrosancta conmixtio corporis et sangwinis domini nostri Ihesu Christi fiat michi et omnibusetc. ; et sunt ista uerba, ut dicunt, referenda ad species panis et uini, sub quibus continetur corpus et sangwis Christi.In die uero Parasceues, quia calix non consecratur, iam dicta oracio non dicitur. Mittunt autem aliqui particulam in calicem statim post Pax domini, antequam dicant Agnus dei. Alii tenent eam in manibus usque post Agnus dei. Alii inmittunt, cum dicunt Dona nobis pacem. Horum modorum Wilhelmus nullum reprobat, sed singulis raciones adaptat. Subiungit nichilominus, quod illi rectius et usitacius faciunt, qui dicto Pax dominietc. , priusquam dicunt Agnus dei, inmittunt.Quod eciam plane uidetur esse de intencione Innocencii, Alberti, Allexandri et aliorum multorum.

Unde secundum Officium Romanum inter Pax domini et Agnus deiest aliquale silencium significans id modicum silencium post resurreccionem Christi, antequam apostoli essent de eius resurreccione certificati. Itaque particula hostie missa in calice eoque iam cooperto secundum Wilhelmum et quosdam alios est Agnus dei dicendum. Quod quidem sacerdos ad altare mediocriter inclinatus nec non coniunctis manibus ter replicando dicit bis Miserere nobis et ad tercium dona nobis pacem, preterquam in die cene, in quo eciam dicitur Miserere nobis. In missis uero defunctorum loco Miserere nobisdicitur dona eis requiem et in tercio loco dona nobis pacem dicitur dona eis requiem sempiternam. Singulorum iam dictorum ab Allexandro, Wilhelmoet aliis quam plures sunt date mistice raciones.

De osculo pacis et sacra conmunione

Dicto ter Agnus dei sacerdos inclinat se ante altare profunde dicens oracionem, si non fuerit missa de requiem: Domine Ihesu Christe, qui dixisti apostolis tuisetc.  Qua finita dicens Pax tecum osculatur altare signo crucis premisso.

Aliqui tamen, ut dicunt Albertus et Wilhelmus, osculantur hic corpus Christi, quod eciam minime reprobatur, sed suam misticam habet racionem.At uero, ut dicunt Wilhelmus, Albertus et alii, sacerdos hic pacem dando secundum quosdam dicit: Habete uinculum pacis et caritatisetc. Quidam alii, ut ait Albertus, dando pacem dicunt: Pax Christi et ecclesie habundet in cordibus uestris per spiritum sanctum, qui datus est uobis.Ibi notandum, quod in missis defunctorum pax non datur. Ideo oracio predicta non dicitur nec eciam a sacerdote in eisdem missis pax ab altari recipitur.

Data pace sacerdos secundum Albertum, Allexandrum, Wilhelmum et alios, priusquam conmunicet, dicit hanc oracionem: Domine Ihesu Christe fili dei uiuietc. ; et hoc eciam tenet Ordo Romanus, qui eciam post conclusionem iam dicte oracionis subiungit hanc oracionem: Percepcio corporis et sangwinis tui, domine Ihesu Christe, quam ego indignus summereetc. 

Qua finita sacerdos consequenter dicit: Panem celestem accipiam et nomen domini inuocabo; et cum his uerbis corpus dominicum super patenam cum ingenti deuocione et maxima reuerencia et tremore digitis consecratis inclinatus profunde ad manus recipit, secundum Wilhelmuminterim rememorans incarnacionis, passionis et mortis Christi et insuper efficatiam ac dignitatem ipsius sacramenti. Statimque secundum eundem Wilhelmumpost uerba predicta sacramentum iam tenens in manibus patena subtus iacente pro cautela corde conpuncto et spiritu feruido subiungit dicens: Domine, non sum dignus, ut intresetc.  Quo tercio repetito signum crucis facit ante se cum sacramento dicensque Corpus domini nostri Ihesu Christi etc.  ipsum sacrosanctum corpus ori inponit. Quod quidem conue niencius fit manibus duabus quam una tantum. Nam eciam in antehabitis, dum ipsum sacramentum in altari leuando siue reponendo a sacerdote tangitur atque tractatur, manibus duabus non una tantum id fieri racionabiliter persuadetur, quod utique ualde congruum extat. Unde in uisionibus uenerabilis abbatis Richalmi legitur, quod spiritus malignus sacerdotem quendam ipsum sacramentum in altari leuando una manu dumtaxat tangentem ualide subsanando derisit eique insultans abscessit. Uerumtamen, quando signa super calicem cum hostia sacra fiunt, non duabus, sed manu solummodo dextera ipsam debere teneri perspicuum est. Et notandum secundum Wilhelmum et alios, quod hostia sacrosancta, cum summitur, non est ut alius cibus dentibus masti canda aut terenda, sed discrete, moderate ac leniter est cum lingwa mollificanda, ne aliqua eius particula dentibus adhereat, quam forte postmodum screando eici contingat.

Sumpto corpore dominico mox calicem discooperit et, si que remanserint in digitis uel patena de sacramento panis reliquie, patenam ipsam digitis eisdem tergendo ac digitos excuciendo ad calicem deponit; quem secundum Wilhelmumconiunctis manibus cum deuocione et reuerencia, ut supra, factaque inclinacione profunda dicens Quid retribuam domino etc.  cum uersu sequenti accipit ambabus manibus dicensque uersum Laudans inuocabo dominum etc.;  signat se cum calice et dicit Sangwis domini nostri Ihesu Christi etc.  et sic sangwinem summit et, ut dicit Wilhelmus, summendo propter maiorem securitatem et reuerenciam calicem utraque manu debet tenere, sed in sumcione profusionis altera solum cum duobus digitis alterius adiunctis quasi per hoc innuens iam sangwinem ibi non esse, sed et sangwinem bis summit de calice uel ter, si nouerit expedire. Hec ille.

Ubi digne uenit considerandum, quod aliqui post primam sangwinis sumcionem iterum et iterum ac sepius calicem lambunt atque per longam moram in lambendo tempus inaniter consummunt astantibus quoque displicenciam ac tedium pariunt, quod utique nemo sapiens conmendare potest, quinymmo Henris de Hassia in sua Inuectiua tales acrius reprehendit: Uidetur enim bis ex calice sangwinem summere secundum eundemomnino sufficere et, si quid speciei uere calici adherendo remanserit, ablucioni, dicit, reseruandum. Igitur hoc loco sicut alibi moderamen et modus seruetur et bis uel ter quam cicius ex calice sangwis summatur nec habita mora tam calicis quam digitorum ablucio bina fundatur.

Nunquam tamen nec in aliquo casu statim post sangwinis sumpcionem et ante ablucionis infusionem calix cum digito tergatur, quod utique nedum reprehensibile, quinymmo execrabile ac prorsus condemnabile extat. Non enim est sangwis domini de calice cum digitis tergendus, sed lingwa dumtaxat aut labiis lambendus, nec est ipse calix intrinsecus Christi adhuc madidus sangwine aliquatenus digito tangendus. Rursum inueniuntur et alii, qui recepta ablucione digitos solent lambere aures quoque et oculos ac cetera membra cum eisdem delinire; et hec quamuis facere soleant eciam quidam litterati et sapientes hoc tamen eis racio non contulit, sed pocius usque nil enim aliud sunt ista nisi membrorum indecentes abusiones et quedam pueriles, ut ita dicam, et irracionales ostentaciones.

De oracionibus ante conmunionem dicendis

Pro dictis notandum, quod iuxta conmunem tradicionem et practicam sacerdos conmunicaturus quasdam oraciones premittit, in quibus petit sui ipsius a deo purificacionem. Quarum prima est: Domine Ihesu Christe fili dei uiuietc. , in qua specialiter petit, ut dominus in ipso operetur precipuum effectum huius sacramenti, qui est collacio gracie in presenti et glorie in futuro utrumque. 2a oracio est: Percepcio corporisetc. , in qua petit, ne per presummcionem talem, qua audet conmunicare tam dignissimo sacramento, ueniat in finalem damnacionem. 3a oracio: Panem celestem accipiam etc. , scilicet Christum, qui est in celo sacietas omnium beatorumetc. 4ta oracio: Domine, non sum dignus etc. , in qua cum centurione se humiliat reputando se indignum etc. Quinta oracio est ista: Corpus domini nostri Ihesu Christietc. , in qua concludendo petit finalem gloriam et premiacionem eternam consequi huius uirtute et efficacia sacramenti.

Iste quinque oraciones ante corporis sumcionem premittuntur, in quibus quinque pociores fructus ipsius sacramenti innuuntur. Primus est omnium peccatorum mundacio et hoc innuitur in prima oracione. 2us est mentis et anime spiritualis medicacio et hoc innuitur in 2a. 3us est laudis diuine dulcis inuocacio et hoc innuitur in 3a, ibi panem celestemetc. 4tus est omnium uirium salubris confortacio et hoc ibi Domine non sum dignusetc. 5tusest uite eterne finalis adepcio et hoc innuitur, cum dicitur: Corpus domini nostri Ihesu Christietc. 

Est autem in istis fructibus ordo quidam pulcherrimus. Nam primo homo a peccatis mundatur et hoc est primus fructus. 2o mundatus a uulneribus sanatur et hoc est 2us fructus. 3o sanatus in medici laudibus exaltatur et hoc est 3us fructus. 4o uires recuperantur et hoc est 4tus fructus. 5to uita eterna acquiritur et hoc est 5tuset ultimus atque potissimus fructus; et hec quidem aguntur ante corporis sumcionem; quo iam suscepto et in uentrem anime traiecto, priusquam sangwinem suscipit, alias duas oraciones premittit. Prima est ista: Quid retribuam dominoetc. , quasi dicat: Nichil dignum habeo, quo respondeam tanto dono percepto. Uerum, ut aliquid faciam, calicem salutaris, id est Christi, accipiam in memoriam sue passionis et mortis et nomen domini inuocabo eum glorificando et laudando etc.  Alia oracio ante sangwinis sumcionem est ista: Sangwis domini nostri Ihesu Christietc. , in qua, ut prius, petit sacerdos, uirtute ipsius sacramenti finalem gloriam consequi.

De modo seruando in sumcione corporis et sangwinis domini

Qualiter sumendum sit ipsum diuinum ac uiuificum sacramentum, iam supra aliqualiter est tactum; quibus adiciendum non ab re hic autumo, quod in sumendo sacerdos moram nimiam non faciat, sed statutis et consuetis oracionibus expletis non multa addendo se breuiter expediat tum propter cordis distraccionem uitandum, ne scilicet per irruentes cogitaciones perdat internam deuocionem, tum eciam propter populi astantis tedium tollendum. Igitur in hoc loco quemadmodum et alibi medium et modum caute obseruet. Nempe in figura huius manducacionis in lege preceptum extitit, quod agnus pascalis comederetur festinanterid est deuote et desideranter. Et, quamuis sint plurima, que sacerdos in sumendo, ut sic sua deuocio feruencius inflammetur, cogitare debeat aut possit, nolo tamen ad presens nec expedit de eiusmodi diutius inmorari. Nam satis poterit quiuis ex preparatoriis diuersis in locis superius descriptis sibi hoc loco formare conceptum ad non paruam deuocionem in seipso excitandum.

O quale colloquium et cuiusmodi anime deuote susurrium! Si sineret tempus, foret illic habendum cum eo, qui mox subiturus est cordis hospicium et sibi ipsi unire uult spiritum deuotum. O quis, qualis et quantus? Sed non est, ut dixi, tunc pausa longior facienda. Ideo sunt omnia breuianda. Non enim sufficerent tempus nec tempora ad singula tenuiter cogitanda, sed fiant hec postea, dum hora est magis apta.

Sint ergo ad presens pro simplicibus et sufficiant, qui se alcius eleuare ignorant, hec uerba pauca et breuia ex intimo cordis affectu prolata aut mente feruencius meditata: Ihesu fili dei, miserere mei. Reuera, si hec toto puroque corde aut ore quis dixerit, non utique est modicum, quod cogitauit aut dixit. Nempe in his quinque uerbis, si ea perscrutacius quis fuerit rimatus, totum, quod ad salutem pertinet, in eis reperiet. Quinque sunt uerba, sed exposicione indigent ualde diuturna nec potest mens hominis perfecte capere, quanta fructuositatis et dulcedinis redundent ubertate, cum enim dicitur: Ihesus tocius bonitatis et leticie fons nominatur et fundus. Hunc in uocat, hunc suscipit, hunc hospitat, qui deuotus conmunicat. Uerum eciam, quod quidam, dum iam uolunt corpus dominicum sumendum ad manus accipere, ante uerba panem celestemetc.  dicunt inclinando hec uerba: Salue lux mundi, uerbum patris, hostia uera, uiua caro, deitas integra, uerus deus et homo; tenentes autem idem sacrosanctum corpus in manibus inter alia, que aut orant aut cogitant, dicunt hanc antiphonam: Aue uerum corpus Christi uere natumetc. , que eciam huic loco apte conuenit; sed de his ad presens non plura.

Quod autem sacerdos corpus et sangwinem suscipiens se cum illis cruce ante faciem signat, Wilhelmus talem racionem assignat: Nam prius cruces faciendo actiue tamquam minister illa sanctificauit, nunc uero se cruce cum eis signando passiue petit sanctificari ab illis. Hec ille.

Post perceptam sacram conmunionem qualiter sacerdos procedat etc. 

Sumpto iam corpore pariter et sangwine secundum Wilhelmum, Allexandrum, Albertum et alios dicit oraciones conmuniter conswetas uidelicet: Quid ore sumpsimus, domine, pura mente capiamusetc.  interim primam ablucionem ad calicem recipiens. Qua similiter sumpta alteram digitorum ablucionem eciam cum uino super calicem recipiens dicit aliam oracionem uidelicet: Corpus tuum, domine, quod sumsi et sangwis tuus, quem potauietc. , ut habetur in missalibus. Recipit autem istas abluciones secundum Wilhelmumin dextro cornu altaris, cuius raciones idem assignat.

Igitur 2a ablucione percepta et calice iam uacuato ac in altari deposito redit ad dextrum cornu altaris ibique lecta antiphona, que Conmunio dicitur, uadit ad medium altare et eo osculato se uertit ad populum dicens: Dominus uobiscum .

Quo dicto ordine superius descripto legit conplendas unam uel plures in cornu altaris dextro et ultimam concludens cum ipsa conclusione secundum Wilhelmum et alios ad medium altaris se transfert ibique dicto per omnia secula seculorum; uertit se iterum ad populum dicens Dominus uo biscum sicque misse officium conplet dicens: Ite missa est uel Bene dicamus domino uel Requiescant in pace.

Qualiter et quot modis misse terminentur

His itaque tribus modis iam dictis omnes misse terminantur; primo quidem per Ite missa est, quod secundum Allexandrum, Albertumet alios dicitur in sollemnitatibus et quandocumque Te deum laudamuset Gloria in excelsis habentur. Quod si aliquando Te deum in matutinis non habetur et nichilominus missa sollemniter cum Gloria in excelsis dicitur, tunc eciam Ite missa est habetur.

2ofinitur per Benedicamus domino uidelicet in profestis diebus et feriis et generaliter, quando cantica leticie predicta non dicuntur et responsio datur ad utrumque Deo gracias. Uerum quod prima missa in die Natiuitatis Christi in quibusdam locis cum Benedicamus dominoclauditur, quamuis Gloria in excelsis deo in ea habitum sit, cuius racionem uide in Wilhelmo.

3omissa finitur per Requiescant in pace, scilicet missa pro defunctis, et tunc respondetur simpliciter Amen, id est Fiat. Optatur enim eis requies eterna.

Rursus, ut ait Wilhelmus, finis misse finem mundi designat. Ite missa est uel Benedicamus domino libertatem significat, que dabitur iustis in patria, ubi semper deum benedicent.Cum autem sacerdos dicit Ite missa est, uertit se ad populum. Cum uero dicit Benedicamus domino uel Requiescant in pace, stat uersus orientem uertens se in medio ad altare. Horum raciones alibi uide. Responsio pro conclusione Deo gracias uel Amen a ministro aut ipsomet sacerdote. Si missa non fuerit pro defunctis, sacerdos subiungit: Et fidelium anime defunctorum per misericordiam dei requiescant in pace. Responsio: Amen.

Stans ad medium altaris consequenter dicit secundum conswe tudinem conmunem uersum Sit nomen Dominum benedictum. Ex hoc nuncetc.  et post Adiutorium nostrum in nomine domini, qui fecit celumetc.  et hunc uersum dicendo facit crucem ante se moxque se uertens ad meridiem prosequitur dicens Benedicat uos omnipotens deus, pater et post se uertendo ad occidentem dicit et filius ac tandem se uertit ad septen trionem dicens et spiritus sanctus ad singula iam dicta singulas cruces faciendo, ita quod cum tribus crucibus benediccionem conplet, prout usus conmuniter tenet.

Uerum tamen in proferendo uerba diuersitas reperitur. Nam aliqui et multi dicunt: Benedicat uos diuina maiestas, pater et filius et spiritus sanctus; alii iterum aliter, quod tamen in idem redit semper. At uero iuxta Ordinem Romanum unica cruce benedictio datur. Nam sacerdos se uertens ad occidentem pretermissis uersiculis predictis post conclusionem misse dicto uidelicet Deo gracias uel Amen plane sine medio subiungit: In unitate sancti spiritus benedicat uos pater et filius. Amen, unam dumtaxat crucem uersus populum faciens, dum profert uerba iam dicta, et respondetur Amen. In presencia tamen episcopi sacerdos non benedicit nisi ab eodem premissus uel iussus.

Quid post misse benedicci onem agendum sit seu operandum

Igitur benediccione iuxta morem iam data sacerdos iterum ad altare se uertens in medio inclinatus profunde et manibus coniunctis super altari demissis deuote dicit oracionem Placeat tibi sancta trinitasetc. 

Qua expleta cum signo crucis osculatur altare et se erigens uersus aquilonem legit ewangelium In principio erat uerbum et peruento ad clausulam et uerbum caro factum estflexis in terram poplitibus cum deuota gratitudine iterum osculatur altare signaculo crucis premisso.

Quod autem ad clausulam ewangelii iam dictam sit plene ad pauimentum genibus flectendum, patet in exemplo autentico et famoso: Nam refert magister LandolfusCartusiensis de quodam sacerdote, qui post missam ewangelium In principio erat uerbumetc.  legere audiuit cumque ad hec uerba sanctissima et omni ueneracione dignissima, que et maxime uirtutis ac mirande efficacie fore narrantur, uidelicet et uerbum caro factum est, peruentum fuisset, et ipse genua in terram non flecteret, affuit mox demon, qui ei alapam dedit dicens: Si legeretur uerbum demon factum est,, nos nunquam genuflectere cessa remus. Hec ille.

Ewangelio autem totaliter expleto sacerdos surgens dicit antiphonam Trium puerorum ymnumetc.  et consequenter ymnum seu canticum Benedicite omnia opera domini dominoetc.  per totum cum psalmo Laudate dominumsecundum wilhelmumuel in toto uel in parte, sed usus habet conmunis solum dicere ultimam partem, uidelicet Laudate dominum in sanctis eius; et addunt quidam Nunc dimittisetc. ; et antiphona Trium puerorum in fine repetita subiungit: Kyrie, Christe, Kyrie, Pater nosteretc.  cum uersiculis et collectis consuetis.

Interim uero, quod hec dicit, uestes sacras deponit seque deinceps moribus et uita melius conponit atque in graciarum accionibus et laudibus diuinis sedulus et feruidus persistit nec unquam a seriosa sui cordis custodia recedit et ita faciens semper digne dispositus inuenitur, quia diligens sui post conmunionem custodia est congrua et ualens disposicio ad futuram.

Qualiter post uestium sacrorum deposicionem sacerdos se gerere debeat

Sacerdos sacris exutus induuiis non se statim ad exteriora conuertat, sed expleto iam ymno Benedicite cum suis atti nenciis manus, ut est moris, abluat seque genibus flexis deuote recolligens ad seipsum introrsum redeat. Ibique humiliter corde prostrato ueniam petat. Primo a deo patre, cuius filium unigenitum tanta presumcione tam indeuote suscepit; 2o a deo filio domino Ihesu Christo, cui tantam iniuriam se intulisse reputet, ut ipsum in suam animam tam inmundam et peccatis fetidam accipere presumsit; 3o a spiritu sancto, cuius sacramentale misterium tam irreuerenter tractauit; 4o petat a patre et filio et spiritu sancto, ut sacramentum, quod sumpsit, sit ei fidei et spei et caritatis augmentacio et peccatorum omnium preteritorum et fu turorum remissio; 5to petat ueniam a uirgine benedicta, cuius filium tam irreuerenter tractauit, humiliter supplicet eidem, ut sicut ipsa digne meruit portare filium suum, ita per suas oraciones impetret a filio, ut ipse sacerdos digne ualeat eundem in sua anima portare et semper spiritualiter parere ac singulari gracia presentem habere.

Meditetur quoque sacerdos attente et ruminet mente deuota dignitatem, efficatiam et uirtutem nec non caritatem, passionem et mortem ipsius, quem in sacramento suscepit, quin eciam gratitudinem exhibeat magis conformitate uite et opere quam multa uocali oracione. Nichilominus tamen iuxta superius ac eciam posterius descripta meditetur cordialiter ac oret uocaliter, ut sic intus et extra proposse, ut est dignum, gracias rependat.

Proinde caueat summopere ab omnibus offensis et peccatis cordis, oris et operis et precipue a mortalibus, ne a se tam dignum hospitem, quem tam desideranter et nouiter suscepit, indigne repellat, quia turpius eicitur quam non suscipitur hospes. Melius est enim, id est minus malum, uiam ueritatis non agnoscere quam post agnicionem retrocedere. Sic melius est deum in sacramento nunquam suscipere quam aliquando susceptum mox a se iniuriose effugare. 2o maxime debet se cauere a peccato oris et lingwe, scilicet gule et locucionis peruerse, ne coinquinet illam uiam regiam, os scilicet et guttur, per quam Christus ad cordis hospicium intrauit. 3o post sumptum sacrificium non debet statim expuere, ne aliquando particula incaute derelicta in ore in sputo eiciatur. Si autem quis non potest se continere a sputo post horam uel mediam, conuenienter spuere potest saltem in loco tali, ubi sputum nequeat conculcari. Sunt et alia quam plura auisamenta sacerdoti celebranti in missa et postea necessario obseruanda, que, quia suis in locis inueniuntur late descripta, idcirco ad presens nolui diucius inmorari.

Sit itaque iam finis huius dudum incepti laboris, sed nunquam sit finis aliquando pro eodem consequende mercedis. Sit insuper ei hoc opus non prorsus ingratum, cuius amore et iussu affectuosius constat exaratum. Quod si minime placuerit, acceptetur saltem et placeat hec bona et prona uoluntas, quam eciam beniuolus quiuis inspector aut lector ob dignitatem et reuerenciam eiusdem, qui iussit, non penitus contemtui tradat.

Incepi circa festum sancti Martini et finiui in festo sancte Agnetis uirginis preclare anno Christi 1462 , cui sit laus, honor et gloria per infinita secula. Amen. Quod autem pluribus in locis minus ordinate aut forsitan aliquando confuse processi, causa est, quia raptim, frequenter ac uicibus interpolatis, quinymmo et horis inconpetentibus utputa nocturnis collegi et scripsi copiam temporis aliunde uacantis non habens nec per nimiam moram in scribendo animum preceptoris, quem diligo, diutius suspen dere et affligere uolens.