De spiritualibus sentimentis et perfectione spirituali

Prologus epistularis in opus sequens de spiritualibus sentimentis et perfectione spirituali ad eum, cuius amore est editum

In Ihesu nomine filius patri aut, si placet, filio pater omne, quod potest et est. Tuus, o dei electe amator, mi singula riter dilecte, amor impellit et uincit, ut tuis aliquando uotis paream deuotis. Dum uero me ipsum in tui comparacione intueor, ab eo perficiendum, quod desi deras, pudor me nimius retrahit, sed neque minus deprimit uehemens timor, cum tuis meritis predignis aliquid digne nullatenus ualeam respondere. Preterea ingens cor totum stupor adimplet, cum tantam ad tantillum tuam, alte, et nimiam humiliacionem perpendo. Magna quidem et multum admiranda humilitas, scilicet maximi meriti, et apud humilem humilitatis magistrum, amatorem humilium, permaxima impetrans carismatum dona, cuius dulcissimum spiritum in humili tranquilloque corde dulciter ac solum cum delectacione et gaudio magno requiescere constat. Ipse est, qui in anima qualibet pura et deuota, in donis et graciis competenter exercitata, uirtutum floribus decenter exculta operatur mirabilia magna et multa, siquidem ipsius unccio de omnibus et omnia docet, ad que tamen humana intelligencia quantalibet cognicione predita per se nequaquam attingere potest. Denique spiritus idem ipse mentem, quam inhabitat, purgat et illuminat, inflammat et roborat, impingwat, replet et subleuat, transformat, informat et inarrat, lenit, munit, pungit, ungit et unit, omnia sanat, omnia planat et omnia donat. Hunc tuo deuoto et uirtuoso in pectore, si iuste, pie recteque sencio, minime dubitem delectabiliter quiescendo sibi dudum mansionem fecisse iocundam.

Quod quia ita est, restat ut in gracia qualibet necessaria tuo que statui accomoda nil umquam dispendii per de fectum paciaris, quippe magister adest, qui docet te, qui eciam pro tempore te ocio sancto uacante ac intima mentis intrante, cum tu tunc non sis tu ipse, se ipsum per se mirabiliter et sua operatur in te. Hunc patere, dum pateris. Nam ageris, non agis. Hunc suscipe, dum susciperis, ac tene secrete, quod feliciter experiris. Et si tunc minime hoc ipsum, quod sentis, intelligis, post suo in tempore, quid id sit, clarius agnosces. Nempe dei hec est in te dignatiua miraque operacio, cui tua respondeat cum propria cogni cione profunda humiliacio nec non in manus ipsiustotalis resignacio. Dei est te taliter uisitando pie confouere, consolari et confortare, tuum est eundem corde iocundo laudare, dignum quoque sibi in te habitaculum preparare. Dei est sic tibi paterne blandiri tuasque pressuras et merores, quos pateris, be nignus lenire, tuum est onus impositum sui pro amore leuius ferre ac omnia grauamina cunctaque temporaliter emergencia equanimiter portare. Dei est sua opera in te patrando tibi se ipsum amorosius innotescere, tuum est gracias maximas agendo, lau dando et amando uicem proposse rependere. Dei est sicsuis te graciis copiose perfundere, tuum est locum eidem remorandi tecum reuerenter prebere atque ad graciam ampliorem capescendum te ipsum ydoneum exhibere. Tantumdem crede et ama sicque per ipsum saluus efficerisatque in ipso plenarie confidens, si ita permanseris, beatus eris. Ipse etenim suis benediccionibus preueniendo te allicit, arras tue cum eo desponsacionis ac future beatitudinis primicias, ut te feruenciorem efficiat, porrigit et, ut spe firmior fideque cercior fias, beningna dignacione te clementer accendit. Docet te denique ubertatem fructuum et exuberanciam deliciarum celestis patrie utcumque pregustando agnoscere, quatenus eorundem suauitate allectus aspirando cottidie sata gas ad sic agnita auidius anhelare. Primicie siquidem sunt dulcedinis sue, quas tibi te amans dignatur interim beningnus offere, quatenus tandem cursu uite presentis finito in perhenni tempore cum uultu glorie eadem dulcedine te ualeat, prout uult, plenissime saciare atque torrente uoluptatis sue totaliter inebriare. Ne ergo solliciteris anxie, sed et omnis meror aut mesticia longe discedat a te, letare, exulta et gaude. Ama, nichilominus stupesce et paue, quia ipse per se se ipsum dignanter, prout libet, operatur in te purgans, illuminans, ditans, inflammans, transformans necnon perficiens te. Ipse proinde, ut dixi superius, est solus magister, cuius attactus aut unctio suos nouit optime docere, et qui te sibi fidelem nullatenus sinet errare. Isto igitur presente magistro proprioque edoctus experimento tu tibi in re tua iam ualentior doctiorque effectus quamuis omnino sufficias, a me nichilominus tantillo panem frangi tibi et sedulo ministrari ac tamquam infantulus educari humiliter mendicando expostulas. Sed quis hoc te docuit, nisi qui suis donis cor tuum intrinsecus repleuit? Quanto dignior, tanto tibi ipsi deiectior, quantoque sublimior, tanto humilior existis. Hinc quoque dignissimum te reddis, ut expleam etiam ultra posse id, quod hortaris. Igitur et si non pro te, uerumtamen occasione sumpta ex te tui allectus precipue necnon deuictus amore alciora presummens contingere cum reuerencia tamen ac tremore laborintum hunc grauem uolui sponte subire.

Interim que tua sint, tibi, o carissime pater aut fili, qui dum horam persenseris presencie dei, si preuales, oro memineris mei. Uerum ut caucius eas progressusque tuus quatenus securior ac perinde serenior iocun diorque fiat, sit tibi magnopere cura, ne testium fide lium desit ydonea comitiua. Que quidem ueridica nec minus efficacia huius rei testimonia prestet. Hinc in dies uehementer proficies consolaberisque multum de ueritate cercior effectus, erunt quoque tibi praua in directa et aspera quoque plana, iusta et sana. Qualis autem testium esse debeat huius modi comitiua quibusque istis in rebus sit cercior fides prestanda, postea in suis locis, si memorie non exciderit, tractatus diffusior erit. Uolui autem huius opusculi facere diuisionem in duas partes, quarum in prima agitur de dulcedine mentali sew gustu suauitatis interno et sentimentis spiritus, qualia plerique persone deo dedite de sexu utroque in suis experiuntur deuocionibus, ubi eciam testimonia adduco ueridica sanctorum, uidelicet dicta et acta, nec non aliorum deuotorum, qui in se sunt passi et experti similia, inferens nichilominus maiorum et peritorum doctrinas nec non scripta et exempla, quibus a ueris possint falsa discerni. Hinc enim caucior et magis securus in suis quisque spiritualibus sentimentis sew de uocionum experienciis nec non probacior, letior et iocun diorerit. In secunda autem huius parte de spirituali perfeccione, que ad rem hanc pertinet et precedere debet aut sequitur ad eam, plenius tractabitur. Nam huiusmodi perfeccione prehabita uel obtenta spiritus sentimentis ac experienciis misticis, de quibus hic agitur, fides utique est maior et cercioradhibenda.

De titulo huius libri et intencione autoris cum apologia et quod cognicio est non solum in intellectu, sed eciam in affectu, et quid sit uisio mistica et qualiter ualeat obtineri. Capitulum primum.

Agressurus igitur, quod est supra me opus arduissimum, eum in primis, qui est super omnia, inuoco directorem, ductorem atque doctorem, qui et solus sciencie omnis ac sapiencie clauem iure retinet et, cui uult, aperit et sua patefacit archana. Ipse, obsecro, assit benignus meditanti, donet nichilominus intellectum sanum dictanti, quatenus ad sui precipue gloriam et laudem, eius quoque, cui hic labor specialiter impenditur famulo deuoto ad qualem cumque instruccionem simul et consolacionem, quod mente concepi, utiliter et fructuose perficiam, ut et ego eiusdem meritorum quandoque particeps efficiar simul et premiorum. Itaque spe mer cedis diuino pocius quam humano suffultus presidio rem ignotam michi et occultam pandere gestiens de suauissimo spiritus sentimento, quale deuoti plerique in suis plus aut minus experiuntur deuocionibus, aliqua scripto tradere aut qualicumque explicare sermone, michi ipsi pro qualicumque exercicio ex desiderio sum ausus attemtare deuoto. Quod quamuis presumpcionem uideatur non modicam pretendere, attamen tue, mi pater, fili aut frater, deuote humiliterque parens deuocioni non proprio doctus experimento, qui nunquam suauitatis hunc gustum aliquatenus persensi, sed quarundam deuocioni deditarum personarum michi pro tempore in foro consciencie commissarum, quarum quedam sua non tam spiritualia sentimenta quam fantastica et ymaginaria deliramenta crebro michi exposuere aut ueris aut fallacibus narracionibus, instructus una cum hys, que expertorum probatissimis doctrinis didici et scriptis sanctorum, ausus sum huic operi manum apponere et, que ipse ex perimento non didici, sermone qualicumque non proprias erroneas, sed aliorum sanas sum nisus in palam sentencias proferre necnon eorundem experiencias prout noui enarrare. Tu deus in adiutorium meum propiciatus intende.

Porro de raptibus potenciarum anime necnon mentalibus ex tasibus, causis et effectibus earundem, quam sint multipliciter uarie, quamuis ad rem principaliter intentam non absonum, quinymo pertinens foret aliqua premittere, nolo tamen prolixi orem de hys texere sermonem, sed eis presuppositis et a te, cui loquor, minime ignoratis rem ipsam nude prosequar, non plane, quid ipse huiusmodi sit in se gustus suauitatis mentem ut sic eleuans, subleuans, transfor mans, ad plenum edocere aut satis explicare presumens. Absit a me uesania tanta, cum nec expertus edicere nec inexpertus credere possit, nisi in quantum ex dictis sanctorum potui elicere, qui eiusdem quandoque gustu iocunde perfruiti fuere, quin pocius de disponentibus ad gustum huiusmodi et circumstantibus aut ipsum comitantibus et sequentibus intendo principaliter prosequi ac ea locis aptis inserere, que testificari possunt et aliqualiter de monstrare suauitatis eiusdem sentimenta non erronea nec falsa, sed sana et ueridica esse et hoc cum probabili ueri similitudine, si non cum plenaria certitudinis assercione. Sane doceri non indiget, qui hoc spiritus sentimentum ueraciter gustauit, cum experiencia optima omnium magistra cercius ac plenius doceat de cunctis. Prebent nichil ominus non parua solamina ea, que possunt haberi plurimorum testimonia sana, qui aut magistra eadem instructi aut sanctorum scriptis edocti fide sincera proferunt, que norunt. Et quoniam in quodam libello de cognoscendo deum titulato ad hanc rem apte pertinencia quam plura scripsisse me recolo, ad presens eadem tamquam non ignorata presuppono, et ut mo dica aut nulla inter presentis et alterius iam dicti tractatuli haberetur sicut in materiis ita et in uocabulis discrepancia, posset quemadmodum alter De cognoscendo deum, quod ad intellecti uam uim pertinet, ita et iste pariformiter de gustando deum, quod est proprie uirtutis affectiue, non inepte titulari. Nam hec duo in raptu mentis mistico uicissim se preeunt, comitantur et secuntur. Unde propheta: Gustate et uidete, quasi unum sine altero tam in mentalis exercicii progressu quam in ipsius mentis excessu fieri nullatenus possit, in ipsa mentis extasi potissime simul manent coniuncta, ut simul equaliter gustando uideant et gustent uidendo, quemadmodum eciam plures scripture necnon doctorum scripta testantur. Nimirum gustare quoddam cognoscere est: Cognoscit enim affectus ipse per gustus experimentum cercius et uerius quam intellectus per solum cognicionis intuitum quantumcumque eleuatum et abstractum. Est namque quemadmodum in intellectu cognicio sew uisio spe cularis et intuitiua, sic pariformiter in affectu cognicio sew uisio experimentalis, mistica et gustatiua, in qua hominis in statu uite presentis, si ad eam admittitur, consistit spiritualis perfeccionis finis et summa. De qua quidem perfeccione ad misticam huiusmodi uisionem aut gustum super mentalem nefallat, tamquam neccessario prerequisita aut ad ipsum efficaciter consequente in huius libri parte secunda precipue lateque tractabitur. Hinc eciam apcius et appropriacius hic liber, si placet, de spirituali perfeccione sew liber spiritualis uite aut spiritualium sentimentorum pretituletur, siquidem sub nomine De gustando deum aut diuina dictare aliquid uel scribere uidetur elate nimisque alte sonare. Porro suauitatis gustum internum uisionem appello misticam, id est occultam et clausam, quia per eam ad dei altissimam et uerissimam cognicionem anima prouehitur, et tamen, quid deus sit penitus, occultum, clausum et incognitum relinquitur. Dicitur enim uisio mistica quasi clausa, constricta, secreta, obscura, quia non nisi in ignorancie caligine potest haberi. Est quoque huiusmodi mistica uisio sew mistice uisionis degustacio secundum Linconiensem secretissima et non iam per speculum et ymagines creaturarum cum deo locucio et obtinetur secundum Uercellensemmaximo estu dileccionis in deum et forti extensione animi in eterna sapiencie spectacula, et, ut dixi, in ea consistit anime summa perfeccio, que per ipsius unionem ad deum, hoc est supermentalem sew experimentalem dei cogni cionem, salubriter obtinetur.

Capitulum 2m. De quatuor modis deum uidendi et penes quid oculi spirituales in homine considerentur. De diuisione quoque spiritus et anime et quid sit uere in spiritu existere.

Quoniam de mistica uisione, que est pure spiritualis, capitulo precedenti sermo est habitus, priusquam materie principaliter intente stilum applicarem, modos quosdam deum uidendi premittere uolui, quibus sic cogni tis ad sequencia facilior haberetur progressus. Est autem qua druplex oculorum differencia, secundum quam eciam uisio modis totidem uariatur. Oculi primi sunt corporales, quibus uiderunt apostoli et alii multi Christum dominum, et hoc in lumine corporali, quia sine lumine nichil uidetur. Uiderunt, inquam, eum in forma humana sicut et alia obiecta corporalia, que oculis corporalibus uidentur. De qua uisione prophetauerat Ysay 4o: Uidebit omnis caro salutare dei. Ista uisio electos beatificat dumtaxat, prout constat, non autem reprobos, quorum plurimi Christum suo modo uiderunt et tamen saluati non sunt, quinymmo finaliter perierunt.Secundi oculi uidentes Christum dominum sunt spirituales. Hy oculi uiderunt Christum et per speciem infusam, scilicet per graciam, et hoc in lumine fidei, et obiectum huius uisionis est Christus non solum in forma humana, sed eciam pro quanto ipse creditur esse filius dei. Iuxta illud Iohannis 6to: Omnis, qui uidet filium et credit in eum, habet uitam eternam. Hys eciam oculis et hac uisione uiderunt Christum antiqui patres, qui secundum Augustinumeandem fidem habuerunt de Christo quam et nos, nisi quod id, quod nos credimus explicite, illi credebant implicite, et quod nos credimus factum, ipsi credebant futurum. Quod enim sanctus Abraham Christum hac uisione uiderit, testatur dominus Iohannis 8uo, ubi dixit ad Iudeos: Abraham pater uester exultauit, ut uideret diem meum. Uidit et gauisus est, uidit, inquam, oculis spiritualibus, id est in spiritu per fidem, quo modo eciam multi reges et prophete uiderunt eum. Licet Abraham forte excellencius ceteris, oculis tamen corporalibus eum non uiderunt. Tercii oculi sunt intellectuales, quibus deus uidetur a contemplatiuis in lumine thearchico. In hac uisione reuelantur archana diuina anime contemplanti plus uel minus secundum graciam diuine dispensa cionis, et talibus oculis Christum uidentes digne dicuntur beati, quia hec uisio est quedam beatitudinis eterne participacio et diuine dulcedinis pregustacio. De qua apostolus IaCorinthiis 4 : Nos reuelata facie gloriam domini specu lantes transformamur in eandem ymaginem. Et bene dicit reuelata facie, quia prime due uisiones fiunt uelata facie: Speciebus corporalibus, quantum ad primam, uel speciebus ymaginariis, quantum ad secundam. Hec autem 3a habet fieri per abstractionem a talibus ymaginibus in lumine diuino per aliquas intelligibiles intenciones, quomodo, ut dicit Augustinus, uiderunt prophete uisiones suas. Etsi aliqua uiderunt in specie ymaginaria sicut Ezechiel et alii, que uisio refertur ad oculos spirituales predictos, intelligenciam tamen misteriorum dabatur eis per uisionem intellectu alem. Hys igitur intellectualibus oculis non est dubium apostolos Christum sepe uidisse, tam secundum humanitatem quam secundum diuinitatem per reuelacionem multorum archanorum, maxime post eius ascensionem. Quarti oculi sunt super intellectuales.Hys deus uidetur in lumine glorie. De quo in Psalmo : In lumine tuo uidebimus lumen. Sic Paulus in raptu uidit deum et multa archana, que non licet homini loqui. Hys eciam oculis Moyses contemplatus est deum, ut dicit Augustinus ubi supra. Et hec est uisio, ad quam omnes uisiones predicte ordinantur. Ad propositum retorquendo iam dicta de oculis et uisione spirituali aut mistica est aduertendum, quod in homine quolibet sunt tria: Corpus uidelicet, spiritus et anima, ubi uidere oportet, secundum quid istorum oculi spirituales accipiantur. Non enim secundum corpus, quia illi oculi non nisi corporalia speculantur, nec secundum animam, cum anima, ut in corpore animato tota insit ei ut forma, nec sic possit se extendere extra corpus ad eterna, sed secundum spiritum, secundum quem uidendo et intelligendo similes sumus angelis, ut dicit glosa ibidem, et secundum quem sumus ad ymaginem et similitudinem dei et capaces eius, ut dicit Augustinus 9 De trinitate. Ideo oportet, ut secundum spiritum, qui est supremum et optimum in homine, oculos accipiamus, qui possint scrutari secreta dei, quia deus ideo misit spiritum suum, ut spiritum nostrum leuaret ad se ipsum, ut dicit Richardus. De qua leuacione dicitur Ezechielis 8uo: Eleuauit me spiritus inter celum et terram. Est enim spiritus noster quasi in medio inter duo extrema, eternitatis scilicet et temporalitatis, naturaliter constitutus, ac per hoc inter celum et terram dicitur per prophe- tam eleuatus, uerumtamen eleuacione gracie multum ultra istud medium tendit. Unde dicitur in libro De spiritu et anima. Si spiritus humanus ab infinita distractione que deorsum est se erexerit et hec infinita deserens paulatim se in unum colligens secum esse didicerit, tanto amplius in unum colligitur, quanto magis cognicione et desiderio sursum eleuatur, donec tandem omnino inmutabilis fiat et ad illam ueram et unicam inmutabilitatem, que est apud Deum, perueniat, ut perpetuo sine omni mutabilitatis uicissitudine requie scat. Qualiter autem ad huiusmodi eleuacionem disponatur sciendum, quod sicut dicit Richardus in libro De exterminio mali capitulo ultimo , antequam spiritus noster eleuetur ad illud summe tranquillitatis archanum diuineque suauitatis gustum attingat, oportet quod fiat ueneranda et mirabilis diuisio, non corporis et anime dissolucio, sed alia multo mirabilior multoque gloriosior, diuisio uidelicet anime et spiritus, quam in nobis operari solet, ut testatur Apostolus Hebreorum 11o: Uiuus sermo dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti, pertingens ad diuisionem anime et spiritus.Quanto ergo spiritus noster ab omnibus et eciam ab ipsa anima, ymmo eciam a se ipso diuiditur, tanto felicius et perfectius ad summa subleuatur, propter quod notandum, quod quandoque spiritus noster in tantum ab anima et corpore abstrahitur et diuiditur, ut spiritus in spiritu esse dicatur. Aliquando in tantum, ut spiritus supra spiritum esse dicatur. Aliquando uero in tantum, ut spiritus sine spiritu esse dicatur. Primum patet per Richardum5tolibro De contemplacione, ubi loquens de Johanne ewangelista dicit sic: Nonne tunc spiritus in spiritu recte asseritur, quando exterio rum omnium obliuiscitur, inperitus et ignarus omnium, que in corpore aguntur, et solum intelligit per memoriam et intellectum, que in spiritu et circa spiritum aguntur. Unde Iohannes in Apocalypsi : Ego fui in spiritu in dominica die uel sicut idem dicit Richardus. Hoc est spiritum esse in spiritu, scilicet semetipsum intra semetipsum totum colligere, et ea, que in carne sunt et circa carnem, penitus ignorare. Ad hunc diuisionis gradum raptus fuit Augustinus, cum quadam uice quedam mulier ad eum accessisset, ut eius consilium super quadam tribulacione reciperet. Ipse sedens in studio nec uidit nec audiuit eam, quantumcunque loquentem et pulsantem. Nimirum, quia totus in se recollectus in spiritu de summa trinitate attentissime disputabat, prout post ea eidem mulieri fuit diuinitus reuelatum. Secundum patet: Nam spiritus noster aliquando in tantum abstrahitur. Et amoris feruore supra se ipsum rapitur ut spiritus supra spiritum esse dicatur. Unde Hugo super 7moAngelice ierachie. Dicit sic: Acutum amoris est, cum spiritus omnia transcendendo despicit. Superferuidum autem amoris, cum eciam se ipsum transcendit ac in comparacione dilecti se ipsum despicit et despiciendo relinquit ac miro modo fit ut per dileccionis ignem sursum sustollatur et supra se per uim amoris compellatur, ut exeat a se, nec se cogitat, dum solum deum cogitat. Hec Hugo. Ad hunc eciam gradum raptus fuit Augustinus, cum ipse solus stabat cum matre. Incumbentes ad fenestram et colloque bantur ualde dulciter transcendentes cuncta corporalia, attingerentque raptim toto ictu cordis regionem ubertatis indeficientis fontis uite eterne. 3m patet de regina sabba, que uidens sapienciam Salomonis etc. non habuit ultra spiritum, quod exponens Richardus capitulo 12o, ubi supra dicit sic: Nonne dicitur recte spiritus semetipsum non habere, quando incipit a semetipso omnino deficere et a suo esse in supermundanum quoddam et uere plusquam superhumanum transire et mirabili transfiguracione spiritus ille ab humano in diuinum uidetur deificari, ita ut ipse non sit ipse, eo dumtaxat tempore, quo domino incipit alicubi inherere. Qui enim adheret deo, unus spiritus est cum eo. Et sic totus in illud diuinitatis archanum intrat clamans cum propheta: Defecit in sa lutare tuum anima mea.Ad hunc gradum eleuari peciit Augustinusin libro Meditacionum suarum, ubi sic dicit: Oro, domine, tene et rege spiritum meum et summe illum secundum uoluntatem tuam, ut te duce ascendat in illam regionem ubertatis, ubi pascis in eternum israhel pabulo ueritatis, ut ibi rapida cogitacione attingat summam sapienciam super omnia manentem, cuncta transcendentem ac omnia gubernantem. Sed uolitanti ad te, domine a te multa obstrepunt iussu tuo, domine, conticescant , modo omnia ipsa sibi sileant, omnia omninotranseant, que creata sunt. Transcendat a se et perueniat ad te atque in te solo creatore omnium oculos spiritus figat, tibi inhyet, tibi intendat, tibi meditetur, te contempletur, te ante oculos ponat, te in corde reuoluat, summumet uerum bonum et gaudium sine fine mansurum. Sequitur

De oculis spiritualibus, qui sint et quid uideant et quibus modis uideant . Capitulum 3m

Uiso in precedenti capitulo, secundum quid hominis spirituales oculi considerentur, quia secundum spiritum, restat nunc uidere, qui sint isti oculi. Ad cuius euidenciam est sciendum, quod licet spiritus humanus, ut diuiditur sicut dictum est ab anima, sit substancia simplex. Quamuis non sit eiusdem nature, cuius est deus, ymago tamen illius ibi est, pro quanto contemplacione ad deum ascendit, ut eum intelligat et diligat, ut dicitur in libro De spiritu et anima. Oculi igitur mentis sunt in tellectus et affectus, quibus intelligendo et diligendospiritus ad eterna se extendit et ad ea aliqualiter attingit, unde Hugo7moAngelice ierarchiementes , inquit,celestes uel spiritus ad eterna dileccione et cognicione ascendunt et proxime fiunt secundum excellenciam, quam habent apud deum. Hec ille. Duos itaque oculos habet spiritus, scilicet intellectum et affectum, uel cognicionem et amorem, quorum uno spiritus intelligit, altero requirit secundum Bernhar dum iuxta illud Psalmi Respexit super filios hominum, ut uideat, si est intelligens aut requirens deum. Istorum duorum oculorum secundum Bernhardum in libro De caritate cognicio est oculus sinister, amor uero est oculus dexter. Cuius ratio est, quia naturaliter uidemus tam in oculis, quam in manibus, quod semper sinistrum est debilius, dextrum uero forcius. Et secundum hoc oculus cognicionis debilior est, quia in hac uita non possumus deum cognoscere nude sicut in se ipso subsistit. Et inde est, quod in scriptura nobis prefigitur modus cognicionis, ut non plus sapiamus quam oportet sapere. Sed non prefigitur nobis modus dilectionis, ymo amare plusquam possumus precipimur. Quia quanto dilectio est feruencior et intimior, tanto est melior, quia magis deo unit. Propter quod dicit Bernardus: Quod deus omnia fecit in numero pondere et mensura excepto solo amore, quia modus amoris est modum non habere. Bene ergo oculus amoris dicitur dexter, quia, ubi cognicio foris stat, ibi amor subintrat. Sciendum ergo secundum Bernhardum, quod iste oculus amoris plures prerogatiuas habet. Est enim castus, simplex et rectus et dexter. Castus quidem, unde dicitur oculus columbinus, quia in rebus usui humano concessis nulla libidine figitur, sed in transitoriis contemplatur eterna. Iste eciam oculus numquam clauditur, quia indesinenter illum intuetur, quem amat. Si enim amor est oculus, oportet utique, quod amare uidere sit, sicut dicit Augustinus. Et beatus Gregorius. Amor, inquit, noticia sew quedam cognicio est nec enim tam ardenter anima deum diligeret, nisi aliquatenus uideret.Ignis enim iste, ait Hugo, dileccio est. Et dileccio ipsa cognicio est. Iste eciam oculus est simplex, quia nulla cadit in eum suspicio, sed omnia in melius interpretatur. Iste eciam oculus est uisu acutissimus, quia spiritus, id est spiritualis oculus, amoris omnia scrutatur eciam profunda dei. Iste eciam oculus scilicet amoris, dicitur rectus et dexter, quia ipsum nulla deorsum uertit sinistra intencio, nulla deorsum flectit terrena affectio, sed unitiua ui amoris semper eum intuetur, in quem desiderant angeli prospicere. Hic est oculus ille unus, quo sponsus in canticis se uulneratum fatetur. Canticorum 5to: uulnerasti cor meum soror mea sponsa in uno oculorum tuorum. Sponsus quippe ab amantibus utroque oculo uidetur, sed altero solum uulneratur, quia, ubi intellectus caligat, amor penetrat, ubi ille repellitur, iste admittitur. Est autem hic notabiliter aduertendum, quod spiritus noster sic eleuatus, sic diuisus, sic unitus, sic dispositus, sic qualificatus, ut predictum est, quandoque plus uno scilicet sinistro oculo, quandoque altero oculo scilicet dextro magis, quandoque uero oculo alterutro equaliter diuinam presenciam contemplatur, quod sic est uidere. Quando enim spiritus noster aliquo influxu diuini luminis tangitur uel eciam sine influencia alicuius thearchici luminis ei aliqua archana et supernaturalia reuelantur absque aliqua actuali experiencia diuine sua uitatis, tunc magis uno oculo, scilicet sinistro, deum contemplatur. Quando uero econuerso aliquo gustu interne suauitatis, ut puta, in mistica uisione tangitur absque eo, quod sibi in lumine thearchico aliqua supernaturaliter reuelentur, tunc plusaltero uno oculorum, scilicet dextro, diuinam presenciam intuetur. Sed quando spiritus lumine diuino perfunditur et nichilominus consola cione diuine suauitatis reficitur, tunc simul utroque oculo deum delectabiliter contemplatur. Licet igitur in qualibet harum ui sionum oculi ambo sibi semper iungantur et simul permaneant, non tamen sic equaliter aguntur, ut semper simul suas operaciones equaliter exerceant saltem extra caliginem et citra raptum supermentalem. De istis oculis spiritus dicitur Canticis 5tooculi eius sicut columbe super riuos aquarum que lacte sunt lote et resident iuxta fluenta plenissima. Dicuntur enim oculi spiritus sicut columbe propter simplicitatem, ut dictum est. Tam in intellectu, ne oberrent a uero, quam in affectu, ne declinent a summo bono. Isti oculi sunt super riuos aquarum speculantes deum in affluentia celestium donorum. Tales autem mentes dicuntur lacte lote, id est in nocencie candore decorate, que resident iuxta fluenta plenissima diuine liberalitatis, quia quanto plus hauriunt de cognicione et amore, tanto plus superaffluit eis ex plenitudine diuine ueritatis et bonitatis superhabundancius hauriendum, nec erit aliquando terminus aut finis. Non enim, ait sapiens, saciabitur oculus uisu: Quod utique de utroque oculo et magis de affectuali amoroso quam de solo in tellectu curioso accipiendum est. Nunc igitur scito, quisint oculi spirituales. Consequens est aduertere, quid illi oculi uideant. Ubi sciendum, quod in hominibus deuotis oculi spiritus uident modis uariis secundum beatum Bernhardum pro uarietate affectuum, quibus feruntur in deum. Quidam namque uident eum in forma humana et differenter, quidam in specie pueri, ex cuius uisione mens ineffabili delecta cione repletur, sicut legitur de beata Paula, ut scribit beatus Ieronimus in sermone De assumpcione beate marie uirginis . Uidit enim natum puerum in presepi et multitudinem angelorum cantantium: Gloria in excelsis deo. Uidit eciam magos cum tribus muneribus adorantes puerum et in hys omnibus respicientibus infanciam Christi summa gratulacione spiritus iocundatur. Alii autem contemplantur eum in specie crucifixi considerantes secundum Bernhardum altissimum consilium dei super salutem generis humani, ex cuius consideracione, ui feruentissimi amoris, compassionis lancea eorum spiritus transfiguntur. Quod expertus Augustinus dicebat in libro Contemplacionis Ihesu Christi: Crux, claui, lancea clamant michi, quod uere reconciliatus sum Christo, si eum amauero. Longinusaperuit latus Christi et ego intraui et ibi requiesco securus. Extendit brachia in sua cruce et expandit manus suas paratas in amplexus peccatorum. Inter brachia saluatoris mei et uiuere uolo et mori cupio.Hec ibi. Item beatus Bernhardus, passionis Christi contemplator deuotissimus, sibi ex totali Christi uite processu et passionibus eiusdem fasciculum collegit ac inter ubera anime firmiter colligauit. Hoc denique amore conpassiuo quidam sancti tam ualide in spiritu exarserunt, quod eciam in eorum corpore uulnera apparuerunt, ut fertur de beato Francisco. Legitur eciam de sancta Monica , matre sancti Augustini, quod quadam uice de memoracione passionis Christi tantam conpassionis graciam tantamque copiam lacrimarum torculari crucis expressam adinuenit, quod uestigia eius per ecclesiam lacrime super paui mentum copiose fluentes idipsum ostendebant, et quanto plus ab inundancia lacrimarum se continere satagebat, tanto plus fluuius lacrimarum profluebat. Quidam eciam uident in contemplacione nonnulla de uita Christi et sancta eius conuersacione. Sic uidit eum Paulus prostratus in terra, cum dixit: Domine, quid me uis facere? Sic eciam uidit eum Augustinus, de quo legitur, quod cum aperto codice apostolico legisset Induimini dominum Ihesum Christum, apparuit ei una facies eloquiorum castorumet statim quasi infusa luce securitatis omnes dubietatis tenebre ab eo diffugerunt . Qua luce non solum illumina batur eius intellectus in ueri cognicione, sed illustrabatur atque inflammabatur eius affectus in desiderii ad sanctam uitam estuacione. Fuit enim non solum ad amorem fidei, uerum eciam ad contemptum seculi omnino accensus. Displicebat enim ei, quidquid agebatur in seculo pre dulcedine dei, et insinuati sunt ei in profundo spiritus quidam nutusdiuini. Quidam preterea uident eius mirabilia contem plantes aliqua omnem industriam et naturalem possibi litatem excedencia, ut dicit Richardus5toDe contemplacione. Sic Iohannes in Apocalipsi multa mirabilia uidit misteriis plena, ut, quod uidit septem candelabra aurea et in medio eorum similem filio hominis . Et multa alia uidit ibi ammiracione digna, quorum intellectu mistico uterque oculus spiritus illustrabatur. Similiter eciam adhuc plerisque in spiritu fiunt uisiones et reuelaciones siue de futuris, siue de preteritis uel eciam de presentibus, ex quibus ipsi oculi spiritus sepe ineffabili consolacione perfunduntur. Quidam ulterius uident eum oculis huiusmodi spiritualibus in transfiguracione, ubi tota trinitas diuinarum personarum apparuit, pater in uoce, filius in forma hominis glofiricati, spiritus sanctus in nube. Et quidem spiritus humanusin contemplacione non numquam diuini luminis influencia rapitur, qua ipsi spiritui quedam archana reuelantur, siue circa diuinarum personarum proprietatem, siue circa essencie unitatem, siue eciamessencialium simplicitatem. Hoc modo uidit eum in spiritu Iohannes ewangelista, cum recubuerit super pectus domini, ubi hausit fluenta sacri ewangelii: In principio erat uerbum. Hanc eciam diuini luminis influenciam uidetur Augustinussensisse, cum ait: Intraui, inquiens , in intima mea duce te et uidi qualicunque oculo anime mee supra eundem oculum anime mee, supra mentem meam lucem domini inconmutabilem, non hanc uulgarem et conspicuam omni carni. Non hec illa erat, sed aliud ualde ex istis omnibus. Non erat ita supra mentem sicut celum et terra, sed superior, quia ipsa fecit me, et ego inferior, quia factus sum ab ea. Qui nouit ueritatem, nouit eam. O eterna ueritas, o uera caritas et cara eternitas. Hec ille. Quidam demum oculis spiritus diuini contemplatiui uident dominum Ihesum in resurreccione et ascensione, id est in corporis et anime glorificacione et diuinitatis nuda ostensione. Sic uidit eum Paulus in raptu ad tercium celum. Et hic modus uisionis paucissimis datur in hac uita sed in futura uita omnibus conferetur, quando uidebimus eum sicuti est, et tunc non amplius gustabimus, sed plenissime sacia bimur. Et totaliter inebriabimur dulcedine dei ac torrente uoluptatis eius potabimur ad summum.

De gustus spiritualis dulcedinis preciositate, excellencia et utilitate ex dictis et experiencia patrum sanctorum . Capitulum 4tum

Ad gustum spiritualis suauitatis aspirantibus, quem puto posse in mistica uisione per extaticum amo rem attingere post ea, que superius sunt tacta, uidetur primo perutile preciositatem eiusdem - in quantum est fieri possibile - temniter et in parte notam facere saltem inexpertis. Nam experti licet eam satis notam habeant, non tamen qualis aut quanta sit exprimere queunt. Igitur, ut desiderium eorum, qui huiusmodi dulcedinem nondum gustauerunt, arcius inflammetur et ad inquirendum auidius inci tentur, que conuenienter sunt nota et ex plurimis pauca, cum humili reuerencia hic uolui subnotare. Non enim a quo quam desideratur, si non amatur, sed neque ullatenus amatur, nisi saltem in parte cognoscatur. Non enim ardenter anima deum diligeret, nisi eum aliqualiter uideret, ait Gregorius. In huius figuram ubertatem terre promissionis lacte et melle manantemper ficus, malogranata et botrum inde allatis filiis israelis deus demonstrauit, ne tederet itineris et laboris deserti in spe dulcedinis percipiende. De ipsius denique preciositate excellencia et utilitate, nobilitate ac eciam durabilitate multa in diuinis scripturis sparsim leguntur. Unde Sapiencie 8uo: Preposui illam scilicet spiritualem dulcedinemregnis et sedibus et diuicias nichil esse duxi in conparacione eius nec illi conparaui lapidem preciosum, quoniam omne aurum in conparacione illius est arena exigua. Et cetera similia multa altaque preconia in eodem libro pro loquitur spiritus sanctus de ea. Preterea in sanctorum scriptis et dictis eorum precipue, qui procul dubio inpinguabantur crebrius huius spiritualis roris dulcedine et qui tanquam experti testimonium ueritati perhibuere, plura reperimus, que nostrum desiderium incitant et accendunt ad hanc ipsam dulcedinem auide querendam ac delectabiliter degustandam. Eam quoque, qualis sit aut quanta, cum suis effectibus bonis nobis agnitam faciunt, prout possunt. Eos igitur loquentes audiamus et, qualiter sit nobis agendum, sollicite attendamus. Itaque post sanctum Dyonisium eiusque magistrum Dorotheum, qui utrique in mentis extasi et uisione mistica sunt crebrius experti et passi diuina prout unius de altero, quin eciam eiusdem de se ipso testantur plurima efficacia scripta. Sed et post eorundem ac omnium eccle siarum genciumque uniuersarum doctoris Paulum dico sua uitatis experimentum in suo raptu ad tercium celum, de quo ignorare sacris litteris edoctum neminem autumo. Accedat inter alios primus et precipuus magnus ille Augustinusa Christi ore taliter uocitatus doceatque palam de huius gustu dulcedinis, quid in se ipse expertus sit, cum ad deum loquitur et dicit: Aliquando, domine, intromittis me in affectum multum inusitatum introrsus ad nescio quam dulcedinem, que si perficiatur in me, nescio quid erit. Unum scio, quod uita ista non erit, et subdit: Hoc me delectat, et ab accionibus neccessitatis quantum relaxari possum, ad istam refugio uoluptatem . Sed hew mox recido in hys erum nosis ponderibus et resorbeor solitis et teneor ac multum fleo. Illic esse ualeo nec uolo, illic uolo nec ualeo miser utrobique.Age igitur tu, domine, et fac, excita, accende et rape, flagra, dulcesce, pingwesce, ut iam uere amemus, curramus et permaneamus. De suauitatis quoque et huiusmodi gustus sapore idem, quid hau serit , sensus omnes interiores anime ex contactu dulce dinis presencie diuine omni iocunditate, gaudio et exulta cione repletos testatur fuisse, ubi de amore ipso mistico, qui habetur in spiritus suaui sentimento, in hec uerba prorumpit: Quid, inquit, amo, cum te amo, domine deus? Non candorem lucis amicum oculis, non dulces melodias delectabiles auribus, non ungentorum et aromatum suauio lenciam, que odoratum afficiunt, non manna et mella, que gustum delectant, non membra acceptabilia carnis am plexibus, que tactum demulcent. Non hec amo, cum amo deum meum. Et tamen amo quandam lucem, quandam uocem, quendam odorem, quendam cibum et quendam amplexum interioris hominis mei, ubi fulget anime, quod non capit locus, ubi sonat, quod non rapit tempus, ubi olet, quod non spargit flatus, ubi sapit, quod non minuit edacitas, ubi heret, quod nondiuellit sacietas. Idem alibi ad idem: En, inquit, amo te deus meus et, si parum est, amem te ualidius. Amo te attactu quodam et gustu interno suauissimo. Amore tuo castissimo constringor, amore tuo iocundissimo flagror, amore tuo dulcissimo delector. En, domine, dum tibi mens mea suspirat, dum tuam immensam pietatem recogitat, dum tuam ineffabilem dulcedinem pregustat, ipsa carnis sarcina minus grauat, cogitacionum tumultus cessat, pondus miseriarum et mortalitatis more solito ebetat, silent cuncta, tranquilla sunt omnia. Cor ardet, animus gaudet, memoria uiget intellectus lucet et totus spiritus uisionis tue accensus fulgore in inuisibilium amore se rapi uidet. Et alibi post huius amoris gustatam dulcedinem uehementi deside rio estuans et feruens exclamat ualide dicens: O dulcedo amoris et o amor dulcedinis, comedat te iterum uenter meus et nectare tui amoris repleantur uiscera anime mee et eructet mens mea uerbum bonum. Caritas, deus meus, mel dulce, lac iuuenum, cibus es grandium. Fac me crescere in te, ut sano palato possis mandu cari a me. Tu es uita mea, qua uiuo, spes, cui in hereo, gloria, quam adipisci desidero. Tu cor meum rege, mentem tene, intellectum dirige, amorem erige, animum suspende et in superna fluenta os sicientis te spiritus trahe. Taceat, queso, tumultus carnis, conticescant fantasie terrarum et aquarum, aeris et poli, taceant somnia et ymaginarie reuelaciones et quidquid transe undo fit. Sileat sibi et ipsa anima et transeat se non cogitando se, sed te, deus meus. Sileat omnis lingwa, omne signum, omnes ymaginaciones, reuelaciones et uisiones, et quidquid transeundo fit, sileat omnino, si sit. Iam taceant omnia et loquatur ipse solus, non per ipsa, sed per semetipsum, ut audiamus uerbum eius non per lingwam carnis, nec per uocem angeli, nec per enigma similitudinis, sed ipsum, quem in hys amamus, ipsum sine hys audiamus. Et hec una uisio siue audicio rapiat et absorbeat in interiora gaudia spectatorem suum, ut talis sit sempiterna uita, quale sit momentum, cui suspiramus, hoc est, intra in gaudium domini tui. Hec Augustinus . Tu quoque pater Ambrosi sanctissime, quid de re ista expertus noueris, breuissimo ad deum loquens aperis sermone: Memoria, inquis, tua, domine, super mel dulcis et meditatio de te plus quam cibus suauis, sed tui degustatio delectabilis nimis. Quam quidem dulcedinis degustacionem experiri optabas, dum ad deum orabas dicens: Dirige et tu, queso domine, oculos tue pietatis in me, ut in cordis deuocione senciam tue uisitacionis dulcedinem ac desiderantissime presencie tue gustum experiar salutarem.Hec Ambrosius . Adesto nunc et tu, o sanctissime Ieronime, et quid de huiusmodi expertus sis mistico intuitu et gustu nobis edissere plane. Scio, quid loquor, ais ad uirgines sacras. Nam ut in insipiencia loquar, ego homunculus sic abiectus, sic uilis in domo domini. Adhuc uiuens in corpore, angelorum sepe choris interfui, de corporeis per ebdomadas nichil senciens diuine uisionis intuitu post multorum forte dierum spacia prescius futu rorum corpori redditus flebam. Quid ibi felicitatis manens habebam, quid inenarrabilis senciebam delectacionis, testis est ipsa trinitas, quam cernebam nescio quo intuitu. Testes sunt et ipsi beati spiritus, qui aderant. Testis est et consciencia mea, qui tantis bonis ipse fruebar, quot et qualia nescit proferre mollicies corporis mei. Hec ille.Assis proinde, o tu os aureum, doctor optime Iohannes , presul sanctissime, et quid gustus experimentum huiusmodi in homine possit boni efficere, tamquam expertus innotescere stude. Non uideo, ais, quod aliquis nostrum uera et perfecta cele stium teneatur cupidine ac diuinorum ferueat affectu. Alioquin omnia, que uidentur esse grauia, umbras putaremus et risum. Uerus enim Christi amator totum se illuc transfert, quo eum amoris sui ducit intencio, illaque delectacio ac suauitas, quam per spiritum contuetur et gustat, omnem huius uisibilis suauitatis ac sen sibilis iocunditatis delectacionem in eo obscurat. In tantum enim succensus est homo talis et ardet amore dei, ut, ei eciam si flammas immortales adhibeas, nesciat, non senciat, non uratur. Multo namque uehemencior est ignis Christi, quo per amorem uritur ac beato deside rio constrictus ita fert omnia, ut ex hys, que patitur, penis solacia magis amoris sui capiat quam dolorem corporis senciat.Hec ille.Hanc ipsam dulcedinem, ni fallar, beatus non semel gustauerat Allexius, cuius hodie annua dies agitur, qui tanto flagrabat amore diuino, ut magnis spretis opibus necnon mundi gloria contemtaannis multis in specie peregrina incognitus latebat in ede paterna, ubi sancto constrictus desiderio pro Christi amore, cuius flamma ipsius residebat in pectore, plurimis cottidie lacessitus iniuriis contemtus et probra cum gaudio pertulit, plus utique eiusmodi sola cia reputans sibi quam penas aut damna, quippe suauitatis ille decor, quem senserat intrinsecus, sui magnitudine hec omnia superauit ac instar camini ardentis in ictu totaliter absorbuit atque consumsit .

Iterum alia sanctorum testimonia ueridica de gustus suauitate interna eiusque dignitate permaxima. Capitulum 5tum.

Accede tu quoque spiritus sancti organum , o Gregoribeatissime et quod sentis quidue in hac re experimento didiceris, dulcifluis uerbis pandere stude. Sepe namque dicis: Animus ita in diuina contemplacione suspenditur, ut iam se percipere de eterna illa libertate ac etiam de iocunda suauitate, quam oculus non uidit nec auris audiuit, aliquid per quandam ymaginem letetur, sed tamen mortalitatis pondere reuerbera tus ad yma relabitur atque quibusdam pene sue uinculis ligatus tenetur.Igitur necesse est, ut ad uitam actiuam redeat seque ipsum continue in usum bone operacionis exerceat, ut, cum iam mens surgere ad contemplanda celestia et gustanda diuina non preualet, queque potest bona agere non recuset. Sicque fit, ut ipsis suis bonis actibus ad iuta rursus in contemplacione surgat et amoris pastum de pabulo contemplate ueritatis accipiat. In qua quia diu se tenere ipsa corrupcionis infirmitas non potest, ad bona rursum opera rediens suauitatis dei memoria pascitur et foris piis actibus, intus uero sanctis desideriis nutritur. Hinc etenim de perfectis uiris post contemplacionem suam redeuntibus dicitur: Memoriam suauitatis tue eructabunt, dulcedinem quippe suauitatis diuine, quia utcumque possunt uelut ex quodam corusco lumine pregustando tangere, eius memoriam student re colendo semper et loquendo eructare. Unde et apte nos psalmista admonet dicens: Lux orta est iusto et rectis corde leticia. Letamini iusti in domino et confitemini memorie sanctitatis eius. Qui rursus ait: Quam magna mul titudo dulcedinis tue, domine. Que uidelicet quia magna esset, nullo modo agnosceret, nisi hanc aliquatenus contemplando gustasset. Hinc iterum dicit: Ego dixi in extasi mea: Proiectus sum a uultu oculorum tuorum. Nisi enim mentis excessu subleuatus dulcedinem suauitatis eterne cognouisset, in hoc adhuc mundo retentus non discerneret, quam longe proiectus iaceret. Item iterum ad propositum de mistica mentis contemplacione, que per sentimentum spiritusgustus habetur: Contemplatiua, inquis, uita amabilis ualde dulcedo est, que super semetipsam animam rapit, celestia aperit, terrena debere esse contemtui ostendit, spiritualia mentis oculis patefacit, corporalia abscon dit, que cum sapore intime deuocionis uenturam uitam per suspensionem cordis in deum nos pregustare facit, ut fiat in nobis illud Josue: Iam incipe possi dere. Rursum dicis, quodanima, cum ut sic deum contem plari nititur, instar Iacob, qui cum angelo contendit, est uelut in quodam certamine positus et modo quasi exuperat, quia intelligendo et experiendo de incircum scripti luminis suauitate aliquid degustat, modo uero quasi succumbit, quia degustando iterum deficit. Item ad idem apercius dicis: Quasi enim sibilum tenuis aure percipimus, cum saporem incircumscripte ueritatis contempla cione subita subtiliter degustamus et tunc uerum est, quod de deo cognoscimus, cum plene nos aliquid de illo cognoscere posse non sentimus.Sed neque in suauitate contem placionis intime et gustu dulcedinis diuine diu mens figitur, quia ad semetipsam ipsa inmensitate luminis reuerberata cicius reuocatur et, cum internam dulcedinem degustat, amore estuat. Ire quoque super semetipsam nititur, sed ad infirmitatis sue tenebras fracta relabitur. Et magna uirtute proficiens uidet, quia uidere non possit hoc, quod spiritu gustatum tam ardenter diligit. Hec Gregorius. Sed quid tu ad hec dicis, o doctor melliflue, beate ac deuotissime Bernharde? Tuas, queso, quas crebro habuisti de deo experiencias plurimas, et qualiter ipsius ad te ingressum deprehen deris, quibusue indiciis eum presentem agnoueris,pro nostri communi profectu in parte nunc saltem edicito. Ad hec mox tuo michi ades gratissimo responso. Fateor, inquis, michi aduentasse uerbum, in insipiencia dico, et pluries. Cumque sepius intrauerit ad me, non sensi aliquociens, cum intrauit. Adesse sensi, affuisse recordor, interdum et presentire potui introitum eius, sentire nunquam, sed necexitum quidem. Nam unde in animam meam uenerit, quoue abierit denuo eam dimittens, sed et qua uel introierit uel exierit, eciam me ignorare fateor. Sane per oculos non intrauit, quia non est colo ratum, sed neque per nares, quia non aeri, sed menti miscetur, sed neque per aures, quia non sonuit nec infecitaerem, sed fecit, neque uero per fauces, quia non est mansum neque haustum, nec tactu comperi illud, quia palpabile non est. Quo igitur introiuit? An forte nec introiuit quidem, quia non de foris uenit? Neque enim unum est aliquid ex hys, que foris sunt. Porro nec deintra me uenit, quoniam bonum est, et scio, quoniam non est in me bonum. Ascendi eciam superius meum et ecce supra hoc uerbum supereminet. Ad inferius quoque meum curiosus explorator descendi et nichilominus infra inuentum est. Si foras aspexi extra omne exterius meum, comperi illud esse, si intus et ipsum interius erat. Et cognoui quidem uerum esse, quod legeram, quia in ipso uiuimus, mouemur et sumus. Sed ille beatus est, in quo ipsum est, qui illi uiuit, qui in eo mouetur.Grata sunt hec tua uerba, o pater beate, et satis accomoda proposite questioni. Sed numquid de tui sentimento spiritus in uisione mentis mistica positus atque suauitatis hunc gustum, de quo sermo, feliciter expertus aliquid expressius proloqui nosci. Adest mox iterumtua mihi ad hec responsio pergrata. Nonnunquam, ais, o domine, quasi clausis oculis mittis michi in os cordis, quod non licet michi scire, quid sit. Saporem quidem sencio dulcem adeo confortantem et, si perficeretur in me, nichil ultra quererem, sed eum accipiens nullo anime sensu, nullo spiritus intellectu aduertere me permittis, quid sit. Cum accepero tenere et ruminareac diiudicare eius saporem uolo, sed statim transit. Deglucio quidem illud, quidquid sit, in spe uite eterne, sed operacionis eius uirtutem diu ru minando omnibus anime uenis et medullis quasi uitalem, quendam sucum optabam transfundere, ut ab omnibus aliis affectibus desiperet et illud solum et semper saperet. Sed festinat transire et, cum de inquisicione eius uel accep cione eius uel uisu formata quedam liniamenta me morie gestio arcius impressa committere uel eciam memo riam labilem scripto iuuare experimento, cogor dicere, quid sit illud, quod in euangelio dicis de spiritu et nescis, unde ueniat aut, quo uadat. Non enim, quando ego uolo, sed quando ipse uult, spirat et tunc omnia illa interiora mea mortua inuenio et insipida et ad te solum leuandos oculos esse, fons uite, et in solo tuo lumine uideo lumen. Ad idem quoque in oracione quadam, dum gustasses, quam suauis sit ipse, ad quem orabas te ipsum publi cando, aiebas: O quam dulcis sapor iste, qui te gustat, Ihesu Christe, tuo uictus a dulcore mori possit pre amore te unum amans unice. Hec ibi. Preterea ut le gentes te ineffabilia, que in spiritu senseras, non tam sermonibus exprimere, quam ructibus quibusdam depromere aut pocius euomere crederent. Post multa, que deuocione plenus et uelut uas musto feruenter estuans uerba effuderas, quasi nichil hec forent omnia in comparacione eorum, que spiritus ut sic experitur et gustat, in paucis concludis. Que, inquiens, in silencio percipiuntur, non uerbo docentur, sed spiritu reuelantur, et subiungis: Quod ergo sermo non explicat, consideracio querat, oracio expetat, mereatur uita, puritas preparet, humilitas alliciat, caritas consequatur. Hec est uia et non alia, que sectatores et cupi dos huius gracie introducit introrsum in sancta sanctorum. Hec Bernhardus. Nunc ad te sermonem dirigo, doctor pre celse uenerabilis Hugo, qui eciam plerumque interno es spiritali edoctus experimento, quatenus ad rem nostram, quid sit, contactus sapor gustusque misticus. Sentenciam, quam nosti, queso, uelis proferre stilo plano et sano. Uidetur ad hoc ipsum in proposito sufficere id, quod anime tue de hac re te, bene edoctus, es ausus confidenter re spondere. Quid enim ait anima tua dulcedine huiusmodi experta te ipsum intrinsecus alloquens? Quid, inquit, est illud dulce, quod in eius recordacione aliquando me solet tangere tamque uehementer ac suauiter afficere, ut iam tota quodamodo a memetipsa alienari et nescio quo abstrahi incipiam. Subito enim innouor et tota inmutor et michi bene esse incipit ultra quam dicere sufficiam. Exhilaratur consciencia, in obliuionem uenit omnis preteritorum dolorum miseria, exultat animus, clarescit intellectus, cor illuminatur, desideria iocundantur iamque alibi, nescio ubi, me esse uideo et quasi quibusdam amplexibus amoris intus constricta teneor et nescio, quid illud sit, et tamen semper illud retinere et nunquam perdere toto annisu laboro. Luctatur quodammodo delectabiliter animus, ne rece dat ab eo, quod semper amplecti desiderat et quasi in illo desideriorum omnium finem inuenerit, summe et in effabiliter exultat, nichil aliud querens, nichil ultra appetens, semper sic esse uolens. Numquid ille est dilectus meus? Queso, ut sciam, si ille est, ut, si denuo ad me uenerit, obsecrem eum, ne recedat, sed semper mecum permaneat.Ad hec respondes anime tue, quinymmo tibi ipsi, o doctor emerite: Uere, inquis, ille est dilectus tuus, qui uisitat te, sed uenit inuisibilis, uenit occultus, uenit incomprehensibilis. Uenit, ut tangat te, non ut uideatur a te, uenit, ut admoneat te, non ut comprehendatur a te, uenit, non ut totum infundat se, sed ut gustan dum prebeat se, non ut impleat desiderium, sed ut tra hat affectum. Primicias quasdam porrigit sue dileccionis, non plenitudinem exhibet perfecta sacietatis. Et hoc est, quod maxime ad arram desponsiacionis tue pertinet, quod ille, qui in futuro se tibi uidendum et perpetuo possidendum dabit, nunc aliquando, quam dulcis sit, agnoscas, se tibi ad gustandum prebet. Simul eciam interim de absencia eius consoleris, quando eius uisita cione, ne deficias, incessanter reficeris. Hec ille.

Ad idem testimonia uenerabilis et magni contemplatoris Richardi. Capitulum 6tum.

Ueni proinde tu, doctor seraphice, et, si quid de gustu huiusmodi agnoueris, flammigeris tuis uerbis efficaciter ostende. Si, inquis, aliquis hunc gustum dulcedinis in se experiri ueraciter desiderat, restat, ut transeat et omnia transcendat, non solum istum sensibilem mundum, sed eciam se ipsum. In quo transitu Christus est uia, uehiculum et ostium, ad quem qui aspicit plena uultus conuersione aspiciendo eum suspensum in cruce per deuocionem, fidem, spem, caritatem, admi racionem, exultacionem, appreciacionem, laudem et iubilacionem, transitum cum eo facit supra se ipsum, ut gustet manna absconditum, id est diuinitatis percipiat gustum. Hoc autem est misticum et secretissimum, quod nemo nouit, nisi qui accipit. Non accipit, nisi qui desiderat. Non desiderat, nisi quem ignis sancti spiritus medullitus inflammat, quem Christus misit in terram. Et ideo dicit apostolus hanc sa pienciam per spiritum sanctum esse reuelatam. Quoniam ergo hic nichil potest natura, modicum potest industria. Parum dandum est inquisicioni et multum unccioni, parum dandum est lingwe et plurimum interne leticie, parum dandum est uerbo et scripto et totum dei dono, scilicet spiritui sancto, parum aut nichil dandum est crea ture et totum creatrici essencie patri et filio et spiritui sancto. Si autem queras, quomodo hoc fiat, interro ga graciam, non doctrinam, desiderium, non intellectum, gemitum oracionis, non studium leccionis, sponsum, non magistrum, deum, non hominem, caliginem, non claritatem, non lucem, sed ignem totaliter inflammantem et in deum excessiuis unccionibus et ardentissimis affeccionibus transferentem. Qui quidem ignis deus est et huius caminus est in Ierusalem. Et Christus hunc accendit in feruore sue ardentissime passionis, quem solus ille uere recipit, qui dicit: Suspendium elegit anima mea et mortem ossa mea. Quam mortem qui diligit uidere potest deum , simul et gustare iocunde. Alibi ad idem uelut expertus dicit, quod anima diuinitus ignita supra se rapitur, rapta contemplatur, contemplando gustat, gustando suauiter quiescit.Ponit autem ad huius contem placionis gustum et suauitatis quietem gradus quosdam perueniendi, in quorum ultimo, quod queritur, obtinetur. Uidelicet pax summa, iocunditas plena, tranquillitas perfecta, iubilus et gaudium ac sanctissima unio anime cum deo, quin et felix transformacio in deum. Primus gradus est quedam suauitas, ut scilicet homo discat gustare, quam suauis est dominus, et hoc fit uacando sabbatizando ei per meditaciones sanctas, secundum quod in Psalmo dicitur: Reliquie cogitacionis festum agent tibi.2us gradus est auiditas, quando scilicet anima assuefieri ceperit circa illam suauitatem et nascitur in ea tanta esuries, ut nichil possit eam reficere, nisi eum, quem amat, po ssideat perfecte, quod, quia in presenti non potest attingere, quia longe est, continue excedit et egreditur extra per amorem extaticum clamans et dicens cum Iob: Suspendium elegit anima mea. 3us gradus est saturitas, que oritur ex ipsa auiditate. Quia enim uehementissimi desiderat deum et sursum fertur iam omne, quod deorsum tendit, uertitur in fastidium. 4tus gradus est ebrietas, que oritur ex saturitate. Ebrietas autem in hoc consistit, quod quis tanto amore diligit deum, ut iam non solum fastidiat solacium, sed eciam querat tormentum pro solacio et amore illius, quem diligit, delectetur in penis, obprobriis et flagellis. Quintus gradusest securitas, que oritur ex ebrietate. Ex hoc enim, quod anima se sentit tantum amare deum, quod libenter sustineret propter ipsum omne damnum et omne obprobrium, iam foris mittitur timor et tantam concipit anima spem de diuino adiutorio, ut a nullo existimet se posse separari a deo. Sextus gradus est uera et plena tranquillitas, in qua est tanta pax et requies, ut anima quodammodo sit in silencio et in somno et quasi in archa Noe collocatur, ubi nullo modo perturbatur. Quid enim perturbare potest mentem, quam nullus cupiditatis stimulus inquietat, nullus timoris aculeus exagitat? In tali mente est pax et status ultimus et quies delectabilis ac iocunda. Ibique requiescit uerus Salomon, quoniam in pace factus est locus eius. Hec ille. Audiamus rursus et alium nostri propositi testem ydoneum, uenerabilem et magnum doctorem Richardum, qui multa et preclara plus quoque ceteris de contemplacione docuit et scripsit, qui eciam de gustu et sapore spiritus in amorosa mistica mentis in deum unione atque eiusdem suaui tranquillitate non penitus tacuit, sed tamquam expertus conformiter ad supra dicta: Pace, inquit,sua per spiritualem gustum tunc ueraciter mens humana per fruitur, quando interius de diuina dulcedine tota re soluitur. Hec autem pax ut plena sit, in duobus consistit, in contemplacione, uidelicet ueritatis, et sacietate sua uitatis interne: Ab uno inchoatur et ex alio perficitur. Primum etenim est, ut uideat, quem diligit anima sua. 2mest, ut in amplexus eius ruat et oscula iungat, secundum quod incessanter postulat, osculetur me osculo oris sui, ut ad eius deosculacionem hauriat de dulci dulcedinem et de suaui exprimat suauitatem. Fauus quippe distillans labia eius et spiritus eius super mel dulcis. Ipse siquidem summa pulchritudo, ipse est et summa dulcedo, pulchritudo ad uisum, dul cedo ad gustum, quasi exterius est, quod adhuc contemplatur, interius esse incipit, quod gustatur. Plus est gustare quam uidere: Nam quod gustamus, nobis incorporamus et cum eo quasi unum efficimur. Sic procul dubio, cum diuini spiritus infusionem accipimus, ipsi quodammodo unimur. Qui adheret domino, inquit Apostolus, , unus spiritus est. Hec utique est illa uera ac plena dulcedo diuine in fusionis. Hec est summa et singularis dulcedo, que sola potest cordis desiderio satisfacere, que preualet ingluuiem anime saciare. Hec sola desideriorum nostrorum fatiga cionem conpescit. Hec sola ad ueram pacem animum conponit, quia, quod amplius requirat, non inuenit. Quid enim est, quod amplius requirat, qui hoc ipsum, quod habet, capere non potest? Et infra ad propositum. Contemplacionem, ait, sequitur admiracio, admiracionem uero sequitur exultacio. In hac autem exultacione perfunditur animus mira quadam et ingenti dulcedine, quam nullus sensus potest estimare, nullus sermo explicare. Cum enim diuinus ille spiritus deuote anime caritatis amplexibus coniungitur et ad eius osculum inclinatur, ad eius attactum subito celesti quadam dulcedine anima perfunditur, quam dul cedinem sentire potest. Sed ut iam superius dictum est, nulla sermonis latitudine explicare potest. Ille enim diuinorum labiorum fauus distillans fixis anime labiis fortiter inpressis incipit distillare dulce dinem et emanare suauitatem. Ad ueram autem interne suauitatis plenitudinem anima tunc peruenit, quando pre illius suauitatis habundancia, quam interius sensit, omnium, que exterius apponi possunt, quoddam pocius ne cessarium quam uoluntarium fastidium incurrit. Alibi eciam idem expressius de sentimento spiritus: Nil, ait,melius, nichil cercius, nichil sublimius animus cognoscit quam quod experimentum spiritus didicit. Et hic est proprius atque precipuus et omnino sublimissimus humani animi discendi modus . Et iterum: Cum, inquit, animus per puram intelligenciam semetipsum excedere et illam incorporee lucis cla ritatem totus intrare nititur et in hys, que in intimis uidet, quendam intime suauitatis saporem trahere et in eo intelligenciam suam condire atque in sapienciam uertere, in tantum in hoc mentis excessu pax illa, que nec turbatur nec formidat, inuenitur atque obtinetur, ut fiat silencium perfectum in celo anime quasi hora dimidia.Rursum tres causas ponit, quibus deuoti plerumque in mentis alienacionem ducuntur, ubi quam suauis est dominus intimo iocundoque experimento delectabiliter gustatur. Primo, ut ait, magnitudine deuocionis mens humana supra semetipsam eleuatur, quando tanto celestis desiderii igne suscenditur, ut amoris intimi flamma ultra humanum modum crescat, que animam humanam ad cere similitudinem liquefactam a pristino statu penitus resoluat et ad instar fumi attenuatam in superna eleuet et ad summa emittat. 2o magnitudine admiracionis anima humana supra semetipsam ducitur, quando diuino lumine irradiata et in summe pulchritudinis ad miracione suspensa tam uehementi stupore concutitur, ut a suo statu funditus excuciatur et in modum fulguris choruscantis quanto profundius per despectum sui in uise pulchritudinis respectu in yma deicitur, tanto sublimius tantoque celerius per summorum desiderium reuerberata et super semetipsam rapta in sublimia eleuatur. 3o uero magnitudine iocunditatis et exulta cionis mens hominis a se ipsa alienatur, quando intima illainterne suauitatis habundancia potata, ymo plene inebriata, quid sit, quid fuerit, quid erit, penitus obli uiscitur et in alienacionis excessum tripudii sui nimi etate traducitur et in supermundanum quendam affectum sub quodam mire felicitatis statu raptim transfor matur. Item ad idem: Anima, inquit, mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Uox enim, ut ad illud in ternum diuini archani secretum pre admiracionis magnitu dine in ipsum, qui loquitur, tota resoluitur, dum incipit audire archana illa uerba, que non licet homini loqui, et intelligit incerta et oculta sapiencie diuine mani festari sibi. In quo statu tunc spiritus omnia scrutatur, eciam profunda dei. Hucusque Richardus.

Iterum ad idem experimenta quorundam deuotorum sexus utriusque ueterum et nouorum. Capitulum 7m.

Reperiuntur proinde de sexu utroque passim in diuersis scripturis persone, dum in humanis ex isterent deo dedite caritatisque flamma ue hementer succense ac deuocionis feruore plene, que ad gustum suauitatis, de quo sermo frequencius, admisse nobis una cum supra nominatis doctissimis et proba tissimis uiris experiencia multiplici et sanctitate pre cipuis testantur et probant necnon consolantur et animum fidemque prestant rem ipsam, de qua agitur, esse ueram diuinam et sanctam nec formidare debere eos, qui hoc ipsum dulcedinis experimentum pro tempore paciuntur aut senciunt, si tamen aliunde ipsorum ex parte nichil, quod uiciet, obstiterit fuerintque ydonei ad hanc graciam et digni reperti. Legatur in Uitas patrum de plurimis istius modi suauitate inebriatis uel saltem gustu qualicumque affectis crebro pernoctasse in oracionibus aut meditacionibus sanctis, ubi inter alios ad presens occurrit memorie de magno Arsenio, qui aliquando in contemplacione quasi totus igneus est uisus, qui eciam noctes sentimento spiritus iocundissimo allectus frequenter ducebat insomnes. De abbate quoque Sysoio narratur ibidem, quod, cum staret ad oracionem, nisi cito deponeret manus suas - adde et cordis cum feruore attencionem - mox rapiebatur mens eius in superioribus. Subaudi dulcedine spiritus degustata uel ad minus ad gustum eiusdem assumta. Discurratur ibidem per singulos et multi inueniuntur istis experimentis minime fuisse expertes. De beato preterea et seraphico uiroFran cisco, quid sepius hauserit in raptu suauissimo et quanta crebrius habuerit spiritus iocunda experimenta testantur Ihesu Christi stigmata eidem corporaliter impressa. Dominicusquoque pater sanctissimus, quantam sit sepius expertus dulcedinem spiritus, quis estimare ualeat? Dum eciam ad solum et subitum uisum sacre ewkaristie in dominici corporis in misse eleuacione pre deuocionis magnitudine nimia que cordis exultacione frequenter in extasi fieret et mentis alienacione. Sed et de sanctis ac deuotis quibusdam feminei sexus personis ad propositum apta non desunttestimonia, ubi inter alia silencio transire non ualeo illud, quod sancti patris Augustini sancte matri Monicelegitur contigisse. Que dum in diuine eukaristie percepcione spiritus degustata, quinymmo inebriata dulcedine alienata a se, altisonis uocibus legitur deuocius clamitasse: Uolemus in celum , uolemus in celum.Quepostquam ad se ipsam reuersa et de causa tanti sui tripu dii examinata respondere nec aliud uoluit nec ualuit, nisi illud prophete sancti id ipsum suo modo experti: Cor, inquiens, meum et caro mea, id est spiritus meus, quo ad mentem, et anima mea, quo ad carnem, exultauerunt in deum uiuum. Nempe ille celestis suauitatis dulcor primum anime interiora repleuit tandemque ad os effluxit ac per labia postmodo iocundius emanauit, siquidem mel et lac sub lingwa eius et fauus distillans labia eius eoque ex habundancia cordis os loqueretur. Preterea post ueterum noua quarundam gesta descripta huic rei congruenter obsequencia nequaquam sunt respuenda, sed corde attentissimo relegenda. Nam ex eis po terunt elici quam plurima, que prestabunt consolacionem magnam deuotis et instruccionem multam minus eruditis. Pre ceteris placent ea, que scribuntur de gestis et sentimentis Katherine de Senis, uirginis sancte Mathildiset precipue deuotissime Dorothee de prussia, in quibus magnifica et merito admiranda digneque laudanda reperiuntur, quarum insuper spiritualia experimenta et quelibet acta sunt multum approbata et autentica, ergo digne reuerenterque amplectenda. Denique se iam offert memorie femine cuiusdam deuote sentimentum spirituale: Quod quidem sui uehemencia et magnitudine tam copiose redundauit suamque tam superhabunde dulcedinem distillauit in corpore, ut eiusdem totaliter armoniam dissolueret. Nam cum uice quadam fieret sermo in publico de unione spiritus hominis cum deo et liquefaccione anime in diuine sua uitatis degustacione essetque illa intentissima ad uerba predicantis, in tantum spiritu efferbuit, quod ultra sese continere non potuit, sed ruptis uenis alte uociferando sangwinem cum spiritu emisit. Possem de multis ad propositum adducere exempla et testimonia ueridica, sed sufficiant nunc ista pauca. Uerum nec hodie desunt utriusque sexus deuoti, qui in suis deuocionibus quandoque se ipsos excedentes atque pro tunc se omnino nescientes quid ue agant aut quomodo agantur penitus ignorantes tamquam racione priuati realiter insanientes gustum et attactum experiendo iocundissimum diuina ueraciter paciuntur. Uidi ego et expertus didici ante annos duodecim in quibusdam paucis et audiui experien cias non paucas, et hoc quidem michi erga tales tunc facere licebat, quia cura in foro consciencie de eisdem michi incumbebat. Noui loca et tempora apta, quibus se ipsos mactantes deo holocaustum placitum de se offerebant. Sed et ocio sancto uacantes medi tando sursum ferebantur, donec ad diuini radii misticam suscepcione, de quo Dyonisius, pertingerent, quin et dul cedinem ab omni prorsus creatura inexplicabilem percipere mererentur. Uidi autem aliquando huiusmodi tunc deo deditos et sibi intentos uelut ante thronum ma iestatis altissimi conposite prostratos in terra procumbere aut contracte sedendo appodiare seque ipsos ut sic tunc penitus nescire atque interioris hominis qualitatem et habitudinem exterius in corporis gestibus insolitis per redundanciam mirabiliter effluere. Nam quandoque pre amoris magnitudine, quo spiritus igne diuino solebat uehe mencius flagrare, eciam caro totumque corpus ueluti caminus ignitus miro uidebatur incendio feruere, oculis scintillantibus flammis et facie igneo can dore rutilante totoque corpore de se fumum et ua porem uisibiliter emittente instar fornacis no uiter succensi. Hinc eciam ardoris nimietate causante sudor copiosus erupit, qui corpus tam habundanter perfunderet, ut eciam uestimenta madefaceret et usque ad terram proflueret. Denique singultus graues aliquando de profundo cordis cum eructacionibus magnis, sed et alta nimis erumpebant suspiria, quandoque uoces al tisone et uerba amatoria quamuis ad sensum inperfecta. Aliquando ad motum cordis interiorem nimium iuxta spiritus uehemenciam et impetum corpus adextra impetuo se et uehementer mouebatur per totum, ut more saliencium quamuis contracte procumberet, continuis agitacionibus sursum moueretur in tantum, ut eciam quandoque super terram ui deretur eleuari. Exultarent quoque in eis mirifice spiritus et anima simul cum corpore. Aliquando uero summum fiebat in celo anime silencium habebaturque susurrium cum deo ocultum, suaue et nimis iocundum. Nam interdum sic corpus uirium omnium et sensuum officia suspenderat spiritu ad se singula introrsus rapiente, ut neque sensus aut uox, neque uita aut spiritus, neque qualiscunque pulsus aut motus in corpore ullatenus apparere potuissent. Sed quid inter hec passi et experti fuerint, quidue suauitatis et iocunditatis persenserint, necnon quantas illuminaciones mirabiles, appariciones aut reuelaciones diuinis scripturis ac sanctorum dictis conformes perceperint, non solum per ymaginarias similitudines et species rerum sensibiles, qualis facta est Iohanni in Apocalypsi, Ezechieli prophete et aliis multis, sed et aliquando per species intelligibiles et mere spirituales, ac tandem quandoque super omnem intelli genciam euerti atque ad contuitum et gustum inintelligibilem et prorsus inexpressibilem, qualiter fuerint admissi, insuper de anime et spiritus diuisione necnonutriusque liquefaccione et cum deo unitiua transfor macione, quid ibi didicerint, semet parum aut non satis intelligentes nec sibi aliquatenus fidentes mihi ex confidencia singulari, prout uerbis exprimere potuerunt, quam sepius intelligere dederunt, in quo non solum sibi ipsis pro erroribus et illusione deuitandis ex me consuluerunt, quin eciam me ipsum de plurimis ocultis et ignotis instruentes plenius docuerunt . Sed nunc transeo de hys, que forsitan multis aperire non licet nec in publico tradere scripto, quippe uiderentur insanis insana et indoctis nec expertis fantasmata uana, ergo etc. Uerum est tamen, quod fere omnia michi taliter narrata et exposita diuinis scripturis et sanctorum dictis ualde consona fuerunt ac insuper plene conformia eis, que de sentimentis sew spiritus experimentis uenerabilis Dorothee de Prussia recitantur.

Ad idem de quadam persona singulari eiusque sentimentis et exercitiis deuotis in generali. Capitulum 8m.

Sane sacramentum regis abscondere bonum est. Opera autem dei reuelare et confiteri honorificum est. Hinc unius singulariter necnon aliorum quorundam occasione simul et pro eorum qualicunque consolacione, qui in suis quandoque deuocionibus similia paciuntur et inde nimium terrentur necnon uehementer turbantur, nolui penitus que didici reticere, sed que actenus oculta retinui nec prodere ausus fui, cuiusdam de predictis in speciali ea, que crebro sustinebat sentimenta, prout michi suo iudici loco dei, ne sibi an gelus malus illuderet, multipliciter et humiliter cum timore exposuit, presentibus hic uolui inserere saltem in parte. Nempe tunc quedam, sed pauca pro habenda eorundem memoria succincte notare curaui. Nam ad plenum sicuti contigerant nec poterant effari nec scripto ullatenus commendari. Erat autem persona, de qua sermo, religiosafeminei sexus, mundi contemtrix et sui, deo deuota, spiritu feruida, actibus secularibus extranea, uiciis purgata, carne mortificata, uirtutibus ornata, moribus composita, dei gracia multipharie dotata, intelligencia sana, fide plena, langwens amore, estuans nimio feruore. Hec dum se, prout solita erat, deuocioni traderet, non opus ei extitit, ut se diucius re colligeret uel meditando pro uaria discurreret, cum iuxta habitum radicatum deo mente et spiritu iugiter adhe reret eumque ad uota cum nimia graciarum affluencia sibi sedulo presentem haberet. Erat quoque anxium ei nimis eciam in corporis necessitatibus occupari, sed et cuncta, que adextra fiebant, eciam leta, tristia ei erant et ualde molesta. Affligebatur insuper ac multum turba batur, dum cibum corporis, quo ualde parce utebatur, aut somnum accipere cogebatur, nec tunc animus deuotus a feruore sui estus ac uehementi desiderio qui escebat. Sensit denique quam pluries corporaliter dormiendo ea, que in somno contemplacionis corporaliter uigilando fuit crebro experta. Hinc ex cordis sentimento dicere poterat: Ego dormio et cor meum uigilat.Experimento insuper didicit multiplici, quid esset illud: Ego dilecto et ad me conuersio eius et re liqua similia. Nam et plerumque de scripturis diuinis, ut puta ex canticis aut prophetis, post reditum ad se longum passum plane ad integrum narrabat, quem nunquam prius audierat. Hinc digne mira batur ipsa ueluti litteris ignara, unde sibi talia pro uenirent, sed quia scienciarum sibi magister presens affuit, cuius discipula, ymitatrix ac amatrix ueraciter fuit, ideo errare non potuit nec falli. Hec itaque deo digna et ad misticum dei uisum et gustum ydonea, dum horis iuxta morem sibi conpetentibus ocio se sancto submitteret, ab extraneis tunc omnibus libera, sed et a cunctis sensibilibus abstracta, sibimet intime unita, mente tota supra se in deum suspensa, ad breuem et leuem intuitum aut conceptum de deo quo ipsum cogitabat uel ipsemet se sibi ultro obi ciebat aut sub racione amatoris et benefactoris maximi et unici aut sub respectu dulcissimi patris aut fratris aut amantissimi sponsi aut sub racione uniuersalissimi preceptoris et domini uel eciam quandoque deum meditabatur uel ipse sic ei se obiecit, quomodo esset maiestas maxima, cuius magnitudo et potestas in mensa, quomodo iudex terrificus ac nimis tremendus, qui solus mortificat et uiuificat, qui solus condemnat et saluat, quomodo iustissimus, sapien tissimus, misericordissimus, omnipotentissimus, piissimus, pulcherrimus, dulcissimus, amabilissimus, unum summum eternum et infinitum bonum, omnium principium et finis, alpha et o, unus deus, unus dominus, innominabilis, ineffa bilis, incogitabilis, incomprehensibilis, inestimabilis et totus desiderabilis, in quem omnia, per quem omnia, ex quo omnia, immobilis in se dans cuncta moueri. Ad has et consimiles dei perfecciones aliquando ad unam earum, aliquando ad plures coniunctim meditando tota intencione mentis aciem dirigebat seque in eis toto corde figebat. Mouebatur quoque ad unam facilius et mirabilius, quam ad alteram et erat ei familiarius deum preconcipere ut dilectum, ut pulchrum, ut sponsum, specialiter autem ut amatorem et amorem tantum ac talem eo, quod amor dei amantis et amabilis simul et amati cicius quemlibet amantem monet pariterque transfert in ipsum amatum ac intime unit eidem. Et quoniam desiderium habebat intentissimum, digne meruit ipsum sentire et audire desideratum, qui mox eam assummens in suum dulci ssimum amplexum oscula daret et diceret: Ecce assum. Quod quidem osculum per intimam mentis cum deo unionem in maximis spiritus delectacionibus et deliciis se recepisse intellexit, mox denique in cellam uinariam introducta per altamcognicionem dulcemque celestium in hesionem dilecti se dextera sensit suauiter conplexamatque super leuam ipsius per terrenorum omnimodum contemtum se sensit dulciter appodiatam. Hinc eius amore lang wescebat sedulo ac spiritu et carne liquescebat, continuo intellectum quoque experiebatur in se illius, quod scribitur in Canticis: Anima mea liquefacta est , ut dilectus est locutus, et: Illud fulcite me floribus, quia amore langweo. Et item: Ego dilecto meo et dilectus meus michi, qui pascitur inter lilia, et item: Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex milibus, et iterum: Comedi fauum cum melle meo, bibi uinum cum lacte meo. Item: Dilectus meus misit manum suam per foramen uenterque meus in tremuit ad tactum eius. Hec et similia multa, quid mistice significent, in se fuit multipliciter experta, que nunc transeo breuitatis causa. Quando uero post amplexus pretactos et oscula postque plurima collo quia suauia atque iocunda spiritus blandimenta et oculta susurria ad se ipsam rediens sobria fuisset effecta. Tantam in se experiebatur mire sua uitatis et iocunditatis exuberanciam, ut in corpus totum per singula membra et uiscera redundaret in tantum, ut hec omnia quodam dulcissimo uiderentur ymbre respargi atque totaliter inundari. Ex huiusmodi autem deliciarum spiritus in sensus corporales redun dancia necnon diuiciarum huiusmodi spiritualium affluenciasic erat totaliter inebriata, quod tunc penam quantumcunqueacerbissimam pati minime horruisset, quinymmo qua licunque morte occumbere paratissima fuisset. Obtinuit autem hoc ipsum, quod dico frequentius, meditando atten cius nostre misterium redempcionis, ut puta filii dei incarnacionem, ipsius in mundo conuersacionem, pa ssionem et mortem, resurreccionem et ascensionem, sed et potissime sacramentum diuine eukaristie, circa quod afficiebatur feruentissime, in cuius frequenti et de uota sumpcione replebatur mens eius suaui ping wedine hausitque ex eo ineffabilia et labiis exultacionis deum laudans pronunciabat mira bilia multa, eius uidelicet, qui sibi sue bonitatis, sapiencie et dulcedinis dignatus est reserare oculta. Nam ea, que in spiritu rapta gustauit et uidit, ut partim in sequentibus pandetur, quasi omnia et frequencius et precipue post sacre sumpcionem eukaristie experta est, nec inmerito. Tunc etenim presens re et essencia aderat, quem solum toto corde et anima diligebat, neque nobilius, preciosius aut dignius, quod maioris esset efficacie, potuit obiectum reperire, de quo eciam semper aliquid nouitatis ac mire suauitatis fructum reportauit, siquidem ipsius desiderium ad diuinum sacramentum suscipiendum fuit superferuidum et spiritus nimis afflic tiuum. Nam sepe ex huiusmodi desiderii uiolencia in tantum estuabat, quod corde et corpore infirmata uehementer dolebat, fuitque aliquando ex ipsius nimio feruore de siderii in tantum fatigata et afflicta, ut nec am bulare posset nec stare nisi difficulter ualde. Quandoque eciam corpore totaliter decubuit, quousque uiuifico pane refocillata uires assumpsit fuitque ei cibus iste saluificus in anima et corpore sustentamentum, uita, et salus. Preterea docuit a spiritu edocta, quod intensum et feruens desiderium est optima disposicio ad perci piendum ipsum diuinissimum sacramentum. In tantum autem huius diuini sacramenti eam odor allexit atque refecit, ut in eiusdem quam frequentabat sumpcione, tantam sepe sibi copiam graciarum adesse sentiret, ut tota in iubilum gaudiosum resoluta, nisi uim magnam sibi faceret, priusquam ab altari discederet continere se non posset, quin mente raperetur et a se penitus deficeret, prout eciam quandoque deuocionis feruore et spiritus impetu preua lente sibi palam constat accidisse, cum scilicet hostiam sacram ore tam cordis quam corporis sumendo uix uel non plene degluciendo per guttur traiceret, mox ad altare procumbens nesciens, quid ageret. Inde ad horam recedere nullatenus posset. Nempe tunc iuste cum reliquis uniuersis perdidit se ipsam, quia unam, in qua bona omnia, inuenit preciosam margaritam. Hinc tanto plerumque replebatur iubilo tantisque spiritualibus inebriabatur deliciis atque tam mira iocunditate graciarumque copia redundabat, ut in tali statu tam quam omnibus bonis habundaret et, quasi iam uitam glorie apprehendisset, desideraret perpetuo permanere. Has autem beatitudinis primicias dominus sibi pro tempore benignus attulit plenitudinem perfecte sacietatis in uita futura misericorditer largiturus. Igitur, ut est dictum, tunc erat uelut uas perditum, quia margarita inuenta unum, in quo omnia, in se reperat bonum, ui delicet deum amatorem et sponsum suum, scilicet per quem modum aut qualiter inuenitur, qui nusquam abesse creditur, quamuis a plurimus elongatus nimium uideatur aut saltem eisdem presens esse nesciatur. Quomodo insuper reperiri potest, qui prorsus irreperibilis est? Sane omnibus pie querentibus intimissimus adest, a cunctis nichil ominus distantissimus est. Etenim ipse intra omnia, extra omnia, supra omnia, infra omnia, non tamen inclusus alicubi, nec exclusus a quoquam, nec comprehensus ab aliquo, qui nec queritur, nisi prehabitus, nec inuenitur, nisi quesitus, nec recte querenti se denegat, qui, ut ab omnibus queratur, precipiendo mandat. Queritur autem recte fide et uirtute, queritur recte sancto desiderio et feruenti deuocione, si sic queritur, reuera cicius inuenitur et quanto uerius et perfeccius inuenitur, tanto minus haberi putatur et semper ac assidue feruencius queritatur.Sed respondeat ad hec et dicat: Experta quid senciat in re ista ipsa, de qua sermo, siquidem referebat non tantum post sumptam sacram eukaristiam, sed et aliis uicibus pluribus, dum erat suspensa in suis contem placionibus? Uisum enim est sibi in sentimento spiritus, quod uideret aliquid penitus inuisibile, attrectaret et tangeret aliquid omnino inattingibile, conprehenderet quoque, quod esset prorsus inconprehensibile. Uerum, ut aiebat, quanto eidem iuxta sui apparenciam uicinius iungeretur et proximabat, tanto ab eo magis distare uideretur et longius adibat, quantoque mentis aciem in ipsum acucius uidendum figere niteretur, tanto reuerberata fulgore nimio ac ingenti repercussa luminis radio in tenebras recideret obscurissimas tota que cecaretur, nichilominus taliter excecata tantisque te nebris obumbrata uidere solebat inuisibilia. Denique cum iamiam id, quod uidebatur contingere quasi manibus contrectare ac tenere se putaret, illico euanuit uacuas sibi manus dereliquit neque, quo abiit, intelligere quiuit, hoc solum retinens, quod, quem tenere et attingere uoluit, inattingibilis et inconprehensibilis fuit. Ipsum tamen agnouit in omnibus omnia et omnia in eo et ipsum nichil omnium atque plus nichil quam aliquid esse. Insuper agnouit experimento multiplici eum nesciendo posse perfeccius sciri et tacendo melius laudariatque negando melius confiteri, similiter uideri in non uidendo et cognosci in non cognoscendo, in quo eciam se ipsam uidit aliquando, quasi esset idem cum eo. Sed nunc interim sermonem de hys suspensamus et ad eorun dem explanacionem pleniorem stilum uertamus.

De sentimentis et raptibus persone supradicte magis in speciali. Capitulum nonum.

Ut igitur de promisso me cicius et prout conuenit expediam, huius deo care deuocionis michi nota sentimenta saltem in parte breuius et summarie pandam, siquidem in figuris et rerum ymaginibus, prout infra notantur, in quibus sibi meditanti ac mentem excedenti apparebat dominus, plurima didicit et quam sepius per huiusmodi ad intelli genciam ocultam ac secretorum noticiam deuenit. Apparuit namque sibi aliquando tamquam uentus urens et siccans, aliquando tamquam omnia tremere faciens atque petras conterens et saxa. Aliquando quasi dulcedo quietis et tranquillitas suauis et ut sibilusaure tenuissuauissime flantis. Item sicut odor uestimentorum Esaw et Iacob, item sicut caminus uehementissime ardens, item tamquam rubus totus igneus et uelut ignis consumens, item sicut fortis gigas ad currendamuiam et ut audax bellator, item ut leo fortiter rugiens, item ut ceruus emissarius, item apparuit ut fons fortiter saliens et aquas uiuas largitereffundens, item ut fluuius torrens omnia anichilans et corrumpens et iterum noua omnia faciens, item ut iubilus ineffabilis, item ut iudicium et iusticia et ut damnans sentencia, item aliquando uidebat penas damna torum, gloriam ac premia beatorum cum differencia multa iam uicinius, iam distancius, item choros angelorum cum suis differenciis iam propinquius, iam remocius, item candelabra innumerabilia lucencia et stancia ante deum et ei obsequencia iugiter, item appare bat sibi quandoque, quasi uideret gaudia trium diuinarum personarum in una essencia, item spiracionem in diuinis et qualiter spiritus creati spirantur et corporibus humanis infunduntur, item dotes anime et corporis, quales ex istant, item apparebat sibi, tamquam forti manu educta et extra proprium statum esset assumpta, item uidit uelut ortum solis et animarum sanctarum merita in gradibus diuersis, item montes et colles igneos et totaliter ardentes et diem nouissimum ac iudicium extremum terribile ac nimis tremendum, item ignem perspicuum et clarum, toni trua, niues et fulgura inmensa, item aliquando uiditcorpora glorificata post resurreccionem, qualiter eruntdisposita, item quasi uideret lumen creatum in lumine increato, item, quod generatur et quod genitum est, item uerbum, quod dicitur et quod dictum est, et iam et nunc et tunc et indesinenter et in spiritu et supra spiritum et sine spiritu et spirare et scintillare et candentes flammas uolare, item clarificatam Christi humanitatem et animam eiusdem, quinque eius uulnera sicut rosas rutilantes, item quod omnes creature ulterius transmittunt clamantes singillatim: Non sum ego deus. Idem facit Christus et eciam anima Christi. Item uidit quod in suscepcione sacramenti eukaristie omnis gracia confertur et iam dicta manifestantur et similiter ea, que secuntur. Item aliquando in eius suscepcione multis fructi bus bonis et salutaribus se repleri mirabiliter experta est, ut puta caritate noua, gaudio insolito, paciencia, pace, bonitate, benignitate, longanimitate, manswetudine, fide maxima, spe certissima, castitate perfecta. Delectabatur namque nimium in huiusmodi uirtutumactibus et operacione, non tamen semper harum fructus uirtutum sibi simul senserat aduentare, sed quandoque plures, quandoque pauciores. Item aliquando post ingens et maximum ad sa cramentum desiderium, cum tamquam ualde sitibunda et nimis famelica accederet, tantam mox sensit in anima et corpore sacietatem, ac si in delicatissima et lau tissima mensa habundanter fuisset refecta. Fiebat autem hoc per redundanciam ab anima, que fuit spiritualibus deliciis supereffluenter repleta, que quidem supereffluencia se diffudit ad omniacorporis membra. Hinc sepius pre gau dii et amoris magnitudine deliciarum quoque et dulce dinum nimietate uidebatur sibi iam uelle totaliter deficere ac tantum pondus ferre nullatenus posse. Huiusmodi autem delectaciones et delicie solebant quandoque ad breue tempus, quandoque uero diucius in ea permanere. Fuerunt eciam ualde uarie, ut nec earundem differencias posset aliquatenus enarrare. Fuit insuper sepissime in tanta mentis constituta consolacione et hylaritate ex fructu sacramenti percepto, quod tunc in omni desiderio fuit plene saciata, ut nil amplius desiderare sciret aut posset. Hinc eciam sepe sui et omnium oblita post sumptum mox sacramentum in suauissima contemplacione suspensa et quasi in abyssum deitatis inmersa, deointime ac diu sepe unita permansit. Item aliquando deuocionis et amoris in tantum feruebat ardore, quod eciam in magno frigore refrigerium nullum posset inuenire. Quinymmo uelut intrinsecus pateretur magnum incendium, totum ad extra corpus fumum de se uidebatur emittere ac multo madefactum sudore ueluti iam langwidum tabescen do notabiliter deficeret. Item post eiusdem sumpcionem sacramentisensit quandoque in spiritu quandam inpressionem, transformacionem, liquifaccionem, unicionem, transmutacionem, alienacionem, quasi nunc et semper et incessanter ignorans, quid esset, et quasi cum deo deus esset, dubitans solum, an hoc ipsum, scilicet se cum deo esse deum, esset ex natura aut gracia. Item aliquando rapta et in extasim posita sine figuris et rerum aut specierum ymaginibus in caliginem et tenebras, nesciens quo uel quid. Item aliquando apparebat ei quasi petra et quasi lapis angula ris diuisus a petra. Item quandoque sibi apparuit, quemadmodum anima efficiatur fecunda et concipiat et pariat sine intermissione. Item aliquando uirtus caritatis ei osten debatur et eius multiplices effectus et quomodo in uirtute caritatis durissime petre et altissime montes scindi cogantur et rumpi, arbores fortissime eadem ui radicitus euellantur, montes omnes et colles conplanentur et omnia eiusdem uiolencia contra naturam neccissi tentur. Item aliquando apparebat ei uelut fulgur cho rusci luminis mentem mirabiliter irradians, in quo aufferebantur omnia, sed et ipsamet aliena effi ciebatur a se ipsa, denudata, transformata, exhumanata ac totaliter transfigurata, ibique anime nobilitas appare bat et potestas, quomodo uidelicet destruit et edifi cat, creat et anichilat, mortificat et uiuificat et omne id, quod deus facit, anima talis cum deo facere potest et hoc ipsa habet ex gracia, quod deus habet a natura. Item aliquando sicut globus totus igneus et perspicuus illabens menti et adurens et corrumpens et exiccans et consumens uenas, neruos, sangwinem, medullas et ossa, ut quasi uita extincta iaceret tamquam mor tua, uidebaturque ei, quod fierent omnia noua, celum, stelle, sol et luna, priuabaturque sensu et uiribus omnibus intus et extra, nec erat aliud in hys omnibus nisi gaudium et hylaritas et exultacio summa, reple baturque amore iocundissimo et dulcedine inmensa. Item aliquando illabebatur menti tamquam ad ictum oculi lumen non habens speciem nec formam, sine qualitate et quantitate pulchrum et magnum ualde. Tunc commo uebantur omnia intus et extra, clamor excitabatur insolitus et maximi prorumpebant singultus, fuga petebatur, sed minime poterat obtineri, aufferebantur interim uires cum sensibus omnibus ac omnis naturalis po tencia ab actu proprio penitus quiescebat, sequebatur proinde replens et penetrans omnia suauitas indicibilis et iocunditas maxima, necnon transfor macio et unio cum obiecto iocundissimo plena et perfecta. Uidebantur quoque sanari et renouari uniuersa, sed corpus nichilominus in hys, quod suum erat, paciebatur et tamquam oppressum oneribus graui ssimis laboribusque maximis afflictum mirabiliter spirabat et sudando fumum uelut igneum et uiolentum emittebat. Pretendebat quoque similitudinem eius, qui iam moriturus agonizando nimis cruciatur. Item aliquando menti occurebat uel obiciebat se ui sio quedam inexpressibilis quasi in nube candida et pura in specie infigurabili et innominabili, ubi uidebantur tincta Christi uestimenta et sangwine respersa et uox resonabat huiusmodi: Ego torcular calcaui solus. Ibique exaltacio Christi nature apparebat cum maxima delectacione et nimia iocunditate in deo et clamabant angeli sancti: Quis es iste, qui uenit de edom tinctis uestibus? Item aliquando apparuit Christi corpus clarificatum, sed multo clarior anima eius apparebat. Insuper quinque uulnera quasi incessanter sangwinem copiose effunderent in specie rosarum rubearum mirabiliter rutilancium et eius suauissimo odori nichil erat conparabile. Item aliquando apparebat Christus in cruce, quando scilicet meditabatur crucifixum deum et hominem Christum et in eo duas naturas et insuper persone dignitatem, caritatem, pietatem, humilitatem, crucis fructum et multiplicem utilitatem atque finaliter et effectualiter humani generis eternam salutem. Tunc ali quando uidebatur crux quasi diuidi ad uidendum distincte diuinam et humanam naturas, attamen in lumine quodam et forma incomprehensibili et tunc erat gaudium ple num et consummatum. Aliquando apparebat in celo, quasi uideret et audiret in specie angelorum clamancium et cantancium atque cum tripudio magno iubilan cium. Sanctus, sanctus, sanctus dominus deus exercituum, et ibi sine intermissione uidencium dei uoluntatem et beneplacitum in nuda ueritate in se ipsa. Item aliquando turba inestimabilis et multitudinis in finite angelorum sese comprimencium et apparebant, quasi haberent facies humanas pulcherimas, et in huiusmodi specierum ymagines cadebat admiracio maxima et in ictu oculi tamquam uolantes scin tille euanescebant. Item aliquando apparebat figura et ymago cuiusdam luminis inclusi speciem habentis instar lune, dum est plena in opposicione, iamque uidebatur in alto, iam in basso et uidebatur fieri quasi quedam girgacio necnon mirabilis ualde spiracio, in qua noui spiritus spirari et creari uisi sunt, et erat uisio, quasi hec fierent in deitate, fuitque ab inicio multum terribile et manebat ui sio in eadem specie. Apparebat namque iam rubea, iam alba, quemadmodum luna plena mutatur, sed in quantitateeadem permanebat. Post hoc dignitas et preciositas anime racionalis apparebat et sequebatur contemtus hominis et sui ipsius deieccio et perfecta annichilacio. Item aliquando in uisione ostendebatur stola noua. Locus primus uestis nupcialis et innocencie, que datur anime in baptismate, et quomodo eadem indesinenter renouatur. Item aliquando in mentem irruebat aliquid cum uiolencia et impetu graui et fiebat uelut torrens preceps et ualidissimus, fiebatque redundancia mirabilis et maxima et eleuacio in nichilum ita, quod in celis et in terris omnino nichil remanere uidebatur, nisi aliquid candidissimum, perspicuissimum apparens penitus inui sibile. Ibi mens rapiebatur in altissima et obscu rissima, fiebat quoque certificacio de eterna salute. Item aliquando cum risu iocundissimo ueniebat quasi attactus in mente uiuidus, incessanter mouens et tangens, nulla tamen potens facultate apprehendi et tunc quasi uoces resonabant in silencio: Ueni dilecta, circum cinge lumbos, precinge uestimenta. Ueni desponsari, induere prima ueste, ingredere ad nupcias. Parata sunt omnia et ceteris plurimis. Item aliquando sine exercicio preuio aut aliqua premeditacione in raptu uehementi et subitaneo aufferebantur, sensus, cogitacio, yma ginacio, racio, intelligencia et omnia intus et extra redigi uidebantur in nichilum, et comita batur iocundissima suauitas et tanta omnium bonorum habundancia, quam nec oculus unquam uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit neque estimari uel cogitari potest a quoquam. Nichil tamen in hoc progressu uisibile aut intelligibile apparebatnec ante nec post, sed eodem die per totum cor exulta bat, in gaudio iocundabatur et iubilabat et omnia, que sunt hominis, caro et ossa, ineffabili leticia replebantur. Item aliquando in intima meditacione dileccionis dei abscondite et ab omnibus incognite, quantum scilicet se ipsum diligit necnon delectacionis in mense diuinarum personarum in se ipsis et qualiter deus se ipso fruendo summe delectatur, apparebat aliquid omnem sensum, racionem et intellectum, omnem scripturam atque fidem alte transcendens nec inter omnia creata in celo et in terra inueniebatur aliquid, quod hoc ipsum attingere posset neque apprehendere, quidnam esset. Non enim habebat speciem nec similitudinem cuiuscunque rei, non erat figuratum neque coloratum, non formatum nec ymaginatum, sed uidebatur esse supra omnem racionem inintelligibile et pure spirituale obiectum. Principium huius uisionis erat impetuosum tanquam tempestas ualida et ueluti uentorum turbines nimis uehementes, exiccantes, euertentes et rumpentes et aufferentes omnia, uoxque talismodi sonare uidebatur: Surge aquilo et ueni auster. Et apparebat sibi, quod nec sangwinis gutta nec alitus nec uita remansisset in ea, nesciens itaque se ipsam in tenebris mortis constituta, quia non uidebit me homo, dicit dominus, et uiuet. Sensit tandem et experiebatur in se quandam mire suauitatis impressionem, de qua, dum esset sobria, nil penitus poterat referre. Item aliquando obiectum apparebat sicut sol, dum clarius splen det, et uidebatur quasi lumen in lumine, ymago in yma gine, deus in deo, ymago creata in ymagine increata, facies eius lucida et preclara et sole preclarior, uesti menta eius alba et candidiora niue. Item aliquando in sacramento apparebat tanquam totus liberrimus, pulcherrimus, iocundissimus, suauissimus et eciam iustissimus, et quandoque ad uenit sibi in eodem sacramento tanquam inmense maiestatis magnitudo, totum anime ambitum omnesque potencias et uires adimplens. Nichil quoque tunc uidebatur sibi aliud cogitabile aut cogitari posse, nisi solus deus, qui eam in eiusmodi statu manentem sepe absoluit pleni ssime ab omni ymagine creature. Denique sibi plerumque uidebatur, quasi deus deum in se generaret, ac eciam, quemadmodum ipsamet deum et se ipsam spiritualiter pareret, fuitque tunc in spiritu et anima simul concorde saliens pre gaudio. Quod quidem eciam in corpus mirabiliter redundabat. Preterea sibi uenitaliquando in ipso sacramento cum terrore nimio, ut ad eius reueren ciam et dignitatem toto corpore instar folii in arbore ad uentum ualidum uehementer tremeret et tamquam concussis ossibus et neruis ualide moueretur. Item habuit sentimentum et uisionem de dei liberalitate simul et libertate in suis donis, que distribuit et largiter in omnibus finibus terre, ibique anime sueapparebat, quod omnia dona et omnia graciarum munera sola perciperet. Item aliquando apparebat aliquid tamquam mare sine fundo profundissimum, quod nichil in se mortuum retinet, sed omnia eicit, quousque dispareant omnia lumina. Item aliquando apparuit lumen, in quo ostendebatur iudicium et iusticia, damnacio perpetua et pro quibus peccatis magnitudo penarum ie henne, magnitudo gaudiorum uite beate. Item aliquando in suscepcione sacramenti ante et post tota arde bat tanquam ignis uehementer nimis. Et tunc uidebatur intrinsecus quasi pruna recens uiua et purissima, que tegebatur nube lucidissima et ex facili medita cione preuia aut mentis in deum eleuacione. Hec ipsa feruentissime candescens pruna uidebatur discooperiri et tunc mox feruor ardentissimus et tanquam igneus a pedibus usque ad caput corpus totum adextra perfundebat. Uidebatur quoque uelut in igne ardenti totaliter inuolui. Aliquando eciam in sacramento et eius suscepcione fiebat apparicio instar agri, in quo essent absconditi omnes thesauri ac diuicie et delicie in omni habundancia. Aliquando eciam apparebat, quasi fieret dyalogus duorum sibi colloquencium ineffabi lia. Eciam uidebatur interdum, quod nichil esset in celo et in terra, cum quo deus occuparetur, sed sibi soli intenderet et de aliis omnibus nichil curaret. Item aliquando uidebatur, quod quasi in puncto absolueretur totaliter ab omnibus sensibilibus et rerum speciebus quarumcunque et insuper tota inmobiliter figeretur in uno, in quo dul cedine mirabili et nimia delectacione fruebatur. Item aliquando apparebant quatuor animalia incognita ante et retro oculis plena et in medio agnus quasi occisus uidebatur unus. Item admiracio inestimabilis in conteplacione ciuium celestium coram agno cadencium et adorancium, iubilancium et exultancium, nec unquam satis erat. Item aliquando cum noua uisione supermirabili apparebat dominus et ostendebat se modo prorsus indicibili et sibimet inconprehensibili et penitus inintelligi bili, ubi omnia unum et unum omnia, ubi cohesio inseparabilis et mansio continua et eterna uerbi in lumine patris et patris in uerbo et in utroque spiritus amborum, tres substancie in una persona uerbi incarnati, tres persone in una deitatis essencia, iocunda admiracio et inmensa delectacio dei in se ipso, in angelis, in sanctis, in hominibus iustis, in omnibus creaturis, in purgatorio et in inferno, iudicium et mi sericordia. Item aliquando quasi in quodam circulo admodum globi perlucidi apparebat momentanee totus mundus, quasi esset in unum collectus, ut puta celum, terra, infernus et cuncta, que in hys gerebantur, et quasi aperte ac distincte uidebantur gaudia beatorum et pene dampnatorum, necnon cuilibet peccato pena specialiter appropriata. Item aliquando nobilis et incognita preciosissima gemma, ubi uisus absoluebatur ab actu uidendi, intellectus ab actu intelligendi per altissimam et incognoscibilem cognicionem dei in silencio summo et tenebrarum caligine. Eratque hoc ipsum obscurissimum et occultissimum simulque preclarissimum et luminibus luci dissimis plenum. Sufficiant nunc ista ex multis pauca occasione materie preintente taliter, qualiter introducta de sentimentis seu experimentis spiritualibus persone unius, de qua supra. Plura namque exciderunt memorie, quin eciam multa ex eis, que retineo, nec litteris mortuis nec sermone qualicunque possum conpetenter explicare. Sed nec licet nec expedit prodere uniuersa. Sunt enim insensati, qui, quemadmodum ipsi delirant, eos, qui sani existunt, dum ab eis incognita et archana huiusmodi audiunt, pariter delirare putantes calumniantur, derident et contempnunt. Aliarum duarum aut trium deuotarum personarum michi cognitarum, quas in suis habuere deuocionibus experiencias plurimas, quantaque crebro iocunditatis et gaudii in spiritu habuerint suauia sentimenta pro dictorum et dicendorum maiori fulcimento hic inserere non esset inpertinens, sed michi nunc parco et prolixitatem nimiam, que est cunctis odiosa deuito. Ad certificandum autem et uerificandum uisiones ac sentimenta huiusmodi pretacta necnon ad absoluendum personas ipsas ab erro ribus et eximendum a potestate eius, qui multos dementare est solitus spiritus illusoris, uidentur ad presens hec pauca que secuntur testimonia sufficere: Erant siquidem uirgines pure mente et carne in se ipsis pacate, in uera humilitate firmiter solidate, in ca ritate dei et proximi bene radicate et fundate, in aduersitatibus multipliciter probate, in paciencia lon ganimes et ad sufferendum omnia parate. Erant quoque ad omnes pacifice, modeste, pudice suasibiles, bonis consencientes, plene fructibus bonis, pietate predite, misericordia plene, omnibus renunciantes, semet abnegantes, deuocione feruentes, contemni gaudentes, pie, iuste ac sobrie uiuentes inter homines, sine reprehensione conuersantes, sine mora obedientes, ad onera quelibet alacres, ad mercedem feruenter inhyantes, proximos edificantes, turbines ne gociorum secularium deuitantes, uacacioni sue mentis crebro incubantes, pauce loquentes, uerba ignita tamquam de ardenti camino euaporantes, oculos columbinos habentes, moribus honeste, sensibus disciplinate, simplicitate decorate, uultu manswete, modeste lete, in omnibus discrete, incessu mature, risu rare, uisu care, cibo sobrie, somno temperate, frequenter soliuage, numquam dissolute nec carnis uo luptatibus unquam dedite, siquidem crucifixerant carnem cum concupiscenciis suis. Denique ad sentimentorum et uisionum earundem efficacius probamentum accedit illud, quod ad quelibet huiusmodi quantumcunque alta, suaui a et iocunda sequebatur semper proprie inperfeccionis, ymmo et sue nichileitatis perfecta cognicio necnon magna humillimaque subieccio sub maximo et potentissimo deo, cum summa reuerencia et magno desiderio ipsius honoris et glorie.

De scripturis canonicis quedam tes timonia ad predicta et quibus fomentis ad gustum sua uitatis perueniatur. De effectibus etiam optimis consequentibus ad eundem. Capitulum 10m.

Amplius de preciositate et utilitate huiusmodi suauitatis gustus eciam scripture diuine plura et efficacia proferunt testimonia, que licet principa lius de deliciis eterne beatitudinis sint dicta, quia tamen ista dulcedo hic degustata quodammodo causa, finis et prelibacio est future dulcedinis eterne. Ideo eciam non inconuenienter de presenti accipienda sunt. Unde ait sanctus Dauid: Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti timentibus te.Quomodo autem, queso, huius dulcedinis magnitudinem agnouisset, nisi eam aliquatenus degustasset? Ad idem: Inebria buntur, inquit, ab ubertate domus tue et torrente uoluptatis tue potabis eos. Et item loco alio apercius loquitur de gustu dulcedinis, qui habetur in uita presenti: Memor, inquit,fui dei, scilicet per mentis contem placionem et delectatus sum per interni gustus suauitatem , exercitatus sum, id est mentaliter sursum actus gustando, quam suauis est dominus, et defecit spiritus meus .Gustus ad statum uite presentis, sed sacietas plena pertinet ad uitam beatam. Item idem: Memoriam habun dancie suauitatis tue eructabunt, quam scilicet gustan do perceperunt. Non dicit: explicabunt, quod fieri ad plenum est prorsus inpossibile. Item alius: Ecce ego declino in eos ut flumen pacis et ut torrens inundans glorie gencium. Quid autem est hoc flumen pacis et torrens iste inundans, nisi dulcor spiritus ac interni gustus suauitas, qui mentem tunc deo unitam mirabiliter quietando delectat et ad moru lam iocundissime replet et saciat? Plures possem adducere scripturas diuinas ad propositum aptas, sed non licet diucius hic stare. Porro sicut in patria celesti in ecclesia triumphante nichil iocundius quam frui hac dulcedine de uisione beatifica et fruicione perfecta benedicte trinitatis, ubi facie ad faciem in claritate contuebitur, sic in exilio nichil suauius preciosiusue quam, quodin enigmate et in speculoprout hic poterit uideri. Quin eciam in mentis caligine ac mistica uisione supra speculum et enigma in quadam experimentali contemplacionis suauitate necnon memoria habundancie suauitatis iocunda feli citate dulciter ac gaudiose degustatur. Est enim huiusmodi contemplacio ac istius dulcedinis iubilosa degustacio in peregrina hac uita ultimus finis humanorum bonorum conterminus illi future ciuitati et contemplacioni in ea fruicioni quoque perhenni, unde omnibus modis acies humane mentis ad ipsam est dirigenda. Et si in summa sui altitudine, ut olim legimus multos preclaros uiros fuisse, non poterit obtineri seu appre hendi, ideo desperandum aut cessandum non est a labore pro ipsa obtinenda. Habet enim pene infinitos gradus, quorum infimus est eciam desiderabilis, qui consistit saltem in desiderio habendi, cum diligencia operandi, quod homo potest, et faciendi, quod in se est, ut si non assit feruentissimus amor intellectum et uolun tatem hominis absorbens ac in ignem conuertens, sit tamen uel tenuissimum desiderium illius amoris, ut amor non desit amoris. Dicit enim propheta sanctus: Concupiuit anima mea desiderare iustificaciones tuas in omni tempore. Ecce non dicit: Amo seu diligo iusti ficaciones tuas, quod propinquum est perfeccioni, nec dicit: Desidero iustificaciones tuas, quod magis distat, sed adhuc inferior est. Ymmo infimum gradum, ponit scilicet concu piscenciam huius distantis gradus ad remouendum omnem colorem desperacionis et ad animandum quemlibet eciam inperfectum, ne concupiscere desistat, eciam si nunquam obtinere contingat. Nempe obiectum, circa quod huiusmodi desiderium uersatur, dignissimum esse constat et omnibus aliis excellencius ut puta ipse deus et ea, que inmediacius ad deum spectant ut dei elegancia, potencia, sapiencia, bonitas, misericordia, beneficia humanitatis eius, que dulcius reuoluuntur in memoria quam omnia huius mundi desiderabilia. Hinc enim desiderium hominis ignescit, cum circa ignem feruescit, quia dominus deus tuus, inquit Moyses,ignis consumens est. Ex unitate enim et inuariabilitate preciositas eius cognoscitur, cum unum bonum omnia in se cludens excedit omnia in bonitate, quia unum est necessarium teste Christo. Hoc uere est illud supremum hominis bonum, circa quod superior potencia, hominis scilicet racio, quin ymo uis in tellectiua suprema continue uersatur. Abstrahenda est ergo mens hominis a multis et uni adherendum. Hoc certe facilius, hoc iocundius, hoc durabilius inmu tabiliusque. O felix, o sancta anima, que simplicitati manum applicasti, cui multa turbatiua uiluerunt et unum, ymmo unam preciosam margaritam inuentamconparasti omnia uendens dicensque in tui spiritus exultacione: Unam pecii a domino, hanc requiram et uere non ad insipienciam tibi. Bonam enim fecisti conmu tacionem multa peritura gaudia, inperfecta, merore permixta, turbatiua, distractiua reliquens et unum eternum excellentissimum et iocundissimum pre omnibus eligens. Quid enim aliud querunt, appetunt et diligunt omnes tocius orbis homines, ymmo et omnis creatura, nisi operacionem conuenientem nature, ad quam sequitur delectacio aut sensualis aut intellectualis aut naturalis? Quid uero dulcius suauiusque poterit homini delectacionem tribuere secundum id, quod dicitur homo secundum racionem, quam presencia obiecti delectabilissimi et eius dulcis degustacio iocundaque fruicio, quod animam deuotam in se totam recipit quasi unum cum eo spiritum faciens, ymmo unus cum eo fit spiritus nichil in se habens meroris aut contrista tiuum? Nichil enim iocundius nilque suauius nouit anima quam quod ut sic deum conplectens et quasdam diuine suauitatis experiencias in se senciens inestimabili gaudio diuine fruicionis afficitur, dum a se peregrinans iam in celis habitat et in memoria habundancie suauitatis dei exultat et iubilat. Huiusmodi siquidem gustu totus homo interior hylarescit, eius intelligencia serenatur, affecciones dulcescunt et sancta desideria in deo quadam fruicione felicissima resoluuntur. Exteriora eciam corporis exercicia licet in se sint labo riosa, tamen ignis interius feruens ipsa sentire non permittit. Cui quidem igni semper apponit ligna sanctarum meditacionum de Christi incarnacione, infantili in firmitate, laborum suorum in predicacione, fame sitisque affliccione, paupertate, obediencia, castitate, inno cencia, humilitate ac tocius uite asperitate pedum discipulorum ablucione, corporis et sanguinis sui conse cracione. Insuper fatigacionum instancias, insidias plurimasgrauesque passiones, contumelias, sputa, flagella, spineam coronam, crucem, clauos, lanceam ceteraque sue sanctissime passionis stigmata in corde dulciter reuoluendo. Hec, inquam, et aliarum sacrarum recordacionum genera de eiusdem gloriosa resurreccione admirabili ascensione concessuque ad dexteram patris spiritus sancti missione et sui ipsius in sacramento cottidiana exhibi cione et gaudiis promissis et beneficiis collatis ignem hunc nutriunt, ne extinguatur. O uere suauissima uita, quietissima conuersacio, iocundissima mentis exhylaracio, quam nulle queunt exteriores turbare molestie, fures non effodere, latrones non preripere, sacra possessio, quam nemo amittere ualet nisi uolens. Hec uita numquam excidet nec fine claudetur, sed post hanc uitam perfectius possidebitur. Hec iocunditas penis non cedit, ymmo fortificatur, tormenta contemnit, despectus contemptusque uilipendit fauoremque et odium similiter intuetur. Hec suauitas mentis est oleum, quod omni liquori supernatat, quod sanat et illuminat et quod omnem asperitatem propria suauitate lenificat. Hoc oleo uncti apostoli et martires suauissimam reputabant mortis amaritudinem et immensam seuiciam tormentorum. Hec dulcedo prunas ardentes Laurencio tolerabiles, ymmo amabiles fecit. Hec lapides et saxa Stepha num sentire non fecit, quibus et mortis supplicium suscepit, crucem Petrum et Andream dulciter ascen dere fecit. Est enim fortis ut mors dileccio. Hec et recencioribus temporibus deserta inhabitare fecit, de seculo uiros magnificos alte dignitatis eiecit et monasteriis sub districta disciplina inclusit. Hec omnnia secularia gaudia sub pedibus conculcare fecit, uigi lias, ieiunia, asperitates uestimentorum noctium, psal modias in risum et gaudium conuertit. Hec denique mortem terribilium terribilissimam non solum non timere, sed et appetere facit tamquam terminum inponentem omnibus penis. Insuper uita letabunda et finis tranquillus per hanc spiritualem dulcedinem possidentur, omneque tedium depellitur mellifluaque melodia huius gustus in corde hominis resonans laborem omnem itineris alleuiat . Preterea, si deo grata, si hominibus admiran da atque fauorabilis, si denique proprie anime accomoda et salubris conuersacio optatur, hanc ipsam, de qua loquimur, spiritualem pinguedinem non pigeat amplexari, cum qua omnia bona pariter confluunt et omnia aduersa facilitersuperantur. In ipsa animus semper est in paradiso deliciarum, flores uenustatis odoriferos animam iocundantes semper carpit. Fulcitur enim floribus, stipatur malis, lang wet amore dilecti habens iam, quem amat, spirat dulciter, ut tenerius diligatur, nec amore saciatur. Procedit enim in infinitum uis amoris, quantum ad dilectum, qui est infinitus, licet uis amantis sit finita, deformia conspiciuntur quecumque alias se offerunt ad amandum. Sunt enim desiderabilia extranea in comparacione huius sicut guttula minima in comparacione camini ardentis, que priusquam attingit flammam extingwitur. Reuera enim ardet mens amore dilecti eique se conformat in uoluntate et in operis execucione, quidquid complacitum uidetur eidem. Eciam sibi ipsi non parcens proporcionatur ei in passionis desiderio et in laboris indefessi sufferencia non coequans uires passioni, sed supergreditur uires, et si non facultate operis, tamen uoluntate prompte deuocionis, ex cuius exuberancia redundat exterius operum diuinorum affluencia. Non enim potest arbor bona malos fructus ferre, sed et ex fructu suo unaqueque arbor cognosci habet.

De hys, perque ad gustum suauitatis interne homo disponitur abilisque et ydoneus efficitur. Capitulum 11m.

Hucusque de gustu dulcedinis, quem quidam sepius experiuntur in suarum deuocionum sentimentis. Sanctorum dicta et acta atque aliorum quorundam deuotorum experimenta necnon de bonis effectibus et eis, que gustum huiusmodi comitantur aut ad ipsum secuntur, prout potui, tenuiter enarraui inserendo nichilominus ydonea testimonia, quibus huiusmodi suauissima sentimenta possunt uera et iusta probabiliter iudicari et ab errori bus atque illusione tueri. Nunc se stilus ad ulteriora extendens de quibusdam ad hunc gustum dispo nentibus et, que hominem non modicum abilitant, lacius prosequetur. Licet autem ex predictis satis colligi possit, quibus adiumentis ad huius dulcedinis gustum homo quiuis apti ssime disponatur. Attamen propter simpliciores aliqua ueniunt specialius explananda. Debet siquidem homo talismodi se ab omnibus peccatis et uiciis prorsus elongare, omnia terrena sub pedibus conculcare, bonis operibus se iugiter exercitare, affectum sanctis desideriis inflammare, id est crebris suspiriis euagacionem mentis ad deum reuocare, graciam huiusmodi continue et arden tissime desiderare atque in hys omnibus, quousque acci piat, contenciose perseuerare et nunquam deficere. Sed hecomnia perstringamus in tribus: Debemus enim cor, in quantum possumus, in deo firmiter stabilire, eius presenciam ardenter sitire et hanc graciam supernam conten ciose ambire. Primum tunc ueraciter facimus, si omnia opera nostra in deo uniamus, que licet sint uaria et diuersa. Tamen, quia in uno, id est in deo, tamquam in fine ultimo conueniunt, erunt ueraciter unita et in domino stabilita. Unde Ad hebreos 13o: Optimum est stabilire cor. Bonum est enim operibus bonis multum habundare. Melius est eadem multa in unum deum ordinare. 2o debemus dei presenciam ardenter sitire pre omnibus deliciis. Magnus enim est deus et oportet, ut magno ualde desiderio affectetur. Unde psalmista: Ignis ante ipsum precedet. Unde Bernhardus. Oportet, ut ardor desiderii preueniat faciem eius ad omnem animam, ad quam ipse est uenturus, qui omnem consummat rubiginem uiciorum et sic preparet locum domino.Nam in omni genere deuocionis nulla ita attracti ua est diuine presencie et que magis disponat ad gustum suauitatis interne sicut uehemens et inten sum desiderium, nec aliqua deuocio ita deum allicit sicut ista. Ut ergo nostram deuocionem in nobis ualeamus medullitus inflammare, hoc semper pre oculis est habendum, quod sine deo nichil boni possumus facere. Unde cum feruenti desiderio et pura mente precibus lacrimosis a patre piissimo panem hunc gracie debemus frequenter et affectuose postulare, non tamen negligentes facere, quod in nobis est. Deuota igitur ac dulci et feruida oracione ad deum sedule continuata id, quod habemus, ex propria facultate et industria pro uirtutis et gracie obtentu exercere magnopere satagamus. 3odebemus graciam hanc magnam contenciose ambire facientes, ut sanctus Dauid, qui iurauit domino et uotum uouit deo Iacob: Si, inquit, introiero usque locum domino. Et Christus: Contendite intrare per angustam portam. Que quidem de contencione huiusmodi conuenienter accipitur, quia pauci ingrediuntur per eam. De hys omnibus habilitatibus dicit Bernhardus, licet sub aliis uerbis. Modus uisitacionis non est in arbitrio accipientis, sed in gracia dei donantis, sed hominis est iugiter preparare cor et uoluntatem expe dire ab affeccionibus alienis, racionem et intellectum a sollicitudinibus, memoriam a negociosis et ociosis nonnumquam eciam a necessariis occupacionibus, ut in die bona domini et in hora beneplaciti eius, cum audierit uocem spiritus spirantis, continue concurrant sibi et cooperentur bonum et quasi simbolum faciant. Hec ille. Igitur in summa colligendo, quibus preambulis ad graciam, de qua sermo, nos aptari oporteat et abi litari. Sunt ea que secuntur una cum superius aliqualiter expressis diligencius obseruanda, etenim principaliter et in primis caro cum suis prauis concupiscenciis for titer refrenanda per mortificacionem desideriorum car nalium, oculorum scilicet aurium ac ceterorum sensuum ex teriorum et interiorum, quibus hostis humani generis tanquam armis usus est ad omne uicium hominem in stigans, non dico superflua, non curiosa, non delicata aut uoluptuosa non admittenda, sed eciam quandoque ne cessariis pro amore sponsi et amatoris dulcissimi libenter carere uelle in signum complacencie sue. Per hoc enim dulciter allicitur ad sponsam reamandam, cum ipse uiderit pro sui amore hec corpori suauia contemptui haberi. Sciatque omnis ad hanc miliciam spiritualem aspirans gratis se laborare, nisi primo per affliccionem et contricionem corpus edomare studeat. Quam diu enim hominis natura non fuerit mortua desideriis aut quam diu concupiscibiliter inheret aliquibus creaturis, tam diu impeditur, ne perfecte aut totaliter sequi possit factorem suum et eum assequi ad suum uotum. Nempe per rem illam, ad quam inclinatur, tardatur, ne per deside rium eleuetur. Oportet denique hoc corpus attenuari, ut celestium gaudiorum ac spiritualium deliciarum fieri possit capax. Ascendere enim oportet tanquam uirgula fumi celestibus attenuati disciplinis. Scimus autem pertinacem pugnam esse inter impetum carnis et spiritus. Qui impetus carnis, nisi fuerit debilitatus, semper spiritui resistenciam parit. Debilitatur uero per ie iunia producta, per uigilias, per diciplinas, per asperitates uestimentorum, per duriciam lectorum, per crebras lacrimas, per abstinencias a cibis et potibus bene gratis, uilia et aspera ei iniungendo eciam reclamanti per clamores et labores ma nuum. Addenda sunt eciam corpori: Exercicia deuo cionis et genuflexiones, oculte prostraciones corporis usque ad solum, frequentes osculaciones terre in signum humiliacionis, expansiones manuum in modo crucis, intuitus in celum, unde speratur auxilium. Per hec enim legimus speciali deuocionis feruore ardentes sanctos multum placuisse deo et se in talibus frequenter exercuisse. Hec enim cum affliccione corporis spiritui dant uigorem confidenciamque in deum, qua sperari potest ei opera nostra esse grata, incitantque et ardencio rem faciunt ad efficaciora et maiora. Ad hanc medicinam recurrit 2m, quod dixi scilicet omnium, que in mundo sunt blanda et suauia, que concupisci possunt fundamentales, non dico contemtus, sed totalis obliuio. Ad quam omnis moralis scriptura hominem excitat et in uitat. Que sursum sunt, inquit, querite, non que super terram.Contactus enim terrenorum maculat et inficit. Neque enim secundum Bernhardum terrena aliqua tractari possunt sine qualicunque pulweris infectione terrene cupi ditatis et ad hoc prosequendum multum ualet operacio, alie nacio et remocio ab omnibus concupiscibilibus, quorum obiecta potenciam sensitiuam solent irritare et in quietare. Absencia uero et remocio faciunt ea obliuisci neque uero sperandum est alicui milicie spirituali asscribi uolenti interim, quod in affeccione eius aliquid horum, que in mundo sunt, delectabiliter adheret, qualiscunque sit res, quod possit balsamum illud super aurum et topazionpreciosius mente amplecti ac dulcedinis gustum diuine mentaliter in se experiri. Est enim secundum Aristotelem delectacio una alterius corruptiua neque conpaciuntur se in una hominis racione conmorari tamquam contrarie qualitates, una sursum alia deorsum trahente et contra se inuicem mili tantibus. Quod quia plures non considerant, licet aliis re ligiose conuersentur, non experiuntur huius sancte suauitatis fontem, quia adhuc habent in se aliquas in conplacencia de lectaciones, quas alienare nolunt a se, non totaliter in deo suam fidem ponentes, sed in illis repausantes. O quam multi sunt tales, qui pueriliter afficiuntur aut ad pa rentes aut ad amicos aut socios aut ad colloquia uana et risus, uerba ociosa, iocosa, cibos, potus, uestes, humanas conplacencias, exhibiciones honorum, recommen daciones hominum, famam et opinionem supellectilia curio sa et mille talia, que, nisi totaliter exclusa fuerint, hospes iste suauissimus ad eos non ingreditur. Uellent tales utrisque delectari nunc illis, nunc istis, sed ambos habere cupientes ambobus priuantur saltem perfecte. Est proinde aliud post iam dicta dispositiuum multum abilitans et ualde promouens ad internum suauitatis gustum, ut scilicet homo deuota et sedula oracione cum ingenti feruenti et frequenti desiderio preuia carnis quoque contricione prehabita ac mundi totaliter et mundialium amore excluso se ipso denique contemto ac penitus abnegato ab exteriori bus ad interiora se transferat ibique ad sui ipsius attentam speculacionem se componat. Et occurrunt ei mox uilitas propria nature sue ipsum humilians, mul titudo criminum preteritorum sibi terrorem incuciens, incerti tudo perseuerancie in bonis a se presumcionem repellens, meditacio mortis terribilis sibi superuenture omnia membra eius concuciens, multitudo beneficiorum a deo perceptorum, de quibus racionem districtissimam redditurus est, formidabiliter cor eius contristans et deiciens. Ymmo eciam ibidem intra se repperit pulcher imam dei ymaginem et similitudinem, ad quam ipse a deo formatus est, scilicet secundum memoriam intellectum et uoluntatem, qua scilicet speculatur et memoratur, cog noscit et amat deum suum, quod nulli creature corpo ree datum est. Hanc, inquam, perambulans ornatissimam ymaginem nescio, an sub deo poterit homini aliquid iocundius presentari sua ymagine ipsum alliciens et inuitans ad feruenter deum diligendum et eo fruendum eciam in hac uita, quantum possibile est, dicens semper illud Dauid: Michi adherere deo bonum est.Quid enim mihi est in celo, et a te quid uolui super terram, quasi dicat: Me tibi adherente nec in celo nec in terra est aliud, quo delecter. Oportet autem animam hominis ab exteriori bus abstractam in interioribus uersari, cum dilectum suum non reperiat in aliqua creatura, nisi sicut in uestigio, quod tamen uestigium potencie, sapiencie, bonitatis que eius haurit a creatura. Ut autem sapiat et di geratur, non habet nisi ab interiori. Sicut namque totus mundus plenus est creaturis diuinam essenciam sicut in uestigio representantibus, sic mens humana capax est infinitorum, in quibus diuinam bonitatem, potenciam et sapienciam ualeat speculari ab intra. Regere quidem mundum non potest mens humana, sed tamen ea, que in ipso sunt, multo plura regere poterit deo sibi assistente. In qua inter excel lencia beneficia homini donata et concreata illud potissimum mens amplectitur ipsam suauissime affi ciens, mollificans, recreans et in omni pusillanimitate confortans. Agnus scilicet ille non hystorialis, sed tipicus pascalis, cuius sangwis super utrumque postem iussus est respargi. Calix iste preclarus inebrians quem bibitille agnus, qui oues suas redemit, memoria uidelicet dominice passionis, que hominem super omnia cogit, ut deum tanti muneris collatorem feruenter diligat ac inobli uiscibiliter ei famuletur. Quis, rogo, non uideat, quod rigor mentis nostre hoc sangwine resparsus cicius len escat cordisque duricia penitus liquescat et algor eius totaliter ignescat ac ipsa totam mentem in sui amorem prorsus absorbeat nichil relinquens sibi de se, si tamen suauiter fuerit haustus ac sedule meditatus, cui configurari oportet, scilicet similitudini mortis eius in uita hac mortali modoque uiuendi. Nam cum lactucis agresti bus atque amaris precipitur manducariet per hoc patere potest, quod tam paucis sapit ille agnus benedictus parumque fructificare conspicitur in actibus plurimorum, cuius racio ad manum est, quia in uita nolunt eidem con formari. Sed de hoc beneficio ad graciam, de qua sermo singulariter et precipue dispositiuo, dicetur lacius in capitulo sequenti.

De quodam precipuo et singulari dispositiuo uidelicet eucharistie sacramento pulchra et ualde deuota atque ad gustum internum multum allectiua. Capitulum 12m.

Est igitur hoc unum singulare et precipuum ac ceteris omnibus prestantissimum dispositiuum ad idem pertinens et maxime alliciens, incitans, igniens ac mentem totaliter inflammans et resoluens consideracio uidelicet illius incomprehensibilis caritatis atque in mense humilitatis et pietatis, qua sub speciebus panis et uini in memoriale continuum maximumque amoris nostri allectiuum in cibum et potum cottidi anum pro nostra eterna salute et in pignus arramque future glorie se ipsum fontem omnium graciarum et dulcedinum, thesaurum omnium spiritualium deliciarum ac diuiciarum, in quo omnia bona nobis largiflue donauit ad delectabilem refeccionem animarum nostrarum, in quo totum, quod ipse est et habet cum deo patre et spiritu sancto, nobis in summo largitus est. Nichil enim est extra corporalem et spiritualem et diuinam naturam. Corporalis natura conpre hendit omne id, quod quinque sensibus percipi potest. Spiri tualis continet angelos, animas et omnia dona spiritu alia et uirtutes. Diuina natura totum, quod est optimum, naturaliter in se habet. Cum ergo corpus et sangwinem suum sub sacramento dedit, tunc corporalem substanciam in summo contulit. Quando autem animam suam dedit, tunc spiritualem substanciam in summo tradidit, cuius anima omnibus angelis et sanctis anima bus perfectior gracia et omnium sanctitate fuit. Insuper in se ipso totam diuinam naturam obtulit, omnem bonum in se naturaliter et eternaliter continentem, nec hoc semel tantum aut bis in tota hominis uita fecit. Ymmo quocunque tempore, quocunque loco, a quocunque sacerdote fideli uel infideli, bono uel malo salutare illud sacrificium in forma ecclesie oblatum fuerit, totiens deus filius cum deo patre et cum spiritu sancto singulis animabus se totum ad fruendum exhibuit. Sed hew pauci sunt, qui hanc fidelitatem et tam inmensam caritatem perspicaciter recognoscant, et hew pauciores sunt, qui ad percepcionem tanti mu neris continue proficiant atque cum debita gratitudine se ad hocabilitare contendant. Sedo supermirabilis fidelitas, pietas et caritas domini Ihesu, qui iam mille quadringentis et sexaginta uno annis ab indigne conficientibus et summentibus in sacramento altaris tanta et tam graues ac multiplices iniurias et contemtus et contumelias uoluit sustinere, ut in hoc tempore posset corpore et sangwine suo unam animam saciare, cui nichil sufficit teste Augustino, quod deo minus est. Ut ergo anime sancte desiderium insaciabile posset in presenti uita per gustum dulcedinis, si non ad plenum saciare, saltem utcumque refocillare, eamque sic sibi attrahendo intimius unire uoluit, se ipsum totum realiter eidem manducandum prebere. Nam ad huiusmodi unicionem et sue iocun dissime deitatis dulcissimam degustacionem nil potuit efficacius nec maius incentiuum aut inmediacius attrac tiuum reperire. Siquidem ipse est ibi re et essencia Ihesus Christus deus et homo, per quem diuinitas inmediate attingitur, cum ipse sit medium immediatum, dirigens, ducens ac transferens in se ipsum, in quo et per quem deus potissime et propinquissime uidetur, gustatur et possidetur, ac sine comprehensione plerumque attingitur ab anima sancta, quippe ipse deus in deo est patris sapiencia sapida, in quo omnis dulcedinis et delectamenti est optimus sapor et suauitas summa, que quidem sapiencia eterna animarum refeccio suauissima effecta. Carnem assumptam, ait Hugo,nobis in edulium proposuit in sacramento, ut per cibum carnis ad gustum inuitaret diuinitatis. Igitur Ihesus in sacramento uerus cibus est et uere gustabilis et per gustum corporis eius peruenitur ad gustum diuinitatis eius, quia ipse est uia secundum humanitatem ad eius diuinitatem. Summe autem ne cessarium est ad hoc, ut ad gustum diuinitatis pertingatur per corpus Christi in sacramento, quod sensus corporalis aliquo sensibili signo determinetur et foueatur et ut in tellectus lumine supernaturali fidei confortetur et ut uoluntas caritate inflammetur et sic per spiritualem manducacionem corporis Christi ad gustum diuinitatis abscondite pertingatur.Diuinissima quidem eukaristia in se habens delectamentum omnium sensuum interiorum attingens sensum uisus spiritualis, cum sit candor lucis eterne et speculum sine macula, excitat ipsum ad experiendum eternorum contemplacionem.Attingens aures excitat eas et aperit ad experiendum allocutionem de eternis, quia in quantum in se est, semper notificat eterna. Attingens olfactum spiritualem, cum sit, ut dicit Dyonisius, fontana copia suscepcionum diuinarum suauitatumrefundens de sua plenitudine diuinissimas fragrancias excitat eum ad experiendum eternorum odorem. Preterea isdem Ihesus panis sacramentalis, cum sit summe attingencie, quia ipse dat se in cibum et manet in cibato et cibatus in eo, ut dicitur Iohannis 6to, et hoc maxime in caritate, ubi uerissima fit attin gencia anime et dei spiritualis, sed caritas uel dileccio actus uoluntatis est. Nam sicut deus per memoriam auditur, per intelligenciam uidetur, ita per affectum amplexatur et attingitur, ut ait Richardus. Item Ihesus, cum sit panis supersub stancialis celicus et panis sacramentalis de celo descendens, ideo gratissima ac sufficientissima est refeccio angelorum et hominum et sic attingens gustum interiorem mentis aperit eum ad eternorum degustacionem. Quamuis autem iste panis supersubstancialis habeat in se omne delectamentum et omnem saporem suauitatis, ut sanet omnes infirmitates nostras, tamen omnibus non sapit equaliter. Unde Bernhardus: Deus uniformiter non sapit omnibus. Oportet namque pro uariis anime desideriis diuine presencie gustum uariari et infusum saporem superne dulcedinis diuersa appetentis aliter atque aliter oblectare palatum.Multum enim differenter sapit iste panis uite eterne reprobis et electis. Oportet autem gustare uolentem hunc panem super substancialem habere sensus interiores exercitatos. Dixi autem notanter, quod non sapit hic panis equaliter cunctis et tu for sitan idipsum causaris, quod modicum eiusdem in te dul cedinis experiaris. Attende, quod, si tibi non permittitur uidere aut gustu sentire, quod sumis, datur tamen per ipsum uiuere et in ipsa uita feliciter commanere. Nescis, quod adamas ferrum attrahit et tamen hoc propria occulta et inuisibili uirtute facit. Quid igitur tibi cure, si sensu non sentis, qui in eius similitudine, dum non dissentis, et si non sentis, diuinitus transformaris. Magnum est, si te quocumque pacto ad se trahit, si amat, si diligit, eciam cum te elongatum et odio habitum ab ipso pertimescis. Quod ad te ingreditur, lumen est, sed formis materialibus tibi circumuelatum. Incendium estet si opertum, mel est et si fauo reconditum, aroma estet si frigoris tempore compressum. Crede michi: Et si moram aput te fecerit, si eum digne in hospicio cordis susceperis, uelut meridianus fulgor consurget tibi ad uesperum, orietur in tenebris lux tua et tenebre tue erunt sicut meridies, quia umbris exterminatis, desiccata palude in habitaculo mentis uiuificum lumen rutilare cognosces. Distillabit aliquando dulcedinem bonitatis, ita ut dicas: Quam magna multitudo dulcedinis tue, domine, quam abscondisti timentibus te. Non autem omnibus reuelasti.Bonus enim es, domine, sperantibus in te, anime deuote querenti te . Flagrabit super omnia balsama et thimi amata, ita ut in eius odoris mira flagrancia subito peruolare te sencias. Proinde experimento doce beris, quomodo hoc sacramentum magnum sit cibus anime uiui ficus in genere ciborum nobiliisimus, quia a tota sancta trinitate decoctus sit quoque in sapore suauissimus attrahens deside ria milium milia angelorum et excitans corda hominum ac inflammans, ut continue currendo festinent ad ipsius plenitudinis cumulum, uidelicet regnum celorum. Sit insuper continencia dignissimus, quia totam in se continens sancti ssimam trinitatem, sit demum efficacia mirabilissimus, quia cuiusque deseruiens desiderio et uoluntati, secundum tamen qualitatem disposicionis et magnitudinem uite sanctitatis, attingitur eiusdem effectus utilitatis dulcedinis et suauitatis. Ad cuius attingenciam aspirabat ualide doctor maximus Wilhelmus parisiensis episcopus dicens : Da nobis, domine misericordie, aliquando preuidere licet in enigmate desi derabilissimam ueritatem tuam et, utcumque pregustare bonitatis tue uiuificam ac reficientissimam saui tatem tuam, ut amore sanctissimo atque uiuifico exar descamus in pulchritudine esurieque et siti inex tingwibili totisque faucibus cordis inhyemus in istam tocius sacietatis et plenitudinis dulcissimam uiuificamque refeccionem. Et Albertus Magnus idipsum feruenter expostulans: Operare, inquit, in nobis, domine, quietam resolucionem a mundi delectabilibus, perfectam sensuum et uirium sopicionem ac felicitatis suauissimum gustum, quibus a nobisipsis translati et ad pectus tuum inclinati haustum sapiencie et gustum tue felicissime accipiamus dulcedinis atque experimentum tue suauissime bonitatis. Hec ille. Est autem inter plurimos huiusmodi effectus unus precipuus, uidelicet unicio manducantis et mansio in Christo. Qui, inquit, manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo.Hec autem manducacio est spiritualis, sed manducare spiritualiter est attingere rem huius sacramenti. Ille igitur manducat spiritualiter, qui Christo coniungitur per fidem et caritatem. Fides enim pertinet ad cognicionem, caritas ad refeccionem. Ideo eciam unitur corpori Christi mistico. Ex ista autem manducacione oritur attingencia spiritualis. Alias Christo non incorporaremur, dum carnem eius gustamus. De ista incorporacione Augustinus dicit: O sacramentum pietatis, o signum unitatis, o uinculum caritatis, qui uult uiuere, accedat et credat et incorporetur, ut uiuificetur. Uiuificatur autem simul et incorporatur, qui hunc panem manducat. Et ab eo paritur remanducatur. Non enim accedimus, ut solum hunc panem nobis manducemus, sed pocius, ut ab eo man ducemur et eum manducando in eum transmutemur. Atque quam magna sit eius dulcedo, gustu suauissimo intra nos experiamur. Quod utique tuncfacimus, si assatos zelo glorie dei, si frixos fraterna caritate, si coctos paciencia et humilitate, si denum uas aromatum spiritualium interiori uirtutum plenitudine, si alabastro ungentorum exteriorum exemplorum redolencia et bone fame testimonio, si sanctos et puros ab omni peccato, si ab hominum et mundi conuersacione sequestratos, si proprio spiritu et carne mor tificatos deique seruicio totaliter addictos nosipsos ei totos obtulerimus subiecti in omnibus sue beneplacito uoluntatis, si denique panem absque fermento malicie et nequicie et absque musciditate, si azimos puritate, si recentes nouitate, si calidos caritate, teneros obediencia et pietate, paruulos humilitate, communicantes nosipsos et bona nostra aliis ad panem istum uenerimus mandu candum. Haut dubie sic manducantes manducabimur ab eo et in eo manebimus et ipse in nobis, erimusque digni ad ipsius in spiritu dulcedinem perceptibiliter degustandum. Uidebimus quoque et affluentes ditabimur carismatum doniset dilatabitur ac iocundabitur cor nostrum, senciens in se sanctam totam trinitatem cum omni, quod est et quod habet et potest. Hanc autem delectacionem mirabilem et iocundam suauitatem tunc operatur in anima non fides nec spes nec aliqua deuocio aut uirtus, sed ipsemet deus, sicut per prophetam testatur: Quomodo, si cui mater blandiatur, ita ego ipse consolabor uos, quia delicie mee cum filiis hominum. Ad hanc delectacionem uocabat olim dominus per prophetam Ysaiam : Omnes sicientes uenite ad aquas et, qui non habetis precium, uenite, bibite absque ulla conmutacione uinum et lac, uinum diuinatis et lac humanitatis, et posteapersonaliter cum magno desiderio omnes inuitauit. Stabat enim in die magno festiuitatis, ubi multi conuenerant, et clamabat: Si quis sitit, ueniat ad me et bibat. Et in Matheo: Uenite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis et ego reficiam uos,non per alios ministros, sed per me ipsum. Et in Apokalypsi gratis offert illam delectacionem: Qui uult, accipiat aquam uite gratis. Hanc itaque internam spiritus delectacionem necnon iocundissimam refeccionem hy, qui, ut dixi, spiritualiter manducant, consecuntur. Qui eciam ut sic manducando atque diuina mentaliter pregustando Christo per amorosam unionem rite incorporantur eique in uita et moribus proposse conformantur et ut sic in eandem ymaginem transformantur, hy iam sibi perfecte mortui uiuunt dumtaxat uita Christi. Nam Christum manducando manducantur a Christo atque ut sic, quod est mirabile dictu, se ipsos et omnia manducant in Christo. Sed quid ultra? Omnes thesauros diuiciarum, deliciarum, graciarum, uirtutum, donorum, gaudiorum, beatitudinum et premiorum, thesauros quoque omnis existencie, sapiencie, sciencie, glorie, insuper fontem uite, deum in una substancia personaliter trinum et hominem Christum, in una persona substantialiter trinum ac eciam quodlibet Christi membrum et quodammodo totum uniuersum. Hec omnia hunc panem manducando manducant in Christo. O quam mira sunt ista et supermiranda omni dulcedine et gaudio spirituali plenissima. Quis unquam audiuit talia?Sed adhuc libeat audire ampliora, quibus iterum ardencius inflammari possint nostra ge lida corda, ut sic tandem gustu interno huius attingere ualeamus sacramenti interiora. Nempe in eo est omnium sacrificiorum, oblacionum, holocaustomatum, hostiarum, uictimarum, pacificorum et ymolacionum perfectio, finis et conple mentum. Ibi lux dispergens umbram, ibi ueritas abiciens figuram, ibi signatum exterminans signum, ibi panis oblacionis, quem obtulit Abraham angelis, Genesis17mo, ibi panis aser deliciosus et pingwisGenesis penultimo, ibi panis proposicionis, qui precipitur offerriExodi 26, ibi panis primiciarum, qui offerri precipiturLeuitici 25, ibi panis subcinericius Helie prouiaticodatusIIIi Regum 19, ibi panis subcine ricius et ordeacius, qui tabernaculum et castra ma dianitarum percussit ac terre coequauit Iudicum 8uo. Amplius est hic agnus, quem obtulit Abel Genesis 4to, ibi est agnus pascalis mundus anniculus Exodi 12mo, ibi est agnus per prophetas preuisus Ysaie 16mo: Emitte agnum, domine, dominatorem terre,ibi est agnus sine macula, qui uenit tollere nostra peccata Iohannes 1o. Amplius ibi est uitulus ymolaticus, hircus emissarius, aries cornutus, thaurus robustus, uacca trima, uitula russa, capra munda, turtur, passer, columba, iuge sacrificium agni, quod cathamane et cathauespere precipitur offerri Leuitici 15 et Numerorum 28uo. Amplius ibi est uernex sew aries, quem pro unigenito patriarcha obtulit Genesis 18. Ibi est sacrificium uini et libaminis similaginis, mellis, olei, thuris, salis, adipis, pingwedinis, sangwinis, de quibus singulis in Leuitico per plura capitula, sed in nullo predictorum apponitur fermentum. Ibi preterea fauus mellis gustum affectus delectantis, quo ad concupisci bilem uisum intellectus illuminantis, quo ad racionalem et in bono confortantis ac omnem malum extirpantis, quo ad irascibilem, sed et totaliter mortificantis atque secundum deum reuiuificantis, quo ad totum hominem, de quo fauo mellis habeturI Regum 14mo et Prouerbiorum 24o. Ibi denique est fons signatus, ortus conclusus, fons ortorum, puteus aquarum uiuencium, de quibus in Canticis . Ibi demum est ui tulus ewangelicus, pingwis et saginatus, in cruce frixus, coctus et assatus. Ibi est lignum uite afferens per singulos menses duodecim fructus, hoc est duodecim salutares gracie effectus, quibus anima deuota uirtute manducacionis istius panis apprehendit et assequitur duodecim fructus spiritus, quos ad Galatos enumerat apostolus. Quorum precipuus est caritas et supremus , sed de hys nunc non plus.

De aliis duobus incitamentis ad idem pertinen tibus et multum efficacibus et quod non nimium confidendum est in sentimentis huiusmodi aut eis innitendum. Insuper in quo consistat uera securitas ad uitam eternam et de causis subtractionis sensualis deuotionis. Capitulum 13m.

Porro est non aliud, sed idem consequens ad ea, que in precedenti capitulo sunt dicta, uehementer inflammans acplurimum incitans ad deum totis uiribus di ligendum, scilicet diuini mores perfectissimi. De quibus est alibi tractatus specialis. Similiter exempla sanctissima domini Ihesu per totum uite sue discursum ac perinde miseranda nec minus ueneranda eiusdem passio et mors. De quibus superius sunt aliqua tacta, quorum eciam memoriale, uiuidum et efficacissimum est ipsum diuinissimum eukaristie sacramentum et ipsius celebracio cottidiana, de quo supra, ubi queso aduertere libeat. Quantus in uita beata et eterna amor accenditur in anima qualibet sanctissima, ubi in sin gulis lacrimis Ihesu Christi, obprobriis et irrisionibus, colaphis, alapis, affliccionibus, uulneribus, liuoribus, guttis sangwineis in omni uita sua usque ad mortemeffusis in cruce, tandem et morte eternaliter in inmensum delectatur et gaudet. Hanc enim passionem totam tunc quelibet anima pro se sola reputat esse factam dicens secundum apostolumde domino Ihesu: Qui dilexit me et tradidit semetipsum pro me. Non dicit: pro nobis, pro se solo reputans passum dominum Christum. Unde in presenti uita singulorum predictorum memoria merito cordibus infixa esse deberet cum amaritudine continua ad prouocandum in nobis diuinum feruorem. Iuxta illud uerbum sponse in Canticis : Fasciculus mirre, id est cumulus amaritudinis, est dilectus meus michi, inter ubera mea conmorabitur.Est namque utilis ualde istorum memoria ad augendum eternum gaudiumceditque secundum beatum Bernhardum in maximum cumulum meritorum. Quanto enim maior hic inest anime de predictis tristicia, tanto maior deo et anime et cunctis amicis dei erit leticia, quando iuxta uerbum domini Ihesu tristicia in gaudium conuertetur. Est similiter horum frequens memoria monimentum cuilibet anime ad rependendam domino Ihesu uicissitudinem in hac uita, que eciam ex sola uoluntate uicissitudinis nimium beatifficatur, ut dicit Ieronymus. Uere illa felix est anima et angelis exequanda, que pro nomine et opere Christi tanta, quanta pro nobis ille sustinuit, uoluerit sustinere. Ubi iterum aliud accedit per maximum diuine bonitatis ostensiuum et mentis cuiusque uehementer incentiuum ad amandum deum et ei intime ac totaliter adherendum nec non eius dulcedinem bonitatis, ut sit perceptibiliter degustandum, uidelicet nimius diuine pietatis et clemencie excessus ac paciencia plusquam miranda nimisque stupenda circa ingratos tante beneficencie, caritatis et misericordie necnon pietatis inmense, qui tamen uolunt christiani dici et esse. Que quidem paciencia et pietas nimia eciam relucet in hoc specialiter, quod temporibus antiquis suis inimicis centum annorum spacium et ultra ad uiuendum dedit, quamuis in eadem malicia eos perdurare presciuerit. O quanta dissimulauit illo tempore in paganis, quando electi sui iudei precepta sua contempserunt ipsumque in deserto uariis malis et nouis inuencionibus irritauerunt et cum hoc sanctos prophetas, nuncios suos, occiderunt ipsumque tandem morte turpissima damnauerunt et memoriam ipsius de terra penitus deposuerunt et apostolos suos, quibus mundus non erat dignus miserabiliter, tractauerunt. Heu quantas in iurias hodie dissimulat a paganis, iudeis ethereticis et falsis christianis, cum eciam ab hys, qui christiani uidentur et boni christiani, ymmo eciam religiosi et in sanctissimis religionibus constituti tamquam inimicus et crudelis aduersarius continue inpugnatur, grauissime omni hora offenditur, contemnitur ac uilitur, abicitur et repudiatur. Sub ueste enim religiosa ipsi religiosi diuersa crimina in fidelium ac eciam infidelibus deteriora conmittere non uerentur. Et dicit glosa super Mattheum , quod detestabilior est, qui sub nomine fideli agit opera infidelium quam aperte paganus. Pro singulis itaque uicibus paciencie diuine a principio mundi usque ad finem ualde prouocatur anima ad amandum deum eternaliter. Et quia tanta relucet uirtus diuina, bonitas et paciencia, cum uicia malorum dissimulat, quanta relucet, cum peccatores a uiciis emendat et saluat, et quanta fulget uirtus et potencia, cum damp natos eternaliter dampnat, et quanta fulget, cum electos in eternum remunerat. Est item aliud non modicum incitans, promouens et abilitans ad gustum, de quo sermo, uidelicet iocundissima memoria florencium futurorum gaudiorum et dulcedinum in deitatis nuda uisione atque delecta bilissima fruicione necnon securissima eterna tencione, siquidem in hys uires omnes cognitiue et affectiue hominis reuirescunt et interior homo renouatur de die in diem. Respargitur enim acies humane mentis odore inmensorum gaudiorum, que nulla unquam termino claudentur. Uenit in recordacionem ciuitas celestis plena ame nitatis et iocunditatis, pax eterna eiusdem ciuitatis sacietas omnium desideriorum, societas gratissima dei et omnium sanctorum angelorum et beatorum. Nichil, quod turbat, nichil, quod molestum est, omnnia, que appetuntur, ibi habentur, nulla, que timentur, ibi reperientur, ubi absterget deus ab oculis sanctorum omnes lacrimas, ibi non erit timor neque terror in finibus nostris, quoniam caro nostra amplius non repugnat spiritui, euacuabit deus omnem principatum Sathane, quem perpetue ligabit, ne eius potestas extendatur sicuti nunc contra electos. Omnis creatura tunc existens congaudebit homini beato, eritque ei in gloriam et gaudiorum augmentum, cum gloria anime redundabit in corpus tunc non corruptibile, prospera omnia, aduersa nulla, timor nullus mortis. Habitabunt sancti in tabernaculis fiducie in pulchritudine pacis in requie opulenta. Quis autem, dico, uiuorum, sed nec defunctorum, sed nec beatorum uel numerum gaudiorum istorum exprimere ualet? Quid autem homo retribuere potest tanto benefactori tantorum bonorum promissori? Uere nichil. Ideo Bernhardus ait: Nichil ad mensuram meriti retribuere posses, si in retribucione eorum, que pro te sustinuit suorumque beneficiorum te millies mille annis eciam iehennali incendio cruciares. Hec igitur promissa gaudia non post multos dies uentura sepius ad men tem reducta incendunt, igniunt et inflammant mentem ac abilitant, disponunt ad prelibandum et gustandum eorundem inexpressibilem suauitatem, iocunditatem et dul corem, quibus homo animatus et in spiritu confortatus semper in gaudio et hylaritate spiritus constituitur certus de promissione futura, ubi gaudium erit plenum. Hic interim libenter omnia suffert et portat, donec, quod desiderat, feliciter apprehendat. Sunt adhuc alia quam multa ad in ternum gustum suauitatis hominem abilitancia, sed sufficiant nunc ista predicta. Nam ad hec reliqua possunt faciliter reduci. Tu igitur, o dilecte mi pater, frater et fili, qui te sermonibus istis non nescis singularis notari quemque hoc scripto in caritate maxima alloqui presummo, si te diligenter deuoteque exercitaueris in eis, que tacta sunt, non te fraudabit de siderio tuo sancto ipse, qui solus est sanctus et omnis gracie largitor. At uero, si non semper aut crebro huius rore dulcedinis inpinguaris nec forsitan ad uotum odore hoc balsamitico dietim perfunderis, non inde nimium contristeris nec insuper merore cor tuum concidat. Eciam si nunquam hec gracia tibi sensibiliter adueniat neque perflauerit mentem aut rigauerit aliquando huiusmodi suauissimus ymber, quinymmo non dubites ad tuam salutem maximam taliter expedire. Nam quod in te est facere, sufficere tibi debet, solum retrocedere caue, sed filialiter confide tanquam de uere piissimo et benignissimo patre, qui utique, quod melius nouit, suo filio dilecto minime negabit. Tu fidem primam et caritatem non desere et feruorem diuturnum continuare sollicite stude, siquidem suauitas ista et spiritualis delectacio causatur, promouetur et iuuatur ex sedula continuacione exerciciorum spiritualium tam ad corpus quam ad animam pertinencium sine qualicunque remissione. Unde nisi cottidie attenta consideracione quis sibi ipsi, ne tepescat, inuigilet, mox eciam insensibiliter opus suum minus sapidum fiet, sic quoque ab uno in aliud mente uagando re flectitur, ex quo quodlibet per frequenciam iteracionis in fastidium uertitur: Nam noua semper delectant. Quod quidem in terrenis et carnalibus potissime tenet, non autem in eternis et diuinis, in quibus experiencia placet ac magis est grata, quantoque amplius capitur, tanto amplius desideratur, si tamen mens bene eisdem utatur. Nam infinita in ipsis delectacio reperitur. Sed qui eis perfunctorie utitur quemadmodum temporalibus, facile in eis horroremet tedium incurrit. Nisi ergo deuocionis feruor sollicitis ac debitis fomentis preseruetur, ignis ipse spiritualis amoris cicius extingwetur. Uerum actualis ipse feruor ob causas plurimas non potest semper in omnibus equaliter persistere, quin et plerumque uidetur totaliter de perire. Attamen habitualis, si fuerit bene radicatus, minime in talibus extingwi potest: Hunc autem dico habitualem feruorem, quando homo ex longa inolita uirtuosa consue tudine crebrisque deuocionum exerciciis assuefactus necnon interna dulcedine quandoque gustata mentis sue disposicionem sic sentit inclinatam et bene affectam, ut nullo modo in oppositum uelit tendere neque abhorret seu aspernatur hanc actualem dulcedinem. Licet eam actu non senciat, sed dulciter ad eam afficitur dolens, quod non semper ea possit frui nichil omittens de contingen tibus, quibus homo disponitur ad eam. Nec per eum stat, quo minus uoluntas prompta sit semper in ea uersari, ut, si non sit actualis feruor, sit tamen in eo amor inde ficiens huius feruoris. Et hy tales ut plurimum permanenciores sunt et firmiores in merito quam hy, qui actualiter inebriantur quandoque hac suaui affeccione. Illi enim pro uirtutum premio fide operantur, isti pro presenti consolacione huius suauitatis, quam mercedem estimant sue operacionis. Qua non existente fortassis remissiores reperientur, quamuis magna per hanc incentiua bonorum participiant. Et quamuis hec ipsa deuocio actualis quantumlibet feruida cum perceptibili sentimento suauitatis sit multum iocunda et delectabilis, non tamen est tanti estimanda, ut in ea spes nimia figatur, nec plus quam expediat, inde consolacio menti ingeratur, talis uidelicet aut tanta, quod sibi ex hoc blandiatur ultra, quam deceat de ea nimium fidendo. Nam sepe inimici finaliter reprobandi pascuntur equaliter et eodem cibo cum filiis et carissimis amicis Insuper etsi ipsa spiritualis suaui tas sit amabilis multum et cunctis desiderabilis, mercedem tamen unusquisque percipiet secundum suum laborem, non secundum quietis dulcorem. In patria enim eterna dicit spiritus, ut requiescant a laboribus suisApokalypsi 14. Praeterea priuacio seu carencia huius suauitatis et actualis feruoris deuocionis non est signum euidens diuine indignacionis aut caritatis et gracie ablacionis neque ipsius presencia est tanquam necessaria pro cape scenda uita eterna. Sunt namque a Christo et sanctis sufficienter tradita ea, que sunt necessaria ad salutem, Christo dicente: Scrutamini scripturas quoniam in ipsis uitam eternam uos putatis habere. In mandatis enim diuinis aut preceptis moralibus nulla, nisi fallor, fit mencio de hac actualis suauitate. Sed a Christo dictum est ado lescenti querenti et dicenti: Quidfaciens uitam eternam possidebo. Respondit ei saluator: Si uis ad uitam ingredi, serua mandata, nichil addens nec memorans de illa deuocionis dulcedine. Caritas enim est, qua non existente non intratur in regnum celorum et qua existente in suo eciam infimo gradu satis est ad penas iehennales euadendas. Alioquin cum gracia diuina aliquis intraret infernum, quod credere nephas existit. Nam omnes in gracia existentes filii esse censentur sanctorum. Cum igitur in implecione diuinorum mandatorum consistat possessio uite eterne, que in sui implecione non requirunt hanc actualem dulcedinem, sed caritatis habitualis presenciam, que potest haberi in talis suauitatis absencia, manifestum est et luce clarius apparet non requiri ad uitam eternam talis suauitatis presenciam. Implens ergo diuina mandata cum uotis annexis, si qua habet, heres est eterne uite. Cum ergo uitam eternam habebis, quid aliud requiris? Secundum Bernhardum in quodam sermone multi sanctorum pro tali suaui affeccione omni tempore uite sue laborauerunt nec obtinere potuerunt. Et ideo in habundancia post hanc uitam tribuitur, quod hic dispensatorie negatur, quamquam non dubitem, quod hac suauitate perunctus quis ac cre brius uisitatus cum magna delectacione uiam presentis transcurrat hic incipiens, quo ibi sine fine gaudebit. Sicut ergo in uita eterna non crescit meritum in beatis, cum non sint in statu merendi per hanc suauitatis actualis dulcedinem, sic forte uideretur dicendum, quod neque hic per actualem hanc dulcedinem meritum augmentatur, licet disposicio ad hec et, que comitantur et secuntur, sint in meritorum augmentum. Nam si meritum ex hoc essencialiter cresceret, cur electis suis quandoque ad hoc dispositis deus id ipsum negaret? Cur eciam sancti sepius ab ocio iocunde contemplacionis ad accionem proficiscerentur pie accionis. Unde beatus Bernhardus: Siquidem casta et uera contemplacio mentem quam diuino amore succenderit, tanto replet zelo et desiderio acquirendi deo, qui eum similiter diligant, ut ocium contem placionis pro studio predicacionis libentissime intermittant.Pocius enim pro incremento meritorum inseparabiliter inherere deberet huic actuali suauitati. Et sanctus Thomas: Potest, inquit, contingere, quod aliquis in operibus uite actiue plus meretur quam alii in operibus uite contemplatiue. Puta, si propter habundanciam diuini amoris, ut eius uoluntas impleatur, propter ipsius gloriam interdum sustineat a dulcedine diuine contemplacionis ad tempus separari.Et certe illud, quod Christo magis est placitum amore ipsius Christi, magis ab ipso Christum amante debet esse consolatorium. Non enim suauitas Christi est Christus, sed donum eius per doni uero collocacionem non meremur, sed pocius remuneramur. Magis enim habet premii quam meriti racionem accepcio doni. Sed omne meritum in caritate consistit, que eciam sine actuali hac suauitate stare potest. Et potest contingere, quod ille, qui solo lumine fidei suis operibus insistit, plus meretur quam ille, qui amore huius suauitatis ad exercicium sedat bonorum operum. Nam iste querens propriam suauitatem minus querit deum, alter autem dei lucrum querit non proprium lucrum suauitatis.Sicque primus uices mercenarii supplet. Secundus uero filii patris gloriam querentis. Eciam crebrius hec suauitas peruersis datur et filiis propriis negatur, ut beatus Bernhardus innuere uidetur. Cum ergo peruersis datur, cur filii pro ea tantopere instare deberent? Presertim quia dona reproborum non ualde debent mouere animos iustorum. Dixit enim Christus discipulis suis: In hoc cong noscent omnes, quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis adinuicem, non si actuali suauitate peruncti estis, non si lacrimis et fletibus redundatis, non si deuocionis dulcedine liquefiatis, non si primicias beatitudinis in spiritu percipiatis, non si profecie spiritu dotati estis, sed si dileccionem habueritis ad inuicem. Sufficit ergo tibi dileccio cum operacione et fides, que per dileccionem operatur, eciam si desit huiusmodiactualis dulcedo spiritualis et mentis experimentalis suauitas. Solum hoc aduertas, ne prebeas causam et occasionem huius subtraccionis, et recto itinere et pede indefesso procedas in uia dei. Si datur, agas graciarum acciones, si non datur, pacienter sustine, quia in tui meriti augmentum et in fidei fulcimentum tibi paruo tempore subtrahitur, quod tibi in perpetuum postea conferetur. Agit enim nunc Christus utiliter tue anime profectum, sicut olim egit cum discipulis suis eo cum ipsis in carne existente. Unde dicit Hugo: Saluator ad discipulos suos sic ait: Nisi ego abiero, paraclitus non ueniet ad uos. Idcirco nimirum dominus et sic discipulis suis se subtraxit corporaliter, ut eum discerent amare spiritualiter. Etenim ipse Christus ante passionem paraclitus, id est consolator, secundum presenciam corporalem erat. Sed hec consolacio lac erat de carne manans in paruulos, idcirco subtractum est lac, ut ad profectum conualescerent amoris spiritualis. Ascendit siquidem in celum, ut corda post se traheret et dilectus pergeret post dilectum. Sed et usque hodie Christus suos quasi corporali presencia consolatur per hanc actualem suaui tatem, quam sepius subtrahit, ut in fide et dileccione spirituali eciam sine hac deo creatori suo per uirtutum accionem discant quasi propriis laboribus et cibis solidioribus inmorari, ut robur accipiant in temptacionibus et aduersitatibus, prout natura in infantibus et adolescen tibus solet operari, ut prius lacte infantilia membra quasi humore quodam molli et liquido confouerentur, ex post uero processu temporis ad solidiores cibos pro in cremento uirium et robustorum operum peruenirent. Non ergo semper lac appetendum tibi tanquam infanti, sed exercitacio uirtutum est ualida exercenda. Nec tamen puto, quod numquam aliquid in os tuum stillauerit huius dulcedinissuauitas , quam Christus militibus suis solitus est licet interdum donare, sed recedit iterato, ut auidius ad eam recurratur, apprehensus firmius teneatur, retentus caucius custodiatur. Non ergo minus insistendum est operibus uirtuosis, eciam si hec deuocionis gracia actualiter non assistat. Licet minus suauis uideatur procedere ad lucem, si tamen data fuerit, multum proderit ad augmentum bonorum operum, ut superius dixisse me memini. Accendit enim mentem, ut dulciores carpat fructus, repellit quoque fastidium et sicut dulcis cibus in ampliorem trahit appetitum. Dicit enim: Qui edunt me, adhuc esurient. Sed tamen solet dari aut infantibus aut grandibus. Infantibus, ut ad bona opera per eam incitentur, quemadmodum canibus uenaticis in principio solet gustus ferarum captarum dari, ut eo forcius insistant ad uenandum, grandibus uero tanquam emeritis pro premio laboris sui solet in munere offeri. Sic enim filii israel, antequam uenerunt ad terram repromissionis, fructus eiusdem terre uidelicet malogranata et botros uinearum pregustauerunt, ne terrerentur in preliis contra se excrescentibus et ut animarentur ad fortiter bella perferenda, postea uero ingressi terram et hostibus enecatis plenissime hos fructus sumpserunt in cibum. Nunc tandem superest absencie causas huius dulcedinis aperire et cur talis uicissitudo locum in hac dulcedine habeat et quomodo quis ad eam uenire debeat et se in ea exercere, ne ingratus existat. Multis autem de causis hec dulcedo eciam dilectis subtrahitur. Primo, ut humilitatis uirtus custodiatur et superbia retundatur sicut in Paulo contigit IIe Corinthiis 12 . 2o, ut incauta securitas euitetur. Nam Gregorius dicit: Dum mens secura redditur, in torporem sepius laxatur.3o, ut ardencius queratur Canticorum 3o: In lectulo meo quesiui per noctem, quem diligitanima mea.4to, ut inuentus forcius teneatur. Ibidem: tenuieum nec dimittam.5to, ut ex eius absencia pateat, quantum boni conferebat eius presencia. 6to, ut ex hac tristicia perpendatur, quam male sit homini, si a deo deseratur. Ieremie 2o. Scito et uide, quam malum et amarum est te dereliquisse dominum deum tuum.7mo propter ingra titudinem nostram. 8uo ad causandum desiderium et uehemencius inflammandum et ut discamus magna querere magnimiter. 9o, ut fragilitas propria et abyssus miseriarum clarius senciatur. 10moad induendum uiscera pietatis super aliorum desolacione. 11mo ad satisfaciendum pro se et aliis per dolorem sensi bilem ex tali carencia derelictum, ut humanitas Christi derelicta est. 12mo, ne deuotus despiciat indeuotum. 13mo, ne quis in doctrina alios iuuare potens uelit sic assidue ociari. 14to, ut homo per multa tentatus discat ex hys, que patitur, obedienciam ceterasque uirtutes. 15o, ne deserat homo pro contemplacionis dulcedine obli cionem debite accionis ad peccatorum remissionem. 16oad punicionem uenialium peccatorum et defectuum. 17o, ut cognoscatur illud apostoli: Non est currentis neque uolentis, sed dei miserentis.18o, ne queratur donum dei quasi pro meritis. 19no, ut innotescat, si gratis anima timet deum, si parata est scilicet obsequi sibi propriis expensis tribulacionum et dolorum, quemadmodum si stipendia consola cionum et suauitatum recipiet, ut discatur perseuerancia. 20, quatenus ablactetur homo, ne puerescat aut fornicari incipiat in donis dei ea pro se diligens hys ad herens aut ne premium hic temporale recipiens illo futuro cariturus et ut modus deuocionis seruetur. 21o, ut dissimulet tantus hospes uenire ad animam, ne grauetur expensis. Sic ait Dauid Absolon. Aut forte anima iunior non posset sustinere ebrietatem spiritus, si iugiter introduceretur in cellam et in cellaria, ut meliora sperentur et suauiora. 22o fit ad prouocandum meliora studia sicut aquila prouocans ad uolandum pullos suos et mater filium ad ambulandum, que aliquando deserit filium, ut derelictus clamet ad eam atque rediens cau cior sit sibi adherere quesitamque matrem letior suscipitinuentamque blandiciis et osculis suauius amplectitur et ut paciencia in donorum subtraccione seruetur. 23o ad exercendam pacienciam, que opus perfectum habet. Que autem est acerbior tribulacio, que materie paciencie copiosior aput animam, que a pregustacione deliciarum paradisi relabitur et corruit ad dolores inferni ad similitudinem umbre mortis et ad erumpnas huius seculi.feruenti

De ingressu dei ad animam, penes quid ualeat deprehendi, necnon de ipsius in anima operacione, per quam quod ipse sit presens agnitus habetur. Capitulum 14m.

Uiso aliqualiter nuncusque de gustus mentalis precio sitate eiusque delectabilitate necnon de plurimis mentem abilitantibus et ad ipsius disponentibus dulcedinem experiendum ac insuper, quod dulcedinibus huiusmodi et actuali spiritus feruori non sit nimis tenaciter inherendum.Restat nunc aperire pro modulo de ingressu dei ad animam, qui se benignissima condescensione suis sanctis et electis in hac uita misera pro multiplici eorumsolamine in spiritu gustandum prebet atque uidendum. Est itaque uigilanter pensandum necnon diligenter perscrutandum, penes quid ipsius ad nos, quin pocius intra nos ingressus ualeat deprehendi ac insuper dum adesse creditur, qualia in nobis dignanter operetur, ut sic, quod ipse sit, cercius conprobetur. Pro quorum euidencia sunt ea, que secuntur, notanda. Primo igitur, dum homo taliter, ut prefertur, qualificatus, dispositus et habilitatus fuerit, ut iam in se plene quietatus, paratus et tranquillatus, omnia eius interiora ex intimo ac feruentissimo affectu dei desiderent presenciam eiusque iocundissima dulcedine perfrui dicantque omni creature ex spiritus suaui sentimento: Nunciate dilecto: Quia amore langweo. Tunc ultra se deus continere non poterit, sed ruens in amplexus dicit: Ecce assum, ex cuius tunc mox presencia anima illustratur, inflammatur et incitatur, ita ut ex profunda admiracione dicat: Benedic, anima mea, domino et omnia, que intra me sunt nomini sancto eius. De isto ingressu dicit Bernhardus: Cum de hys, que de deo et ad deum sunt, gracia tantum proficit, ut uoluntas fiat amor, tunc continuo per uiam amoris infundit se spiritus sanctus, spiritus uite uiuificans omnia et adiuuans, seu in oracione seu in meditacione, et memoria fit sapiencia, cum suauiter ei sapiunt bona domini. Intellectus uero efficitur contemplacio formans illud in quasdam spiritualis sew diuine suauitatis exper iencias sicque fit, ut per dei ingressum uoluntas fiat amor, intellectus contemplacio, memoria uero sapiencia, ut que prius ex se erant potencie anime, nunc mutentur in diuinas quasdam experiencias. Et hec estmutacio dextere excelsi. Ergo in uirtute, qua immutaris et in amore quo inflammaris, dominum presentem intellige. Rursus idem Bernhardus, quod dei in se presenciam sit expertus, ex multis bonis effectibus et signis ostendit manifestius subiungens: Queris, inquit, cum sint omnino inuestigabiles uie eius, unde eum adesse nouerim? Respondendo dicit: Uiuum et efficax est ipsum uerbum, moxque ut intus uenit et expergefecit dormintantem animam meam, mouit et emolliuit et uulnerauit cor meum, quoniam durum lapideumque erat et male sanum. Cepit quoque euellere et destruere, edificare et plantare, rigare arida, illuminare tenebrosa necnon mutare praua in directa et aspera in uias planas, ita ut benediceret anima mea domino, et omnia que intra me sunt nomini sancto eius. Ita igitur intrans ad me aliquociens uerbum sponsus nullis unquam introitum suum indiciis innotescere fecit, non uoce, non specie, non incessu. Nullis denique motibus conpertum mihi est, nullis meis sensibus illapsum, tantum ex motu cordis sicut prefatus sum, intellexi presenciam eius ex fuga uiciorum carnalium que compressione affectuum aduerti potenciam uirtutis et ex disscussione siue redargucione occultorum meorum admiratus sum profunditatem sapiencie eius et ex quantulacumque emendacione morum meorum expertus sum bonitatem mansuetudinis eius et ex reformaticione ac renouacione spiritus mentis mee, id est interioris hominis mei, percepi utcumque speciem decoris eius et ex contuitu horum omnium simul expaui multitudinem magnitudinis eius. Uerum hec omnia, ubi abscesserit uerbum, quodam illico langwore torpencia proinde iacere incipiunt. Ac si cacabo bulienti subtraxeris ignem, et hoc mihi signum ab scessionis eius. Ecce mirabilis diuine presencie et efficax tocius sancte trinitatis in anima sancta operacio, sed ea, que secuntur, diuina opera sunt non minus cum digna ueneracione recte admiranda, siquidem post multa in superioribus expressa, que anima sancta ex dei presencia consequitur bona, ut puta iocunditatem cum leticia et spiritus dulcissima iubilamina ac suaui ssima blandimenta, operatur dominus in ea specialiter tria, uidelicet suarum potenciarum illustracionem, sensuum corporalium soporacionem, necnon ipsius anime totalem glorificacionem. De primo, ut intelligatur, sciendum, quod secundum Augustinum opera trinitatis sunt indiuisa, ideo cum deus ad animam uenit, tota trinitas uenit, ita ut singule persone in diuinis, singulas potencias anime racionalis irradient et perlustrent. Pater enim, quia amor est iuxta illud Iohannis 3o: Deus caritas est. , afficit uo luntatem ad amoris inflammacionem. Filius, quia sapiencia patris est iuxta illud apostoli: Nos predicamus Christum, dei uirtu tem et dei sapienciam, perlustrat intellectum ad splendoris illuminacionem. Spiritus sanctus, quia bonitas est, afficit memoriam ad dulcoris delectacionem. Et sic patet, quomodo ex dei presencia potencie illustrantur. Item deus ignis est, quia ex proprietatibus ignis isti tres effectus patris, filii et spiritus sancti cognoscuntur. Unde Isaias: Deus in igne ueniet. Nam sicut ignis habet ardorem, splen dorem, dulcorem, sic deus ignis ueniens ad animam per ardorem caritatis dat uoluntati dilectionem, per splendorem sapiencie dat intellectui illuminacionem, per dulcorem bonitatis dat memorie delectacionem. Hic beatus Bernhardus de singulis istis dicit: Quid est patrem uenire ad animam? Afficere ad amorem. Patris enim diligere est, et ideo patris aduentus ex infusa dilectione probatur, in cuius presencia anima deuota tanto flagrat dilectionis ardore, ut eciam dilatetur ad diligendum quoslibet inimicos, ex cuius ardore rubigo tam peccatorum, quam uiciorum consumitur, quantum expedit ad salutem. Quid est filium uenire ad animam? Eru dire ad sapienciam. Et subiungit: Si sensero mihi aperiri sensum, ut intelligam scripturam aut sermonem sapiencie, quasi ebullire ex intimis aut infuso lumine desuper reue lari misteria aut certe expandi mihi quoddam largissiumum celi gremium et uberiores desursum influere animo meditacionum ymbres, non ambigo sponsum adesse. Uerbi siquidem hee copie sunt et de plenitudine eius ista acepimus. Quod si se pariter infuderit humilis quedam, sed pingwis intime aspersionis deuocio, ut amor agnite ueritatis necessarium quoddam odium uanitatis in me generet et contemtum, ne forte aut sciencia inflet aut frequencia uisitacionum extollat me, tunc prorsus paterne sencio agi mecum et patrem adesse non dubito. Si autem perseuerauero huic digna cioni dignis semper, quod in me est, affectibus et actibus respondere et gracia dei in me uacua non fuit, eciam mansionem in me faciet tam pater enutriens, quam uerbum erudiens. Quanta, putas, ex hac mansione inter animam et uerbum familiaritatis gracia oriatur, quanta de familiaritate sequatur fiducia? Certe qualem te paraueris deo, talis oportet appareat tibi deus, et quia predictorum omnium fruicio in summa delectacione agitur, nulli dubium est, quin eandem delectacionen tanquam condimentum spiritus sanctus administret. Hec de trium personarum diuinarum in tribus anime potenciis operacionedistincta. De unica uero et sim plici tocius trinitatis operacione habes supra. 2o ex sui presencia deus operatur corporis et sensuum soporacionem, quod taliter contingit, quia cogitaciones, ymaginaciones, sen sualitates et siquid est aliud de inferiori parte racionis ad illustracionem potenciarum et dei uisitacionem pre admiracione et stupore in extasim et excessum mentis introrsum rapiuntur et ideo exteriora sopiuntur, ad quem soporem uenerat, qui dicebat: Ego dormio et cor meum uigilat, quam denique dormicionem uocat apostolus mortem dicens: Mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo in deo.De hoc sopore dicit Gregorius super illo uerbo: In ui sione nocturna quando sopor irruit super homines etc. Mens nostra nullo modo ad uim intime contemplacionis rapitur, nisi studiose prius a tumultu terrenorum de sideriorum sopiatur, et tunc secreta diuinitatis apprehen dimus, cum ab huius mundi tumultuosa occupacione sopitiab exteriobus in mentis nostre cubilia segregamur,quia dum exteriores sensus ab huius uite sollicitu dinibus soporamus uacante mente, uiuacius interiora apprehendimus et tantum de isto ad presens. 3o dominus ad ueniens nobis ex sui presencia operatur anime glorifica cionem, quia, postquam sopita sunt, omnia anima introrsum rapitur et in dei gaudium et gloriam sublimatur, ubi ex mutuacollocucione in eandem claritatem transfor matur. Que autem sint bona domini, per que anima sic glorificatur, nec scio nec intelligo nec mirum de me, quia nichil sum, sed et sancti, qui has delicias degustauerunt, dicunt se nichil dignum posse uerbis exprimere, de quorum numero beatus Bernhardus precipuus contemplator dicit. Que in silencio percipiuntur, non uerbo docentur, sed spiritu reuelantur. Uerumtamen colligamus scripturam, que aliqualiter in enigmate hanc gloriosam materiam proloquitur et depingit. Nam Deuteronomii 8o dicitur de hac diuina in anima operacione: Rerum omnium abundancia perfrueris, et psalmista: Sicut letancium omnium habitacio in te, ac si dicat: O beate anima, sic uisitata habitacio specie dei est in te, sicut gaudium omnium letancium. Ueniens enim deus assumit animam in se ipsum et unit eam sibi, ut fiat unus spiritus cum eo, in qua unione fruens deo fruitur omnni bono. Uerum quia Ysaie 15o: Secundum magni tudinem operum erit uisitacio eorum, scilicet hominum, et Bernhardus: Qualem te deo paraueris, talem se tibi exhibet deus , ideo sciendum, quod hec uisitacio uariatur, secundum quod se abilitauerit homo plus et minus. Quod Gregoriusin una declarat sentencia super illo uerbo Iob 4o: Ad me dictum est uerbum absconditum et quasi furtiue suscepit auris mea uenas susurrii eius. Per hoc, quod dicit: Uenas susurii datur intelligi, quibus modis ad nostre intelligencie aurem ueniat. Aliquando enim amore nos afficit, aliquando presencia, quam nulla sint ostendit, aliquando ad eterna diligenda desiderium erigit, aliquando bona dei insinuat, aliquando celestia dat cognoscere, aliquando de incircumscripti luminis claritate mentem inebriat et suauitate intima replet. Et hoc ultimum maxime accedit ad diuine presencie glorificacionem. Anima enim ex gloria diuine presencie irradiata, erit et ipsa clarificata, unde figura Exodi 24o: Moyses ex fa miliari allocucione dei clarificatam habuit faciem et cornutam, ita quod filii israel in faciem eius intendere non potuerunt. Hec ille. Et tantum de isto sufficit

In qua parte anime deus supradicta et sequencia operetur et quid sit thronus dei in anima et de gradibus ascensionum ad thronum eundem. Capitulum 15m

Habito pro parte de ingressu dei ad animam, et penes quid ualeat deprehendi, ac eciam de quibusdam effectibus bonis, quos anima inde consequitur, necnon de operibus diuinis, qualia in se mens sancta sensi biliter experitur. Est nunc amplius disserendum, in quo loco anime sew mentis huiusmodi actitentur. Et quoniam anima seu mens racionalis regnum dei nominatur Luce 17o, est pro intellectu istius pleniori aduertendum. Primo quis sit in hoc regno dei regius tronus, 2o qualiter deus, se in hoc trono ad animam habeat, 3o quomodo anima econtra se ad regem illum magnum exhibere debeat. Ad primum dicendum, quod tronus dei in anima est illa anime porcio deiformis, in qua deus concipitur et gignitur. Que quidem porcio deiformi lumine ita totaliter est perfusa, ut soli deo intendat. Secundum quam eciam por cionem mens ita firmiter inheret rebus inconmutabi libus et diuinis, quod non potest errare uel peccare, saltem quoad iudicium uniuersale. Ex quo patet, quid sit illud precise, in quo deus habitat in mente et anime unitur, quia est quoddam supremum et nobilissimum racionalis mentis et quedam scintilla deiformis luminis. Quid autem illud sit secundum proprietatem nature nec ipsa anima sanctaplene nouit, sed quam capio, dicere possum, quod non est propria natura dei nec nude natura anime, sed est quoddam participans utrumque sicut in uirgine beata uirtus paritiua filii dei non fuit ipsa natura dei nec unde natura uirginis, sed fuit aliquid utriusque nature, utpote natura ipsius uirginis superformata lumine deitatis, de qua superformacione angelus. Spiritus sanctus superueniet in te et uirtus altissimi ob umbrabit tibi. Sic in proposito id, quod est tronus dei in anima, est quiddam, quid creatum et de natura mentis seu anime, sicut et natura uirginis creata fuit. Sed est per graciam superfor matum lumine deiformi et uirtute altissimi obum bratum, ut natura mentis create fulgorem tanti luminis possit sustinere. Est igitur summarie et sub breuiloquio tronus dei in anima illud suppremum et intimum ac nobi lissimum mentis. Et de hoc trono intelligitur illud IIIRegum 4to : Fecit sibi Salomo tronum grandem de ebore et uestiuit eum auro fuluo nimis. Qui habebat sex gradus, quibus ascendebatur hinc inde, et summitas throni rotunda erat in parte posteriori et pro appodiacione et due manus hinc inde tenentes sedile appodi atorium et duo leones stabant iuxta manus singulas adiuuantes sustentare sedile. Et duodecim leunculi stantes super sex gradus. Tronus ille, ut dixi, est illud mentis seu anime, in quo deus ad modum regis uelut in regno dignatur habitare. Qui tronus bene de ebore esse dicitur propter castitatem et candorem, qui in tali anima queritur. Hunc thronum uestiuit auro fuluo, quia splendorem glorie sue in tali anima clarescere fecit. Rotunditas troni in parte posteriori significat quietem dei, qui in tali anima quiescere desiderat iuxta illud: De licie mee cum filiis hominum. Manus tenentes sedile significant solacia diuini adiutoriis, que talem animam susten tant, ut posset in ea deus quiescere . Alias enim quomodo possit spiritus creatus sustinere in se deum creatorem, nisi uirtute altissimi obumbraretur, quod eciam signatur per leones duos apud manus singulas. Leo enim estfortissimus nec alias mens capere posset aut sustinere deum in se, nisi manu fortitudinis dei roboraretur etbene thronus ille dicitur grandis, quia magnum regem, quem celi capere non possunt, in se suscipit. Leunculi super quemlibet gradum pro sustentaculo ascendentis est donum fortitudinis in duodecim fructibus spiritus sancti, sine cuius adiutorio nemo potest ascendere illos gradus. Habe bat autem ille tronus sex gradus hinc et inde et sic erant duodecim et duodecim leunculi, per quos accipiuntur perfectiones anime, que digna est ascendere ad illum tronum dei. Quarum perfectionum sex accipiuntur ex parte uite, que requiritur in tali anima, et alie sex ex parte cognicionis uel contemplacionis. Ex parte uite uolentem ascendere requi runtur sex gradus perfeccionis: Primus est rerum temporalium obliuio, secundum apostolum, que retro sunt, obliuiscens, et psalmista: Obliuiscere populum tuum et domum patris tui.2us gradus est ad bonum eternum tentio uel aspiracio per continuum et furens desiderium. 3us est omnimoda deo subieccio. In hoc enim attenditur illud regnum dei in mente, ut uidelicet totus homo sit subiectus deo et racio inferior superiori et corpus ipsum racionis imperioet omnes creature tali anime seruient, unde talem animam nulla creatura allicere uel cogere potest ad peccandum, unde apostolus: Certus sum, quia neque mors neque uita neque angeli neque principatus neque instancia neque futura neque fortitudo neque altitudo neque profundum neque creatura alia poterit nos separare a caritate dei.4tusgradus est tocius spei et consolacionis in deo fixio. In hoc gradu omne retractiuum a deo tali anime estpenale, unde talem animam non solum non libebit peccare, sed eciam pigebit, ymmo sibi penale erit. Talis eciam anima in hoc gradu nulla re transitoria affligitur neque de morte carorum neque quibus cumque aduersitatibus, de quibus homines seculi turbari solent. Quia enim tota spes talis anime in deo est, nichil eam affligere potest. 5tus gradus est gaudio sa tribulacio. Talis enim anima non solum de tribulacioni bus non dolet, sed eciam gaudet. Unde in persona talium dicitur Romanorum 5to: Gloriamur in tribulacionibus, scientes, quod tribulacio pacienciam operatur, paciencia probacionem, probacio spem. Unde et apostoli et alii sancti erant gaud entes in tribulacionibus. Augustinusne dixeris in animo tuo: Uere non curat deus res humanas, nec dicas: Hoc mihi dyabolus fecit uel homo, sed prorsus ad deum refer flagellum tuum, quia neque dyabolus nec homo tibi aliquid facit, nisi ille permittat, qui de super habet potestatem, aut ad penam, ut impii, aut ad disciplinam, ut filii. Est enim de deo sicut de me dico, qui secat uulnus infirmi ad sanacionem, non ad mortem. 6tus gradus est deo propter se amorosa ad hesio. Quando uidelicet anima coheret deo, non ut ab eo aliquid extra mereatur, quia hoc ipsum, quod est adherere deo, solum bonum est et sufficit sicut dicit Augustinus. In precedenti gradu anima gaudiose patitur tribulacionem et hoc propter primum eternum. Hic autem ad nichil aliud potest habere respectum, nisi ad bonum diuinum, et in hoc quodammodo anima accedit ad caritatem beatorum in patria, qui diligunt deum propter se ex toto corde, ex tota anima et ex totis uiribus, et in tali statu anima potest dicere illud singulariter: Adueniat regnum tuum. Ex alia parte per uiam cognicionis uel contemplacionis ascenditur ad hunc tronum dei in anima per sex gradus alios: Primus est sensuum ad interiora retraccio. In hoc gradu fuit Moyses sanctus in uisione rubi, cum nunciasset gregem ad interiora deserti. 2us est diuinorum meditacio, et hoc in lumine naturali, quantum aliquis potest ex naturalibus. Unde psalmista: Me ditacio cordis mei in conspectu tuo semper, et quoniam hec meditacio defectuosa est, nisi diuinitus adiuuatur, ideo subdit dominus adiutor meus et redemptor meus. 3us gradus est ymaginaria uisio, qua aliqua diuina secreta alicui supernaturaliter reuelantur per aliquas species ymaginarias siue infusas siue acquisitas et diuinitus motas. In quo gradu fuit Petrus, quando cecidit super eum mentis excessus, Actuum 10o et Iohannes in Apocalypsi 4tus est intellectualis uisio et hoc per intelligibiles intenciones, quando quis illustratur interiori lumine ad cogno scendum aliqua, que tamen non excedunt limites naturalis cognicionis, sicut de Salomone dicitur IIIo Regum 4to. 5tus gradus est intellectualis uisio, quando aliquis illustratur ad cognoscendum deum et supernaturalia per aliquas intenciones intelligibiles ultra omnes limites naturalis cogniciones. Qui gradus competit angelis per naturam et anime Christi compe tebat ex gracie plenitudine, que omnium rerum species in se habuit ab instanti concepcionis. 6tus est uniformis fixio intelligencie omnino denudate ab omnibus materiis et materialibus condicionibus exclusis omnibus fantasmatumet specierum ymaginibus in unum fontale principium cum ex perimentali gustu celestium gaudiorum et ad hunc gradum non ascenditur nisi in raptu et extasi mentis. Super hos autem sex gradus stant hinc, inde duodecim le unculi, per quos intelligere possumus duodecim articulos fidei uel duodecim fructus spiritus, de quibus anima in contempla cione diuinitus illustratur. Et circa eos multa archana diuina anime reuelantur, quorum sex accipiuntur penes dexteram diuinitatis et sex penes sinistram humanitatis, circa quos uel eorum aliquem eciam diuina contemplacio uersatur. 2o uidendum, qualiter se deus habeat aut quid agat in illo trono. Et quidem dicere possumus, quod ibi tria facit: Nam deus pater ibi generat filium suum, creat celum et terram et prouidet ipsi anime. Primo deus pater gignit uerbum eternum, hoc est filium suum. Nam ita filius gignitur a patre, quod tamen nunquam exit a patre, sed semper manet in patre. Non enim pater semel et transeunter generauit filium, sed semper et inconmutabiliter generat ipsum . Ubicunque enim est pater, ibi generat filium, et quia ibi deus animam amorosam ad concepcionem filii sui dispositam cordi suo paterno amplexu intimo et illapsu suauissimo dulciter constringit et in hac constrictione seu illapsu ipsam animam fecundatur et filium dei concipit, pro quanto in ipsa gignitur et in tali generacione pater et filius spiritum sanctum anime in fundunt et sic talis anima efficitur sciens omnia secundum illud Iohannis14: Spiritus paraclitus docebit uos omnia, et sic talis anima accipit omnia a patre. Habet omnia a filio et scit omnia per spiritum sanctum. 2ocreat ibi celum et terram et omnem creaturam, quod sic patet. Nam deus pater eodem modo dixit se et omnem creaturam, sed in anima pater dicendo se gignit filium. Ergo ibi creat omnem creaturam. Unde Anshelm: Pater dicendo se dixit omnem creaturam. Et hoc uerbum propheta in spiritu audierat, cum dicebat: Semel locutus est, duo hec audiui, nam duo, scilicet filium et creaturas, deus pater locutus semel est unico uerbo. 3odeus ibi prouidet anime. Et hoc osten dit Hugo in De arra anime sic dicens: Dulcedo anime mee et lumen oculorum meorum, quid retribuam tibi? Et enumerans, quam plura beneficia dei singularia subdit: Certe mihi uidetur, cum eius circa me misera ciones attendo, quod, si phas est dicere quodammodo, nichil agit deus, nisi ut mee saluti prouideat. Et ita deum totum ad custodiam meam occupatum ui deo, quasi omnium oblitus sit et michi soli uacare uelit. Semper presentem se exhibet, ubiquese paratum offert, quocumque uerto me, non me deserit, ubicumque fuero, non recedit, quidquid ago, pariter assistit. 3o uidendum est, qualiter se anima ad suum regem et sponsum intra se habere debeat. Debet enim sepe ad ipsum ascen dere per gradus prenotatos. Psalmista: Accedite ad eum et illuminamini etc. 2o debet ei subieccionem omnimodam exhibere, ut nec in ictu uelit ab eius imperio declinare, et hec est perfecta obediencia. 3o debet omnia bona sua ab eo recognoscere. 4to primicias de cimas, et tributa omnium accionum suarum persoluere omnes acciones suas ad ipsum referendo et omnia ad dei lau dem facere, tamquam si non sibi, sed soli deo operetur. Posset eciam dici, quod, cum anima ex utraque parte gradus ascen derit, tunc in summo gradu concurrunt caritas perfecta ex parte uite et raptus seu extasis ex parte contempla cionis et tunc anima exauditur ex peticione sua, quam diu petiuit dicens: Adueniat regnum tuum. Ibi eciam conpletur, quod subditur: Fiat uoluntas tua. Et tunc deus in trono isto amoroso aspectu inspicit animam, uulnerans eam dulcissimo uulnere, quo conperto dicit: Uulnerata caritate ego sum. Tale uulnus accepit anima beati Augustini: Sagittaueras, inquiens, cor meum caritate tua, et anima eciam econuerso tendens arcum amoris sagittat in cor dei, quod persenciens benedicit illud Canticorum 4to: Uulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum.Sequitur nunc aliud capitulum.

Utrum in hac uita mortali sit possibile deum ab homine deuoto in contemplacione uideri et mente per gustum suauitatis attingi. Capitulum 16

Post multa de dei uisione mistica necnon dediuine dulcedinis experiencia, que in superioribus sunt dicta pro intellectu pleniori eorundem, de uidendo uidelicet aut gustando. Diuina est nunc in calce omnium questio mouenda, que est talis, utrum in hac uita mortali ab hominibus contemplatiuis ac de uocione deditis sit possibile deum in contemplacione uideri aut mente per gustum suauitatis attingi?Questio hec pregnans, aliud supponens et aliud inquirens quamuis discussione non parua indigeat nec breui paciatur responso terminari, ego tamen eiusdem examen alcioribus reseruans intellectibus atque exercitatis conmendans ingeniis trutinandum. Quod michi uidetur de ea, explicabo per pauca inni tens scripturis diuinis necnon sanctorum ueridicis dictis. Et quidem inprimis sacram adduco scripturam, que sibi ipsi in hac re uidetur apercius dissentire. Nam dominus dicit in Exodo : Non uidebit me homo et uiuet, et iterum ad Moysen : Nec tu poteris ui dere faciem mea. Item Iob: Abscondita est sapiencia ab oculis omnium uiuencium. Et beatus Iohannes: Deum nemo uidit unquam. Ecce quomoda iste scripture sacre negant plane deum uideri posse, sed in oppositum huius est eadem scriptura. Nam Iacob patriarcha sanctissimus: Uidi, inquit, dominum facie ad faciem et salua facta est anima mea Et sanctus Iob: Auditu, ait, auris audiui te et nunc oculus meus uidet te. Et Isaias: Uidi, inquit,dominum sedentem super solium excelsum et exercitum celi assistentem ei a dextris et sinistris et ea, que sub ipso erant, replebant templum. Ubi Gregorius: Nos dei templum sumus, in quorum mentibus deus habitare dignatur. Sed ea, que sub ipso erant, templum re plent, quia, quidquid de illo modo conspicitur, adhuc non est ipse, sed sub ipso est. Ea ergo, que sub ipso erant, re plebantdeum , quia cum mens in contemplacione profecerit, non iam quod ipse est, sed id, quod sub ipso est, contemplatur, quoniam, etsi angelus apparet, minime tamen mentis desi derio satisfacit. Unde quandocunque eius misteria sic raptim conspicimus, iam multum est, quod super nosmetipsos leuamur, et subiungit: Quid est, quod ueteris testamenti patres deum se uidisse testati sunt, cum tamen deum uidere non posse alii constanter affirment, nisi hoc, quod pa tenter datur intelligi, quod, quamdiu hic mortaliter uiuitur, uideri per quasdam ymagines deus potest, sed per ipsam nature sue speciem uideri non potest, ut uidelicet anima gracia sancti spiritus afflata per figuras quasdam deum uideat, sed ad ipsam uim eius essencie non pertingat neque omnipotens deus iam in sua claritate conspicitur. Sed quiddam sub illo speculatur, unde anima deuota proficiat, ut post ad uisionis eius graciam pertingat. Quid est ergo anno, quo mortuus est rex Ozias: Uidi dominum sedentem etc., nisi quando mundi elacio desiderio mentis occiditur et moritur, tunc uidemus dominum, id est mens nostra dei gloriam contemplatur. Quod autem super solium excelsum et eleuatum sedisse dicitur, humanam naturam et animam racionalem, cui per intellectum deus presidet, signat iuxta illud: Anima iusti sedes est sapiencie , que per dei presenciam ad uidendum eius gloriam eleuatur. Unde Gregorius: humana creatura solium excelsum et ele uatum dicitur, quia ad celestem gloriam eleuata proficit. Quod autem subiungit: Et plena erat omnis terra maiestate eius. Hoc intendit, quod anima sic uisitata tanta graciarum habundancia illustratur, quod eciam in corpus, quod est terra, redundat, quod eciam ad sensum sepius est conpertum. Quid autem sit templum, dicit Gregorius: Templum eius hoc est, quod solium, quia eternus rex ibi habitat, ubi sedet. Nos ergo templum Christi sumus, in quorum mentibus habitare dignatur, sed ea, que sub ipso erant, replebant templum, quia, quidquid de illo modo conspicimus, adhuc non est ipse. Sic Iacob uidit angelum et uidisse se deum fatetur, quia cum misteria eius conspicimus, iam multum est, quod super nosmetipsos leuamur.Hec ille.Uerum nec Ysaias nec Gregorius explicant, quid sit illud, quod sub ipso existens impleat templum, id est animam. Ysaias enim solum dicit, quod ea, que sub ipso erant, et Gregorius illud exponens nichil aliud dicit, nisi quod ea, que sub ipso erant, est quiddam, quod non est ipse. Quid igitur ego dicturus sum? Deus ignis consummens est. Item deus caritas est et sic deus est ignea caritas, qui, cum ad animam uenerit, ipsam ex sui presencia calefacit et ut ipsa ignea caritate ardere incipiat. Illa ergo inflammata caritas, que ex dei presencia accidit anime, est illud meo iudicio, quod Ysaias uocat sub ipso esse et implere templum, et quid Gregorius uocat non esse id, quod est deus. Caritas ergo, que afficit animam, sub illa caritate est, que est deus . Quod Bernhardus declarat dicens recte: Caritas deus et dei donum est. Itaque caritas dat caritatem substantiua accidentalem. Ubi dantem signat, est nomen substancie, ubi autem donum, nomen est qualitatis. Quod ergo Bernhardus uocat caritatem accidentalem, hoc dicit Ysaias esse sub deo et implere templum, et Gregorius quid dam esse, quod non sit deus. Item deus ueritas est. Ego, inquit, sum uia, ueritas et uita, qui, cum ad animam uenerit, sua uirtute illustrat animam ad cognicionem et sapienciam. Et talis illustracio illuminans animam est illud quod Ysaias dicit esse sub deo et implere templum, et Gregorius quiddam esse, quod non sit ipse. Similiter deus dulcedo est. Hec autem, cum afficit animam exsui presencia ad dulcorem, talis dulcor est sub ipso et non est deus. Primum fit a patre, 2m a filio, 3m a spiritu sancto. Quod adhuc per similitudinem declarari potest. Tres uirtutes procedunt a sole, scilicet uirtus calefactiua, illumina tiua, fructificatiua, et nichil horum est sol, sed sunt sub sole. Dicimus tamen communi modo loquendi: Uideo solem, cum uidemus splendorem in pariete, uel sol urit me, cum hoc sol inmediate non faciat, sed ardor solis. Sic per omnem modum, cum deus per subiectam creaturam apparuit patribus, dixerunt se uidisse deum, cum tamen creatura media, utpote angelus, exterioribus sensibus se obiceret uel aliqua ymaginaria species interioribus sensibus appareret. Nam de primo dicitIacob: Uidi dominum facie ad faciem et cetera. De 2o dicit beatusBernhardus: Cum diuinitus aliquid raptim et ueluti in uelocitate chorusci luminis influxerit menti spiritu excedenti, siue ad temperamentum nimii splendoris uel ad doctrine usum continue, nescio unde, assunt ymagina rie, que rerum inferiorum similitudines infusis diuinitus sensibus conuenienter accomodate, quibus adumbratus splendissimus ueritatis radius et ipse tollerabilior et quibus illum communicare uoluerit capabilior fiat.Nec solum has duas appariciones, sed nec purissimum diuini luminis splendorem, qui raptim quasi illuxerit, dicimus esse deum. Quidquid enim ab anima siue uidendo, siue gustando percipitur, in eo, quod percipitur, non est deus. Unde antiqui sancti, qui habuerunt sine sciencia simplicem sanctitatem, crediderunt et dixerunt hanc gracie dulcedinem, quam raptim in contemplacione senserunt, esse deum, quod habetur pro articulo condemnato in libro Sentenciarum. Ex hys igitur breuiter tactis elici potest, quomodo deus in hac uita a deuotis et sanctis aliquando sit uisus aut nunc ab huiusmodi possit uideri uel ne. Idem de gustu, tactu et aliis sensibus tam exteriori bus, quam in interioribus pariformiter senciatur. Uidetur etenim, tangitur atque gustatur, qui inuisibilis cunctis ac prorsus in gustabilis et inattingibilis fore ueraciter predicatur. Ipse quippe super omnem uisionem, gustacionem et cognicionem substancialiter in infinitum superpositus est. Unde beatus Dyoni sius : Si quis, ait, uidens deum intellexit, quod uidit, non ipsum uidit . Cognoscitur enim in non cognoscendo, ita eciam gustatur in non gustando et uidetur in non uidendo, sicut et est in non essendo id, quod nos per esse apprehendimus. Est enim illa unio dei cum mente ita ultra conswetam a nobis omnem cognicionem, gustacionem et uisionem, sicut eius esse est ultra omnem, quod nos dicere possumus uerbo essendi.Non enim est de eo, sicut de rebus intelligibilibus a nobis et gustabilibus. Omne enim aliud a deo quiddita tem habet, que potest habere esse in cognicione sine eo, quod habeat esse reale in rerum existencia, quia aliud est quidditas aliud existens sub quidditate. Et ideo intelligenda res existens non oportet, quod per se ipsam ueniat in intellectum, sed per suam quidditatem. Deus autem, qui quidditatem non habet, cui communicat esse, sed est ipsum esse, ymmo superesse, ideo non potest intelligi, nisi ipse se ipso existente in intellectum per modum intelligibilis illaberetur, nec possumus cogitare aliquid, quod ei tanquam suam quidditatem uel aliquid sue quidditatis possemus assignare, sed omnem conceptum quantumcunque al tissimum a nobis uel formatum uel formabilem tanquam membranam nostri uisus impeditiuam detrahen do oportet prestolari in caligine actualis omnium igno rancie, quousque se ipso existente et omnibus nostris conceptibus preexistente mentem sigillet et tangat, quia non potest de eo aliquid capi, de quo postea possetdubitari, an habeat esse in materia uel non. Uel enim ipse in se ipso apparet uel nichil eius, quia simplex omnino est et indiuisibilis nec quidditatem habens neque esse neque bonum esse nec aliquid nobis intellectiuumomnibus talibus preexistens et modo nobis ineffabili illa preaccipiens et coambiens in se ipso, qui est omnia in omnibus, ut ait apostolus. Denique secundum alium: quod factum est in ipso, uita erat. Si ergo in ipso uita erant, omnia et nichil est in eo, quod non sit ipse, quomodo non ipse est omnia?Sed quia iam dictum est, quod deus est omnia in omnibus, quod eciam beatus Dyonisius magis specifi cando in De angelica ierarchia dicit, quod ipse est esse eternum, uita uiuencium, sapiencia sapiencium et singula in singulis, et in De diuinis nominibus dicit, quod ipse est mensura seculorum, temporum entitas et seculum entium et tempus seculorum, et multa hys similia dicit multociens.Quis igitur, queso, taliter cogitans de deo sine magna delectacione et mirabili iocunditate possit cogitare, quomodo omnium perfecciones, omnium pulchritudines, omnium ordines, omne esse, omne bene esse et uniuersa in se superper fecte, superpulcherrime, superordinatissime, superbene pre ambit, preaccipit, prehabet et counit, ymmo uni tissime et simplicissime omnia est et simul est omnia et se toto unumquidque, quia non alia parte sui est uita uiuentibus, alia existentibus, sed se ipso uno et simplici et toto est omnia in omnibus, mutatis inmutabiliter, motis inmobiliter, temporalibus intemporabiliter, quasi omnia prehabens modo sui, non modo illorum. Unde beatus Augustinus libro 4toDe trinitate: Unum est, inquit, uerbum dei, per quod facta sunt omnia, quod est inconmutabilis ueritas, ubi principialiter atque inconmutabiliter sunt omnia simul, non solum que nunc sunt in uniuersa creatura, uerum eciam, que fuerunt et futura sunt, ibi autem nec fuerunt nec futura sunt, sed tantummodo sunt et omnia uita sunt et omnia unum sunt et magis unum est et una est uita. Sic enim omnia per ipsum facta sunt, ut, quidquid factum est in hys, in illo uita sit et ipsa uita facta non sit. Mirabilis ergo est in se, in quo superunice et simul et permanenter est omnis pul chritudo omnium intellectualium, uocalium, corporalium et incorporalium, corruptibilium et incorruptibilium uniuersitas, omnium florum speciositas, uiolarum ua rietas, omnium odorum fraglancia, omnium sonorum armonia, omnium colorum diuersitas, omnium saporum suauitas et omnnium bonorum et pulcherrimorum et cogitabilium, ymmo omnem cogitatum excedencium amenitas. Paruum enim est et quasi scintilla cogitare, que sunt respectu eorum, que fieri possunt. Potest enim deus facere infinicies infinita ultra ea, que sunt. Ubi, queso, cum deuota admiracione et maxima deuocione aduertere libeat, quod, cum tanta sit beatitudo et uoluptas, de deo aliquid talium cogitare, quanta tunc putanda est beatitudo et uoluptas eius in se, qui se ipsum cognoscit omnia hec et in se ipso substancialiter esse? Modo itaque pre dicto prout ipse unicuique creature est omne, quod est, et omne, quod habet, aliqualiter tanquam in speculo ab omnibus cog noscitur iuxta illud Iob: Omnes homines uidentes eum unusquisque intuetur proculet uere procul, quia extra proprium esse, sicut, que uidentur in speculo, extra proprium situm et locum uidentur. Ydee enim, que in deo sunt unitissime irradiantes super existencia et ab illis diuersimode reflexe, diuersimode mutant intellectum. Ad eum autem, prout est in se ipso, per radium rectum uidendum nullus attingit intellectus, nulla racio, nulla ymaginacio, nullus sensus, nisi a predicto speculo, omni scilicet creato, to taliter auersus. Nec mirum, quia eciam in corporalibus oportet auertere uisum a speculo, qui uisibile uult uidere in se ipso. Et ideo per radium reflexum ipse cognoscitur quasi omni genere cognicionis et ut sic est eius quasi omnis generis aliqualis noticia. Per radium autem racionis non cognoscitur nisi totali ab istis auersione et eorum omnium perfecta ignorancia. Quod quidem diuinus Dyo nisius7moDe diuinis nominibus pulchre insinuat: Deum, inquit, non ex ipsius natura cognoscimus. Incognoscibile enim hoc et omnem racionem et intellectum superans,propter quod et in omnibus cognoscitur et sine omnibus, et per cognicionem deus cognoscitur et per ignoranciam,et eius intelligencia et racio et sciencia et tactus et sensus et opinio et fantasia et nomen et alia omnia, et neque intelligitur neque dicitur neque nominatur, et non est, quid existencium neque in aliquo encium cognoscitur,et omnibus omnia est et in nichilo nichil est et ex omnibus in omnibus cognoscitur, ex nullo in nullo.Hec Dyonisius. Ecce iterum ex hys uerbis pluribus potes conicere, qualiter deus in hac uita mortali ab hominibus sanctis ualeat uideri, et sicut de uidendo dico seu cognoscendo, ita de gustando et tangendo recipere debes. Nam sicut inuisibiliter uidetur, ita et ingustabiliter gustatur dumque id, quod uidetur seu gustatur, intellectu percipitur, tunc non ipse, sed aliud sub ipso uidetur aut gustatur. Hinc beatus DyonisiusAd Gayum : Si, inquit, aliquis uidens deum in tellexit, quod uidit, non ipsum uidit, sed aliquid uidit eorum ab ipso existencium. Ipse autem super mentem et substanciam supercollocatus uniuersaliter in non cognoscendo neque uidendo super mentem cognoscitur, et secundum melius perfectissima ignorancia cognicio est eius, qui est super omnia, que cognoscuntur . Et idem in De mistica theologia: Iuxta hanc, ait, nos fieri superlucidam oramus caliginem et per inuisibibilitatem et ignoranciam uidere et cognoscere ipsum, qui est super uisionem et cognicionem. Hoc non uidere et non cognoscere , id ipsum est uere cognoscere et uidere. Hec ille. Non est ergo cre dibile hominem quemcumque deum in hac uita intell ectu aut affectu cognoscibiliter et nude appre hendere aut attingere posse. Uerumtamen non est hec impossibilitas cognoscendi deum nude in se ipso aut gustandi ita accipienda, ut non possit apparereintellectui aut se infundere affectui, si uelit, sed ita, quod nulla uis cognoscitiua creata possit eum cognoscere aut affectu attingere, nisi ipse uelit se ipsum ostendere et ultimo offerre. Hoc ipso eciam effi ciente supermirabili iudicio sue omnipotencie, quia cum ipse infinitum distet ab omni cognoscibiliet gustabili, tamen ad sui nudam ad se conspeccionem in tellectum creatum potest eleuare similiter et affectum ac sibi utrunque intime unire. Huiusmodi autem intellectus eleuacio est eius in caliginem actualis ignorancie omnium adductio, ubi sibi aliquando inclinantur celi et fit quasi ad ipsum ascensio, sed rapto statim ipso iterum super cherubin, id est omnium plenitudinem sciencie, ascendente et auolante, ymmo ultra uelocitatem pene uentorum se absentante ac denuo tenebras ut prius latibulum suum ponente. Inclinauit, inquit, celos et descendit et caligo sub pedibus eius et ascendit super cherubin et uolauit, uolauit super pennas uentorum, posuit tenebras latibulum suum etc. Licet autem rara sit uisio talis in uita presenti, non nunquam tamen aliquibus facta est, sicut Super Genesin ad literam beatus Augustinus uidetur affirmare de Moyse et Paulo, et Linconiensis commentatorDyonisii hoc idem affirmat de predictis et magis dicit hoc credendum de beata uirgine quam de aliquo predictorum. Ad idem beatus Bernhardus: Nonnunquam, ait, quasi pertransiens gracia perstringit sensum amantis et eripit eum sibi et rapit eum pro modulo suo ad momentum ad ipsum, ostendens ei uidendum sicuti est. Interim eciam et ipsum efficit idipsum, ut sit suomodo sicut ille.Hec Bernhardus.Preterea beatus Dyonisius in De mistica theologia ad hoc solum tendit per totum libellum, ut patet. Certum est autem, quod hoc facit non tamquam ad impossibile, sed non potest hoc contingere alicui uita illa sensibili uiuenti, nisi ab omnium sensuum operacione et quaruncumque aliarum uirium appetitiuarum siue cognitiuarum accione, ymmo sui ipsius animaduersione totaliter abstrahatur et incorporato sibi tanquam aque feruenti superferuido calore amoris extra se ipsum subito quasi bulliendo sursum feratur, et tantum de isto. Explicit pars prima de spiritualibus sentimentis et quibusdam dispositiuis ad eadem.

Incipit pars 2a de uera spirituali perfectione. De quadruplici spiritus paupertate et in quo altissima spiritus paupertas, que est hominis summa perfectio, consistat. Insuper de modo cognoscendi et amandi deum. Capitulum 1m

Expedita huius libri parte prima de gustu suauitatis mentalis atque deuocionum spiritualibus sentimentis et animi feruentis estibus ac insuper de pluribus ad hec apte disponentibus, multis quoque bonis effectibus inde sequentibus cum reliquis plurimis, que ibi continentur et ad rem pertinent , superest, ut iuxta promissum a principio de perfeccione spiritus seu anime nunc stilus currat intentum prosequendo et recte quidem. Nam huiusmodi perfectio ad ea, que de spiritus sentimentis suauibus et misticis eiusdem uisionibus sunt dicta, aut ut causa efficiens prerequiritur, aut ut effectus potissimus consequitur et causatur ex eis; et quoniam perfectio huiusmodi in perfecta spiritus paupertate uidetur radicaliter consistere, quinymmo hec ipsa paupertas ipsamet spiritualis perfeccio esse probatur, erit magnopere curandum studio quoque sollerti tractandum, que sit hec tanta qualisque paupertas aut quanta, qua scilicet habita habetur ea, de qua agitur: Spiritus perfectio tota. Est autem paupertas huiusmodi et perfeccio spiritus totalis priuacio sui ipsius, ut sit idem pauperem spiritu existere et spiritum proprium non habere uel proprio spiritu prorsus carere. Que quidem perfeccio paupertatis est quadruplex. Prima, quando anima a spiritu ueritatis uisitatur et illuminatur, tunc omnia, que deus non sunt, pro nichilo reputat, contemnit et abicit eciam se ipsam, atque ut sic pon derat singula prout sunt. 2a spiritus paupertasconsistit in hoc, quod anima seu mens deuota uitam Christi et personam considerat iuxta sui dignitatem, eamque ponderat secundum suam propriam nichileitatem, et exinde omnia opera sua quantumcumque preciosa et magna, eciam si omnium hominum haberet exercicia deuota et merita totaliter nichili pendit atque in conparacione uite Christi nullius reputat esse momenti. Hoc sane sponsa in Canticis uidetur fecisse, quando dilectum conqueritur in forma propria pertransisse, nec tamen eundem nouisse nec secutum fuisse. Transitus iste dum fit, animam sanctam a se ipsa alienat et rapit, attamen nobilissimum ac suauissimum odorem sic transeundo dominus anime ueluti in suo uestigio relinquit. Quo quidem odore affecta et allecta suauiter incipit fragrare atque post sponsum in eiusdem odoris fraglancia currendo, donec apprehen dat, incessanter festinare facitque cursus huiusmodi ac suauitas, quam sensit, odoris eam in sui ipsius et omnium penarum, aduersitatum et molestiarum, consola cionum et tribulacionum ac omnium temporaliter emergencium totalem obliuionem deuenire. 3a paupertas spiritusest mors ipsius spiritus et anime. Qua scilicet morte omnis ipsius anime naturalitas moritur et nichil in anima nisi spiritus dei uiuere inuenitur. In hac morte anima est pauper omnium eciam libertatis proprie uoluntatis, quia sibi totaliter mortua in deo uiuit solo, quem eciam in se uicissim uiuere experitur. Hinc uenit, quod deus omne, quod uult cum libera anime uoluntate in anima tali liberrime operatur. 4a perfectissima paupertas spiritusest incomprehensibilitas dei. Qua scilicet anima cognicione sua ac intelligencia deum comprehendere non ualet. Nam quanto profundius intelligendo rimatur atque intimius scrutatur cognoscendo, tanto a diuinitatis fulgore reuerberatur in suam recidens nichileitatem, uilitatem et paupertatem. Hinc eciam fit, quod quanto in deitatis sustollitur cognicionem in interiori homine, tanto uitam Christi et mores secundum hominem exterioremuerius et perfectius sequitur in nuditate, abieccione, asperitate et omnimoda paupertate. Nam deus ut sic ex gracia omnem ab ea auffert proprietatem in tantum, quod omnibus rebus creatis in quadam libertate posita ad solam necessitatem uti potest in nulla re delectando nec alicui mente inherendo. Nichil enim sunt ei omnia in consideracione incomprehensibilis ueritatis et bonitatis, in qua continue mentaliter uersando in cessanter et inestimabiliter iocundatur. Est namque ibi in deo transsumpta eique coniuncta et intime unita ac sibi ipsi et omnibus totaliter perdita, quantum ad operacionem, ut nichil in se reperiat nisi quendam nudum diuine essencie splendorem necnon diuine gracie liberam operacionem. In hoc statu perfectissime pauperes sumus eo modo, sicuti fuimus, quando in nostra essencia eternaliter nichil fuimus. Nempe qui perfecte pauperes spiritu existunt, se ipsos et omnem creaturam perfecte deserunt, nichil sunt et nichil habent et nichil sciunt. Nichil enim sunt aliud quam deus cum deo et hoc ipsum ignorant. Est namque ista paupertas dei perfecta similitudo. Deus autem est essencia nuda et abstracta ab omni creatura, est actus purissimus, est potencia liberrima. Ita suo modo paupertas hec est essencia ab omni re creata abstracta et denudata. Abstractum est, quod nulli inheret, paupertas heret in nichilo et econuerso nichil in paupertate, nec obstat, quod res quelibet pendet in aliquo, quia omne, quod est, in aliquo sustentatur. Secus est autem de paupertate hac. Nam homo pauper spiritu non adheret alicui rei, que inferior se est, sed solum ei adheret, qui super omnem rem creatam superexaltatus est. Nempe secundum beatum Augustinumoptimum in omnibus est deus et hoc unum querit paupertas spiritus eique soli inheret ceteris omnibus contemtis, et hec est paupertatis huius summa nobi litas. Summa etenim paupertas spiritus et perfeccio est, quod homo sit talis, qualis fuit, priusquam esse habuit. Tunc enim nichil intellexit, nichil uo luit, nichil fuit. Fuit tamen in deo deus. Sed quoniam hoc ipsum fieri possibile non est - homo enim in quantum habet esse creature, eciam operaciones humanas cogitur habere -, hinc non potest sine uelle aut intellegere esse. Nam in hoc est sua felicitas, ut deum agnoscat et diligat dicente Iohanne : Hec est uita eterna, ut cognoscant te deum etc. Sed queris, quomodo deum homo cognoscere et amare debeat, ut tamen pauper omni cognicioni et amore permaneat. Respondeo: Deum debet cognoscere cum deo ad deum et propter deum. Debet suomodo deum amare cum deo, ad deum et propter deum, nec potest deum aliter cognoscere uel amare, unde possit beatus esse. Debet nichilominus in suo cognoscere pauper existere, id est sine cognoscere esse. Suum cognoscere est in figuris, speciebus, formis et ymaginibus, quas attrahit homo et haurit per sensus exteriores, nec aliter potest cognoscere secundum naturam. Et in hoc oportet eum pauperem fieri, si cupit esse in spiritu et paupertate perfectus necnon in dei cognicione et amore beatus. Oportet namque hominem talem in suo cognoscere et amare amori et cognicioni beatorum in patria pro modulo conformari. Ibi autem, ut dixi, cognoscitur deus cum deo et ad deum et propter deum. Nam quitquid cog noscitur in deo uel de deo, ducit ad deum et in deum, siue sit potencia, sapiencia, bonitas, caritas, eternitas, immensitas et similia. Tanta enim in deo est iocunditas at amabilitas, ut cognitus ab anima statim ipsam ad se trahat eamque uehementer in se absorbeat ad similitudinem adamantis, qui uirtute sua ferrum ad se trahit. Hoc testatur spiritus sanctus in : Oleum effusum nomen tuum. Ideo adoles centule dilexerunt te, quasi diceret: Tanta suauitas a te, domine, incessanter effunditur, quod ad amorem tuum feruentes et fortes anime pertrahuntur. Sic Saulus cognoscens dominum per uocem dicentem: Ego sum Ihesusnazarenus mox tractus fuit ad obediendum diuine uoluntati dicens: Domine, quid me uis facere? Sic eciam beata Maria Magdalena ut cognouit, quod dominus Ihesus accubuit, in domo pharisei statim uenit in feruore animi afferens secum alabastrum ungenti preciosi. Item ibi cognoscitur deus propter deum. Nam finis cognicionis ipse est. Licet enim anima ex illa cognicione percipiat eternam beatitudinem, sicut dominus Ihesus testatur in ewangelio: Hec est uita eterna, ut cognoscant te solum deum, et quem misisti Ihesum Christum. Illam tamen beatitudinem non percipit finaliter pro utilitate sui, sed pro manifestacione glorie dei, ut glorificetur in anima trinitas beata. Ibi limpide cognoscet anima, quod hic intellectus capere non potest, uidelicet quomodo eternus et inmensus deus unus est in substancia et trinus in personis. Item lucide cognoscet, quomodo filius eternaliter nascitur a patre et quomodo spiritus sanctus continue procedit equaliter ab utroque. Nec tamen una persona maior uel minor est altera nec dignior uel prior nec posterior est altera, sed est in singulis uera eternitas, coequalis maiestas, eadem caritas, una simplex essencia. Item ibi perspicue cognoscetanima, quomodo deitas et humanitas sunt inseparabiliter unita in una persona Ihesu Christi, et quitquid habet deusper naturam, habet ille homo per graciam. Et in hac nudacognicione unitatis et trinitatis, deitatis et humanitatis Christi maxima eius beatitudo consistit. Item teste Salomone omnium operum dei nemo racionem aliquam inuenire poterit in hac uita, et quanto magis inuestigare laborat, tanto minus inueniet. Illic uero manifeste cognoscet anima omnia opera diuina minima cum maximis et omnium racionem, creacionem celi et terre et omnium elementorum ex nichilo, distinccionem ordinum angelicorum sapientissimam, differenciam donorum gratuitorum et naturalium. Nam singuli angeli specie et numero differunt sicut stelle et in singulis operibus diuinis maxime delectantur, quia optimo modo sunt facta teste Damasceno. Item aperte uidebit anima singula dona a fonte diuino fluencia non sic effluere, tanquam ab ipso recedant, sicut riuus a fonte recedit, sed semper in ipso integraliter manent, sicut lumen non amittit suam plenitudienm ex eo, quod alia lumina accenduntur ab ipso, sed sine sui diminucione omnibus lumen communicat et diuiditur in multa sine omni sua mutacione et sine diminucione. Ideoque sine damno dat omnibus desiderantibus affluenter, ut dicit beatus Iacobus: Alioquin si ex donacione pauperior fieret sicut homo, qui, quod dat, non retinet, iam non esset summe perfectus, ymmo continue perfeccio sua minueretur. Similiter dona sua semper noua sunt, quia non est ibi preteritum et futurum, sed semper presens, et quod semel dat, semper dat. Alio quin mutacio esset apud deum, ideoque semper merito tanta gratitudo debet nobis esse de singulis donis dei, sicut cum ipsa percepimus prima hora. Ex eadem racione singula opera dei noua sunt et quidquid semel facit, semper facit propter inmutabilitatem suam. Unde pater dicit ad filium: Ego hodie genui te. Licet multis annis ante fuerit facta diuina generacio similiteret humana. Ideo cum eadem gratitudine nobis semper debent esse pre oculis, sicut quando primitus ea fecit . Item lucide uidebit anima ibi, quod hic occultum est, quomodo deus idem ipse inmutabilis, simplex et indiuisibilis secundum magis et minus participatur ab angelis et sanctis, secundum quod magis uel minus diuinis moribus similantur ad instar solis, qui unum magis, alium minus calefacit, similiter ad instar cibi, qui uni est occasio infirmitatis, alteri sanitatis, qui uni est sapidus, alteri est insipidus, secundum quod magis uel minus natura ipsorum cum cibo conuenit uel cum sole. Item anima ibi cognoscet summam bonitatem et sapienciam dei principium esse omnium creaturarum et operum diuinorum. Nam bonitas dei producit in esse creaturas. Sapiencia uero differenciam constituit inter ipsas easque in esse conseruat. Ex summa igitur bonitate et sapiencia inscru tabili facit auram nunc frigidam, nunc calidam, nunc madidam, nunc siccam, nunc procellosam, nunc tranquillam. Ex eadem sapiencia et bonitate facit unum diuitem, unum pauperem, unum fortem, alium debilem, unum sanum, alium infirmum, unum formosum, alium deformem. Ex eadem sapiencia et bonitate modo facit unam creaturam sensibilem, aliam insensi bilem, unam racionalem, aliam sine racione. Uni dat unam formam, alteri aliam. Ideoque teste Ecclesiastico : Omnia opera dei bona sunt et non est dicere, hoc est nequius illo. Omnia enim tempore suo conprobabuntur. Nec est infernus peyor celo dicente Ysidoro. Sicut celum syderibus, ita infernus dampnatis hominibus et demonibus ornauit. Equaliter enim conmendat iusticiam iudicis iniquorum deuastacio, sicut inno centum defensio.Hec ex multis summarie de cog nicione patrie, cui cognicio uie in spiritu uere paupere debet pro modulo correspondere. Debet preterea non minus dilectio eiusdem ex cognicione proueniens for mam consimilem per omnia tenere. Et quoniam deus in patria diligitur suo modo cum deo per deum ad deum et propter deum, ita ab homine spiritu paupere debet in uia pariformiter seruari. Diligitur namque deus ibi cum deo et per deum hoc est per spiritum sanctum. Quidquid enim creatura facit sub nomine creature, imperfectum est. Istud im petrauit dominus Ihesus fidelibus suis, cum dixit ad patrem: Notum feci eis nomen tuum scilicet per fidem et notum faciam per spem, ut dilectio, qua dilexisti me, in ipsis sit.Dilectio, qua pater diligit filium, est eterna et inmensa, uidelicet per spiritum sanctum, qui est nexus utriusque. Eadem dilcetio dicit ibi glossa, qua pater diligit filium, est in omnibus iustis. Per eandem enim anima glorificata diligit deum et diligitur a deo. Alioquin anima, que teste Augustino non qui escit nisi in deo, per quem facta est, numquam uere ac perfecte quiesceret, nisi creatori suo in amore uicem rependeret. Cum autem teste Bernhardoanimam amet eternitas, amet inmensitas, amet, cuius magnitudinis non est finis, cuius sapiencie non est numerus. Necesse est animam deum inmense et eternaliter reamare, si debet in deo perfecte quiescere. Hoc autem non fit nisi per spiritum sanctum, de quo dicit apostolus: Caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis. Ibi dicit glossa: Caritas dei et deus est et donum dei est. Et quia deus dilexit nos, ut a nobis diligeretur, spiritum sanctum dedit nobis, ut sic ei uicem in amore possemus rependere atque in ipso perfectam quietem reperire. Ad cuius intelligenciam notandum, quod in Iohanne scriptum est, quod pater diligit filium et iterum scriptum est in persona Christi: Ego diligo patrem . Hec dilectio non est minor quam diligens et dilectus, quia spiritus sanctus est amor patris et filii, nec minus amatur ab amante et amato ipse amor quam amans ab amato uel amatus ab amante. Et hec estserenissima et iocundissima et perfectissima trium personarum in una substancia dilectio, ubi amans idem est, quod amatus, amatus idem, quod amans, amor idem est, quod amans et amatus, amatus et amans idem, quod amor. Ubi amans et amatus et amor penitus unum esse communicant, in uno uelle conueniunt, unum nolle habent, idem posse participant, ymmo totum simul possi dent, ibi unum summum, quod est omne bonum, in communi et tamen in solidum possidetur. Nullius ibi boni sine dilectione est possessio, in hac dilectione nullus defectus, nulla obmissio, nulla unquam turbacio, nulla interpolacio. De hac dileccione totum mutum est, quod loquimur, eciam si summo studio loqueremur. Hec est, cuius unio animam sibi unitam uere beatam facit, hec est gaudium, de qua dicitur, ut gaudium meum in uobis sit et gaudium uestrum impleatur. Quod autem gaudium est patris et filii, nisi amare et amari et taliter amari? Et quomodo anima famelica saturabitur, nisi huic gaudio uniatur, ut ipsa in hoc gaudio et hoc gaudium in ipsa sit et eius gaudium sic impleatur, cum amanti ita unita fuerit et amato, quod se in tam felicissima unione amare senciet pariter et amari? Ibi eciam amatur deus ad deum. Nam amor dei uiolenter ducit deum in animam et animam in deum iuxta illud Iohannis: qui manet in caritate in deo manet et deus in eo. Et hoc ideo: Deus caritas est. O quam felix anima, que se absque interpolacione ex omni uirtute sancte trini tatis ad omne et propter omne, quod ipsa est, sentit amari et deum circa se tanto amore occupari, quasi creaturarum omnium sit oblitus et sibi soli intendat, cuius eciam beatitudo augetur, cum econuerso amori sancte trinitatis cum omnibus uiribus suis penitus se immergit. Item ibi diligitur deus propter deum. Anima enim ibi diligit deum non ob hoc solum, quod sibi bonus est, largus, pius et misericors est, sed ob hoc multo forcius, quia simpliciter in se bonus, largus, pius et misericors est. Et quanto sincerius amat deum propter innatam sibi bonitatem et non propter participa cionem beatitudinis ipsius, tanto beacior est anima. Licet communicacio beatitudinis diuine, nequaquam ipsam moueat ad illam sinceritatem amoris. Eya quanta iocunditas anime nascitur, quando creatori uicem rependit in sinceritate dileccionis, quem nullam sanctitas uel bonitas in anima uel utilitas traxit ad amorem anime, sed sua innata et infinita bonitas, ut communicaret anime eternam beati tudinem in se ipso. Preterea uehementer accendetur ibi anima ad amorem dei ex singulis, que naturaliter in deo sunt, scilicet potencia, sapiencia, bonitate etc. Specialius tamen inflammatur, cum feruorem tocius trinitatis, quasi omnium oblitus sit, totaliter et continue senciet in se fundi sibique tanquam inmensum torrentem influi teste Ezechiele: Uultus animalium uidelicet omnium sanctorum sunt ut carbonum ignis ardencium . Nam teste Dauid: Carbones succensi sunt ab eo, et non est ibi quisquam, qui se abscondere ualeat a calore eius. In presenti uita nunciat sponsa sponso: Quia amore tuo langweo, utdicitur in Canticis . In patria uero aliter dicit: Amore tuo incessanter ardeo. Langwor homini somnum subtrahit, cibum delicatum insipidum reddit, uires corporis et decorem adimit, omnem ornatum postponit, carnalis amicicie obliuionem inducit. Hec omnia uerus amor in anima similiter operatur. Ardor eciam humorem exsiccat, materiam sibi coniunctam penetrat. Ita eciam fidelis anima in patria per caritatem ab omni carnali concupiscencia separatur et incessanter diuinis gaudiis penetratur et ualde mirabile est cum teste Moyse: Deus noster ignis consumenssit, et natura ignis sit consumere omnia in se et iuxta se posita, quod anima ex tanto feruore omnino non consumitur. Hec partim et tenuiter de dileccione in patria, cui in homine spiritu perfecte paupere conformari debet dilectio, que habetur in uia. Debet namque homo talis deum cognoscere et uere amare. Debet nihilominus iuxta predicta in cognoscendo deum et amando uere pauper remanere.

Qualiter in gracia et uirtutibus pauperem fieri oportet eum, qui ueram spiritua lem perfectionem assequi intendit ac insuper, quid sit uirtutis essencia necnon de paupertatis spiritualis excellencia. Capitulum 2m.

Hominem sui spiritualem perfeccionem assequi cupi entem necnon ad dei intimam unionem summe aspirantem in suo proprio cognoscere et amare oportet perfecte pauperem esse iuxta dicta in capitulo precedenti, sed ne cui id credatur sufficere. Est nunc ulterius uidendum, quomodo eciam in gracia et uirtutibus oporteat eam perfecte pauperem esse, si quidem gracia creatura est. Uirtutes eciam creature sunt. Nam gracia nil aliud esse uidetur nisi quoddam lumen, quod deus in se ipso creat et anime infundit, quo mediante animam allicit et trahit a temporalibus ad eterna, a corporalibus ad spiritualia, a multis et uariis in simplum et unum. Quando autem anima medi ante gracia sic eleuatur supra omnia temporalia, supra tempus et supra multa, a cunctis quoque penitus abstrahitur et uni simplicissimo inheret, tunc spiritus purus efficitur manens in eternitate et uniens se uni unitissimo . Gracia transmutatur in deum, ut amplius non trahat deus animam per medium gracie create seumedio creature, sed per se ipsum sine medio modo diuino ducit animam de se ad se iuxta illud beati Augustinidicentis: O domine, quis dabit mihi alterum te ipsum, ut transeam de te ad te, et in isto puncto anima est pauper in gracia, quia supra graciam eleuata et per deum in deum translata. Uirtutibus suo modo pauperem fieri oportet hominem suam spiritualem perfectionem apprehendere affectantem, ubi aduertendum, quod uirtutes sunt creature in operacione. Sunt autem diuine in intencione et deus uirtutem non amat secundum opus et actum exteriorem, sed magis secundum inten cionem, que est deus. Et sic uirtus non est res creata, sed magis increata et diuina. Et quia omnia operantur propter finem et anime finis cum sit deus et nil aliud, tunc isto modo uirtus potest conuenienter stare cum uera spiritus paupertate. 2o oportet hominem esse pauperem in uirtutibus, hoc est, quod homo in omnibus uirtutibus in tantum sit actuatus et exercitatus, quod similitudinem et ymaginem uirtutum omnino perdiderit, et iam habeat uirtutem non in accidenti, sed magis in essencia, non in diuersitate, sed magis in omnimoda simplicitate,non in multiplicitate, sed magis in unitate. Nam uirtus, cum in simplicitate et unitate operatur, tunc non est res creata, sed diuina. Et sicut deus omnia in se comprehendit et continet, ita homo purus in spiritu perfectus omnes complectitur et comprehendit uirtutes in uno simplici amore, in quo uirtutes omnes operantur, et iste uirtutes sunt essenciales et stant cum paupertate spiritus perfecta neque homo poterit unquam effici perfecte pauper spiritu, nisi ad hoc usque perueniat, ut omnes uirtutes sua essencia fiant.Tunc autem homo crescit seu proficit in essencia uirtutum, quando liber est omni accidenti, quod tunc fit, quando amor diuinus in eo abstraxit omnia transitoria et ipse iam nudatus, liber et absolutus est intus et extra ab omnibus nec adest ei potencia ad exercitandum seu operan dum uirtutem cum materia, sed solum cum simplici uoluntate se ipsum deo relinquendi et offerendi in omnes uirtutes. Hoc autem fieri non potest in homine, qui adhuc non est absolutus nec liber ab omni extrinsecus accidenti et in quo amor diuinus nondum exteriora abstulit uniuersa, unde nec potest habere uirtutes in essencia, sed solum in accidenti. Est autem accidens, quod iam est et post non est, et sic iam talis uirtus operatur et postea minime, sed pure et perfecte pauper spiritu semper et qualibet hora uirtutes operatur. Et sicut sua essencia est incorruptibilis, ita eciam sua uirtus, que ideo essencialis dicitur, quia essencie similis esse inuenitur. Ex quo conuenienter elicitur, quod qui unam uirtutem perfecte possidet, omnes habere credatur . Nam omne, quod homo agere potest intus et extra, hoc totum pertinet ad perfectam uirtutem et quando omnia, que agit, ad unam quam intendit uirtutem ordinat, tunc obtinet et meretur essenciam eiusdem uirtutis, cum qua essencia omnes alias uirtutes trahit ad se facitque eas essenciales sibi. Cum autem homo non totum, quod potest aut agit, ordinat in uirtutem, quam querit,tunc non manet sibi essencia uirtutis et ideo non potest essencialiter habere omnes uirtutes, quia ipse est in essencia uirtuti dissimilis. Preterea hominis perfectio non solum consistit in puritate et libertate hominis interioris, quia homo non est homo dumtaxat secundum animam, sed eciam secundum corpus. Ideo oportet, quod homo sit suomodo purus et liber secundum hominem exteriorem, in quantum possibile est, et quoniam homo pauper spiritu omnia sua opera exteriora et interiora ordinat et agit intuitu uirtutis, quam perfecte assequi intendit,ideo ob hoc solum perfectus dicitur et est, quia omnis perfectio in uirtutibus consistit.Proinde homo spiritu perfectus abstractus est et liber a creaturis omnibus, et quitquid ei accidit aut euenit preter et extra suum agere aut uelle, sint dulcia uel amara, sint prospera uel aduersa, totum a deo et tamquam dei dona suscipituniuersa. Nam homo talis ab omnibus rebus creatis se penitus auertit. Hinc deus cum omnibus bonis suis cogitur sibi occurrere et sese totum eidem inclinare. Unde, quecumque homini tali adueniant aut circa se contingant, a solo deo gratanter acceptat. Uerus enim pauper spiritu ab solutus et liber ab omnibus, hylaris et io cundus et equanimis permanet semper. Est namque paupertas spiritus quemadmodum deus, potencia libera, non coacta, non superabilis nec a quoquam alligabilis. Eius enim nobilitas est omnino libera. Hinc anima interim, quod inheret et oneratur rebus temporalibus et defectibilibus, nobilis et libera esse non potest, sed est uelut rusti cana, uirtutibus uacua et intelligencia rudis et uana. Excecant enim eam carnalia et temporalia et stolidam ac rudem efficiunt. Eorum autem abdicacio plenaria eam nobilem ac libe ram reddunt. Igitur libertas animam summe nobi litat ac deo eandem maxime conformat. Hec autem libertas est omnimoda puritas et ab omnibus perfecta abstraccio, que quidem eternitatem cau sat. Hec libertas est abstracta et nuda essencia, que deus est uel deo totaliter inherens, sed quia uera paupertas spiritus est, que essencia abstracta et nuda, ideo est plene libera et animam suomodo liberam facit. Que quidem anima sic libertata cunctis rebus creatis totaliter abdicat, licenciat quoque a se uniuersa et intrans potenter deo uiolenciam infert ac bono increato unitur in summo, quippe regnum celorum uim patitur et uiolenti rapiunt illud. Deus autem ipse est regnum celorum animesancte, que dum omnia deserit et soli deo intendit ei que feruido amore inheret , uim faciens deoeum potenter ad se trahit, nec deus se continerepoterit, quin statim se totum anime tali infundat eique intime uniatur. Est enim deo proprium et naturale, quod anime, que est sui capax, se ipsum communicet et uniat neque sui presenciam negare potest eidem. Anima uere libera et ab omnibus abso luta equanimiter fert omnia tam prospera quam aduersa, et nil eam a deo potest separare neque aliquid alicuius diuine offense ei occasionem potest parare. Uera libertas est tante nobilitatis et preciositatis, quod solus deus eam tribuere potest. Nam ipsa est quedam uis, que sine medio ex deo patre diriuatur et fluit in animam sanctam eique tribuit potenciam tantam, ut dicat cum apostolo: Omnia possum in eo qui me confortat. Porro anima sancta ad se ipsam ingrediens, se quoque super se ipsam reflectens attencius considerat, quid fuerit, quid sit et quid non sit. Quod fuerit aliquando defectibus plena, uiciis et peccatis inquinata, deo et sibimet aliena, uir tutibus et gratia nudata recognoscit cum amari tudine et displicentia nimia. Que quidem displicencie et contricionis interne affliccio eam purificat et mundat et in hac tandem puritate lumen exoritur et maxima serenitas omnem eidem ueritatem patefaciens. Hoc ipsum proinde lumen spiritus diuinus inflammat, ut ferueat, eamque sic igneo amore succensam incitat et inpellit, ut ueritatem ostensam apprehendat eique firmissime inhereat, nec sinit eam redire in sua priora propria, qualia sunt uicia et peccata, quin pocius et potenter et libere in omnem perducit ueritatem, quam dum fuerit ingressa atque pereandem circumplexa necnon eiusdem dulcissimos gusta uerit fructus, tunc tandem ipsa ueritas ei amplius dulcescit nimisque delectabilis efficitur in tantum, quod omnia deserit et soli ueritati suauiter inherendo intendit sueque libertatem uoluntatis ut sic in dei beneplacitum et uoluntatem, cui se unit, totaliter transfert. Quo peracto mox deus anime uoluntatem assumit eamque cum sua diuina uoluntate mirabiliter perornans liberam efficit et se ipsum eidem intime unit iuxta illud apostoli: Qui adheret deo unus efficitur spiritus cum eo. In hac autem paupertate ipsius anime eius uoluntas summe nobilitatur ac maiorem libertatem consequitur, quam si sue libertatis non fuisset sic pauper effecta. Nempe res quelibet quanto cause prime uicinior et coniunctior, tanto nobilior est atque perfectior. Unde, quando anima uoluntatem suam plene uniuit ac fecit conformem diuine uoluntati, tunc ipsa uoluntas anime libera et uere nobilis effecta. Denique per talemunionem anima cum deo omnipotens efficitur et perfectam assequitur libertatem, nam ubi spiritus domini, ibi libertas. Ex hys iterum patet, quod uera paupertas spiritus est uera dei similitudo, quia omnia potest cum deo.Sed est hic questio, utrum homo sue uoluntati renuncians seque totaliter abnegans et per obedienciam se alteri subiciens in sua libertate detrimentum paciatur, hoc est, an ipsius libertas spiritus per huiusmodi impediatur aut aliquatenus retardetur. Pro huius intellectu notandum, quod4or modis contingit aliquem se alteri ut prefertur subicere. Primo, quia est ydiota et ignarus et ideo se alteri subdit, ut ab eo doceatur. 2o, quia nondum est mortuus plenarie suis defectibus et uiciosis inclinacionibus et idcirco subdit se alteri, ut eiusdem magisterio plenius mori addiscat et ut omne ueritati dissimile in eo totaliter dispareat. 3o subdit se quis alteri ex uera humilitate, quamuis per se ueritatem agnoscat et suis defectibus iam mortuus sit, non tamen pro tali se gerit, quin pocius peccatorem se reputat et ideo alterius regimini humiliter se subdit, quia sibi ipsi minime confidit. 4to quis alteri se subicit, quia ecclesia katholica sic fieri precipit. Unde, quidquid ecclesia iubet aut ordinat, hoc totum cum plena uoluntate perficere curat. Istis sic habitis iudicio saluo saniori ad quesitum puto taliter respondendum, uidelicet quod homo spiritu pauper et perfectus, qui omnibus renunciauit et se ipsum totaliter abnegauit iamque spiritus est libertatem ad eptus, non indiget necessario de nouo quocumque modorum dictorum aliterius regimini et iudicio subdi. Primo non indiget propter ignoranciam, ut instruatur, nam perfecte pauper spiritu corde purus est totus. Ubi autem puritas cordis, ibi lumen et lux, ubi uero lumen, ibi illuminat et abscondita pandit. Est enim uerus pauper spiritu purum lumen in semetipso, in quo speculatur et agnoscit omnem ueritatem, nec opus est ei, ut foris uagetur aut exeat a se ipso ad inquirendum et discendum aliunde, quinymmo exeundo a suo cordis intimospargereturin diuersa et incurreret non modica spiritus detrimenta. Ergo pocius maneat apud se et in suo intimo uersetur assidue, nam se ipso et omnibus iuxta dicta superius plenarie derelictis cogitur deus se ipsum sibi donare cum agnicione omnis ueritatis, quo ita in se habito non indiget doctore aut rectore alieno. 2o non est necesse, ut se alteri subiciat, quatenus sibi ipsi mori addiscat. Est enim plene mortuus suis prauis et uiciosis inclinacionibus et passio nibus nec iam amplius sese mortificare nec ab alio indiget suis defectibus addiscere mori, ubi aduertere libeat, quod mors spiritualis hominis spiritu perfecti et pauperis est tam preciosa, oculta et subtilis, ut sit incognita sub celo pene omnibus creaturis. Unde potest in tempore ad hoc deuenire homo talis, quod nulla creatura in eo reperiat aliquid mortificandum. Nam se ipsum et omnem creaturam abnegando exiuit et in libertatem plenariam spiritus transiuitdicens cum apostolo: Omnia arbitratus sum ut stercora.In tali statu olim fuere patres sancti anachorete, uiri perfecti in omni uirtute, ut patet in Uitis eorundem. Uerum, quod homo quantumcumque spiritu liber et perfectus in statu presentis uite ad hoc numquam perueniet, quin deus semper aliquid in eo reperiat mortificandum. Non igitur necesse est homini tali, ut se creature mor tificandum in passionibus subiciat, sed soli deo semper et in omnibus subiectus permaneat. 3o non est ne cesse homini tali, ut se alteri subdat humilitatis causa sicque suam humilitatem in aliquam creaturam effundat tamquam ab ea testimonium requirendo. Nouit enim dominus sui cordis secretum, qui ait: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde.Unde, si cor fuerit in humilitate benefundatum, satis erit omnino nec oportet, quod homo in humilitate et in aliis uirtutibus radicatus et perfectus easdem pro bono exemplo exterius manifestet hominibus in opere, sed maneat pocius intra se in sua abstractione et animi puritate, et hoc melius uidetur sufficere pro aliorum edifficacione qualicumque, quam, si se proderet in uirtutum exteriori operacione nisi in casibus, quando et ubi aliter fieri oportet. Insuper homo iam contra passiones prauas triumphator et uictor effectus ueritatem in se intelligens a spiritu edoctus necesse non est, ut alteri se submittens eiusdem melius iudicio confidat quam proprio experimento. Nam pocius deo confidere debet quam creature cuicunque et quamuis eciam aliis bonis hominibus humiliter credere et sinceriter confi dere debeat et possit. Deum tamen omnibus preferre debebit nec eciam sibi ipsi eiusmodi ueritatem, quam nouit, attribuat, sed soli deo, in quem omnia referat et refundat, quippe abstraccio, puritas et perfeccio huiusmodi ac sui a se ipso recessus a creatura esse non possunt, sed solus deus sua liberrima bonitate ea conferre potens est. 4o homo uere pauper spiritu et perfectus non artatur nec obligatur, quemadmodum alii homines ad omnia precepta et statuta ecclesie iuxta litteram reci piendo. Nam ea, que agit ecclesia exterius multipha rie et modis diuersis, iste agit et operatur interius per essenciam sine diuersitate modo simplici et uno, et quoniam essencia est simplex et homo pauper ac liber spiritu in essencia simplificatus existit, ideo in multis et diuersis esse non potest. Hinc Paulus: Iustis, inquit, non est lex posita . Lex enim ad hoc est, ut uitentur peccata et uirtutes acquirantur, sed homo pauper et perfectus spiritu omnia peccata dimisit et omnes uirtutes acquisiuit. Ergo lex eum, quantum ad ista, minime stringit. Debet tamen homo talismodi in legibus et statutis ecclesie pure et simpliciter incedere et omne, quod potest et ad se pertinet, humiliter exoluere nec aliquid eorum contemnere nec eciam deo quidquam preponere.Sunt enim omnia bona et iusta, que ecclesia ordinat aut mandat. Sic igitur homini tali semper sua conplacet et remanet libertas estque simul obediens et liber spiritu atque abstractus perfecte.

De cenobitis et sub obediencia prelatorum in officiis constitutis, qualiter perfectam spiritus paupertatem ueramque internam libertatem apprehendere possint et in ea per durare. De uera quoque et falsa liberate. Capitulum 3m

De eis uero, qui in cenobiis degunt et regulari obediencia stringuntur suisque maioribus in cunctis obedire coguntur necnon ad officia exteriora instituuntur, abbacie uidelicet prioratus ac cellerariatus, uel certe curis temporalium et negociis uariis die noctuque inseruire conpelluntur obediencia eos ad hoc ipsum trahente, quid itaque de talibus erit senciendum? Numquid in spiritus libertate ac uera huiusmodi spirituali paupertate consistere possunt? Uel numquid ista iam dicta hanc ueram spiritus libertatem fortiter in pugnare, quinymmo penitus euertere uidentur? Ibi respondeat, qui alciori preditus est intellectu quique magistra optima experiencia edoctus in se ipso uel in aliis didicit, quod dicat. Ego puto, quod, quia se ipsos in manus dei perfecte resignauerunt neque sui ipsius aliquid querunt, sed in omnibus, que agunt, deum solum pure intendunt, cunctis suis operibus de se ipsis deo spontaneam et placitam oblacionem faciendo premittunt. Insuper in spiritu uere pauperes remanentes necnon ab omnibus mentaliter abstracti sese totaliter abnegantes hac sancta interna liber tate nequaquam priuantur, quin pocius in ea firmantur promouentur et conseruantur necnon, ut superius est dictum, in totali unione et conformitate plena sue uoluntatis cum deo maiorem libertatem consecuntur. Preterea opus, quod in caritate fundatur, licet aliquando minoris sit capax interne quietis necnon plerumque interrumpat et minuat feruorem mentalis deuocionis, est tamen forsitan maioris aput deum mercedis, quam utique unusquisque secundum suum laborem percipiet et hoc in uita eterna, ubi ut dicit spiritus sanctus, requiescunt a la boribus suis. Denique obediencia, qua eiusmodi propter deum ligantur, recompensat omne, quod remissius per eos aut neglegencius agi uidetur. Que quidem obediencia uictimis cunctis iure antefertur. Nec enim putandum est, quod uas eleccionis Paulus, qui plus omnibus laborauit multarumque ecclesiarum solli citudinem habuit, a sui spiritus perfeccione ueraque, de qua sermo, cordis libertate aliquando exciderit, quod eciam de aliis apostolis eorumque successoribus prelatis et animarum pastoribus monasteriorum quoque rectoribus pari modo senciendum puto. Sed et hoc animaduerto, quod pro operibus caritatis et pietatis in die extremi iudicii dominus suos fideles remunerabit. Plurima proinde in scripturis sacris reperiuntur exempla, in quibus sancti et maximi amici dei spiritu liberi et in paupertate perfecti, uiri uirtutum per plurimos et graues labores pro communi utilitate ad condignam retribucionem peruenerunt, quinon semper ocio sancto et interne quieti uacauerunt. Sed sane dico: Pro communi utilitate, non pro priuata. Nam qui propria commoda, libertates et delicias querunt in officiis et in administracionibus, iam non prout debent et decet communi utilitati inseruiunt, sed proprie uo luntati et magis sunt uani et fallaces mercatores quam deuotiet ueraces administratores. Itaque in cenobiis constituti et uoto regularis obediencie constricti licet curis temporalibus et uariis occupa cionibus alligentur aut certe regendarum animarum sollicitudini incumbant, ut puta abbatis uel prioris officio aut aliorum fungentes, pacem nihilominus et spiritus libertatem atque cordis quietem, si uolunt, consequi possunt eamque firmiter conseruare. Debent namque talesesse sicut Ayoth ille, qui utraque manu utebatur pro dextra, ut patet in libro Iudicum , quatenus intencio exterioris cure semper fundetur in interiori pace et spiritus libertate. Hec enim oportet facere et illa non omittere. Nam secundum beatumBernhardummutuare se debet animus ad temporalia, non totum se dare, ut, quandocumque placet, repetat spiritualia et dimittat temporalia, ut dicat huic: Uade, et uadit. Et alio: Ueni, et uenit. Et alteri: Fac hoc, et facit, nec mente adhereat temporalibus curis, sed facile reuertatur in idipsum. Hec ille. Sic enim prospere et salubriter reguntur temporalia, quando sunt spiritualibus admixta et ab eis minime separata. Uerumtamen non nego difficultatem inesse tante rei, ut quis exterioribus occupatus interiorum sollicitudinem non minuet ac pacem internam aut spiritus liber tatem inperturbatam semper conseruet. Nam pluribus impedimentis exterioribus animus fatigatus quasi semper in agone consistere debere duobusque intendere contrariis est perdifficile, sed et contra duos aduersarios pugnare durum est ualde. Attamen si cui nondum sic apice perfeccionis ascenso talium cura conmittitur, numquid propter hoc obediencie uotum transgredi oportet, cum Regulesancti Benedicti et beati Augustini de hys satis prouiderint. Dicit namque sanctus Benedictusde ar tificibus monasterii et de cellerario et de orto et de pistrino et de coquina, quarum officinarum fratres curam gerere debent. Numquid ergo sanctus Be nedictus uoluit, ut pro contemplacionis dulcedine uel animi libertate et quiete fratres obedire non deberent in talibus regendis? Absit hoc, cum utiqueobediencie bonum proponendum sit omnino cuilibet alteri bono. Nam melior est obediencia quam uictime teste Samu ele. Talis autem frater nondum sic perfectus confidat de misericordia dei et intencione fraterne caritatis et communis utilitatis, stet et stare debet in uigilanti custodia morum suorum circumspiciens se undique et semper ad interiora reddeat recursum habens ad fontem, unde exiuit, neque totum se effun dat super curam hanc quasi perpetue eam possessurus, sed amaricato corde eam ferat, attamen pacienter non querens in hoc delicias, sed magis penam sibi reputet de die in diem sperans se ab hoc uinculo absolui, salua tamen obediencia seniorum, prout ille Gerardussancti Bernhardi germanus fecit, qui teste eodem beato Bernhardo sepius se peciit absolui a cura iniuncta, sed implicitum eum tenuit timor diuinus, uoluntas fratrum et studium obediendi, insuper abbatis pariter et fratris germana dilectio. Licet, inquit, quantum in me fuit, semper optaui nil aliud nisi quietem et deo uacare. Malui tamen patri et fratribus humiliter obedire. Non sic hodie: Heu, a multis cernimus fieri, qui pene omnibus spiritualibus reiectis ad temporalia se transferunt dies et noctes in colloquiis uanis et risu, cachinnacionibus, detraccionibus, gule illecebris, somnolenciis et ceteris uanitati bus. Consumentes mores secularium assumunt, inmites, furiosi, presumptuosi, superbi, rixosi, minaces, iracundi, inuidi, auari, imperiosa sectantes, quasi priuilegiati super hys essent et sicut capitanei seculares se ge rentes, nullum in se religiosum uestigium ostendentes preter habitus delectacionem, quem ex pudore reicere non audent, nauseam habentes, cum tractatus de spiritualibus habentur, qui, cum in conuentu fuissent, satis pacifice exterius uixerunt, sed officium exterius prodit, quales mixti fratribus interius fuerunt. An helasse enim eos ad curam exteriorum, cum adhuc in conuentu fuissent, comprobantur, qui iam adepti, quod quesierunt, totaliter se ad exteriora fundunt, am biciosi, delicati, fastidiosi ad queque spiritualia. Neque enim tam cito a spiritualibus elongarentur, si quieti spiritu alia amassent. Non enim ignis spiritualium tam cito extinctus fuisset, si spiritualia uere dilexissent. Hinc est, quod reintrusi ad conuentum cum inpaciencia et in tollerancia onera conuentus ferunt et exterius contradicere non ualentes interius corde amaro intumescunt, uerbo silentes, sed mente murmurantes, desiderantes reicere iugum discipline uarios modos et uias excogitantes, cum pocius gaudere deberent, quod ex teriorem curam euasissent, sed inde moriuntur, unde uiuere deberent, sicut serpentes ex suaui odore florentis uinee moriuntur, unde uiuere debuissent. Tales igitur fratres cum periculo temporalibus administracionibus exponuntur, sed pocius sub cura pastoris conseruari deberent. Sunt enim sicut frenetici, quos ligari oportet, ne sua libertate abutantur. Tu ergo , quicumque es sub obediencia constitutus, non prima facie perterritus illico refugias uiam salutis propter quedam tibi iniuncta causa fraterne caritatis opera, quia omnia tibi cedunt in bonum, si eo modo aministraueris, quo teneris, eciam si fortasse non sic te recolligere ad interiora aut speculacionibus intendere aut oracioni et interne quieti uacare ualeas, quin eciam intercidit aliquando leuis sermo aut excessus in cibo , in potu, in risu aut quibusdam aliis uanitatibus aut forte sic sobrie pieque te non poteris undecumque conseruare in officiis aut temporalium administracionibus, non te terreat aut frangat res huiusmodi, dummodo principalia sint salua. Recompensantur enim hec per obedienciam puram, per caritatem fraternam, que operit multitudinem peccatorum, et tibi spiritualia fratrum pro temporalium administracione compen santur. Unde in hoc dicit beatus Bernhardus: Me lior est iniquitas uiri quam mulier benefaciens.Caritas enim hec, propter quam fratribus famularis, nunquam te excidere permittit. Unde Fulgencius: Qui in caritate ambulat, nec errare poterit nec timere. Hec sunt de mente beati Bernhardi in Sermone quodam super cantica. Amplius ad idem persuadendum, qualiter non sit contra spiritus libertatem aut perfectam de qua sermo paupertatem, quin pocius pro ea, quod in cenobiis degentes se ipsos maioribus resignant et in sub ieccione ac obediencia uiuunt aliorum, siquidem homo spiritu pauper et liber tam sui quam proximi ob intuitum actum seu opus uirtutis et deuocionis interioris pro tempore deserere potest et debet meritorie et iuste, propter se ipsum quidem, quia grauatum in natura se sentit et debilem nec ut sic mentaliter ad deum actuare se potest, et tunc ad opus caritatis extrinsecum conuertere se debet. In super quando uirtutem extrinsecus nondum obtinuit, tunc exercitare se debet circa eandem quousque ipsam essencialiter possideat. Debet eciam nichilominus quandoque pro bono aliorum exemplo in operibus caritatis et uirtutibus se ad extra exercitare. Attamen omnia, que agit, debent ex puro et uero amore procedere sicque sui animi libertas non minuitur, sed pocius augetur. Propter uero proximum uirtutis opus proprium et deuocionis interne debet relinquere et se proximo caritatiue impendere, quando uidelicet uidet proximum necessitatem habere et neminem adesse, qui eidem obsequatur aut subueniat. Proindedebet in opus uirtutis exire aliquando propter conformare se Christo et eius imitandum exempla, qui in operibus caritatis exterioribus se erga discipulos et egenos crebro exercitauit. Debet eciam ideo quandoque se exercitare in exteriori opere propter mercedem uite eterne Christo dicente: Uenite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos.Preterea sunt opera pietatis, que dominus exigit ab homine quocunque pro loco et tempore, et sic patet, quod homo de quo sermo ad opera et exercicia exteriora sua interna interim relinquens se meritorie conuertere debet et potest. Quod quidem eum in sua spiritus libertate non impedit nec eam priuat, sed amplius promouet, iuuat et conseruat. Non enim homo est ideo liber, quia uacat ab opere uirtutum, sed oportet, quod in cunctis uirtutibus ad se pertinentibus sit preuie bene exercitatus. Tunc primum est liber effectus et sine culpa sibi ipsi et ocio sancto uacare et uiuere in spiritu licite potest, quia tunc primo uite contemplatiue inicium habet. Rursum homo spiritu perfectus et liber, quamuis in alta contem placione ac interne deuocionis dulcedine iam sedulo actuatus graciam quoque huiusmodi ubertim sibi affluere crebrius experitur, nichilominus ad externa caritatis et uirtutum opera cum diuinitus inspiratur dare se debet spontanee neque diuino impulsui aliquatenus contraire. Ubi aduertere oportet hominem eiusmodi, ne eum spiritus erroneus abducat, ut inter diuini et ma ligni et proprii spiritus impulsionem diligenter et clare secernere sciat. Quippe spiritus maligni impulsio ad opus bonum extrinsecum tunc fore deprehenditur, quando homo ex suo intimo exire impellitur hominibus honoratis potentibus et seculi diui tibus absque uirtutis neccesitate ad conuiuandum et cum eis solaciandum, manducandum et potandum se tradere persuadetur, ubi tunc tempus inaniter perditur et homo a bono sui cordis statu prorsus deicitur uel pro magna parte destituitur. Et hoc a spiritu ma ligno et similiter a propria hominis natura corporali esse minime dubitatur, nam eciam natura carnis suam in hys uoluptatem consequitur . Non enim, ut ait apostolus,regnum dei est esca et potus, sed pax, gau dium et iusticia in deo. Item conuincitur eciam esse a spiritu maligno, quando homo istud impendit diui tibus, quod debitum est fieri pauperibus, in quo opus uirtutis negligitur et nulla merces acquiritur, sed pocius anime detrimentum multiplex incurritur. Hinc dominus in ewangelio non amicos, non diuites, sed egenos et pauperes iubet ad conuiuium uocari. Item est eciam a spiritu maligno et a propria carnis natura, quando homo sibi ipsi internus existit et deus in ipso per graciam operatur et homo sibi ipsi credulus se tunc estimat inualidum ac debilem nec diuinam in se posse ferre operacionem conuertitque se cicius quam debet ad opus uirtutis extrinsecum non nece ssarium et sic sensibus adextra defluit, quasi te dium habeat diucius intra se commorari. Item suo modo est maligni spiritus impulsio, quando homo nimium et ultra quam decet ac preter aut contra recte racionis dic tamen exterioribus se grauat exerciciis corporalibus ut puta ieiuniis, uigiliis et aliis castigacionibus uirtuosis, sed nimis rigorosis mensuram et modum tran sgrediens, ex quibus quandoque uires corporis ante tempus deficiunt, sensus ebetantur et totus homo intus et extra ruinosus efficitur atque a se ipso tandem ple narie destitutus in idipsum, ut est solitus, non potest aliquatenus redire; cogitur quoque uelit nolit intermittere, que spiritus sunt, et a bonis recedere diuinis atque ut sic carnalibus et uanis adherere consuescet.Porro quod opus uirtutis extrinsecum sit ab impul sione nature, sic poterit deprehendi. Quando enim homo in opere uirtuoso in se ipsum reflectitur ac se ipsum in tendit, palam est, quod natura operatur, que se ipsam diligit et querit in cunctis. Item quando in suis car nalibus amicis homo opera exercet caritatis, quod eciam publicani faciunt et peccatores, opus hoc esse nature probatur. Item quando diuites et potentes sibi mutuo caritatis et uirtutis opera impendunt, ex natura prouenit. Nam quodlibet simile a natura suo simili applaudet et ideo, quando pauper homo cum diuitibus se occupat eis delectabiliter communicando, signum est, quod aliquid similitudinem gerat cum eis nec talis omnia transitoria contemnit, sed plusquam expedit eis inheret . Rursum ultimo, qualiter agnosci debeat, quod opus extrinsecum fiat ex instinctu et impulsu diuino, est aduertendum, quod homo in huiusmodi opere suo considerare debet necessitatem hominis, cui opus caritatis impendere querit, et sic cum suo opere debet bonis et malis, amicis et inimicis equaliter subuenire pensata equaliter cuiusque necessitate. Debet eciam in sua consideracione discrecionem personarum habere, quia plus tenetur ceteris paribus homini bono quam malo. Homo enim bonus omnia refert et refundit in deum et deus semper et in omnibus glori ficatur per eum, unde ei digne et merito plusquam homini malo erit subueniendum. Debet proinde homo in suo exteriori opere pensare ordinem temporis necnon or dinem sui ipsius. Ordinem dico temporis, quia mane debet intus aput semetipsum remanere et non in exterioribus occupari, nisi in magna necessitate racio est nota, quia homo mane adhuc sobrius ad spiritualia et sui mentalem exercitacionem magis est aptus, sed post sumtum cibum usque ad uesperam ad opera externa se conuertat sicque ordinem temporum obseruans aliis in nocte, aliis in die exerciciis intendat. Seruare eciam debet ordinem in se ipso: Nam quando se bene dispositum reperit ad deum et diuina rimanda, tunc dimittat opera externa et det intra se locum gracie et operacioni diuine, nisi euidens neccessitas ad aliud conpellat.In cunctis autem, que homo talis exterius operatur et agit, solius dei honorem et proximi utilitatem diligat et intendat et nullam natura delectacionem nec comodum proprium qualecunque. Ulterius occasione eorum, que de spiritus libertate sunt dicta, inuestigare conuenit, que libertas ordinata queue inordinata existat. Sane libertas ordinata et secundum deum ex uera humilitate consurgit et suo modo in humilitate, paciencia aliisque uirtutibus finit et potissime in deo , qui est huius libertatis obiectum et finis. Nam quanto magis homo pauper spiritu et liber in deo ab hominibus aut demonibus infestatur, impetitur et tribulatur, tanto humilior, paci encior et benignior efficitur, ac deo se totum intimius unit, cui omnia committens gratanter et gaudenter fert uniuersa. Libertas uero inordinata oritur ex superbia et similiter in mentis tumore, superbia, ira aliisque uiciis terminatur. Nam quando homini talismodi aduersa eueniunt aut a quouis quantumlibet molestatur, mox ira inflammatus ad uindictam concitatur cadit que in superbiam, odium, detracciones ac multas prauas machinaciones contra eum, a quo est uere uel apparenter offensus, nec se potest continere, quin per huiusmodi iam dicta erumpat uoce uel actu. Insuper quia putat se contra offensorem moueri zelo iusticie, hinc tanta sepiusfruitur libertate, ut actum iusticie nequaquam uelit intermittere neque ad tempus suspendere, sed ipsum cum impetu prosequitur deo gratum se autumansobsequium prestare. Est autem iusticia illa falsa et erronea, quia consurgit et oritur ex uera superbia. Nempe iusticia uera habet compassionem, est quoque dulcis, benigna et serena. Falsa autem indignacione et amaritudine est plena. Igitur libertas inordinata in suis effectibus agnoscitur, ut puta in iurgiis, clamoribus, uindicta et rixis. Econtrario autem or dinata libertas in silencio, paciencia, humilitate ac malorum uirtuosa sufferencia demonstratur.Rursum libertas inordinata duplex esse reperitur, una corporalis, altera spiritualis. Corporalis prouenit ex diuiciis et abundancia rerum temporalium, ex amicis carnalibus et potestatibus. Nam qui rerum opulencia affluit, qui honoribus magnis est preditus, qui in alto statu constitutus, qui amicorum potentum turba stipatus, hic ceteris uult esse nobilior, melior et liberior. Estque libertas hec corporalis inordinata, quia non ex deo, sed ex superbia originem trahit et rarius inuenitur, qui eiusmodi est, quin hac pestifera fungatur libertate. Oportet enim eum iam dictis carere, qui cupit ueram ordinatam libertatem obtinere, que solum in uera humilitate suum probatur fundamentum habere. Est namque uera libertas abieccio omnium uiciorum et adepcio omnium uirtutum. Nemo autem uirtutes uere possidet nisi uiciis prius omnibus derelictis. Res uero temporales, amici carnales ac temporales honores et potesta tes uiciorum et peccatorum, prout constat, occasio sunt. Idcirco ea deserere oportet et prorsus liberum esse ab hys eum, qui nititur uirtutes ueraciter obtinere ueraque frui libertate spiritus exoptat.2a libertas inordinata spiritualis est, quia ex spiritu procedit. Hanc homines habent, qui spirituales esse uidentur, et modis tribus exoritur: Primo, cum homo peccator ad deum se conuertit seque in operibus penitencialibus necnon in uirtutibus ad extra exercet statum suum interiorem minime considerans. Talis sibi ipsi ignotus remanet, quia uera sui ipsius cognicio oritur ab intra. Unde qui solum in exterioribus sistunt nec se ipsos interius discuciunt, in hys operatur ignorancia et cecitas. Hinc est, quod in sui propriam complacenciam ueniunt propter multa et grauia exercicia, que exterius faciunt putantes in cunctis se bene et iuste agere. Sicque in eis oritur quedam pessima libertas, ut ab aliis doceri aut regi dedignentur, se quoque ceteris meliores estimant, quos temere reprehendunt, iudicant et contemnunt, et cum talibus pro eorum emen dandis erroribus difficilimum est agere nec bene possibile quicquam circa eos proficere, quia sibi ipsis nimis sunt creduli suisque pertinaciter innituntur sentenciis, ut uix uel numquam ad ueram humilitatem pertin gant, que nascitur et fundatur in corde, non in ex teriori accione. Est quoque humilitas talis iuxta dicta superius fundamentum uere libertatis, quam isti attingere nequeunt, qui solum in exterioribus persistunt. Uerum huiusmodi exteriora, si ordinate et discrete fiant, uti lia sunt homini et bona quam plurimum, sic tamen, ut sua non negligat interiora. Nec etenim uita exterior sine in teriori nec interior sine exteriori poterit in homine esse perfecta, sed pariter ad uite perfeccionem requiruntur. 2o libertas inordinata, que est spiritualis, nascitur ex eo, quando uidelicet homo in exterioribus bonis actibus se multum exercitauit et postea se conuertit intra se, ibi uacans et quiescens. Tunc mox oritur lumen naturale, quo mediante ueritatis naturalem incipit habere discrecionem. Que quidem discrecio generat in eo magnam delectacionem, ex qua delecta cione ulterius impellitur et promouetur ad maiorem ueritatis cognicionem necnon proprie racionis pleniorem illuminacionem. Que tamen adhuc naturalis est et, quando sic in suo naturali lumine sistit atque cum multa discrecione plurima apprehendit ac discernit estimans se taliter iam omnium sufficientem discrecionem attigisse, tunc recidit cum quadam conplacencia super se ipsum ac uana extollencia animo effertur totusque effrenis efficitur neminem sibi similem credens fitque tam liber apud se ipsum, ut nemini se subdere possit nec aliorum acquiescere consiliis neque doctrinis, nam solus uiuere ueritati, quam intelligit, putat. Sic demum in superbiam extollitur alios contemnens et iudicans, se ipso ac sua discrecione et iudicio contentus. In qua quidem discrecione et ueritatis agnicione, quam ut sic naturaliter apprehendit, in tantumdelectatur, ut de uirtutibus ac bonis exerciciis amplius nil curet. Ex quo iterum libertas pe ssima consurgit, que eciam ecclesie statuta quandoqueparui pendere facit. Insuper, quia huiusmodi suo lumine naturali singula discernere, rimari ac discutere nititur, ad hoc ipsum tandem perducitur, quod fidei misteria sua cognicione per similitudines et ymagines apprehen dere conetur. Quod quia attingere non potest atque ut sic stans in ignorancia fidei, quam querit intell ectu apprehendere neque eidem se uolens plena rie et humiliter subicere, uenit mox spiritus malignus, similitudinem seu ymaginem falsam sibi proponit, intellectum quoque erroneum pro uero obicit. Hinc miser miserabiliter cadere incipit. Qui quidem casus, quia spiritualis, casui luciferi similis fit, ut uix homo inde resurgere possit nec ei poterit subueniri ab aliquo, nisi a solo misericorde deo. Ecce libertas ista quam damnosa et nimis pericu losa, que et a spiritu maligno esse minime dubitatur.3o libertas hec spiritualis inordinata generatur ex uisionibus et spiritualibus sentimentis, sicuti quando homo in deuocionis mentalis exercicio spiritu supra se rapitur, in quo raptu aliqua ei oculta et incognita reserantur. Inde in eo quandoque libertas quedam exoritur non tamen laudabilis nec ordinata, quia neque in uera humilitate fundata, siquidem in se ipso uisiones huiusmodi et sentimenta rectificat credens eisdem et inherens nimis. Hinc spiritus malignus illudere uolens iterum ymaginem falsam cum intellectu erroris homini proponit, magnopere satagens, quomodo eundem a salutis statu et rectitudinis fallaciter abducere possit, quippe iuxta Pauli sentenciam an gelus sathane apud tales plerumque in angelum se lucis transfigurare consueuit et ideo Iohannes docuit non omni spiritui credendum, sed esse probandos spiritus, si ex deo sint. Grauiter namque multipliciter homines decipiuntur, qui probare spiritus negligunt, sibique nimium confidentes in errores grauiores prolabuntur ac insuper libertatem hanc pessimam consecuti prorsus inemendabiles efficiuntur.

De paupertate spiritus, quod sit actus purus eiusque operatione similiter purissima, que in homine spiritu paupere reperitur tripharia et semper pura. Capitulum 4tum.

Deus est actus purus, ymmo purissimus, similiter paupertas est actio pura et quoniam res quelibet operatur et agit secundum propriam formam, paupertas uero est forma simplex et pura, hinc puram et simplicem habet operacionem. Quid autem dicendum est purum? Id est purum, quod est solum et ab aliis discretum. Paupertas est sola ab omni alteritate discreta penitus et segregata et ideo paupertas est pura. Quod autem est purum, pure operatur. Sed quid est operari? Operari est ex nichilo facere aliquid aut ex aliquo aliud aut aliquid melius facere, quam prius ex titit, aut aliquid corrumpere et annichilare, quod fuit, et secundum omnes modos iam dictos uera spiritus paupertas operatur. Primo facit ex nichilo aliquid. Homo enim, qui omnia preter deum dereliquit, eciam se ipsum, deo quoque soli totaliter inheret, huic oportet, ut deus se ipsum et omnia retribuat et libere donet, id quoque, quod prius non habuit, iam suum proprium erit. Exempli causa: Omnia aliorum hominum bona opera et omnia, que Christus et sancti omnes operati et electi sunt aut in euum operabuntur, hec omnia simul hominis huiusmodi propria existunt, ac si ea per seoperatus fuisset, quia ex quo se ipsum et omnia deserit et ab omnibus mentaliter recedit solique deo in tendit, ad quem se toto corde et integro amore conuertit, in hoc ipso communicat deo et eorum omnium, que dei et diuina sunt, participem se facit et, quidquid non potest opere, hoc amore perficit et bona uoluntate. Hinc ea, que alii operantur aut fa ciunt in caritate, sibi propria fiunt. Caritas enim seu amor uerus teste Gregorio uirtutes alienas proprias facit et sic homo pauper spiritu ex eo quod non est, facit quod est, id est ex nichilo aliquit. Preterea hominis talismodi opera sunt tam lata et ampla, quod in uno eorum solo omnia operatur atque sibi ipsi manens internus et ab omnibus abstractus omnia exteriora simul et in teriora opera sua bona operatur non accidentaliter seu per modum accidentis, sed in essencia pura et quanto essencia est prestancior et nobilior accidente, tanto hominis huiusmodi uirtutes et opera prestanciores et nobiliores existunt aliorum hominum uirtutibus et operibus, qui solum accidentaliter operantur. 2o paupertas facit aliquid ex altero. Hominem etenim tempore circumdatum et creaturis uallatum oportet cum eisdem operari neque hoc ipsum euadere potest. Cum autem ab istis se penitus auertit ac tempus et creaturas supergrediens nec eisdem amplius in herens in eternitatem se erigit illucque se tota mente conuertit, ille talis ex creatura et ex tempore facit eternitatem. Hoc autem operatur paupertas. Igitur eius operacio pura. 3o paupertas facit ex bono opere, ut idipsum melius et perfectius sit quam prius fuit. Nam homo pauper ambulat in uia dei et suum ambulare est semper ad aliquid melius et perfectius tendere, quia in uia dei non proficere deficere est, et sic homo talis in uia dei continue progreditur et in ueritatis cognicione semper proficit, quam diu uiuit. Hinc paupertas est actus purus seu operacio pura, quia rem semper et continue efficit meliorem. Ex hys patet, quod pau pertas id, quod prius extitit, facit, quod melius sit. 4to paupertas aliquid, quod fuit, annichi lat et corrumpit, et aliud facit, quod non fuit. Homo namque ex originali peccato a primis parentibus ad se diriuato hoc in se habet, quod sua natura prauis inclinacionibus et uiciosis passionibus ac peruersis affeccionibus est plena. Has autem passiones oportet hominem mortificare et cum uirtutibus superare atque loco cuiuslibet uiciose inclinacionis et peruerse affeccionis uicio expulso uirtutem contrariam inserere sicque uicia singula uir tutibus singulis procul expellere et effugare. Nam qui uult omnes uirtutes habere, oportet eum primitus omnia uicia funditus extirpare. Quod quidem nisi uirtutibus mediantibus efficere nemo potest, quippe contraria contrariis curantur. Sic uicia uirtutibus uicuntur et per easdem anime passiones sanantur. Paupertas uero ista efficit, quia actus purus seu operacio pura existit. Ipsa enim uicia et passiones semper inpugnat, mortificat et uincit ac insuper uirtutes sibi iure uendicat, mercatur et acquirit nec habet in homine tali uicium locum nec passio dominatur eidem, sed uirtus possidet eum totum et in omnibus, que operatur aut agit, dei solummodo honorem intendit. Hinc Paulus de huiusmodi dixit: Omnia munda sunt mundis , quod ueri ssime et propriissime de spiritu paupere iuxta pretacta recipi potest. Sed queris ibi, quomodo in paupertate possit esse aliqua operacio, cum ipsa paupertas sit pura essencia seu esse purum. Hoc autem, quod sic est purum, est penitus inmobile, prout constat operari habet esse in moueri seu motu . Quomodo igitur paupertas poterit stare cum operacione? Respondeo, quod pau pertas, ut superius est dictum, est quedam diuine similitudinis participacio seu dei similitudo. Deus autem in se ipso inmobilis manens omnia mouet. Sic eciam paupertas in se inmobilis existens et tranquilla cum deo mouet omnia. Est enim unita deo et unum cum eo. Quod autem est unum, in actu est, et quia paupertas et deus sunt unum, ideo paupertas cum deo omnia operatur et nichilominus permanet pura, simplex et inmobilis cum eodem. Item homo conpositus est ex tempore et eternitate, et quando cum potencia suprema, que est in anima, supra tempus in eternitatem sustollitur, tunc secundum eandem potenciam inmobilis efficitur. Quando igitur homo secundum partem suam nobiliorem, hoc est uires superiores, in eternitate est eleuatus, tunc est inmobilis effectus. Mouet tamen nichilominus ipse secundum tempus uires suas inferiores. Et quoniam paupertas spiritus est recipienda secundum uires superiores, que ut sic inmobiles existunt, ergo eciam hec ipsa paupertas inmobilis est et tamen cum uiribus anime superioribus operatur et agit mobiliter in inferiores. Hec autem mobilitas operis in uiribus inferioribus, non in superioribus existit. Exemplum: Angelus mouet celum et omnia mobilia cum eo, ipse tamen inmobilis permanet in se. Ita suomodo est in presenti senciendum. Et sic patet, quod paupertas spiritus est actus purus seu operacio pura, attamen inmobilis perseuerat. Ubi de paupertate operis est ulterius aduertendum, quod in homine sunt opera triplicia seu triplex operacio, unum nature, aliud gracie, tercium est opus diuinum. Primum homo ipse debet purificare, 2mpurificatur per se, 3m purissimum est. Operacio nature est tripharia in homine. Una est carnalis, 2a sensualis, 3a spiritualis. Prima naturalis operacio, que est pure carnalis, consistit in comedendo, bibendo, dormiendo et hanc homo purificare debet hoc modo. Primo uidelicet, ne occasione eiusmodi impediatur aut retrahatur a deo et diuinis, neque eiciatur a statu uirtutis, quod quidem sic poterit fieri. Debet enim homo in eisdem seruare mensuram et medium, ne nimis hys multum nec nimis parum utatur. Debet enim eis uti ad neccessitatem corporis ac semper ad medium tendere, in quo uirtus consistit, iuxta quod medium operacio ista purificatur et in deum optime ordinatur. Nec purum esse poterit opus ipsum nec ordinatum, nisi hoc medio fulciatur, et quoniam homo pauper spiritu omnia sua opera in deum ordinat et huic medio uirtuose uiuendo maxime appropinquat, hinc opera nature sue sunt pura et munda. Item 2o, ut ista nature operacio sit pura, requiritur, quod homo ex pre dictis suam neccessitatem sumat ex ueritate et ex spiritu sancto, ex ueritate quidem, ut tunc sumat et tantum, quando et quantum expedit iuxta recte racionis dictamen et prout statui conuenit et persone. Nec sit plus quam debet pro eisdem sollicitus nec superfluus unquam scienter inueniatur. Ex spiritu sancto suam sumere debet neccessitatem, hoc est non debet, ut huiusmodi sibi dentur aut ministrentur propter amiciciam aut obsequia aut carnalem amorem aut propter aliquid simile, sed spiritus sanctus solus debet esse motor donorum huiusmodi, que homini pro necessitate et sustenta cione nature ministrantur, et sic iterum ista operacio pura manet et munda. 3o ad operacionem seu opus huiusmodi et eius puritatem requiritur, ut omne id, quod homo comedit aut bibit, in spiritu sancto consumat, quod quidem sic fit: Cor enim hominis huiusmodi in amore spiritus sancti debet continue et feruenter ardere et sic uirtus, quam homo ex cibo et potu recipit, spiritum sanctum sibi attra hit atque in igne amoris diuini cibus ipse consumitur et plene spiritualis efficitur, insuper ut sic ex uirtute cibi corporalis consurgit in homine et acquiritur quedam uirtus spiritualis, que omnes uires corporales longe transcendit. Et hy sunt uere spirituales homines, quorum comedere et bibere deo plus placent et magis sunt grata quam aliorum crebra ieiunia, et qui tales cibat aut potat, deum reuera cibat et potat. Nam quidquid comedunt aut bibunt, deus in ipsis consumit. Exemplum in sole: Qui, dum feruet in calore, omnia in terris humida sibi attrahit terramque exiccat, sic est in proposito senciendum. Cum enim sol diuinus purum cor penetrat ibique suum cum splendore diffundit ardorem, trahit ad se omnia, que in corde sunt, po tenter exiccat humida, adurit arida et consumit uniuersa in tantum, quod homo talismodi ui ribus consumtis corporalibus cunctisque extin ctis concupiscentiis carnalibus totus langwidus efficitur igne diuini amoris totaliter exustus.Quicumque autem hominem talem cibando confortauerit, deum singulariter confortauit, cibauit et pauit. Sunt enim hec opera dei, qui, dum operari cessabit, omnia pariter cessabunt, que in tempore sunt. Ecce hominis spiritu pauperis opus nature et corporale, quale et quam purum oporteat esse, ne ipse degeneret aut deuiet a uera et perfecta paupertate. 2aoperacio nature est sensualis, sicut uidere, audire, gustare, tangere, odorare. Quos quidem sensus sic debet regulare, regere et ordinare, ut mundus semper ac purus ualeat permanere. Debet enim sensus istos semper sub freno et ligamine disscrecionis continere et ipsis solam puram necessitatem indulgere. Nam quanto sensus iam dicti, plusquam expedit, in exteriora se diffundunt, tanto hominem interiorem dispergunt, distrahunt et confundunt, eumque a sua puritate magis auertunt. Non enim homo potestin sua puritate intima diu subsistere, qui uult exterius multa uidere uel audire. Debet eciam homo suos sensus idcirco refrenando cohercere, quia uires singule et potencie sibi inuicem coherent, et cum una est in actu et operatur, alia interim in sua operacione impeditur aut retardatur. Igitur, cum a foris homo uidet exteriora uel audit, uisus interior et auditus a suis actibus impediti uel suspensi interim operari et sua exercere officia prohibentur. Debet itaque homo ad solam neccessitatem sensibus uti exterioribus et nullatenus ultra, si spiritus purus manere exoptat. Debet insuper sensus eosdem ad dei semper honorem et laudem regulare et numquam ad carnis uoluptatem inaniter relaxare. Oportet enim de eisdem sensibus et eorum regimine in die extremi iudicii altissimo deo di strictam reddere racionem.3a nature operacio est spiritualis, ut puta cognoscere, amare et memorari, quibus eciam homo uti debet non superflue, sed ad puram necessitatem, siquidem homo, cum sit animal racionale,habet a natura, ut agnoscat, in quo a ceteris brutis animalibus differt. Hanc autem naturalem cognicionem debet abstrahere ab aliis omnibus, que sunt multipharia, et in unitatem ac simplicitatem reducere atque conuertere ad deum et diuina. Nam si se ista naturali cognicione conuerteret ad res, que deus non sunt nec diuina, eidem incognitus remaneret et sic damnabiliter erraret. Nempe si lucifer suam naturalem cognicionem ad deum pocius quam super se ipsum conuertisset, non tam mise rabiliter et irrecuperabiliter corruisset, quia deus ut sic eiusdem naturalem cognicionem in quandam cognicionem diuinam conmutasset necnon eundem in bono perpetuo confirmasset nec deinceps ullatenus cadere potuisset. Cum autem sua naturali cognicione reflexit se super se, ex sua natura nequaquam potuit stare. Ita fit hodie, cum homo sua naturali intelligencia et cognicione reflectitur et conuertit se super se et insuper ad alia, que deus non sunt, tunc ex propria natura stare non potest, uelit nolitut cadat necesse est. Si autem suam naturalem cogni cionem et intelligenciam conuertit ad lumen fidei et ad res diuinas eisque incipit uiuere, tunc deus naturalem hominis cognicionem in diuinam transfor mat eumque ut sic in bono confirmat, ne ulteriuscadere queat. Nam qui deum uere et perfecte cog noscit, in peccatum mortale cadere non potest et ita est factum cum angelis beatis, quibus in eodem instanti, quo se sua cognicione ad deum conuer terunt sese deserendo, deus suam essenciam eisdem mox prebuit feliciter uidendam. Unde a se ipsis alienati in deum totaliter sunt rapti, a quo eciam eternaliter confirmati sunt. Ita de homine suomodo habet fieri, qui, dum sua naturali cognicione supra se ad deum se totaliter conuertit, statim con firmatur a deo in bono.Fit quoque, ut cognicio hominis talis non amplius naturalis, sed diuina existat. Nam quidquid cognoscit, hoc ex lumine diuino pocius quam naturali cognoscit. Exemplum in sole: Qui dum mane oritur, omnia lumina in suum lumen transformat, ut tunc nullum sit amplius lumen, nisi lumen solis tantum, qui super omnia lumina lucet et ideo mox, dum sol oritur, cetera lumina cecantur et ipse solus suo lumine lucet et illuminat uniuersa. Similiter est senciendum de anima pura, in qua dum oritur sol diuinus, transformat omnia lumina anime in se, ut iam nullum sit amplius lumen in anima, nisi tantum lumen diuinum, et quia deus est lumen super omnia lumina, ubicunque lucet, neccesse est, ut cetera cuncta lumina siue sint nature, siue gracie penitus extinguantur, non tamen ita, quod lumen naturale totaliter annichiletur, ut non sit, sed pocius in lumen diuinum transformatur, ut quemadmodum, quando sol oritur, lune lumen in solis splendorem transmutatur, ita et hic. Non enim est deus destructor nature, sed magis eam ordinat et perficit, ait in sententia doctissimus Augustinus.Consequenter pro iam dictis aduertendum, quod hominis cognicio naturalis est non solum iuxta pretacta relinquenda uel ab neganda, sed eciam plerumque admittenda et plane exercitanda. Tunc autem deseritur, quando cognicio ipsa discurrit per singula discernens inter ea et cum homo ueritatem rei cum uera discrecione apprehendit, tunc debet discursionem deserere et se in uno unire , in quo uno debet uirtuoseperseuerare ibique simplici intuitu contemplari. Ubi tunc omnis abdicatur et abscedit naturalis cognicio, que fieri habet in figuris, ymaginibus et formis specierum, cum quibus homo deum cognoscere non potest, sed oportet spiritum hominis esse abstractum et nudatum omnibus ymaginibus et speciebus et a cunctis cognicionibus absolutum, si deum ag noscere uelit. Hanc enim abstraccionem nudam et absolucionem ab omnibus querit ipsa naturalis cognicio nec aliquando quiescit, nec plene sa ciatur in ueritate pure naturali, quousque ad hanc pertingat nuditatem, in qua deum agnoscendo contemplatur sine medio ymagi num aut figurarum quarumcunque, quo, dum peruenerit, cadit mox omnis naturalis speculacio et ociatur et quiescit in silencio summo et puro. Hoc loco spiritus in suam originem redit, unde aliquando exiuit. Modo igitur iam tacto abdicanda est ipsa naturalis cognicio. Quod quidem homini neccesse est fieri, qui ueram spiritus paupertatem cupit ob tinere. Nam in huius paupertatis nuditate cognicio hominis clarificatur diuina claritate, ut nichil amplius remaneat, quin homo, quantum ad se pertinet, totum clare agnoscat, et sic homo omnem cognoscit ueritatem, quin cognoscit, quid sibi utile aut bonum quidue nociuum aut malum. Nec aliqua potest decipi falsitate, qui ab omni est procul falsitate semotus nec falsum lumen in eo locum inuenit, cui uerum lumen serenius illuxit. Porro naturalis cognicio est eciam quandoque admittenda necnon diligenter exercitanda, quod tunc fieri debet, quando homo est positus in ambiguo nec dum ueritatem plane discernere ualet. Tunc enim discrecionem querere oportet intra se uel adextra. Nam ueritati uiuere non potest nisi ea prius agnita. Igitur quanto homini deficit cognicio, tanto ei deficit et uita, que ex pura oritur cognicione. Et cum homo discrecione indiget et eam non querit, bestialis est. Nam homo scire naturaliter appetit et ideo est homo, quia ueritatem intelligit ac intellectualiter uiuit et quid quid ei deficit, raciocinando querit, ut inter bonum et malum, uerum et falsum discernere possit. Et sic naturalis cognicio non est penitus abdi canda, qua, si homo bene usus fuerit, prouehitur ea mediante ad cognicionem, que est gracie, et per hanc ulterius promouetur et abilitatur ad cognicionem diuinam, que est glorie. Et isto modo ad plenam et ueram perfeccionem peruenitur. Sequitur

De triplici hominis cognicione earumque differencia et uaria operacione. Item de graciarum diuersitate, et per que quis graciam gratumfacientem mereatur, necnon de eisudem nobilissimo ortu et actu. Capitulum 5tum

Occasione iam dictorum est hic non inpertinens uidere, que sit differencia seu discrecio habenda inter cognicionem et operacionem, que est naturalis, et inter cognicionem seu operacionem, que est gracie, atque inter eam, que est diuinalis. De primis duobus est hic specialius prosequendum. Igitur naturalis cognicio querit discrecionem in rebus creatis, spiritualibus et corporalibus. Nam homo naturaliter omnia creata desi derat scire et quidquid in eis diuersitatis ac discrecionis inuenit, hoc habet a sciencia naturali. Que quidem sciencia magnam sibi affert delectacionem, ex qua consequenter incitatur et mouetur continue ad sciendum amplio ra. Et si sic homo in se reflexus in sua naturali sciencia permanserit nec ulterius se ordinat aut dirigit supra se ad scienciam diuinalem, tunc scire suum conuertit in se atque in eo se ipsum proprietarie possidet neque ut sic in sui ipsius abdicacionem unquam perueniet, sed natura in se ipsa delectabiliter quiescens sua ut sic nude querit oblectamenta. Hinc euidenter potest elici, quod homo ut sic pure naturaliter uiuens et cuius noticia seu cognicio a nuda natura dependet, est semper singularis et presumptuosus suum sentire proprium et scire nimium appreciatur, amat et sequitur atque proposse tuetur. Uult ceteris semper hono rabilior haberi atque pre cunctis aliis audiri et uideri. Uult, ut suis dictis semper credatur et ceteris iustior et prudencior habeatur, alioquin uehementer ac cicius irascituret turbatur mente que consternatus nimis affligitur, et hoc modo naturalis noticia est plurimum nociua. Si autem quis ea bene utitur, magnum ei commodum affert, quia talis non in se ipso delectans neque quiescens cicius perue niet ad sui et omnium plenariam abnegacionem. Eleuatur quoque facilius ad diuine ueritatis cognicionem quam alter, qui in naturalibus est stolidus et rudis, qui magno ac diligenti conatu eo usque di fficulter pertingit, quo homo preditus racione et naturalibus bene dotatus ac racionabiliter utens eisdem, sine labore in se ipso quiete perfruitur. Quippe natura bene et decenter ordinata, si bene se exerceat, ad deum et diuina abilitat, promouet, dirigit atque sustollit. Male autem si se ipsam exerceat et in se ipsa per sistat, grauius et periculosius cadit quam natura rudis et grossa. Exemplum in lucifero: Ex isto colligitur, quod perfecta spiritus paupertas, que hominis perfectam operatur et efficit sui ipsius et omnium abnegacionem, racionalem naturam a ruina et lapsu in suo esse optimo conseruat. Cognicio graciosa, que per graciam habetur, qua scilicet homini datur discrecio et noticia scripturarum diuinarum, ut earundem in tellectum in ueritate apprehendat ac insuper omne, quod audit, uidit seu legit, prout est modo meliori et optimo intelligat, huiusmodi noticia et intellectus ex gracia prouenit. Nam ex pure naturalibus id nequit attingi. Est enim scriptura diuina a spiritu diuino et ideo, qui eius uerum intellectum habere nititur, oportet, ut gracia spiritus diuini non mediocriterafflatus et dotatus sit. Ex isto claret, quod, et si plurimi diuinas scripturas superficietenus intelli gant altaque et subtilia de ea disputare et predicare sciant, quia tamen gracia diuina sunt uacui et longe a uite sanctitate semoti, non uere nec fundate eandem intelligunt, quia digni non sunt. Oportet namque uolentem sacram scripturam fundamen taliter et uere intelligere esse in gracia et caritate. Et quoniam scriptura diuina ut sic intelligitur in quodam lumine gracioso seu gracie et nequaquam in lumine naturali, paupertas uero spiritus est plena gracia, et ideo ipsa sacra scriptura ab homine uere spiritualiter paupere uere intelligitur. Unde et dominus in Ewangelio : Pauperes, inquit, ewangelizantur. Quod quidem claruit factum in apostolis sanctis, qui in huius uirtute uniuersa tole rabant et omnia superabant necnon singula uere intelligebant. Preterea gracia est quidam effluxus a deo et fluit solummodo in animam, que est nuda et pauper omnium, que deus non sunt, et cum scriptura sacra solum gracia mediante possit ueraciter intelligi, homo autem spiritu pauper diuine gracie solus ut sic capax existat, ideo solus, qui talis est, scripture sacre intellectum ueraciter apprehendit. Uerumtamen non eam intelligit secundum omnem modum, quo intelligi bilis est, sed intelligit eam secundum suam essenciam. Intelligit enim nudam ueritatem, propter quam omnis scriptura existit. Homo insuper talis omnis ueritatis essenciam apprehendit et ideo non est neccesse, ut intelligat omnes figuras in sacra scriptura contentas Christo dicente ad discipulos spiritu pau peres: Uobis datum est nosse misterium regni dei, ceteris autem in parabolis, hoc est in similitudinibus et figuris. Nimirum qui ueritatem nude intelli git, non indiget per similitudines aut figuras doceri, et quia homo pauper spiritu nudatus est et priuatus omnibus, que ueritati dissimilia sunt, ideo ueritatem ipsam nude et plane intelligere potest et hoc satis est sibi. Porro cognicio gracie inter uirtutes et uicia potest uere discernere. Nam phylosophi gentiles de uirtutibus multa scripserunt, sed ad uerum fundamentum numquam peruenerunt. Scripserunt enim de uirtutibus, in quantum sunt naturales, et quia uirtutes naturaliter sunt magis delectabiles quam uicia, ideo suas delectaciones solummodo in uirtutibus quesierunt, sed numquam ad id peruenerunt, ubi uirtutes consistunt in plena omnis naturalis delectacionis abnegacione. Nam hoc ipsum sine gracia fieri non potest. Qui enim se ipsum in uirtutibus querit aut intendit, uirtutes in ueritate non noscit, quia solum secundum naturam cognoscit, non per graciam diuinam. Homo uero pauper spiritu stat in plena et perfecta abnegacione omnis naturalis delectacionis. Ideo recte et uere uirtutem in suo fundamento intelligit et agnoscit.Est denique cognicio gracie seu per graciam operacio, qua homo suos proprios defectus et peccata cognoscit. Unde Gregorius magnam dicit esse perfeccionem proprie imperfeccionis ueram cognicionem. Peccatum etenim hominem excecat, ut ipsum seagnoscere non ualeat. Cum autem detestari peccatum incipit ac sibi ipsi per peccatum displicet, oritur in eo lumen gracie ostendens ei defectus et uicia plurima, a quibus mox se gracia adiutusauertit et ad uirtutes, que placent, conuertit. Hec autem cognicio ex gracia prouenit et quia homo pauper spiritu simul perfecte detestatur et horret omnia uicia et peccata et ideo in se habet lumen gracie, quod ei indicat uniuersa que in se sunt reprehensibiliaparua et magna, ut nichiliam eum suorum defectuum intus aut extra possit latere, et sic omnis perfeccio spiritualis uite in perfecta spiritus paupertate consistere probatur, quia in ipsa omnis ueritas plane intelligitur ac omne bonum et omne malum in ea sine errore clare cognoscitur. Nemo insuper in ea falli aut decipi potest. Nam decepcio fieri habet in temptacionibus necnon in possessione propriaquorumcumque spiritualium aut corporalium, que sunt uere et apparenter bona. In uera atque perfecta sui et omnium abdicacione necnon in essenciali ueritate nemo decipi potest aut illudi. Et quoniam homo pauper spiritu omnibus perfecte abrenunciatis se deo totaliter resignauit, hinc ueritatem amat et acceptat non secundum appa renciam, sed secundum essenciam, et ideo in se ipso aut in aliis falli ac decipi nullatenus potest. Amplius ex cognicione, que est per graciam, homo cognoscit peccata necnon differencias et species eorum. Cognoscit enim, quantum malum peccatum sit et quanta inferat nocumenta et spiritualia dampna, que nemo ad plenum edicere potest. Priuat enim hominem simpliciter omnibus bonis nedum spiritualibus, sed et naturalibus. Nam per peccatum homo naturaliter destituitur et extra suum nobile esse, quod habet secundum naturam, ponitur in quandam horren dam ignobilitatem omnibus creaturis eciam de monibus execrabilem. Peccare enim non humanum, sed dyabolicum est, et a dyabolo originem sumpsit, qui id consequenter sua uersucia in genus humanum transfudit, et sic peccatum facit ex homine dyabolum. Unde qui scienter in peccatis mortalibus uiuunt, non homines, sed demones, quinymmo demo nibus, qui peccata naturaliter odiunt, deteriores existunt. Si enim demones ad statum salutis redire possent, nequaquam in inferno rema nerent. Isti autem homines mali redire possunt, sed non faciunt. Ideo demonibus peyores sunt, qui eo ipso, quo eis peccatum contra suam naturam pla cuit, ex angelis demones effecti sunt. Habet quidem homo ad peccandum inclinacionem et hoc ex fomite originaliter a peccato Ade. In eo autem, quod peccat, agit ex libera et mala uo luntate, quia peccare non est secundum naturam, sed contra eam, que se ipsam ut sic miserabiliter destituit ac propriam ingenuitatem totaliter perdit. Est enim natura creata seu facta ad bonum et nullatenus ad malum, et ideo detestatur et odit generaliter omne malum. Hinc deus in tantum dilexit humanam naturam, ut propter eam homo fieret et amaram ac cru delem mortem subiret, qua interueniente super angelos eam exaltaret.Porro de cogni cione gracie et eius operacione necnon ipsius supra naturam excellencia et dignitate stilum non piget nunc lacius extendere, cum eos, qui uolunt per feccionem spiritus attingere, hoc ipsum uideatur perutile nosse. Est autem gracia res, que nobilis, preciosa et sublimis, et tunc primo in animam uenit, quando natura quie scit et iam suam naturalem operacionem finiuit. Hoc fit, quando natura se ipsam deserens se supra se erigit ac in tantum se extendit, ut amplius non possit. Tunc enim gracia intrat et nature subuenit eamque ad sue originem creacionis subuehit et perducit. Natura est gracie fundamentum et subiectum et gracia est supra naturam, dona suntsupra graciam, beatitudo super dona. Interim quod natura suum proprium agit, gracia non subuenit. Nature graciam in bene et meritorie operando oportet esse unitam. Nam gracia inter naturam et deum medium tenet. Unde dicit nature: Parce mihi et parcam tibi, acquiesce mihi et acquiescam tibi. Quod natura graciam impetret et mereatur, hoc habet a racione et uoluntate seu libero arbitrio per optimum usum eorundem. Gracia et caritas unum sunt, in hoc tamen differunt: Nam caritas deum super omnia diligit solum propter se. Deus autem hominem propter graciam diligit super omnem creaturam et acceptat omnia eius opera. Gracia secundum Rabanumest anime principium merendi premium eternum, est finis fruendi deo et omnium operum diuinorum.Hugo: Graciam secuntur dona, donis succedunt merita, post merita eterne fruicionis secuntur maxima premia. Hec autem omnia ex gracia profluunt. Nemo ex puris naturalibus ad lumen diuine gracie sustollitur, nisi adiuueritomnis largitor gracie , qui sine me, ait, nichil potestis facere.Graciarum alia est generalis omnibus creaturis communis, quamlibet in suo esse conseruans atque in operacione sustentans. Alia est specialis, per quam homo abilitatur ad uirtuosa opera et ad exercicia deuota, ad qualia deserendo uicia sese conuertit libera uoluntate. Alia est gracia gratuita, quam deus cuique libere tribuit, sicuti sunt bona pure naturalia, quibus mali plerumque magis quam boni dotantur. Alia est gracia singularis et propria, cuius caput est Christus et electi singuli sunt membra. Hec gracia est uita eterna, hec mouet liberum hominis arbitrium ad bene ac meritorie operandum, hec facit animam sponsam Christi, hec peccatorem reconciliat, hec penam eternam in transitoriam commutat, hec omnia opera meritoria efficit, hec animam facit filiam dei patris et templum spiritus sancti, hec animam purificat, illuminat et perficit, hec mentem ad deum eleuat ac deo unit, in quo solo anima delectabiliter quiescit. Hec gracia ymaginem dei nobis naturaliter impressam et deformatam reformat, omnia deordinata in nobis reordinat, uicia cuncta expellit, omnem anime maculam abolet et ipsam animam in suum primordialem gradum restituit. Hec gracia est ornatus anime et amictus candidus, est lumen radiosum et splendidum, quo anima cuncta discernit et in quo anime spiritualia et diuina fiunt manifesta. Hanc graciam secundum Bernhardumhomo meretur et obtinet per horrorem et detestacionem malorum preteritorum, per contemptum presencium, per ardentissimum amorem et desiderium bonorum futurorum, per cor dis sanctimoniam, per sacras de deo meditaciones, per sancta et deuota suspiria ad deum, per dulcem delectacionem in deo. Hec gracia secundum Ambrosiumim petratur per mentis et corporis plurimas infir mitates et penas sine fatigacione, per conti nuam pacienciam sine murmuracione, per tolleran ciam non onerosam necnon uictoriam uirtuosam omnium aduersitatum, per fortem applicacionem mentis ad deum, per assiduam ac strenuam exercitacionem operum bonorum, per fugam diligentem actuum ui ciosorum ac denique per affectum deuocione plenum ad eukaristie sacramentum. Hec gracia habet nobilissimum et dignissimum ortum, quem cor hominis nullius poterit excogitare nec ulla creatura digne estimare. Nam originatur et fluit ex deo et cuicumque se communicauerit, hic uiuit in deo et deus in eo. Qui autem ea expers fuerit, iam uiuens mortuus est. Gracia hec oritur in corde patris, deinde fluit in filium et in amborum unione fluit ex filii sapiencia in bonitatem spiritus sancti, cum quo et per quem fluit communiter in animam sanctam, cui sine medio una cum spiritu sancto, ymmo tota trinitate inprimitur et animam ipsam format secundum deum et ordinat in cunctis. Est quoque gracia hec facies quedam diuina sine medio anime impressa, quam deus solus operatur in ea. Ubi nec angelus prestare potest obsequium nec ulla creatura, ibi tunc anima preter solum deum contemnit omnia et deus eam secum ducens super omnem creature sustollit dignitatem in quendam statuens reciprocum diuini luminis splendorem, in quo diuinitus in anima operando eam sibi ipsi per graciam efficit similem. Ad hanc autem diuinam in se operacionem animam se ipsam colligendo in unum aptare et abilitare debet pro posse. Nempe sicut anima ipsa proprie lumine uite operatur in corpore sine adminiculo alterius creature, sicut omnes potencie et uires eiusdem anime replentur a pura influencia gracie diuine. Gracia etenim se habet quodammodo ad deum sicuti splendor ad solem. Est quoque unum cum eo. Hinc animam supra se ipsam efferendo perducit in diuinam essenciam quodammodo deificans eam, ubi anima ut sic super omnia eleuata in suprema sui libertate posita deum in sua natura uidetur attingere, qui tamen inattingibilis est et animam superexcellit in infinitum. Uerumtamen tangit et apprehendit, in quantum creature possibile est. Igitur gracia ortum habet, cui nemo approximare ualet. Oritur namque, ubi omnia sunt unum et idem, hoc est in deo. Cuncta que ex deo prodeunt, inter se diuersa existunt, sed in deo omnia unum et idem sunt ipse met deus. Hec gracia autem sic fluit ex deo, ut tamen maneat in deo. Nam ubi gracia, ibi deus. Sed et gracia fluit in animam, ubi similiter omnia sunt unum et idem, hoc est in intimo scilicet in substancia anime, ubi solum potencie, in quantum tales, differunt inter se. Que tamen in essencia anime sunt unum et idem, nec ibi potencie uocantur, quia ut sic nil penitus operantur. Ibi autem est gracia et nil preter deum potest anime in tantum appropinquare. Deus non posset facere aliquid, quod mediaret, ubi deus ipse et anima et gracia uni untur. Gracia assimilatur essencie in hoc: Nam sicut essencia non operatur, sic gracia sine operacione in essencia manet, sed potencie, que prodeunt, opera gracie operantur. Ubi natura ponit potencias, ibi dicuntur potencie et differunt inter se et habent opera, cum quibus gracia egreditur, et gracia eleuat et monet ad operandum fidem, spem et caritatem. Item gracia animam ue locem facit ac promptam ad quelibet opera diuina. Fluit namque ex diuino fonte et est quedam similitudo dei et saporem diuinum in se continet et animam deo similem efficit. Quando amor, gracia et hic sapor diuinus intrant uoluntatem et intellectum, tunc ibi causantur fides, caritas et spes, que idcirco uirtutes theologice uocantur, quia opera diuina in anima operantur. Uel sic: Tres in anima uires reperiuntur seu potencie principales, ut puta racionalis, irascibilis et concupiscibilis. Quando igitur anima per influxum gracierecipit cognicionem diuine ueritatis in ipsa ui simplici, in qua deus cognoscitur, ibi dicitur anima lumen. Et quia deus eciam est lumen, ergo quando diuinum lumen se anime infundit, tunc anima cum deo sicut lumen cum lumine fit unum lumen. Et hoc dicitur lumen fidei , et quo anima se ipsa et cum suis potenciis pertingere non potest, illuc eam fides sustollit. 2a est uis irascibilis. Huius operacio est sursum tendere et quemadmodum oculo est proprium uidere. Anime proprium est in hac ui continue se supra se extollere et non circum aut circa subsistere. Nam si ad latus aut post se respexerit, cicius cadit, nec potest anima in hac ui aliquando quiescere a sua in altum extensione. Hic deus ab anima comprehenditur modo possibili sibi et hoc uirtute spei, qua anima tam audax et animosa efficitur, ut estimet in deo prorsus nil esse, quin sibi totum ad comprehendendum possibile sit. Hec autem uirtus secundum sanctam ecclesiam eciam in uoluntate subsistit. 3a potencia est concupi scibilis seu uoluntas, cuius facies ad deum est semper conuersa diuineque uoluntati unita et haurit ex deo et bibit uirtutem theologicam 3am et supre mam, que est caritas, qua mediante deus infunditur ac unitur anime et econuerso per eam unitur anima deo.Itaque gracia operacione sua mutat anime potencias in quasdam diuinas experiencias, ut puta intelligenciam in diuinam sapienciam, uoluntatem in sapidum et extaticum amorem, memoriam in quendam diuine suauitatis dulcorem, ut fiat iam in anima pax omnem sensum exuperans et quies perfecta. Denique gracia operacione sua perficit hominem et ponit in libertate hac uera, qua scilicet omnes dicimur et efficimur filii dei. In hac namque ueram perfeccionem assequimur, cum eciam omnium creaturarum perfeccio et nobilitas maxima in sola libertate consistat. Gracia non oritur in anima, ubi potencie differunt, sed ubi simul collecte unum cum essencia anime existunt, et ibi est gracia decor et uestitus anime, ex qua potencie cum uirtutibus theoloycis et super natura libus prodeunt et nulla potencia est gracie sin gularis potencia, quia gracia non est in una potencia singulariter, sed simul uestit et ornat animam totam. Nam ubi deus per graciam se unit anime, non uni potencie, sed toti se anime unit, ac eciam econuerso anima tota simul deo per graciam unitur. Hec gracia est sigillum sancte trinitatis, ubi deus est sigillator et anima uelut cera et prima ymago, que ibi resultat aut oritur, ubi deus animam tangit. Est gracia, que, dum uenerit ad summum crescendo, iam non est gracia, sed lumen quoddam diuinum. Hec gracia est quedam pura similitudo particeps diuine nature, in quantum natura est, sed relique perfecciones anime sunt similitudines diuine nature, non sicut natura est, sed sicut est sapiencia, bonitas, iusticia etc. Gracia est essencialiter in natura anime, sed alie perfecciones sunt in potenciis anime, quia gracia dat esse supernaturale, quod attinet nature. Sed alie perfecciones dant opera supernaturalia, quod pertinet ad potencias. Gracia secundum naturam et genus suum nobilior est quam natura anime uel alia quecunque natura. Attamen secundum modum essendi gracia non est perfeccius in anima quam sit natura anime. Nam anima in se ipsa est perfectior quam gracia in ea, quia anima est substancia, gracia est accidens, et graciam secuntur uirtutes, que sunt anime perfecciones. Huius itaque et alterius cuiusque gracie fundamentum secundum humanitatem est dominus Ihesus. Uidimus, inquit, eum quasi unigenitum a patre, plenum gracia et ueritate,siquidem per ipsum omnis gracia nobis donatur. Unde Bernhardus: Gracia Christi operatur in nobis augmentum sapiencie et sciencie diuine, profectum uirtutum, deuocionis feruorem continuum, eterne fruicionis gustum, preliba cionem celestium gaudiorum necnon suauitatem premii cum plena iocunditate.Augustinus: Nil est iocundius quam uiuere in gracia, quia sanat infirmos, incitat pigros, dormientes excitat, despera tos facit audaces. Ex dictis claret cognicio per graciam que est et gracie operacio quantum cognicionem nature exuperet atque transcendat.

De quatuor spiritibus hominem intrinsecus alloquentibus ac de discrecione eorundem . Capitulum sextum.

Rursum per cognicionem seu noticiam, que est ex gracia, eiusque operacionem homo discrecionem spi rituum consequitur, ut sane inter eorundem uarios et subtiles atque contrarios impulsus discernere possit. Que quidem discrecio inter cetera carismatum dona precipuum reputatur, estque perutilis et ualde necessaria homini in uia dei spiritualiter gradienti nec potest a quoquam obtineri, nisi caritate ac dei gracia singulari fuerit excellenter dotatus. Sunt autem quatuor spiritus, qui hominem aspirant et intrinsecus allocuntur et oportet multiplici pollere lumine ac multiformi gracia preditum esse eum, qui inter hos bene ac recte discernere cupit.

Ad idem de allocucione spiritus maligni

Primus est spiritus malignus, qui hominem alloquitur, eique inspirat uel peccatum suggerendo uel uirtutem persuadendo uel ad per feccionem alliciendo. Primo peccatum homini suggerit, cum eum ad carnis uoluptates inclinatum cernit. Tunc enim proponit eidem peccatum cum magna delectacione, ut uideatur homini, quod in ipso actu peccati sit cum maximo gaudio uoluptas maxima et quia caro ipsa inclinatur ad uo luptates suas et spiritus se carni inclinat condescendens uoluptatibus eiusdem sic tandem fit lapsus grauis et peccatum perficitur siue intus, siue extra. Si uero spiritus se a carne cum suis uoluptatibus plane auertit nec eidem ullatenus condescendit, quinymmo renititur et caro nichilominus in sua inclinacione uoluptu osa perdurat non habens consensum plenarium spiritus aut racionis, tunc manet culpa uenialis. Si autem spiritu auertente se a carnis uoluptate carnem sibi attrahit, ita quod caro ipsa spiritum sequendo in se ipsa uoluptuari aut delectari renuit ac insuper peccare omnimodis contemnit, tunc spiritus malignus hominem impugnare incipit in fide. Quem etsi homo diuino fretus auxilio uiriliter uicerit, tunc mox in lucis se an gelum transfigurat et homini uirtutum persuadet exercicia aggredi, ut puta in orando, ui gilando, ieiunando ac cetera uirtuosa opera strenue exercendo et hoc supra uires ac ultra posse nature, quam sic destituere ac destruere in tendit et per indiscrecionem in uoraginem perdicionis deicere. Quod eciam indubie fit, si consensum aut condescensum ab homine habuerit. Si autem homo debite renititur seque ab eiusmodi fallaci per suasione eam contemnens totaliter auertit, assumit quoque cum discrecione uirtutum opera atque in eisdem se decenter exercit, tunc ulterius spiritus malignus eum ascendere ad perfeccionem allicit. Cuius dum homo inspiracionem admittit, uicia deserit, de uirtute in uirtutem eundo continue proficit sicque pro pulsis, uiciis et uirtutibus adeptis homo purgatus et purus efficitur. In qua tandem puritate lumen suboritur, in quo consequenter lumine multe ei ueritates panduntur, quibus tunc se spiritus malignus inmiscet. Nam homo, cum plurimas ueritates apprehendit et intelligit, tandem aliquando ad alicuius ueritatis sensum obscurum pertinget, quem plane intelligere non potest. Et hic mox adest spiritus illusor, qui homini falsam ymaginem presentat et obicit, que aut est fidei contraria aut contra caritatem militat aut uite Christi et doctrine aduersatur, sed et sanctorum exemplis et dictis inuenitur difformis. Quam quidem ymaginem homo si acceptat eique inheret, statim seducitur et grauius cadit. Estque casus iste tanto periculosior, quanto spiritualior. Si uero homo adiutus et illuminatus a deo huiusmodi casum declinat aut ab eo eripitur et ipsam falsitatem, postquam deprehenderit, mox abicit et contemnit seque ad id, quod est melius et uerius, totaliter conuertit ac deo soli et eius beneplacito intendere proposse satagit, tunc iterum spiritus presentem se offert ac hominem huiusmodi strangulare cupiens in mentis tumorem subtiliter erigit eique superbie uirus infundit facitque eum estimare, ut ceteris errantibus solus ueritatem agnoscat eique solus singulariter uiuat. Quod si homo huic per uerse machinacioni restiterit eamque abicien do refutauerit atque se ipsum inspiciens nichil boni se habere a se ipso aut posse agnoscit, quin et se totum deo plenarie subicit dans gloriam et honorem eidem, in hac humili recogni cione paupertatis proprie, qua se omni ueritate pauperem facit et reputat, ad uere fun damentum humilitatis pertinget, ubi tunc spiritus temptator deinceps propinquare non ualet nec audet, etsi quandoque ad probandum permittitur tentari. Numquam tamen poterit in tenta cione eici aut subuerti. Est enim castrum inex pugnabile humilitas uera in spiritus perfecta paupertate fundata. Que quidem impugnari potest, superari nullatenus potest. Porro spiritus iste dyabolicus et si de se hominem semper ad malum instigat, in hoc tamen specialiter cognoscitur, quod incitat hominem ad ea, que uite Christi et sanctorum sunt contraria, eciam si talia esse in apparencia minime uideantur. Potest eciam discerni in eo, quia id, ad quod instigat, hominem eleuat ad quandam animi magnitudinem et facit eum rigidum et presump tuosum in propria uoluntate. Tales namque cadunt in rixas et contenciones uerborum, per quas pax cordis turbatur, amor dissipatur. Eciam grauiterdedignantur tales, cum pro defectibus arguuntur nec equanimiter ferunt, si instruantur, unde in dissolubiliter in suis defectibus constringuntur. Et quia suo sensui proprio nimis innituntur, ideo diuino spiritui maxime aduersantur.Cognoscitur proinde in eo spiritus ille, quia illud, ad quod impellit et incitat, hominem a corde suo magis elongat et reddit eum magis inualidum in se ipso. Et sic facilius decipitur et in tentacione citius deicitur ac inpotencior ad resistendum efficitur atque ut sic diuina ei presencia subtrahitur. Cum enim secundum beatum Augustinumdeus sit uicinior anime quam anima sibi ipsi. Constat ex hoc, quod homo quanto cordi suo est uicinior, tanto est deo propinquior, et per consequens dei presenciam facilius et perspicacius cognoscit. Et ideo dyabolus ex affectata malicia hominem pro tanto a corde suo nititur elongare, ut per hoc subtrahat ei gustum et dulcedinem presencie diuine. Demum poterit spiritus malignus deprehendi ex fine, quem ipse specialiter intendit.Ad hoc enim principaliter hominem instigat aut suggerendo intrinsicus alloquitur, ut eum uirtutibus et donis gratuitis magis extenuet aut eciam totaliter priuet. Nam homo uolens proficere in uirtutibus et donis gratuitis, tria habet, in quibus ei spiritus dyabolicus aduersatur. Primum, quod homo per meritum gracie semper efficitur humilior. 2m, quod gracia mentem hominis ad diuinum amorem et desi derium eius magis eleuat et accendit, econuerso dyabolus hominem in se ipso eleuat et ab amore diuino auertit. 3m est, quod gracia mentem hominis interiori dulcedine deuocionis reficit, dyabolus econtra gustum interne deuocionis tollit et ad cor porales delectaciones allicit et inclinat. Nullus autem est tantis defectibus irretitus, quin cor suum quocienscumque percipit diuinam inspiracionem interius delectetur, ex quo colligitur, quod nullus est adeo malus, quin mentaliter gaudeat, quando diuinum beneplacitum adimplet. Nullus est eciam adeo bonus, si in aliquo actu sequitur dyabolicum spiritum quantumcunque habeat apparenciam boni, quin ex hoc merorem mentis incurrat. Etsi hoc homo non perpendit, ex eo prouenit, quod interiorem disposicionem cordis sui cum diligencia non aduertit. Summe ergo necessarium est homini cum diligencia cor suum aduertere, quia ex hoc potest attingere securitatem bone uite et bone consciencie.

Ad idem quomodo spiritus naturalis loquatur in homine

Secundus est spiritus naturalis, qui loquitur in homine et lucet in speciebus et ymaginibus, in quibus querit rerum creatarum discrecionem. Et cum est liber et solutus abomni accidenti de fectibili, tunc in nobilitate suprema essenciesuenature subsistit; quod si tunc super se ipsum reflexus suam ingenuitatem cum suimet complacencia delecta biliter contemplando nititur in se ipso quiescere, ne quaquam in eadem sue nature suprema nobilitate poterit diucius permanere, sed mox labitur in quan dam rusticitatem et uestitur miseranda mortalitate ac circumdatur multiplici defectuositate. Nam nulla creata natura ex se ipsa diu sine mutabilitate ac uariis accidentibus consistere potest. Si uero spiritus naturalis, cum ad sue summitatem nature peruenerit, se ipsum deserendo in deum se conuerterit diuinam dignitatem, excellenciam et nobilitatem contemplando, tunc sua naturalis nobilitas cum diuina uestiri meretur necnon eidem diuine nature sua natura ut sic alte nobilitata nobiliterque dignificata intime unitur ac insuper inmortalis et inuariabilisefficitur affluitque ei assidue gracia, ueritas et uita. Nempe spiritus Ade, dum in sue persisteret nature summitate, tunc omnia creata perfecte cognouit et superior omnibus fuit. In hanc autem cognicione maximam habuit delectacionem et sic hodie fieri contingit: Cum enim hominis spiritus a defectibilibus accidentibus plene absoluitur, tunc plurimas in telligit naturales ueritates. Hec autem ueritatum cognicio magnam in eo generat delectacionem. Que quidem delectacio et iocunditas cum sit a sola natura, et homo eam plerumque estimat et credit esse a gracia. Sic quoque donum seu actum nature pro dono et operacione gracie erronee assumit, ueneratur et colit. Igitur quemadmodum spiritui in deo super omnia eleuato diuinum incessanter affluit lumen necnon diuina ueritas et uita, ita pariformiter naturali spiritui in sua pure natura persistenti ueritas naturalis necnon supernaturalis affluere non cessat. Ubi pro discrecione ueritatum huiusmodi aduertere libeat,quod ueritas naturalis est, qua homo distinccionem habet et cognicionem multorum, que omnia ueritati simillima existunt, et quodlibet intelligit prout est. In tellectus enim, qui sine fantasmate preuio naturaliter intelligere non nouit, cuiuslibet horum ymaginem in se ipso format et concipit, quia res quelibet secundum suam ymaginem et similitudinem poterit agnosci. Ita et spiritus naturalis in homine rem quamlibet per ymagines intuetur. Si ymagines ipse sunt male, a spiritu malo minime dubitantur. Si sunt indifferentes , quia per se nec male nec bone, a bono spiritu esse creduntur . Tunc autem sunt male, si ad peccata aut peccatorum occasiones inducunt. Tunc uero nec male nec bone, quando ad eternam beatitudinem hominem non promouent, sed manu ducunt solum et occasionem prestant ad rerum creatarumcognicionem. De hac autem cognicione solummodo beatificari nequaquam poterimus, sed in hoc uere beati dicimur et sumus, quia deum, qui est uita beata, uere cogn oscimus. Itaque ymagines huiusmodi idcirco non sunt bone, quia homini uitam eternam nec conferunt nec me rentur, nec eciam sunt male, quia per eas minime peccatur. Sunt tamen tunc bone, quando sunt homini occasio ad uirtutes, quibus acquiritur beatitudo eterna. Patet igitur ex dictis, quod uita seu ueritas spiritus naturalis et eius locucio est per discretam cogni cionem plurimorum, que nec bona nec mala per se ueniunt, iudicanda. At uero diuina ueritas est eternorum pura per discrecionem apprehensio, qua scilicet homo in se ipso non per ymagines, sed per intimum iocundissimum sentimentum cum spirituali experimento cognoscit, quid deus et quid creatura, quid tempus, quid eternitas, quid purum, quid inpurum, quid peccatum, quid uirtus, quid diuersitas, quid simplicitas, quid utile, quid nociuum, quid bonum, quid malum. Sed quomodo possunt hec discerni? Respondeo: Homines ad hoc dispositi per diuinum intrin secus attactum hec omnia sine qualicumque naturali yma gine aut similitudine pure cognoscunt. Nam seclusis ymaginibus aut similitudinum speciebusqualibuscunque omnia ista se homini in interna spiritus experiencia clare manifestant. Homo enim, qui omnem creaturam exuit seque et omnia abnegauit et ad deum eidem soli inherendo totaliter se conuertit, talis absque ymaginibus et speciebus in se ipso dei dulcedinem et creaturarum amaritudinem uerius experitur et sentit, nec opus est ei, ut figuris ymaginibus aut specierum formis ali quatenus doceatur, quippe ymago diuina et simplicissima dei forma manifestat ei et nota facit uniuersa. Hec autem manifestacio et noticia est quedam eternitas et in perfecta simplicitate subsistit, ac ideo dicitur diuina, quia deo simillima. Et quemadmodum deus omnia in se ipso absque omni creata ymagine perfecte intelligit et cognoscit in sui ipsius unico et simplici intuitu, ita suomodo diuinus homo in interno quodam puro et simplici intuitu deum et omnia cognoscit. Nam qui deum cognoscit, cetera omnia cognoscit. Hoc autem cognoscere est nichil aliud quam hominem cognoscere dei operacionem cum fructibus suis in se. Nam secundum dei operacionem et fructus eiusdem, quam homo experitur in se, cetera omnia opera cum suis fructibus, que a deo non sunt, estimare poterit et iuste taxare. Est namque operacio diuina delectabilis et iocunda fructusque eius plurimum suauis. Operacio autem creature est sine delectacione, onerosa ualde eiusque fructus nimis amarus, siquidem homo, qui dei dulce dinem gustauit, hic solus, quam amara sint cetera, plenius nouit. Et sic patet diuersitas inter ueritatem naturalem ac diuinam. Patet insuper, quomodo spiritus naturalis secundum nudam naturam suam obiectiue operacionem recipit in specierum formis et ymaginibus rerum creatarum, et cum homo uere pauper spiritu omnium defectuum et acci dencium plene sit liber, ideo in sua naturali operacionenullum habet impedimentum. Nam omne id, quod hominis intellectum in cognoscendo retardat aut impedit, est accidens defectibile. Cum itaque ab huiusmodi absoluitur, tunc omnis ueritatis diuine aut naturalis puram intelli genciam et cognicionem apprehendit et ita secundum hunc modum ex uno quolibet id, quod est optimum, elicere nouit. Sed forsitan contra iam dicta obicis, quod uidelicet sint multi uere pauperes spiritu puri et perfecti, qui tamen ueritatem huiusmodi nequaquam intelligunt nec in se ipsis senciunt aut agnoscunt. Respondeo, quod in intimo essencie anime talium ueritas ipsa manet inclusa. Etsi non intelligunt eam nec agnoscunt in formis rerum et ymagini bus specierum, attamen intelligunt eam secundum essenciam similiter. Si eam non experiuntur aut senciunt in po tenciis, in essencia tamen eius experiencia et in ternum sentimentum ipsis minime deest.

Ad idem de spiritu angelico, qualiter loquatur in homine.

Tercius spiritus, qui loquitur in homine, est spiritus angelicus. Hic homini uirtutes in spirat et eum ad earum opera incitat, ut sic deum eidem uniendus cicius attingat. Excitat namque angelus hominem semper ad bonum desiderium et bonam uoluntatem, ac eciam mouet hominem ad ea semper, que deo sunt placita et que tam sibi quam aliis esse probantur utilia et salubria, quamuis aliquando aliter in principio appareant. Incitat in super et prouocat ad penitenciam incipientes, ad internam deuocionem proficientes et ad diuine dulcedinis degustacionem perfectos. Docet proinde ac illuminat hominem, ut uera a falsis ac bona a malis discernere possit. Ubi notandum, quod angelus supremus haurit et recipit ymaginem quandam in deo. Quam quidem idem ipse angelus cum aug mento ulterius mox offert angelo medio, qui consequenter angelo infimo presentat. Hic autem hanc apud se minime reseruans anime, que digna est, con festim tribuit et anima utens racione diligenter discernit, qualiter sibi secundum eandem ymaginem recte agendum sit. Hoc autem discernendo inuenit, qualiter uirtutes modo meliori operariatque in eisdem, quemadmodum res ipsa pro loco et tempore aut casus, necessitas causeque como ditas exposcunt, ordinate et discrete se debeat exercere. Huiusmodi autem discrecionem, qua ut sic homo utitur, angelus administrat, qui eciam ei nedum uirtutum, sed et uiciorum cognicionem sufficientem, prout expedit, confert.Insuper uicia suadet deserere et uirtutes incessanter exercere, et quia nemo uere uirtuosus dici meretur, nisi qui ab omnibus uiciis est penitus absolutus, hinc est, quod quanto se pluribus homo cognoscit uirtutibus pollere, tanto plenius et uerius uiciis se sciat indubie carere ac magis immunem a peccatis ex istere. Non enim possunt uicia nisi habitis uirtutibus deuitari. Unde qui uult omnia uicia et peccata cauere, oportet eum omnes uirtutes habere. Nam uera et perfecta omnium peccatorum deuitacio est omnium uirtutum saltem habitualis possessio. Homo igitur, qui nullam in se uirtutem agnoscit, non dubitet se plenum esse uiciis et peccatis. Sed contra hec obicis forsitan de puero, qui dum purus ac innocens a peccatis existat, non tamen omnes in se uirtutes habet. Respondeo, quod puer huiusmodi, sicut puritatem habet in intimo anime in gradu infimo, quemadmodum necessitas exigit pro salute, ita eciam uirtutes habet intra se in eodem gradu et sicut puritatem huiusmodi habet sine merito, ita similiter uirtutes, et sicut uirtus in eo est inperfecta, ita pariformiter puritas ipsa. Nam tam illa, quam ista, in eo annichilari possunt atque corrumpi. Ex dictis lucide claret, quod uera puritas est carentia omnium uiciorum et habicio omnium uirtutum et sic angelus bonus loquitur anime eique inspirat uirtu tes atque persuadet et monet assidue, ut uicia deserat uniuersa. Est quoque huiusmodi allocucio angeli et inspiracio in specierum ymaginibus. Que quidem ymagines sunt bone et utiles: Nam hominem diri gunt in uiam ueritatis et sine eis uix poterit homo unquam uirtutes ueraciter exercere. Sunt autem ymagines iste a gracia nec retardant hominem in suo optimo neque impediunt, sed eum promouent et dirigunt sicuti uidens cecum ducit ac dirigit, ne in foueam cadat. Uerum non quelibet ymagines assummende sunt aut sequende. Nam quedam auertunt et nociue sunt et hec omnes prorsus abiciende sunt. Que autem homines in diuinas ueritates producunt, reuerenter admittende sunt pariter et immitande. Ubi considerandum quod inter naturales et angelicas ymagines magna ac multiplex diuersitas reperitur, siquidem ymago naturalis ducit hominem ad suimet ostentacionem et ordinat eum atque recuruat super se ipsum. Sunt autem iste naturales ymagines apud omnes homines. Nam quilibet homo naturaliter amat se ipsum plus quam alterum estque naturali amore quilibet plus inclinatus et affectus ad se quam ad alium quemcunque. Quitquit autem homo a natura diligit, hoc propter seipsum diligit et propter nature delecta cionem. Nam si sue nature delectabile non foret, nequa quam diligeret. At uero angelica ymago auertit hominem a se ipso et a ceteris omnibus et sursum erigitin deum, in quem omnia ordinat. Et has ymagines habent pauci homines et nisi puri ac ueri spiritu pauperes. Sunt enim communiter homines per amorem plus ad se ipsos reflexi quam ad alios. Nam omnes communiter querunt, que sua sunt uidelicet comoda propria, et hoc tam in spiritualibus quam in corporalibus. Habet ueritatem homo autem spiritu pauper, quia stat in sui et omnium perfecta ab negacione, ideo purus et liber ab omni naturali yma gine. Hinc est, quod cuncte in eo ymagines non naturales, sed angelice sunt. Nichil enim ordinat in se ipsum, sed omnia in deum. Non sic homines naturaliter uiuentes et se ipsos in cunctis per amorem recuruum querentes, qui naturalibus ymaginibus semper pleni ex istunt. Uolunt enim temporalia cum eternis habere et deum simul cum creatura possidere. Non sic uerus pauper spiritu, qui hys omnibus renuncciat et tam temporalia quam eterna lia intus et extra totaliter abdicat. Ideo ymagines sue sunt non naturales, sed angelice, et quemadmodum angelus cum sua ymagine est semper in diuine uolun tatis beneplacitum directus et ordinatus, ita estsimiliter de homine huiusmodi senciendum. Et quamuis aliquando ymago naturalis angelice ymagini per omnia conformis reperiatur, ut eciam aliquando una pro altera ab homine recipiatur, ista tamen similitudinis conformitas est solum in specie, in qua secundum quendam modum aliqualiter participant. Uerumtamen in accione inueniuntur dissimiles ualde. Nam ymago naturalis conuertitur super naturam hominis, cui fauet et obsequitur, et hanc habemus a primo parente. Sed ymago angelica naturam respuit et sese in deum conuertit, et hanc consequimur a Christo, ante cuius aduentum omnes homines amore priuato ad se ipsos recurui diuiciis pollere cupiebant et nemo paupertatem amabat, quam Christus in suo aduentu docuit uerbo et exemplo, qui nostram recuperando naturam angelicam nobis ymaginem, hoc est ueram spiritus paupertatem, attulit, in qua ymago angelica consistit. Hinc est, quod naturalis ymaginis, quam ab Adam contraximus, nemo est expers nec ab ea ullus eximi poterit, nisi uerus pauper spiritu, qui totus est liber et solutus extra et intus a cunctis temporalibus et Christi ymaginem in uera paupertate perfecte imitatur. In tali etenim ymago angelica habetur ueraciter ac uiuaciter im pressa. Stat enim in sui et omnium perfecta abnega cione et ideo non Ade, sed angelis conformitate similis inuenitur. Nempe qui in eis, que accidunt adextra, quiescit necnon eisdem inheret, Ade similis est. Qui uero se ipsum adintra possidet cum sui ipsius spirituali complacentia et delectaci one, hic lucifero assimilatur: Nam ille carna liter, iste uero spiritualiter peccauit, et ideo casus istius grauior quam alterius extitit. Ita eciam est de hominum lapsu in peccata senciendum: Grauius enim et periculosius ceteris paribus peccat, qui se ipsum amore proprietario intrinsecus spiritualiter possidet, quam qui in hys, que extrinsecus accidunt, manet. Qui uero intus et extra liberi et absoluti ab omnibus existunt atque in perfecta paupertate spiritus uiuunt, isti Christo secundum ange licam ymaginem simillimi sunt.Ex dictis habetur differencia inter ymaginem angelicam et naturalem. Nam naturalis ymago inclinat et conuertit se ad delectacionem nature. Angelica uero ad uirtutes in clinat et calcatis uoluptatibus nature se conuertit et erigit in deum. At uero dya bolica ymago similitudinem habet et conformitatem non paruam cum istis utrisque. Cum enim homo yma ginem naturalem reflectit ad naturam atque cum eadem proprias querit ipsius nature delectaciones, tunc naturalis ymago in dyabolicam transmutatur. Si autem huiusmodi ymagini cedit et omnem nature delectacionem penitus abdicat, tunc ipsa naturalis ymago angelica efficitur, cui tandem se iterum dyabolus conformare nititur. Nam homini eiusmodi suadet omnis carnalis uoluptatis plenariam abdicacionem et hoc supra uires nature. Quod quidem ideo facit, ut homo cicius destruatur sensibus atque ut sic hominem dementat, quatenus tandem ad malum exitum perueniat et sic tam naturali quam angelice ymagini dyabolus se homini insidiando inmiscet similitudinem inducens utriusque. Et quia homo pauper spiritu omnem a se abdicauit plenarie carnis uoluptatem et cuncta ordinate peragit rectum in omnibus ordinem obseruans, idcirco nec naturalis yma go nec dyabolica locum in eo aliquem inueniunt. Possunt quidem eidem incidentaliter aduenire. Nullatenus tamen homo talis eisdem inheret, sed solum angelicas assum mit, quibus mediantibus per omnes uirtutes et actus earundem in deum prouehitur et pergit. Sed diceres: Homo pauper spiritu, de quo est sermo, super omnem creatu ram celestem et terrestrem in deum est eleuatus. Quomodo tunc talis admittere poterit aut retinere yma gines angelicas aut intendere eisdem, cum taleseciam sint creature? Respondeo, quod eiusmodi hominis eleuacio mentalis est recipienda secundum supremam spiritus porcionem, ubi impressa manet ymago diuina. Secundum hanc enim eleuatur homo super omnem creaturam necnon super omnem creaturarum ymaginariam speciem, sit qualiscunque. Secundum autem uires, quibus homo regiturin tempore, et usum earundem oportet hominem habere yma gines rerum aut specierum, quibus omnia ordinet iuxta discrecionem. Et tales esse dicuntur angelice, quibus omnia ordinate peragere ualebit. Attamen secundum supremam porcionem est et esse debet solutus ab ymaginibus uniuersis. Non sic secundum partem anime inferiorem, ubi oportet yma gines esse bonas siue mala. Et cum homo operatur per ymagines ac in eisdem exercitatur, hoc fieri debet in similitudine angelica et ad conformitatem eorundem, hoc est in uera et plena ac ordinata omnium abdi cacione, et sic opus seu exercicium efficitur perfectum atque secundum suum optimum germinat, fructificat et floretcumque opus ut sic perfecerit, ut iam operum omnium et exerciciorum uere sit liber, tunc eciam ab omni ymagine naturali et angelica liber et absolutus esse debebit, ut sic deus solus sine qualicunque rerum aut specierum ymagine in eo libere operari possit. Deus etenim non per ymaginem, sed in essencia nuda operatur.

Ad idem de allocucione spiritus diuini in homine

Quartus spiritus in homine loquens et eum aspi rans est spiritus increatus diuinus, cuius allo cucio seu inspiracio nil aliud esse uidetur quam diuine ueritatis nudum obiectum eiusque clara ostensio. In qua quidem ueritate homo extra se rapitur ac supra se super omnes uires et yma gines in nudam diuine claritatis essenciam eleuatur. Ibique spiritus racionalis suam dignitatem eximiam et nobilitatem maximam clarius ag noscit ac diuina claritate uestitur et insuper ab ipso eodem spiritu diuino mirabiliter illustratus et clarificatus cum eodem unus spiritus efficitur, quia, ut Paulus predicat, qui deo adheret, unus spiritus cum eo est . Adherere deo nil aliud est quam quod spiritus humanus se ipsum exit suique creacionem et creabilitatem deserit atque se totum cum obliuione sui et omnium in quandam puritatem transfert, proicit ac totaliter inmergit, ubi diuinam ymaginem sibi indelebiliter impressam inuenerit, que nec cor rumpi nec annichilari aliquatenus poterit. Quam quidem deus assumit sibique intime unit et sic spiritus humanus cum spiritu diuino secundum diuinam ymaginem unus spiritus fit. Est eciam tunc spiritus humanus unus cum deo spiritus, quando uidelicet omnia uult, que deus uult, modo et ordine eodem, quo ille. Deus autem omnia creauit ex amore, unde eciam habent ipsa creata, quod omnia sunt ualde bona. Ita spiritus humanus si omnia, que agit, ex amore agit, erunt similiter omnia bona et tanquam operacio diuina. Ideo namque diuinus spiritus loquitur in homine, ut homo uicissim in suo spiritu loquendo omnia per caritatem refundat in deum. Quod tunc fit, quando in cunctis agendis, cogitandis et dicendis dei pure honorem intendit et semper in pura quadam diuina experiencia persistit, ut, quandocunque deus intra se loqui uelit, ipse eum audire paratus sit et in tali prompto au dire omnia, que a deo recepit, ei in cunctis parendo simul omnia restituit. Nam istud hominis audire est sibi tam mire, iocundum et delectabile, ut reliqua omnia deserat et huic diuine locucioni solummodo intendat. Et in hoc ipso homo retribuit deo et restituit, que accipit uniuersa, et istomodo spiritus hominis uicissim loquitur omnia in deo, per quod eciam unus efficitur spiritus cum eo.Sane spiritus diuinus, dum hominem mentaliter alloquitur sua locucione, id in homine efficit, ut Christi et sanctorum dictis et gestis per omnia conformior sit. Docet enim peccata fugere et uirtutes exercere, quibus consequenter homo ad diuinam unionem disponitur et ei tandem aditus regni celestis aperitur. Denique spiritus ipse diuinus sua interna locucione, ut hominem sibi attrahat atque conformem faciat, eum ab exterioribus segregat et interius ad cordis simplicitatem inuitat, uirtutum opulencia ditat ac unum solum querere et amare instigat facitque hominem sibi soli intendere et intra se deum loquentem sedulo ac deuote audire. Qui igitur deum in se loquentem cupit audire, hunc oportet omne creatum mente transcendere seque in unum colligere et intra se ipsum se totum includere. Oportet denique sic intime collectum se in regionem superiorem erigere, ubi deus manifestat atque gustan dum prebet sue dulcedinem nature. Ibi neccessario cadit omne, quod est defectibile aut infirmum in homine. Ibi nescit anima nisi deum solum et se ipsam, in quantum ymago est dei. Ibi natura cedit eiusque lumen totaliter dilabitur et lumen gracie in diuinum lumen transmutatur, et recte quidem: Nam quando gracia usque ad summum perficitur, tunc amplius non est gracia, sed lumen, in quo deus inuisibiliter uidetur acpure licet incognoscibiliter cognoscitur.Ubi notandum, quod anima, ut ad istam dei inuisibilem uisionem possit expedicius pertingere, quadruplici lumine debet pollere.Primum est lumen essenciale seu naturale, 2m intellectuale, 3m spirituale, 4tum diuinale. Prima duo sunt homini naturaliter indita, postrema duo diuinitus infusa, non tamen omnibus nec equaliter eis, qui eciam capaces existunt. Lumen essenciale seu naturale est lumen cui libet rei influxum a deo. Nam omnis influen cia cause superiorum illuminacio quedam dici potest et influxum lumen quoddam est ei, cui influit. Et itainfluxus cuilibet rei a deo estquoddam lumen maxime, cum deus essencialiter se toto sit lux, ac per hoc eius influencia illuminacio et influxus lumen est, ubi ad literam lumen accipitur pro esse: Ad hoc facit, quod ante omnia distincta principaliter facta est lux, ut dicitur Genesis 1o. Quia igitur in huiusmodi influxu diuini luminis inter res creatas anima singularem obtinet prerogatiuam, utpote cum ipsa sit ymagine diuini luminis insignita iuxta illud Psalmi : Signatum est super nos lumen uultus tui, domine, hinc est, quod ex isto essenciali lumine anima redditur summe commendabilis. Ideo hanc singularitatem diuini luminis in anima ewangelista explicare uoluit, cum dixit: Erat lux uera, que illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Omnem inquit hominem, non omnem creaturam, quamquam et omnes creaturas illuminet suomodo, sed non sicut hominem. Ex isto lumine homo cognoscit omnia, que sunt, quod non a se ipsis existunt et quod aliquid esse oportet, quod a se ipso esse habeant et quod causa sit omnium ceterorum. In isto lumine homo non potest in tempore inmutabilis esse, sed supra tempus cum diuini luminis et gracie unione. Nam quando homo ducitur in suauitate spiritus sancti supra se, tunc suam propriam et ceterorum hominum naturas singulorum diligit in ea puritate, sicuti eam deus eternaliter dilexit, et sic natura supra tempus in lumine gracie uel glorie subleuatur. 2m lumen, ut dixi, est intellectuale. Quod quidem est duplex, unum naturale, quod motu proprio cognoscit ea, que subsunt naturali cognicioni, aliud supernaturale, quod sequitur motum nature intellectualis superioris, in quo sibi reuelantur ea, ad que uis luminis naturalis attingere non sufficit. De quo lumine est illud Psalmi : In lumine tuo uide bimus lumen. Et hoc lumen oriri uidetur ex fide. Nam ea, que fides dictat et concipit, anima lumine intellectuali naturali apprehendere nequit, exemplum de fide trium personarum in una essencia diuina, de sacramentis ecclesiasticis et de aliis multis, que lumen naturalis intelligencie nunquam attingere potest.3m est lumen spirituale, scilicet lumen gracie gratum facientis, quod lumen ideo spirituale dici potest, quia illustrat et eleuat spiritum mentis nostre ad conformitatem spiritus increati iuxta illud apostoli : Qui adheret deo, unus spiritus est cum eo.Et differt hoc lumen a lumine intellectuali predicto supernaturali, quia illud respicit graciam gratis datam et plerumque datur eciam malis, istud uero respicit graciam gratum facientem et non datur nisi bonis uel saltem efficit bonos. Item istud perficit po tencias anime ad cognoscendum diuina ultra potenciam naturalis racionis. Istud eleuat essenciam anime ad conformitatem diuine assimilacionis et per consequens ad agendum supernaturaliter ea, que ex puris naturalibus homo agere non posset uel secundum alios: Illud perficit intellectum ad cognicionem. Istud perficit affectum ad amorem et dileccionem. Unde de utroque isto lumine dicit DyonisiusDe Diuinis nominibus: Lumen diuini radii non solum est splen didum et intellectualibus uisionibus pulchrum et hoc, quod ad lumen intellectuale, sed et dulce est piis affectibus ad gustandum, quantum ad lumen spirituale. Utrumque igitur lumen tam intel lectuale quam spirituale supernaturale infunditur anime in auxilium ad cognoscendum finem suum, ad quod per se nequaquam sufficeret. Et tenet hoc lumen statum medium inter lumen intellec tuale et diuinum. In hoc lumine homo docetur, quomodo singula secundum spiritum debeat et possit recteordinare, sue quoque anime essenciam et nobili tatem profundius rimando addiscit plenius agnoscere, in quo eciam clarius uidebit, quomodo id, quod dei est infimum et minimum, sit omnibus creaturis altissimum et maximum. In hoc lumine Petrus fuit, quando in Christi clarificacione a se alienatus suimet inmemor extitit. Nam lumen spirituale in ipso a minimo ictu diuini luminisueluti fulguris choruscantis fuit in tantum repercussum et oppressum, ut sui ipsius penitus obliuiscetur. Sensit namque et apprehendit se ipsum tunc in ista diuini luminis claritate tamquam fluuium in deo eternaliter redundantem, quem in se ipso inintelligibiliter intellexit. Et ubi se cum Christo uidit unitum, ibi Christi ymaginem pro ymagine sua propria recepit. Nondum tamen attractus fuit perfecte in lumine diuino, sed in isto tantum spirituali lumine trahebatur cum quadam in se ipsum reuerbe racione ad suimet cognicionem. 4tumest lumen diuinum, in quo Maria tunc stetit, quando filium dei concepit. Quicumque illuc sine medio raptus fuerit, ille se ipsum et suum esse pro tunc haud secus quam diuinum esse intelligit et sentit. Istud lumen in supremam uim anime irradiat et illabitur atque in eo deus sine medio cognoscitur.In hoc lumine anima omnium rerum nobilitatem et digni tatem agnoscit in deo. Nam omnia, que ab eterno fluxerunt a deo et creata sunt aut in perpetuum crea buntur, habent esse perpetuum et uitam eternam in deo, non sicut hic in tempore, ubi habent esse corruptibile et deflectibile, et non proprium esse quemadmodum in deo. Deus habet suum proprium esse non a nichilo, sed a se ipso et a propria sua natura. Hec autem natura est prorsus immensa et infinita. Est igitur dei cognicio et noticia similiter infinita, sed omnis creature noticia seu cognicio est mensurata et finita. Ideo infinitam cognicionem et intellectum infinitum apprehendere nequit, sed nec Christus hoc potuit secundum humanitatem puram. Porro hoc lumen diuinum tria operatur in anima. Primo, quod uis anime superior huius lumine uirtutis ui ribus inferioribus influit, quibus se lumen huiusmodi uiuifice communicat et infundit, unde et dicitur uiuifica communicabilitas. 2m huius luminis opus est, quia omnibus dat speciem, formam et decoremet sine huius influencia luminis omnia tetra permanent et obscura. Unde secundumChrysostomumpulchrum est lumen supernum et omnia creata ab huius pulchritudine luminis decorantur. Hoc lumen est uita hominum nec est sensibile sed intelligibile. Animam quoque illuminando penetrans ad inuisibilia dei perducit. 3aluminis istius operacio est anime subita et uiolenta mocio seu sursum accio et quanto anima est purior et abstractior, tanto huius luminis in ea operacio est efficacior. Est denique hoc lumen purissime essencie limpida contemplacio ac omnium enciumnobilissima summaque perfeccio.

Ad idem de discrecione inter lumen gracie naturale et spirituale

Uerum quia secundum beatum Augustinum lumen naturale a lumine gracie diuine, quod est lumen spirituale, difficilime est secernere, sicuti eciam actum, qui elicitur a lumine gracie, ab actu, qui uenit a lumine nature, non facile est agnoscere, et hoc propter conuenienciam et similitudinem actuum illorum. Est quoque dictum in superioribus, quod cognicio nature et cognicio, que est per graciam maximam, ha beant conformitatem et una pro altera sepissime recipiatur. Ita eciam de spiritu diuino seu lumine spirituali et spiritu seu lumine naturali pariformiter sen ciatur. Nam primus est lumen gracie eiusque cognicionis effectiuus, alter est lumen nature, cui similiter suam cognicionem confert. Constat autem, quod tam lumen gracie quam eciam naturale dictat homini deum super omnia diligendum, et nemo potest luculenter discernere, utrum actum dileccionis eliciat uirtute luminis seu spiritus naturalis uel diuini. Nemo enim scit, utrum odio uel amore dignus sit, id est utrum actus sue dileccionis sit caritate informatus uel utrum a puro lumine et spiritu naturali procedat. Ad discernendum itaque inter hec duo lumina seu spiritus huiusmodi, qui sibi plurimum in specie similes existunt, possunt secundum Heinricum de frimaris quedam signa probabilia reperiri: Unum, quod qui spiritu naturali mouentur eiusque lumine docentur, hy semper ad fantasmatum et specierum mul titudinem sparguntur atque in se ipsis multipharie diuersificantur nec unquam se ipsos in mentis uni tatem recolligere possunt. Et hoc est euidens signum spiritus naturalis, qui semper ad hoc tendit, quomodo sibi simile generare possit. Quo contra spiritus diuinus seu lumen gracie ad hoc ipsum studiosius tendit, ut mens hominis sibi ipsi uniatur et ut sic cum deo tamquam sibi simili unus spiritus efficiatur. Unde uidemus, quod ex inflammacionespiritus seu luminis naturalis homo querit loqui rara et subtilia et alta, sed per spiritum seu lumen gracie querit, qualiter mens sua cum deo familiarius et uicinius uniatur. Unde sequitur, quod uerba, que dicuntur ex instinctu luminis naturalis, si uideantur grandia in prolacione, sunt tamen modica in existencia et econuerso Corinthiis 8: Scientia inflat et illud: Si lingwis hominum loquaretc. 2m signum, quod spiritus naturalis hominem inflat et ad magnam sui ipsius estimacionem et con placenciam instigat. Sed spiritus diuinus hominem, quantumcunque proficit, semper in sui estimacione magis deicit, ideoque sepius uidemus, quod sequentes spiritum naturalem tantum gloriantur in suis propriis conceptibus, quod nullum sibi similem arbitrantur prout superius est dictum. Sed ista glorificacio nullum beatitudinis fructum consequitur.3m signum, quod spiritus naturalis facit hominem tepescere in feruore proficiendi et minuit in ipso diuine dileccionis feruorem, sed spiritus gracie auget et multiplicat. Ideoque lumen naturale sequentibus, cum eis fit gracie inspiracio, per subtilitatem suam sic illam ex tenuant, quod paruum saporem interne deuocionis et ueritatis diuine percipiunt. Huius contrarium fieri consueuit spiritum seu lumen gracie sequentibus, quibus ueritas inspirata redditur sapida et mens eorum irradiatur claritate diuina.Preterea simile uidetur contingere de lumine naturali et gratuito, quod duobus hominibus sibi mutuo terga uerten tibus: Qui a principio sibi sunt maxime coniuncti, sed quanto magis procedunt, tanto longius a se distant. Sic sequens spiritum naturalem totaliter conuertitur ad se ipsum, et ideo oportet, quod tergum uertat ad deum, per quem tota uita sua inspiratur et dirigitur ad ea, que sunt salutis. Porro per spiritum gracie homo deuotus quilibet stimulatur, mouetur et incitatur precipue ad tria. Primo, ut de donis gratuitis ac beneficiis diuinis iugiter meditetur. 2o, ut uirtuosis exerciciis dulciter delectetur. 3o, ut mentalibus deliciis diuine contemplacionis ac intime cum deo unionis delectabiliter uo luptuetur.Sed spiritus seu lumen nature quomodo hys tribus subtiliter aduersetur eaque qualiter impugnet, est bene ac diligenter pensandum. Cum enim quandoque homo per inspiracionem diuine gracie incitatur ad dulciter meditandum circa predicta tria uel aliquid predictorum, sepe contingit, quod per surrepcionem naturalis spiritus homini ingeritur ali quid aliud, per quod spiritus prioris deuocionis homini subtrahatur. Ideo necessarium est, ut homo mortificet in se omnes naturales dilectiones et carnales ac mundi delectaciones, ut uiuatsoli deo. Et quicumque talem spiritum naturalem ad mittit et sequitur, procul dubio labitur in dupli cem defectum. Primus est, quod feruor et conatus proficiendi minoratur et tepescit. 2us est, quod dulcor sue deuocionis per hoc extingwitur et marcescit, quia homo uoluntarie mentem suam ab illa deuota meditacione auertit, quam sibi diuina gracia celitus inspirauit. Et hec uidetur esse certa causa, quare tam pauci homines adeo perfecti inueniuntur, ut a fluxu uolubilium cogitacionum totaliter preseruentur et in mentali deuocione iugiter perseuerent, quia secuntur impetum naturalis spiritus et non prosequuntur motum interne deuocionis, ad quam diuinitus trahuntur.2mdonum homini diuinitus collatum est, ut homo in uirtu osis exerciciis se exercere delectetur. Quodque perficitur ex tribus: Primo ex uigore deuote oracionis, per quam mens deuota in bono diuino suspen ditur et ad gustum interne dulcedinis eleuatur. 2o ex feruore interne deuocionis, in qua mens diuinitus inspirata se nititur exercere. Hanc autem deuocionem internam nullus assequitur, nisi feruido conatu mens deuota ad ipsam aspiret. 3o ex uigore gratifice infusionis. Mens enim uirens in dei laudibus omnia dona sibi collata per deuotam graciarum accionem in laudem sui creatoris refundit, dicens cum propheta: Omnia opera nostra operatus es in nobis, domine. Sed nunc considerandum est, quam subtiliter spiritus naturalis pre dicta tria impugnet. Nam uigorem deuote oracionis et feruorem interne deuocionis impugnat cum quadam neglegencia et curiositate. Sed uigo rem gratifice infusionis diuine laudis in pugnat cum quadam paruipendencia et inappreci abilitate diuine gracie.3m donum homini diuinitus collatum est, quod homo in diuinis uoluptuetur. Circa quod sciendum, quod istum gustum interne dulcedinis homo consequitur primo per omnium exteriorum substraccionem et per sue mentis in deum feruidam ereccionem. Nam ex hoc homo redditur capax ad percipiendum interiorem gustum diuine presencie et amplexum dulcissime unionis diuine, qui totaliter recolligit se ab exteriorum curarum tumultuacione et pausat in intimo mentis sue et feruenti desiderio suspirat ad amplexum diuine presencie. 2o per sui ipsius intimam recolleccionem et sue mentis perfectam simplicitatem, quia gustus diuine puritatis non nisi simplicissimo mentis oculo attingitur secundum Augustinum. Cuius racio est, quia simplicitas anime est quedam ymago exemplata et deducta a simplicitate diuina, et ideo naturalem habet conformitatem et conuenienciam cum suo exemplari, a quo deducta est. Et quia similitudo est causa unionis, ideo quicunque uult mentaliter deo sine inpedimento uniri, stet iugiter, quantum condicio patitur nature, in sue mentis perfecta sim plicitate. Tunc quasi ad libitum et sine impedimento mens sua poterit uniri cum ipso deo. Unde Augustinus13oConfessionum dicit:Intrem in cubile meum, ut cantem tibi amatoria cantica, et non auertar, donec in perfecta pace fiam per amplexum diuine caritatis et gustum mellifluum diuine suauitatis. 3o gustum interne dul cedinis homo consequitur per ignite caritatis transformacionem, quia homo est proprium amoris diuini, quod cor amorosum tanto dulcore interiori perfundit et tanto feruore studet se in omnibus accionibus suis diuino beneplacito conformare, quod nullatenus sustinere potest, quod aliquid faciat, quod diuino beneplacito repugnet. Nam secundum beatumBernhardum oculus amorosus sine intermissione intuetur speculum diuine claritatis et summopere cauere studet, ne uel leuiter umquam aliquid fa ciat uel concipiat, quod oculos diuine maie statis offendat. Unde non est mirum, si diuina presencia talem oculum pascat interno gustu suauitatis. Aduertendum ergo, quam subtiliter spiritus naturalis illud bonum gratuitum impugnet. Nam sepe contingit, cum mens deuota per diuinam presenciam quodam interno dulcore perfunditur, quod tunc per sur repcionem spiritus naturalis sibi ingeritur aliud bonum spirituale cogitandum et appetendum, quod non potest esse adeo spirituale nec deiforme, quin sit illapsum per uirtutem spiritus naturalis, quod patet per hoc, quia saga citas naturalis spiritus nititur se permiscere cum omnibus accionibus meritoriis, ut menti deuote sub ripiat fructum gracie spiritualis. Qui fructus con sistit in hoc, quod ipsa mens in omnibus naturalibus delectacionibus moriatur sibi funditus mundo et uiuat soli deo, ut dicere possit cum apostolo: Uiuo ego iam non ego. Uiuit uero in me Christus.Et propter hanc sagacitatem naturalis spiritus dicitur illud Ieremie17o: Prauum est cor hominis et inscru tabile , et quis cognoscet illud? Et respondet:Ego dominus. Et bene propheta dicit cor hominis pravum et inscrutabile, quia profunditatem et sagacitatem spiritus naturalis nullus ad plenum potest cognoscere nisi solus deus et mentes ille, que extinctis carnalibus delectacionibus funditus moriuntur sibi et mundo et pleno mentis de siderio uiuunt soli deo. Hec de contraria dissimilique operacione, quibus spiritus nature ac spiritus diuine gracie ab inuicem secernuntur, qui tamen magnam inter se conuenienciam et similitudinem in multis habere noscuntur. In discrecione uero spiritus diuine et spiritus maligni facilitas est maior nec potest in hys tam facile errari, siquidem ex fructibus eorum poterunt euidenter ag nosci. Sunt tamen rerum condiciones precipue consi derande, quibus comparantur utrique. Uerbi gracia dyabolus propter similitudinem effectuum comparatur serpenti, scorpioni, porco, coruo etc. Ideo in quo habundant effectus et condiciones talium animalium, non aguntur sancto spiritu, sed in illis, in quibus condiciones et effectus columbe, ignis, nubis, solis et agni inueniuntur, quibus comparatur spiritus sanctus et Christus. Hy spiritu bono dicuntur. Precipue ergo in discrecione et discussione spirituum uel interiorum motuum, an de deo sint, specialiter recurrendum est ad attributa spiritus sancti, que sunt suauitas, dulcedo, mansuetudo, concordia, modestia et caritas. Caritas autem, ut apostolus ait, paciens est, benigna est, non inflatur, non irritatur, omnia suffert. Et alibi ostendens apostolus, qui uirtute induantur, ex alto dicit: Induite uos sicut electi dei sancti et dilecti uiscera misericordie, benignitatem et humilitatem, modestiam et pacienciam, supportantes inuicem et donan tes uobismetipsis, si quis aduersus aliquem habet querelam, sicut et dominus donauit uobis.Et ideo dictum uidetur in figura III Regum 19 Helye, ubi spiritus aure lenis, ibi dominus. Non in turbine inpaciencie, non in impetu querele et uindicte, non in igne zeli inflammantis indiscrete. Item, si specialius alicuius hominis motus interior uel exterior singulariter ex deo sit, ex precedenti huius hominis deuocione et faccione, quid in se habuerit, humano modo conici poterit. Item ex modo prime aggressionis, si uidelicet blanda uel turbans fuerit aggressio, unde turbata est Maria in apparicione angeli. Eua uero statim conplacenciam habuit in uerbis serpentis. Item, si motus ad utilia et raciona bilia tendit pro tempore et loco oportuno, considerandum est diligenter, quorsum tendat im petus spiritus, si quodammodo ad ostentacionem sanctitatis et ad conplancenciam in se et in suis factis aut dictis alios pro nichilo habendo et huiusmodi.Item ex modo uiuendi alicuius, si uidelicet scandala sequantur et discordie et dissensiones, bonorum operum neglectiones, hominum peyoraciones magis quam emendaciones et correctiones. Ubi enim talia secuntur ex conuersacione alicuius, iste uidetur per indiscrecionem claudicare. Pro quorum declaracione specialiori aduertendum est, quod reperiuntur nonnumquam quidam, qui de seculo recenter uenerunt et professi sunt statum spiritualis uite subito uolentes esse summi. Aguntur spiritu austeritatis perducente eos in excessum abstinenciarum, uigiliarum, laborum, contemplacionum et oracionum, quos quandoque ex in discreta et fatua assiduacione mensuram condicionis humane excedente mortaliter peccantes deus permittit temptacionibus illudi et in deliracionem aut errorem conuersacionis aut false credulitatis perduci, quia hominem fatue irracionabiliter et in discrete in suis actibus procedere est deo ualde odibile, cum hoc sit maxime repugnans condicioni hominis, cui deus dedit racionem et eum sufficienter erudiuit doctrinis humanis et diuinis. Ergo spiritualiter et abstracte uiuere conantibus ualde cauendum est peccatum ex hac parte. Quidam uero diu professi statum spiritualis uite successu temporis, quo omnia thabescunt, relabuntur in uitam humanam uel carnalem re et affectu, licet nomen et effigiem spiritualis uite gerant et preten dant in corporali habitu sanctitatem. Inter ista duo extrema mala tanquam inter duos numeri cubitos sunt duo media, unum uidelicet illi, qui perfecte spiritualiter nouerunt uiuere non ex cedentes indiscrete mensuram et condicionem hominis et uirium eius in exerciciis spiritualibus, aliud medium sunt imperfecti, adhuc sunt statu professi onis uite spiritualis militantes, nondum plene purificati a petulancia uite carnalis et mundane. Sed queritur, qui sunt peyores, an solo nomine spirituales, uel quos spiritus austeritatis in primum extremum abduxit. Responderi potest, quod eos, qui spiritu austeritatis peruertuntur, contingit aliis plus peccare, quia predicta quanto magis spiritualia, tanto ceteris paribus aliis uidentur grauiora. Et sic constat eos per spiritum malignum ceteris periculosius seduci. Et hec pauca de istorum spirituum discrecione et differencia ad presens sufficiant.

De causa potissima diuine allocucionis in homine, necnon de condigna hominis disposicione ad eandem. Item indiciis probabilibus inexistentis caritatis et de uirtute discrecionis utilia ualde. Capitulum 7m.

Cum igitur liqueat sine diuino spiramine nil boni cogitare, loqui aut operari nos posse, ipse quoque spiritus diuinus sua locucione presto sit omnibus, qui eius capa ces existunt seque ad ipsius influxum a bilitant ac disponunt. Ignorare non licet, quid sit potissimum, quod hominem huiusmodi diuine intra se allocucionis seu interne inspiracionis specialiter efficiat dignum, et certe reperio inter omnia unum precipuum et utique excellenti ssimum donum, sine quo nil ualent cetera cuncta et quo habito sufficit, si cetera desunt, que tamen ut sic abesse nullatenus possunt, cum in hoc solo claudantur et habeantur reliqua uniuersa. Ipsa est caritas sancta, istius modi diuine allo cucionis proxima et potissima causa. Quippe homines, inter quos est uera et perfecta dileccio et amicicia seu caritas, crebre sibi mutuo intimant suas uoluntates, suos status et sua secreta ad consolacionem eorundem. Et hec inti macio eorum fit quandoque per presencialem eorum collocucionem, quandoque per nunciorum et litterarum missionem.De qualibus nunciis et locucionibus diuinis beatus Bernhardus : Cum, inquit, bona quecunque in cor dibus nostris uersantur, locucio diuina est. Unde audiam, ait propheta, quid loquatur in me dominusdeus, quoniam loquetur pacem in plebem suam.Itaque pacem, pietatem et iusticiam deus in nobis loquitur nec talia nos cogitamus ex nobis, sed in nobis audimus.Sciant igitur inimici gracie nec absque gracia ad cogitandum bonum sufficere cor humanum, sed sufficienciam eius ex deo esse. Sciant eciam cogitatum bonum uocem dei esse et non cordis prolem existere.Hec Bernhardus. Item: Idem illas, inquit, inspiracionum cogitaciones, que iusticie et ueritatis nos ammonent, tota deuocione suscipientes diuine dignacioni gracias agamus, ne tante aliquando benignitati ingrati inueniamur, scientes quoniam ipse est, qui loquitur iusticiam, cuius sermo ueritas est. quante enim temeritatis, ymmo quante insa nie est, si forte, dum alloquitur nos dominus maiestatis, nos insensati auertamus aurem et ad quas nescio inepcias conuertamur. O quanta hec iniuria et quam grauiter uindicanda, cum uilissimus uermis clamantem se audire dedignatur creatorem uniuersitatis.Hec ille.Ad idem Richardus in libro De contemplacione dicit sic: Cottidie, ni fallor, qui meditacioni uel leccioni insistitis, dei nuncios suscipitis. Quo ciens enim ex abditis scripture recessibus uel excessibus nouos intellectus exuimus, quid aliud quam quosdam dilecti nostri nuncios recipimus? Huic sane negocio subseruit omnis sacra leccio sagaxque meditacio. Aliis namque meditantibus, aliis legentibus diuinorum secretorum internuncii occurrunt, qui dilecti ad nos mandata perferant et de singulis instruant. Non enim decet amantes mutua studia mutuumque in al terutrum desiderium nescire. Sed qualis differencia inter huiusmodi nuncios ueros et falsos sit, docet Richardus libro 5to, qui sic dicit: Diuinus nuncius procul dubio est, per quem diuine uoluntatis beneplacitum cognoscimus, per quem ad eternorum cognicionem illuminamur, per quem ad eternorum desideria inflammamur. Hec ille.Ista autem dei nobiscum interna colloquia istosque nuncios diuinos perfecta inter deum et hominem caritas operatur et causat. Ipse enim est, qui se diligentes perfecte diligit. Talis autem caritas tantum appropin quare contendit amato et esse coram eo tam prope, ut, si fieri possit, hoc ipsum sit, quod ipse. Unde secundum Augustinum in libro Confessionum: Caritas siue amor est pondus incli nans amantem ad amatum, ut appropinquare faciat amato quantum potest, in tantum, ut secundum Dyonisium transformet suo modo amantem in amatum. Quanto autem propinquius est amans amato, tanto uerius et subtilius et perfeccius sibi reuelatur amatum. Unde Hugo: Constat, quod, qui ardencius diligunt, profun dius prospiciunt ac procul dubio euiden cius cognoscunt. Ideo rectissime quanto eterna magis amantur, tanto perfeccius cogno scuntur. Ex magnitudine enim diuine dileccionis pendet modus diuine reuelacionis, ait Richardus.Inde est, quod quanto homo cognicione et amore eleuatur, tanto in ipso deus exaltatur ac tanto eciam diuina essencia ei manifestatur. Et quanto eum plus cognoscit, tanto cognoscit, quod, que in eo cognoscibilia sunt, ad plenum cog nosci non possunt. Hinc quanto plus eum diligit, tanto cognoscit, quod amplius diligendus sit, atque per maiorem dileccionem ad eius uberi orem cognicionem pertingit.Et ideo dixit beatusAugustinus8oDe trinitate, quod quanto flagrancius deum diligimus, tanto cercius sereniusque eum uidemus. Causa huius multiplex esse potest. Prima, quia ca ritas compescit et tranquillat insolentem carnalium desideriorum tumultum, qui intell ectualem oculum obnubilat. 2a, quia amor dei facit amantem sedulius, intimius et attencius inquirere statum amati et complacencia sibi. Item perfeccius cognoscitur uinum gustando et uidendo simul, quam uidendo solum. Amor est quidam experimentalis gustus amati et per consequens facit ad pleniorem cognicionem eius, qui amatur. Item sicut crescente calore tandem erumpet lux flammea, ita in ardescente amore surgit splendor sapiencie et intelligencie et candescit anima tandem sicut ferrum ignitum. Itaque, ut dictum est, amor dei sincerus meretur, ut amatus specialiterab amato in cognicione sui et omnium in ordine ad ipsum amatum dirigatur. Quod cum ita sit, opor tunum est ad probacionem spiritus sciri, in quo sit caritas dei quibusque ualeat indiciis cognosci, ut sic cercius de diuini spiritus possit allocucione consolari eiusque iucunda presencia securius letari.Cognoscitur autem caritas inesse homini ex quibusdam signis et coniecturis. Et primo ex dolore de offensa dei pro peccatis preteritis habito. 2o ex proposito efficaci de cetero cauendi a peccatis. 3o ex delectacione in auditu sermonis dei uel sermonis de deo, quia uere amans delectatur audire de suo amato et uerba eius diligenter auscultat. 4to ex promptitudine ad opus dei uel ad opera bona ociosus esse non potest, sed operatur magna, si est. Si autem operari renuit, amor non est. Unde quidam: Milicie species amor est. Discedite segnes.5to ex tristicia de malo aliorum spirituali et ex leticia de profecto eorum. Qui enim non dolet de malo proximi, ait Augustinus, non est amor dei in illo. Aliud signum est perfeccioris caritatis uidelicet frequens et iusta examinacio consciencie de peccatis nedum mortalibus, sed eciam uenialibus, quia uenialia opponuntur feruori caritatis, licet stent realiter cum caritate. Aliud signum est animalis et mundialis concupiscencie perseuerans et notabilis diminucio. Item profectus exercitacionis interiorum siue spiritualium sensuum et uirium signum est iam roborate caritatis. Aliud est signum studiosa mandatorum dei obseruacio. Iuxta illud: Qui diligit mei, mandata mea seruabit etc. Aliud signum caritatis est diuinarum ueritatum reuelacio. Iuxta illud saluatoris: Iam non dicam uos seruos, sed amicos, quia omnia nota feci uobis, que audiui a patre meo.Certum igitur tibi sit, ait Richardus, quod dilectum minus diligis et ab eo minus diligeris, si ad theoricos excessus non dum uocantem sequi merueris. Rursum signum perfecte caritatis est, si pro salute proximi mori quis sit paratus in hoc Christum ymitando. 2m, si quis inimicos diligat et eis benefaciat in Christo. 3m, si quis omnia aduersancia gaudenter intuitu dei sustineat et pacienter ferat. 4tum, si omnibus renunciare paratus sit et sequi Christum. 5tum, si nichil preter deum timuerit, quia perfecta caritas foras mittit timorem. Item profunda et intima suspiria mentis ad deum signa sunt perfecte caritatis. Item ardencia desideria iugiter in bonum tendencia. Item langwor uel langwida conuersacio fastidiens temporalia. Item expectacio tediosa, sub qua clamatur: Tedet animam meam uite mee. Presens enim uita tedere incipit, cum diuinus amor dulcescere ceperit. Item egressi ones extatice signum sunt caritatis perfecte, quia amor excessiuis quandoque quasi inebrians facit extasim et inmutat hominem, ut quandoque nec senciat se nec quitquam, quod est in mundo. Unde Paulus: Uiuo ego, iam non ego. Uiuit autem in me Christus. Hys itaque signis et similibus contentos nos oportet esse pro summendis coniecturis, si in nobis sit caritas aut si supernaturali mocione agamur infuse caritatis. Certitudinaliter enim et euidenter hoc scire non possumus, ex quo actus amoris naturalis et atquisite dileccionis reperiuntur simillimi in actibus seu effectibus infuse caritatis eciam maximia seu precipuis. Nam et in angelis ante ipsorum beatitudinem fiat quedam naturalis dei super omnia dileccio. Naturale est enim racionali creature, ut cognito, quod ipsa est libe raliter a deo producta et libere a deo dependet et conseruatur. Et quod omne bonum ex istius liberrima bonitate suscepit, consurgat ad dei dileccionem, laudem et graciarum accionem, et ideo non potest euidenter agnosci, que affectualis mocio hominis sit ex habitudine superinfuse caritatis et que ex aliis consideracionibus et habitibus acquisitis. Et hoc maxime in habentibus fidem, quoniam aliquando ex caritate operati sunt et sic habitum acquisierunt, qui, utnon est dubium, ad similes actus inclinat actibus prioribus ex habitu infuso caritatis elicitis. Item perdita caritate adhuc ex cognicione dei, que habetur ex fide, procedit quedam dileccio dei prestancior dileccione ipsius, que potest haberi ex cognicione dei pure naturaliter ex creaturis habita. Si ergo inter mociones affectuales hominis, que in ipso specialiter a sursum oriuntur et eos, que deorsum pullulant, euidenter discerni non potest , pari racione difficilis est nobis discrecio intellectualium mocionum uel illustracionum supernaturalium et aliarum aliunde contingen cium, nisi forte per euentum rei precognite seu preuise naturaliter incognoscibilis discernatur aliquis desuper inspirari. Hec de caritate, quam causam dixi potissimam interne ad nos locucionis seu inspi racionis diuine. Ac eciam de signis, quibus caritatem habere se homo conicere potest. Est quoque aliud ad idem pertinens et effectus quodammodo caritatis perfecte, quod eciam caritate ipsa pre existente hominem ualde disponit et abilitat necnon dignificat ad diuini spiritus colloquium experiendum, uidelicet in puritate cordis abstracte uiuere. Ducam, inquit, eum in solitudinem et ibi loquar ad cor eius. Et Iob: Dictum est ad me uerbum absconditum et furtiue, ait, id est latenter et occulte. Non in tumultu aut in publico suscepit auris mea uenas susurrii eius. Faciliter enim talium spiritus abstractibiles sunt ab hys, que uitam animalem et mundialem respiciunt, et ut sic cicius perue nire possunt ad interiorem quietem et mentis tranquillitatem, que est disposicio optima ad senciendum et capiendum desuper allocuciones et illuminaciones diuinas. Sed sunt aliqui abstraccionis gradus, antequam ad illum perfectum gradum perueniatur, quoniam aliqui sunt abstracti a fastu et uanitate mundi, non appetentes iam diuicias, honores uel dignitates seculi, et quamuis huiuscemodi reliquerunt, nondum tamen abstracti sunt a desideriis carnalibus nec ea uicerunt, sed eis adhuc seruiunt et subiacent. Alii sunt abstracti ab utroque , quia ui cerunt iam mundum et carnem, sed nondum eorum spiritus peruenerunt ad statum libertatis, aliquociens in excessu mentis positi dere linquant eciam operaciones sensuales et quandoque naturales, sicut contingit in raptibus et extasibus, in quibus homo exit quasi a se ipso, sicut legitur in Actibus apostolorum de beato Petro, qui fuit reuersus ad se ipsum et per consequens fuit extra se contemplando ista, que tunc uidet. In quo ergo non reperitur amor soli tudinis aut solitarie conuersacionis nec sufficienter forte aliquis iam dictorum graduum abstraccionis, non facile credendum est eum spiritum dei habere aut eius allocucionem sentire. Qui quidem spiritus carnis pingwedinem refugit et in tumultu inspirare aut alloqui minime consueuit.Proinde ad pro bacionem spiritus et eius abilitacionem ad diuini luminis influxum atque colloquium internum est qualitas desiderii et zeli pro deo et iusticia examinanda. Nemo enim dubitat, quin ardens desiderium emendacionis et reduccionis aliorum in uiam salutis et feruens zelus liberacionis miserorum a malo culpe et pene et erroris, si fuerit pie compassioni innixus, recta intencione conceptus atque discrecionis moderamine oportune regulatus, racionabiliter meretur, ut tali zelo inardescens ad dei gloriam pro salute aliorum pre ceteris recipiat consolacionem ex reuelacione secretorum. Hoc modo Danieli, quia uir desideriorum erat, reuelata fuit liberacio populi israhel et tempus uere redempcionis per Christum fiende. Sic et ille iustus Symeon desideriose expectans redempcionem israhel meruit uidere Christum dominum. Nimirum, quoniam, ut ait Richardus, absque dubio nichil sic placet deo uel placat deum quam zelus animarum.Nescio, inquit, si potest homo a deo magis aliquid accipere in hac uita, quam ut eius ministerio peruersi homines in melius mutentur, ut de filiis dyaboli filii dei efficiantur.O, inquit, quam multas ceterarum uirtutum plures ex dei gracia multi conceperunt et de se genuerunt, qui hanc uirtutem nondum acceperunt, quam multos uidemus hodie spiritu pauperes, spe gaudentes, caritate feruentes, multum abstinentes, admodum pacientes, ad zelum tamen animarum nimis tepidos. Alii ob custodiam humilitatis delinquentes increpare non presummunt, alii, ne caritatem perturbare uideantur, peccantes arguere metuunt, sic et alii aliis de causis zelare pro domino obmittunt. Econtra autem multi absque dubio agunt in spiritu furoris, quod se agere arbitrantur zelo rectitudinis, et que facto exequuntur indiscrete aut odio hominum, exercere se putant odio uiciorum. Dixi ergo notanter superius si zelus fuerit oportune discrecionis mo deramine regulatus, quia, nisi contingeret zelum dei quandoque discrecionis metas excedere, scriptum non esset. Zelum dei habent non secundum scienciam. In ebriat enim nonnumquam et quasi furere facit et deducit quosdam talis zelus sic, ut suarum uirium mensuras non attendant, nec quid aut qualiter agant debite discuciant, unde metas discrecionis multipliciter transiliunt aut presummendo ultra uires aut attemptando res suo statui non congruentes aut aliter, quam eorum status exigat, aut de quibusdam se intromittunt, que perficere non possunt superflue efflamantes aut suum zelum ad bonum inconuenientibus uiis et mediis exequi laborantes.O quanti putas et quam multi communi re putacione hic spirituales damnabiliter ceciderunt et defecerunt et nonnumquam eciam post aliarum uirtutum cumulum grauiter errauerunt instituta uirtutis discretiue negligentes. Causa est, quoniam, ut ait Richardus, uix uel sero uirtutem talem meremur accipere, quia ad perfectamdiscrecionem non sine magno usu, non sine magno experimento erudimur. Prius oportet in singulis uirtutibus exerceri et, quid in unaquaque possumus, de omnibus plenam scienciam percipere. Multa quidem de discrecione legendo, multa didicimus audiendo, multa ex insito habemus racionis iudicio. Uerumtamen numquam de hac uirtute, sine qua nulla est uirtus, ad plenum erudimur sine multiplicis experiencie magisterio. Utique post omnes sequi oportet et expertissimum esse eum, qui ueraciter de omnibus iudicare debet, atque circumspectissimum fore, qui discrecionis instituta considerare habet. Quid enim durius, quid difficilius quam nil faciendum negligere et nil ne gligendum admittere et in omni suo facto numquam modum perturbare, numquam ordinem confundere, numquam modum excedere? Crede michi: Nichil a se difficilius extorquetur, quam ut in omni affeccione sua modum seruet, nec est homo humane industrie sine speciali dei iuuamine. Unde beatus Ciprianus: Hanc, inquit, discrecionis uirtutem legimus ab apostolo inter nobilissima sancti spiritus dona nominari. Alii , inquit,datur per spiritum sermo sapiencie, alii sermo sciencie, alii discrecio spirituum. Non ergo est terrenum aut paruum discrecionis donum, sed diuine gracie maximum premium. Quam quidem uirtutem monachus nisi fuerit omni attencione assecutus et ascendencium in sesespirituum discrecionem certa racione possederit, necesse est eum uelut in nocte tetra tetrisque tenebris oberrantem, non solum perniciosis foueis aut preruptis incidere, sed eciam in planis et directis frequenter offendere.Hec est discrecio, que oculus et lucerna cordis in ewangelio nuncupatur. Hec ab apostolo sol appellatur, hec uite nostre dicitur gubernacio, hec est genetrix, custos et moderatrix omnium uirtutum, hec consilium rectissime nominatur, sine quo nichil agere scripture auctoritate omnino possumus. Cum consilio, inquit, omnia fac. Idcirco non mirum, si non nullos monachorum cum illis eciam exuberarent sanctarum opera uirtutum discrecione sola deficiente. Ita legimus repente deceptos, ut arreptum opus non potuerint congruo exitu terminare suum que feruorem et conseruacionem laudabilem detestabili fine obcluserunt, sicut modo nostro tempore factum esse in quodam fratre cuiusdam monasterii reminiscor. Uidit hoc Ciprianus dicens: Maxime autem opus est ple nitudine huius uirtutis, ut nequaquam abdu cendo precipitet iste spiritus callidissimus austeritatis et singularitatis. Dixi callidissimum, quoniam spirituales uiros statum perfectum professionis uel quasi iam adeptos nouit irracionabiliter seducere, dum ipsi attendentes, quam diu, quam perfecte, quam penitenter et abstracte conuersati sint, nemini eorum errori consulere studenti uolunt credere. Et quia habent quasi pro inpossibili, quod deus permittat eos errare, presumunt se cunctis in iudiciis saniores, quia in uita spiritualiores et a mundanis abstracciores in nixi apostolo dicenti : Animalis homo non nouit ea, que sunt spiritus. Spiritualis autem omnia diiudicat. Ecce decepcionis subtilitatem huius spiritus, ecce arma defensionis eius. Que quia sunt difficiliter pene trabilia, sepe hy, qui illis pertinaciter se de fendunt, insanabiles fiunt, dum nimis in eis confidentes quandoque in obduracionem prosiliunt. Audi, quid de illis Richardus dicat: Hoc, inquit,est in huiusmodi pre omnibus mirabile, ymmo super omnia detestabile, quod nullius unquam quantumlibet sa pientis uiri consilio acquiescunt, ymmo nec proprie saltem experiencie credunt nec tunc quidem, cum iam incipiunt eciam corde tabescere et corpore deficere. Quorum pertinacia malediccionis iaculo percutitur, cum ad illos per Iacob dicitur: Maledictus furor eorum, quia pertinax, et indignacio eorum, quia dura. Mirabilis pertinacia, sed non minor insania, ab impetu cursus similiter a deuio erroris sui non nisi solo impossibilitatis freno posse retineri. Hec ille.

De modo unionis spiritus racionalis cum deo et de uera spiritus paupertate atque de dei in anima mirabili operacione, nec non eiusdem unione cum eadem. Capitulum octauum.

Post factam a proposito digressionem occasione discrecionis spirituum, que ad rem ipsam uidelicet uite spiritualis ad perfeccionem pertinet et quam ipsam cognicio, que est gracie, causat et efficit, nunc tandem in id ipsum redeundo cepta prosequamur. Cum igitur iuxta premissa oporteat spiritu perfecte pauperem totaliter abstractum esse et absolutum a rebus creatis omnibus nec non ymaginibus earundem penitus nudatum, si deo uniri unusque spiritus cum eo cupiat fieri, posset obicere aliquis uerba apostoli dicentis, quod caro concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem.Quod cum ita sit, quomodo tunc homo ad hoc ipsum ualebit pertingere, ut deo totaliter possit intendere atque unus cum eo spiritus existere, cum caro contraria concupiscat sua que concupiscencia spiritum, ne deo ut sic uniatur, fortiter impediat ac deorsum trahat? Uel quomodo istius modi contrarietas et pungna tam uehemens et ualida in concordiam poterit reduci, ut scilicet caro spiritui subdatur et una cum eodem spiritualis efficiatur atque tandem sic homo totus iuxta dicta deo feliciter uniatur? Respondeo, quod homo constat ex duobus, uidelicet ex eternitate secundum animam et ex tempore secundum carnem. Res autem quelibet naturaliter tendit et fertur in suam originem, et quia caro est facta ex terra et ex tempore, ideo ad terrena et temporalia se inclinat suam in eis querens uolupta tem. Spiritus uero ex deo uenit estque factus ex eternitate et ideo in deum et ad eterna ueluti in suam originem naturaliter inclinatus assidue redire contendit. Hec autem carnis et spiritus contraria inclinacio facit hanc pungnam inter ea, ut sibi aduersa concupiscant et quidem spiritus et caro in unum compaginata quoddam unum constituunt.Que autem uniuntur, fidelitatem adinuicem seruare noscuntur et ita eciam inter spiritum et carnem fieri uidetur. Cum itaque spiritus seu anima lumine uere cognicionis obcecata bonum apparens pro uero eligit, tunc sen sualitati condescendens eidem se inclinando applaudit. Sensualitas uero illud bonum fallax, quod apprehendit, quia sibi bonum uerum uidetur, statim amplectitur, cui tunc spiritus seu anima consenciendo inclinatur. Habet enim fidelitatem ad carnem ipsamque diligit et ideo sequitur concupiscencias eius. Quod quidem ex ignorancia facit, quia lumine uere cognicionis priuata inter uerum bonum et apparens discernere nescit. Uerumtamen in huiusmodi carnis oblectacione et comodo circa bonum apparens anima nullatenus quiescit. Sed naturaliter ulterius aspirando aliud concupiscit, quod tamen carne pregrauata et uera cognicione priuata attingere nequit. Sic quoque carnem sequitur et eius similitudinem, utputa mortalitatem, induit. Nam cum ex sua condicione semper deberet uiuere, moritur una cum carne, cui se similem fecit. Cum autem anima ueritatis cognicionem ueraciter apprehendit et rem quamlibet, prout est clara discreccione, agnoscit, tunc uidens anima, quod corporalia cito labuntur, euanescunt, moriuntur et transeunt. Se autem ipsam in lumine diuino immortalem ac eternam conspicit. Exinde uehementer contremiscit seque ab omni mortalitate ac re transitoria penitus recedendo in deum et eterna totaliter conuertit. Insuper in hoc suo ue hementi desiderio in diuina et eterna concepto omnem sibi sensualitatem attrahit et unit in tantum, quod ipsa sensualitas secundum omnes uires et potencias de cetero nichil aliud, quam quod spiritus appetit, appetere possit. Sicque carnem seu corpus spiritum seu animam imitari eique subdi oportebit, cui et in cunctis conplacere studebit, ac insuper quocumque anima seu spiritus se uerterit, adest mox corpus obsequium prestans eidem. Interea quidquid anime graciarum fuerit a deo donatum, statim corpori ad cuncta sibi parenti et tam prompte obsequenti communicat, quod et ipsi corpori est magis iocundum et delectabile, quam omnis mundi consola ciones et solacia uniuersa. Fit quoque exinde tam constans et ualidum, ut quecumque aspera et dura pro deo pati et agere uelit et possit. Quod si anima seu spiritus a cunctis corporalibus et temporalibus plene abstrahitur, hoc eciam comunicat et tribuit carni. Que quidem secundum suam carnalem inclinacionem idipsum naturaliter moleste fert, estque ei non modicum penale et hec pena est ipsa concupiscencia, qua contra spiritum pungnat. Uerumtamen spiritum sequitur ac obtemperat eidem, quemadmodum spiritus ipsam carnem, dum se ei inclinaret, fuerat ad suas concipiscencias naturales secutus et sicuti spiritui naturaliter aduersum erat et molestum, dum cecatus ignorancia carni se inclinans condescenderet, ita est eciam carni naturaliter contrarium, quod se spiritui subdens eidem obedit et tamen modo, quo dictum est, nichilominus promptissime facit. Cum autem caro spiritui totaliter fuerit unita, et suo modo spiritus cum deo, tunc cessat pugna et omnis aboletur contrarietas pretacta, erit quoque pax integra et perfecta ac uelle et nolle idem utrorumque. Et hec est uoluntas dei beneplacens et perfecta, que ut sic ab utrisque perficitur, cum quodlibet id agit proposse, quo diuine uoluntatis beneplacitum expleatur perfecte. Hec autem unio carnis ad spiritum ueram interea plenamque amborum operatur abdicacionem, ut quodlibet horum stet sibi abdicatum in sui plena abnegacione seque caro spiritui et spiritus se deo ad uota resignet. Quodsi caro cunctis temporalibus ac transitoriis non fuerit plenarie exuta, tunc unio iam dicta carnis ad spiritum ac spiritus cum deo fieri nullatenus potest, semperque iurgium et rixa bellumque continuum inter spiritum et carnem durabit nec talium quisquam perfectam spiritus paupertatem unquam obtinebit. Hinc et promissam pauperibus futuram beatitudinem non nisi difficulter possidebit suppliciis precedentibus condignis. Difficile est namque temporalibus et carni per amorem nunc iugiter inherere et beatitudinem regni glorie in posterum possidere. Sed beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum.Ibi notandum, quod, ubi est uera paupertas spiritus, ibi est eciam paupertas corporis seu carnis. Nam superius suum in se inferius conplectitur, ut id, quod ipsum superius operatur, hoc eciam suum in ferius secum operari cogatur. Unde si spiritus, qui est supremum in homine, pauper ueraciter existit, oportet eciam corpus seu carnem spiritui tamquam inferius superiori consencientem similiter pauperem fieri. Undenon fuit necesse dicere beati pauperes spiritu et corpore, quia sub spiritus paupertate eciam corporis paupertas continetur. Nam ad paupertatis perfeccionem tam spiritus quam corporis paupertas necessario requiritur. Sunt quidam pro uite sustentacione rerum corporalium sibi usum exterius reseruando interius se deo resignant atque super suam custodiam uigilantes cordis puritati studiosius inuigiliant, nichil uel parum de corporalibus solliciti nec se in exterioribus occupantes, sed solum intenti, quid deus apud se intrinsecus loquatur aut operetur, cui eciam locum assidue pro modulo parant et prestant. Tales plerumque ad intimum diuine dulcedinis et gracie gustum pertingunt ueritate nichilominus eos in spiritu serenius illustrante ac docente de omnibus. Et hoc quidem assequi merentur per suam intra se conuersionem ac diligentem sui recolleccionem nec non per deuotam in rebus diuinis et salutaribus sedulamque meditacionem, ex qua intrinsecus depurantur, et a uiciosis defectibus ac spiritus feditate purgantur sicque cordis puritatem assecuntur. Qua quidem adepta deus graciam suam, cuius iam sic capaces existunt, largiter infundit, quam eciam in se multiplici senciunt experimento. Quod si tunc se deo intus et extra plene resignant ac omnibus perfecte renunciant et in uite pau pertate Christum secuntur, summum cicius perfeccionisgradum attingunt. Sunt alii, qui omnibus exterioribus propter deum renunciant, quia pro perfeccionis acqui sicione sic audiunt predicare, sed quia in eiusmodi exteriori abdicacione et paupertate contenti sui cordis curam non peragunt nec eius puritati insistunt, sed et sacris internis meditacionibus de rebus diuinis, quibus cordis puritas acquiritur et gracia diuina promeretur, incumbere soliti non sunt, hy quamuis ad extra multa exerceant opera uirtuosa nil tamen interius de dei operacione eiusque dulcedine in intimo anime percipiunt. Ideo rudes et grossi permanent nec diuine ueritatis agnicionem, que in pura relucet anima, aliquatenus apprehendere ualent. Sunt enim nimis externi et deus in intimis operatur, quo ipsi peruenire non tendunt. Et ideo uerum perfeccionis fundamentum nunquam attingunt. Sunt iterum alii, qui omnibus intus et extra perfecte renuncciant seque ipsos totaliter abnegant, sed et iugiter suo cordi inuigilant, diuineque operacioni et allocucioni intra se summopere intendunt, meditaciones sacras frequentans et cuncta impedimenta spiritualis progressus penitus abdicant, ac eciam in uirtuosis actibus ad extra se prout expedit loco et tempore diligenter exercitant de pertinentibus ad se nil omittenteset, quod opere perfecte non preualent, uoluntate feruida explent. Quam deus uoluntatem gratissime acceptans uelut ipsum opus premiare curabit. Faciunt enim fideliter omne, quod possunt, ultra quod deus nil exigit ab eis. Isti tales in uia perfeccionis in cedunt, omnia in deum referunt, de nullis rebus extraneis se intromittunt, ad se non pertinencia se non ingerunt, nemini calumniam aut nocumentum inferunt, neminem iudicant, neminem contempnunt, omnia diuino iudicio comittunt. Exierunt enim et perfecte abnegauerunt se ipsos et omnia. Hinc spiritus diuinus, qui eos aptos et se dignos conspicit, sibi totaliter attrahit ac intime unit, ut unus cum eo spiritus fiant. Ibi tunc spiritus diuinus loquitur in spiritum humanum, ut sit liber ab omnibus, quatenus in eius puritate possit libere operari. Hoc ipsum autem opus, quod deus in anima pura et nuda operatur, est nobilius, preciosius et excellencius ceteris omnibus, que deus unquam in eternitate uel in tempore operatus est. Racio: Quando deus creauit omnia, nullum in hoc suo opere habuit impedimentum, sed in opere, quod operatur in anima, potest multipliciter impediri propter libertatem uoluntatis ipsius anime. Unde ex hoc, quod anima suam uoluntatem diuine uoluntati ple narie conformat et perfecte unit, opus ipsum tam nobile et preciosum efficitur. Sed quid est opus dei, quod sic operatur in anima? Opus hoc aliud nil est quam dei ostensio, qua se ipsum anime disposite sicuti est manifestat. Deus est operator et opus, quod operatur, est ipsemet. Et ideo deus abstrahit animam a reliquis omnibus, ut suam senciat et experiatur operacionem eiusque capax efficiatur. Hec autem operacio unum spiritum efficit animam cum deo et hec est desiderantissima beneplacens uoluntas dei, ut homo sic semper se gerat, ut omni tempore deus in eo sine omni impedimento suum opus ualeat operari. Unde et dicit delicias suas esse cum filiis hominum.Uult autem habere cor totaliter abstractum, tranquillum et quietum, in quo clam sua operatur opera diuina et ubi nulla potest accedere uel obsequi creatura. Nempe cum ipsa intelligencia deum inmensum et infinitum apprehendit modo suo finite et mensurate, tunc uis alia superior mox procedit ulterius atque in deum se erigit secum ducens intelligenciam, cum uiribus reliquis uniuersis uniens eam cum deo, et ibi tunc deus operatur supra anime potencias non tamquam in anima, sed deifice in se ipso. Ibi anima uenditur et emitur in natura diuina et sequitur confor mitatem uite diuine, secundum quam per omnia et in omnibus aptatur, disponitur, regitur et ordinatur ad instar pueri nouiter in utero concepti, qui habet primitus animalem corporeitatem. Dum uero anima infunditur in formam, mox alteram mutatur. Nam ab anima disposi cionem suscipit, quam prius non habuit. Alium quoque colorem secundum uitam anime induit, sic est, cum anima deo totaliter unitur, tunc in diuinam quodammodo formam transsumitur atque propriam infirmitatem et defectibilitatem exuens ad uitam diuinam renouatur et in omnibus perfecte re formatur, regitur et ordinatur secundum deum. Exemplum: Fumus ab igne prodiens de quanto sursum in aera sustollitur, de tanto subtilior et purior efficitur. Sic anima, quanto supra se alcius eleuatur aut rapitur, tanto utique maioris perceptiua luminis amplius depuratur atque ut sic deus in ea suimet similitudinem perfeccius operatur. Ubi iterum repetendum arbitror, quod iuxta superius tacta opus unicum et singulare, quod deus in simplici lumine anime operatur, est purius, melius, pulchrius et nobilius quam totus hic uisibilis mundus. Est quoque diuinius quam cetera omnia, que deus unquam ad extra est operatus. Ad hoc autem, quod deus in anima diuinitus operetur, oportet, quod anima sit spiritus purus, simplex et ab omnibus abstractus, habeat quoque similitudinem quandam dei operantis in se. Deus autem ex amore inmenso ad animam a tempore creacionis sue indidit ei lumen quoddam diuinum, quo mediante possit in ea suimet similitudinem delectabiliter operari possetque anima reciproce operando deo perfecte uniri. Sed quia creatura qualiscumque sit amplius, quam habet, operari non potest. Unde anima, si eo solo lumine, quo naturaliter predita extat, operari nitatur, omnino frustra conatur et nichil penitus agit. Idcirco cum lumine diuino deus animam ingreditur eam que amore conplectitur et exinde anima sursum leuatur ac supra se ipsam in diuino lumine diuinitus operatur. At uero amor dei in anima esse non potest, nisi suam ibi similitudinem inueniat aut pariat. Hinc deus in anima, quantum suimet similitudinem inuenit, tanto cum amore in anima diuinius operatur atque ipsi anime intimius unitur, et quia deus est prorsus infinitus, ideo oportet eciam amorem istum esse similiter infinitum. Nam si mille et ultra annos homo uiueret semper et continue in dei amore crescere necnon in ipsius similitudine, que causa est unionis intime, semper magis ac magis proficere posset. Exemplum de igne, cui propter consimilies effectus amor seu caritas solet comparari. Qui quidem ignis quamdiu habet ligna, tam diu operatur in ea, et quanto uentus cooperatur, tanto plus ignis crescit et augetur. Uentus est spiritus sanctus, qui ignem amoris in nobis iugiter incendit etnutrit. Operatur itaque deus in anima opus supermirabile. Nam indidit anime lumen quoddam sibi simile, et est sic in anima tanquam sua natura estque porcio anime nobilissima, in qua deus operatur cum delectacione maxima. Hoc lumen animam supra se leuat ac deo uniens deiformem facit nec contentatur anima in operacione gracie, que creatura est et finita. Uult pocius, quod deus se ipso in sua natura operetur in ea, et quod opus operatum et opus operans confor mitatem habeant et unum in idipsum fiant. Ibi tunc anima unitur et concluditur in deo nec tunc gracia ulterius operatur, sed anima in deum deifice et mirifice transformatur. Perdit quoque tunc anima se ipsam deum se estimans cum deo, cui iam est unita amore perfecto, necnon instar ferri in igne ardenti aut aque gutte in mare proiecte unum effecta cum eo. Ad hanc autem unionem cum deo animam tria specialiter dispo nunt et promouent. Primum, quod sit simplex et pura. Secundum, quod sit abstracta ab omnibus et sola. Tercium, quod deo per amorem inherendo sit supra se semper eleuata. Tunc enim deus animam ad se trahit sibique intime unit fitque anima sic tota deiformis et diuina, ut iam non anima, sed deus esseuideatur. Ubi tunc animaperdit suum nomen et potencias, non tamen essenciam aut esse.Quippe tres in diuinis persone tunc in se trahunt et transsummunt tres potencias anime atque in suam originem restituunt, ubi se noscunt potencie et conspiciunt non in se ipsis, sed in suo fontali principio deo et ibi perfecta fit unio, ubi nil aliud lucet aut splendet, nisi solus deus, ubi sunt duo in unosplendore. Ibi anima tam diuina efficitur et deo tam intima, ut nil iam operetur sub forma creature, sed omnia sua operetur et agat in ea forma, cui ut sic est impressa, et tunc opera sua, quasi ipsa non sit, sunt in deo diuina, et quanto est deo intimius et profundius unita, tanto ab eo, quo est creatura, recedens magis elongatur a se ipsa in tantum, ut nil iam appareat in ea, nisi quedam essencia nuda ab omnibus longe remota et penitus ignota. Ibi in abysso diuinitatis inmersa sibi ipsi et uniuersis perdita audit in summo silencio sonum sine sono suauissimum, scilicet uerbum patris, sed inaudibiliter. Uidet in obscurissimo attamen lucidissimo colores sine colore pulcherrimos, sed inuisibiliter. Gustat inmensam dulcedinem, sed ingustabiliter. Tangit inattingibiliter, conprehendit inconprehensibiliter, saciatur insaciabiliter et ceteris.Preterea homo cum deo unus efficitur spiritus in eo, quod Christum uita et moribus ymitatur. Christus autem est unum cum deo, quia deus et homo. Ideo necesse est, quod, qui uult uniri spiritui diuino, prius per uite conformitatem pro suo modulo unitus sit Christo, pro qua unione ipsemet ad patrem orauit dicens: Pater, rogo te, ut quemadmodum ego et tu unum sumus, ita et isti nobiscum sint unum. Tunc autem homo est unum cum Christo, quando habet eandem operacionem cum ipso. Ubi considerare libeat, quod in Christo fuit duplex operacio, una diuina, altera humana. Prima fuit in miraculis et signis, secundum quam homini Christum ymitari non conuenit. Secunda fuit in Christo humana operacio, ut pauperem et humilem esse, esurire, sitire, pati, mori et uirtutes omnes in se ipso ostendere. Hec et huiusmodi Christi opera nobis conueniunt, quibus Christo nosipsos oportet conformare eiusque similitudinem induere atque ut sic eidem uniri. Est quippe similitudo causa unionis et quanto in istis operibus deficimus, tanto a Christi similitudine distamus ac tanto per conueniens ab ipsius unione degeneramus. Hinc est, quod, qui cupit Christo uniri, oportet eum Christi similitudine indui et in operibus pretactis, in quantum ad se pertinet, eidem conformari atque ut sic in omnibus imitari. Hoc enim nos Christo hic in terris potissime unit et in celo eidem maxime coniungit, si, dum hanc uitam agimus, eundem in uita et actibus perfecte fuerimus imitati. Quo contra beatus Bernhardus: Multos, ait, Christus nunc habet sui regni amatores, sed perpaucos sue uite et crucis imitatores. Non autem possunt tales unum effici cum Christo, quia uera unio consimilem facit unitorum operacionem et ideo, quanto quis Christo in uita presenti fuerit in uirtutibus, uita et actibus conformior, tanto ei in celo erit uicinior.

De duobus, in quibus Christo conformari debemus, ut sic tandem ad ipsius unionem in deopertingere ualeamus. Item de triplici exercicio interiori et de multiplici utilitate meditacionis passionis Christi. Capitulum nonum.

Ad iam dictorum pleniorem intellectum ad uertere libeat, quod sunt opera duplicia, quibus Christo in hac uita possumus conformari eique ut sic plus uel minus uniri et per consequens in eterna beatitudine plus uel minus propinquari. Unum est opus internum, alterum uero externum. In opere in teriori homo triplex obiectum debet attendere. Primoconsiderare debet proprios defectus, secundo Christum hominem in sua passione, tercio Christum in sua deitate. In prima consideracione studeat homo, ut se ipsum agnoscat et intra se conuersus suos defectus diligenter discuciat, ut sic tandem ad cordis puritatem pertingat. Nam homines ad extra diffusi et solum exterioribus exerciciis intenti ad sui ueram cognicionem numquam perueniunt et sic cecati in defectus multiplices et errores ignoranter cadunt, siquidem putant sepius bene et uirtuose operari, ubi culpas contrahunt et detrimenta anime incurrunt possunt que in cunctis agendis faciliter a spiritu erroris decipi et falli. Cuius uersucias et dolos siquis euadere cupiat, oculum consideracionis in se studiosius reflectat et se ipsum intrinsecus agnoscere omnimodis addiscat. Lumine quoque, quod in se est, singula queque attencius prospiciat, bona eligat, mala abiciat, ut sic tandem iusticiam sectando ac in omnibus uirtuose agendo Christo continue magis approximans eidem coniunccior fiat. 2mobiectum interioris exercicii et operis, circa quod hominis sedula debet uersari consideracio, est diuini saluatoris nostri uita, mors et passio. Quam quidem per iugem memoriam in corde debet fixam tenere. Nam ibi homodocetur plenius, qualiter se a cunctis abstrahere ac in uirtutibus singulis exercere nec non in omnibus perfecte uiuere debeat. In hac eciam assidua pa ssionis Christi speculacione deus homini uim quan dam potenter infundit, qua ipsum sibi uiolenter attrahit et unit et hoc ex uirtute prouenit ipsius passionis Christi ac uberrimo fructu eiusdem, ad quam si homo se toto deuotoque corde conuertit ac iugiter meditando in ea delectabiliter quiescit, Christus sua uulnera preciosa eidem dignanter ostendens apperit, per que homini gracia diuina cum donis optimis largiter influit. Cuius gracia ualida operacione homo cum uiolencia quadam in deum uehementer transuehitur. Ad instar fluuii torrentis, qui sua rapida influencia quidquid arripuerit, quodam impetu uiolenter assummit, rapit, rumpit et quo impetus sui cursus impellit, secum potenter abducit, ita consimiliter homini deuoto contingit, qui profunda et crebra meditacione ad Christi passionen se attencius conuertit. Influunt namque eidem ueluti torrens in undanes diuinarum fontes graciarum, quibus impetu quodam extra se ipsum ducitur ac sue origini, hoc est uite fonti, unde in creacione profluxerat, restituitur. Ex isto colligitur, quante sit efficacie quamque salubre sit homini cuique in Christi domini passione toto corde et animo se iugiter deuote exercitare. Sic namque homo deo propinquando non ambulat, sed currit, nec in uia lassatus subsistit, sed nec unquam fatigatus retrocedit, quin pocius cursu continuo sine intermissione in finem, quo tendit, procedit. Et hoc facit non ex uirtute propria, sed diuina, que ei confertur in Christi passionis meditacione deuota, que est uia planissima, per qua deus hominem ducit ac in se ipsum transsummit. Nec hominem eiusmodi a quoquam retardari uel ullatenus errare per mittit, quippe homo iste, qui flammigero amore ac feruenti deuocione Christi passionem sedulo meditatur, alter Christus efficitur. Nam amor ipse ex amante et amato unum facit. Hinc est, quod Christus talem sic sibi unitum errare ac falli non sinit, quin et in cursu, ne quando fatigatus subsistat, sed ut cicius metam attingat, uirtutem prestando ac delectacionem ingerendo suauiter impellit. Igitur, qui cito peruenire, quo tendit, affectat Christo que proximus fieri et ei intimius uniri desiderat, inmergat se deuotissime ac totum se tradat eiusdem sacratissime passioni eandem assidue corde uersando. Nam ex hac meditacione assidua uirtus prestatur homini et gracia, qua mediante in breui morula prouehitur propinquius et attingit cele rius quam alias conatu proprio longiori tempori posset difficulter obtinere. Unde, qui in hac meditacione segnis, remissus aut negligens extiterit, eciam in suo ad Christum progressu tardus et piger existit et numquam aut uix deum, quem querit, aliquando attingit. Ego sum, inquit Christus, ostium, si quis per me introierit, pascua inueniet, qui autem aliunde intrat, fur est et latro. Tales sunt homines regnum celorum intrare et ad deum uenire uo lentes, sed per uiam, hoc est Christi passione, ire aut negligunt aut recusant. Hy rapere nituntur aut furari, quod suum non est, siquidem regnum celorum est nostrum per Christi passionem et qui aliter accipere contendit, iniuste accipit et fur est et latro.Preterea multi pro ueritatis agnicione ac sapiencie acquisicione laboribus insudant grauibus et continuis, sed quia extra hanc uiam querunt, eam ne quaquam inueniunt. Qui enim ueritatem rectam agnoscere ueramque sapienciam ueraciter cupit appre hendere, debet se totum Christi passioni totaliter in mergere. Ibi namque fons ipse omnis ueritatis lar gissime redundans exoritur nec non tocius sapiencie thesaurus infinitus in promptu reperitur. Nempe Christus est ueritas. Ipse est uirtus et sapiencia patris. Qui ergo ueritatem diuinam et sapienciam ueram desiderat habere, in Christo et eius passione querat talemque se circa hanc passionem exhibeat, ut cicius inuenire queat. Potest quidem homo in sua naturali cognicione multas ueritates et sciencias apprehendere, unde tamen beatus fieri non potest, sed ueritatem diuinam ac sapienciam illam, unde beatus efficitur, inuenire non poterit, nisi in Christo crucifixo et passo. In hac etenim Christi passione est uelut fontis iugiter largissime scatentis quoddam diuine ueritatis et sapiencie canale fluens incessanter et continue. Ad quod os anime qui bene applicare didicerit, haurit et bibit de aquis fontis uite eterne. Ad quas quidem aquas Christus nos uocat clamans altisone: Uenite omnes sicientes ad me et bibite. Et de uentre uestro fluent aque uiuesalientes in uitam eternam, et qui biberit ex aqua ista, non siciet amplius unquam. Ideo, si quis ueram sapienciam bibere cupiat, os suum ad Christi preciosa uulnera iugiter applicare addiscat. Sanctus Johannes in Christi pectore recumbens dormiuit, inde omnem sa pienciam potauit ac dei archana pre cunctis mortalibus mirifice intelligendo penetrauit. Ita deuoto corde Christi passionem attencius meditantes ibi que soporantes hauriunt sapienciam diuinam et bibunt salutarem tocius ueritatis doctrinam fiuntque capaces ad rimandum, intelligendum ac pene trandum secreta celestia. Illuminantur insuper ac do centur de plurimis ignotis. Nam fons uite, ueritatis et sapiencie influit eis copiose. Hos nemo agnoscere potest nisi solus deus, qui supra humanam comprehensionem operatur in ipsis nec indigent ductore aut doctore, quos deus sic docet ac dirigit nec non in omnem perfeccionem adducit. Hy statim apprehendunt, quia deo propinquissimi sunt, quorum eciam tota conuersacio in celo iam esse uidetur. In celo, inquam, id est in intimo essencie anime, ubi est regnum celorum et sedes dei, ibi deus inuenitur, uidetur et gustatur et hoc per Ihesum Christum et hunc crucifixum, quem Paulus solum se scire testabatur, qui eciam in aliis donis et graciis quam plurimis uoluit nequaquam gloriari, sed tantum in cruce et passione domini Christi, qua sola a morte perpetua cognouit se posse liberari. Ita et nos pariformiter de nobis fieri credimus et speramus. Sed nec insuper nos aliquid boni habere aut posse nisi per hanc certissime sciamus. Nempeomnis humilitas nostra, paciencia, paupertas, obediencia, castitas ac cetera, quecumque agimus bona, ita inperfecta et quodammodo semiplena ac coram deo indigna existunt, ut, nisi mediator noster dominus Ihesus Christus per semetipsum suppleuerit, quod per nos ipsos digne perfici nequit, pro hys omnibus saluari nequaquammereamur. Itaque quidquid a nobis inperfectum et quasidimidium relinquitur, per dominicam utique crucem et passionem perficitur, si tamen nos, quod ipsi potuerimus, facere non negligamus, siquidem quod nostre deest obediencie, supplet ille, qui factus est pro nobis obe diens usque ad mortem. Quod humilitati nostre deest, perficit ille, qui nobis humiliauit se ipsum usque ad improperium crucis. Quod nostre paciencie deest, complet ille, qui a seruis suis se crucifigi sponte pertulit. Quod nostre paupertati deest, ipse perficit, qui tam pauper extitit, ut, ubi caput suum inclinaret, minime haberet. Quod nostra casti tas non habet, ipse, qui est uirginis filius, supplet. Quod caritati deest, complet ille, qui dilexit nos et lauit nos a peccatis nostris in sangwine suo. Quod misericordie deest, integrat ille, qui cruci fixoribus suis ueniam orando impetrauit. Quod abstinencie uel mundi huius contemtui deest, consumatille, qui pro deliciis crucem amplexus est. Quod negligencia et torpore peccamus, ille expiat, qui ad mortem properans dixit: Quod facis, fac cicius, et desiderio desideraui hoc pascha manducare uobiscum et cetera. Quod gula peccamus, ille quadra genario absoluit ieiunio. Quod in oracione minus facimus, ille perficit, qui pro nobis in oracionibus sepiuspernoctauit . Quod quietem corporalem nimis diligimus, abolet ille, qui ex itinere legiturpro nobis fatigatus. Quod conuicia et improperia non satis pacienter audimus, supplet ille, qui demonium se habere, insanire, homo uorax esse et potator uini inmotus a maliuolis audiuit. Sciendumautem, quod Christus non ab hora 6a parasceue solummodo usque ad horam nonam, sed ab ipsa natiuitate sua crucem tulit, quam in tota uita sua portauerat aduersa plurima cottidie paciendo et hanc tandem pertulit mortem suscipiendo. Si quando igitur ab inimico fu garis, Christum respice ab Herode in terram Egypti a patria pulsum. Si quando ab inimico proderis, Christus a discipulo traditus est. Si quando tui te non receperint, Christus in propria uenit et sui eum non receperunt. Si quando a tuis relinqueris, Christum apostoli reliquerunt. Si quid a quolibet pecieris et non impetraueris, Christus potum peciit et fel accepit. Si in eligendo quippiam ut homo falleris, Christus Iudam inter alios apostolos elegit, non quod ipse deciperetur, sed ut te, si quando fallaris, consolaretur. Siquis te furto uel fraude decepit, Iudas Christo furtum fecit. Si ille sciebat nec accusare eum uolebat, nos de eo, quod dubitamus, multo magis neminem culpare debemus. Sed et si medicina eges, respice serpentem eneum ligno affixum, et ab omni statim morsu uipereo liberaberis. Si odii ueneno serpens te infecit, mox ut Christum pro nobis, cum adhuc inimici essemus, mortuum perspexeris, inimico ueniam dabis. Si carnis stimulo agitari ceperis, memento Christum contristatum propter te usque ad mortem, sudorem sangwineum sudantem et clauorum ac lanceeuulnera suscipientem, et mox omnis libido sopitur. Si te ira turbauerit, cogita, quanta cum mansuetudine Christus uincula, alapas, irrisiones, flagella crucemque sustinuerit, et omnis extemploindignacio aut turbacio conquiescet. Si te magistro aut superiori cuicumque obedire tedeat, pensa, quia Christus pro nobis obediens factus est usque ad mortem, et letus illico eius uestigia sequeris. Rursum quesuperbia Christi considerata humilitate non reprimitur? Que ira Christi paciencia cognita non sedatur? Que cupi ditas Christi paupertate inspecta non superatur? Que uersucia Christi simplicitate intellecta non abicitur? Que ergo bona in hac cruce non reperies? Denique si, quid debeas parentibus, nosse uelis, crucem Christi respice. Ibi Christum uidebis matris non oblitum esse, que eciam cum alii seruanda traditur. Ioseph plus custos quam maritus fuisse probatur. Si quid pia mereatur eciam in ultimis facta confessio scire desideras, crucem considera et ibi audies latroni confitenti paradysum promitti. Si dubitas Christum uerum hominem fuisse, crucem conspice et ibi cog nosces illum nature nostre ius suum moriendo persoluisse. Si uis credere eundem uerbum deum, crucem contemplare et ibi uidebis elementa creatorem suum plangere, dum et celum obscuratur, terra concuttitur, rupes scinduntur et monumenta aperiuntur. Quomodo enim non hys signis ad credendum prouoceris, cum et centurio illis conspectis exclamauit: Uere filius dei hic erat? Si uis certus fieri Christum non solum corpus nostrum, sed et animam suscepisse, ipsum in cruce aspice inclinato capite spiritum emittentem. Si ignoras, cur Eua de latere facta sit, cerne sangwinem et aquam de latere Christi ad construendam ecclesiam manare. Si ambigis eum, qui pendet in cruce, iudicem in die nouissimo futurum, uide eum iam et dextro latroni conferre saluacionem cor eius illuminando et sinistro damnacionem mentem illius indurando. Si putas Christum, dum crucifigitur, aliqua forte ira turbari, cogita, quam dulciter latroni respondit, quam pie pro inimicis orauit, quam prouide matri consulit. Qui igitur in cruce suspensus tanta beneficia impendit, dum uenerit in regnum suum, quanta putas munera patrabit? Ergo, si Christi crucem et passionem diligenter attendas, hec et alia omnia beneficia ibi inuenies appensa. O quam dulces fructus ex hac dependent arbore! Nonne ibi uides paciencie scutum contra iram, humilitatem contra superbiam et ceterarum uirtutum contra reliqua uicia? O qualia ornamenta et quanta uite premia in tali sistuntur stipite! Mille cli pei pendent ex ea, omnis armatura forcium. qui militare uult, accedat, assumat hinc arma bellica, militaria inde accipiat sti pendia. O quam breui breui milicia latro perpetua cepit stipendia, idem quippe ex hoc stipite et scutum pariter sumpsit et premium! Paciencie siquidem cli peum inde summebat, cum dicebat: Et nos quidem iuste, nam digna factis recipimus. Hic uero nil mali gessit. Militare uero donatiuum nichilominus exinde percipiebat, quando audiebat: Hodie mecum eris in paradiso. Quia igitur iuxta predicta omnia in Christi passione et cruce inuenimus bona nec nisi per eam uniuersa euadimus mala, rectissime non solum Paulus, sed eciam omnis exclamat mundus: Michi autem absit gloriari, nisi in cruce domini nostri Ihesu Christi , siquidem ipse est, quem pater summe semperque diligit et ex amore inmenso pro nobis tradidit, ipse est, qui ex patris uoluntate simulque sua spontanea pietate pro nobis miseris in cruce moriens amorose et misere patri, in quo sibi bene conplacuit, piam proponit conquestionem et simul altam questionem, ubi tamen conquestionem sequitur consolacio et questionem solucio. O, inquit, deus meus, ecce blanda conquestio, ut quid dereliquisti me? Ecce non infima questio: O deus meus, quem nullus ut ego dilexit, qui nullum ut me amasti, cur amans amatum, imo amorem tuum dereliquisti? Cur inno centem impiorum manibus tradidisti? Cur dilectum absque calumpnia odiencium calumniis exposuisti? Sed quid? Amans amori non loquitur, differtur responsio et datur irrisoribus occasio malignandi. Sic, sic dum ploratur, irridetur risus. Illuditur uictor, dum pro mortuis moritur. Odio habetur amor, dum odiosos amat, dum pendet dileccio doloribus pro inimicis, pungitur. Figitur clauis, qui modum dileccionis ignorat. Non solum est amor iste dileccionis nostre figura, sed est et causa. Nam et cum caritate et per illam et propter illam hec nostra in cruce artatur caritas. In stratu doloris hinc inde se girat, hac illacque uersatur nec requiem habet, quia dilectum non inuenit, in quo pauset. Lancea celi latus effoditur, percutitur diligentis affectus et misericordie aperto sinu foris affluunt uiscera pietatis. Refulget pro hys imo cum hys caritatis titulus, sed, ut iam dixi, ipsius felicitas nondum exprimitur. Moriatur proinde amor, ut melius uiuat, sepeliatur mundo, ut deo placeat, deficiat in terris, ut resurgat in celis, ascendat sursum, ne torpeat deorsum, emittat spiritum ad mensuram, ut recipiat spiritum non ad men suram. Cum enim uenerit, quod perfectum est, nimirum eua cuabitur, quod ex parte est. Nam et spiritu Christi emisso facta est questionis non uocalis, sed realis solucio, siquidem uelum templi fractum est, terra mota est, petre scisse et monumenta aperta sunt.Nunc enim amoris uelatur oculus, ut in futuro ignorancie uelo remoto diuinitatis plena uoluptas estu anti anime aperiatur. Huius amoris sangwineis lacrimis miserorum mens terrena nunc perfunditur, quatenus in futuro terrenitas omnis ab affectu spiritua lium ammoueatur. Hoc cruore obstinatum cor aliquando emollitur, ut in nouissimo calore spiritus anima reso luta tota in deum pergat. Aromatibus nunc amor ungitur, monumento nouo reconditur, ut tandem cordis reserato archano mortui affectus resurgant et nichil deinceps nisi sanctum, nichil nisi diuinum, nichil nisi iocundum eligant et concupiscant. Quia, quod hic per speculum et in enigmate bonum cernitur, ibi facie ad faciem uidebitur. Sed quando hec fient? Plane, cum a nostro glorificato amore amor eternus diligetur ex toto corde, ex tota anima et ex omni mente et ex omnibus uiribus. O ex toto et o ex tota! O ex omni et o ex omnibus! O uere beata dies, cum omnis a te, o anima, tollitur porcio, ut totum adue niat, cum diuisio exterminabitur, ut omne unum solum succedat. Quid est ex toto et ex tota, nisi ex toto intellectu sine errore, ex tota uoluntate sine contrarietate? Quid est ex omni et ex omnibus, nisi pulchrum et dulce intelligere lumen ipsumque absque obliuione uelle sine defectu absque diuisione simul idem ac semel sempiterneque tenere? Itaquenec alibi nec aliunde gloriari oportet, nisi in domini nostri Ihesu Christi passione et cruce, in qua exaltatus, ut ante predixerat, omnia traxit ad se. O exaltacio, o tractus, o anima! Quid enim hys uerbis innuitur, nisi quod in cordibus seu mentibus nostris, nostra scilicet intelligencia et uoluntate, per cognicionem et amo rem, si, inquam, per crucis misterium ac eiusdem trinam dimensionem, quin eciam per se ipsum in nobis ut sic exaltatus fuerit, nos totos post se et ad se trahere promittit. Ego, inquiens, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum, secundum quem sensum omnes creature ens unum existunt, hoc est homo, qui quidem homo est deus in persona Christi, in quo omnia in quadam unitate fuere collecta. Nam potencie et uires tam inferiores quam superiores et omnis sensus tam interioris, quam exterioris hominis illius steterunt simul in quadam perfecta et optime ordi nata unitate una cum potencia anima suprema, que a diuina natura fuit circumplexa atque diuino attactu totaliter conprehensa necnon in una cum Christo persona deitati realiter et inseparabiliter unita. Sic, sicfieri habet in homine, in quo omnes singulorum sensuum et uirium dispersiones simul colliguntur in quadam fixa unione cum Christo, in quo homo talismodi unum efficitur cum deo et tali modo omnes creature unus sunt homo, qui est deus in persona Christi. Unde ait quidem: Unus cum deo spiritus et unum cum Christo corpus cara et uera est unio. Que quidem unio ultimus Christi crucis et pa ssionis in hac uita felicissimus et optatissimus estfructus. In qua passione, ut concludam in summa, est contra omnia carnis et spiritus tentamenta uictoria plena, ibi contra uicia quelibet et uniuersos culpa biles defectus gloriosus et optimus triumphus, ibi denique iustorum salus, resurreccio et uita. Per hunc itaque Christum crucifixum et eius memoriam assi duam ad hoc regnum celorum uidelicet anime intimum peruenitur, ubi deus conspicitur, ad cuius intuitum omne peccatum procul fugatur atque in Christi uulneribus mox tamquam in igne glacies resoluitur ac totaliter absumitur et sic tandem homo purus et expers omnis defectus ad essenciam anime sue pertingit, ubi omnem ueritatem clare et nude agnoscit. Gentiles philosophy anime essenciam sollicite et studiosius quesierunt, sed sine Christo minime attingere potuerunt et ideo ueram dei cognicionem, quamuis desiderarent et anxie quererent, nequaquam optinuerunt et ergo nec beatitudinem adepti sunt. Sic suomodo contingit omnibus, qui sine Christi passione nude sue anime essenciam querunt, attingere. Qui ut sic numquam ad ueritatis agnicionem, que deus est, po terunt peruenire nec beatitudinem, quam optant, ali quatenus possidere, quippe omnis nostra felicitas et beatitudo in Christi passione constat, per quam solam attingimus, qua tendimus, metam.

Ad idem de tercio exercitio interiori

Tercium interioris exercicii et operis obiectum, circa quod hominis attenta debet esse speculacio ac frequens exercitacio, si deum cito querit attingere eique proximus fieri, est Christus secundum suam deitatem. Cum enim homo se ipsum interna considera cione, quis sit, agnoscere didicit seque diligenti examine intrinsecus per singula discussit, suos quoque defectus cum hys, que diuersimode extrinsecusaccidunt, plene abdicauit atque in Christi passionis meditacione se crebro diuque deuotius exerci tauit necnon per uirtutes diuturne ac strennue am bulauit et iam earundem essenciam perfecte apprehen dit, tunc in tali sua nuda essencialitate essencie diuine approximat ac diuina penetrando in deum eidem perfecte uniendum se totaliter transformat, quinymo per deum homo ducitur et transformatur in deum, in quem ut sic habet continuum et internum ingressum, totusque deo plenus efficitur, quo totaliter ueluti spongea in aquis posita undique circumfunditur, repletur ac penetratur, ut se ipsum penitus obliuiscatur et perditus sibi preter deum nichil sciatnec senciat. Et ita in diui nitatis abysso tamquam in mari sine fundo tandem totus submergitur, natans in deo quemadmodum piscis in mari, et sicuti mare piscem undique circumdans, totum in se complectitur. Ita modo suo fit anime in deum, ut prefertur transformate ac diuinitati totaliter inmerse. Quam diuina natura plerumque in tantum perfundit, replet et penetrat ac potenciis anime se in tantumcommunicat, ut nil amplius nisi opera diuina ualeant operari. Et quanto anima diuinam naturam amplius participat, tanto deiformior efficitur ac deo intimius unitur. Sic quoque tandem in tantum eleuari poterit ac in tantam cum deo peruenire unionem, ut in ea nulla uirtutis aut uicii apparencia, nec aliquod uestigium remaneat, et pro quo se tunc gerere debeat, penitus ignorat. Quando autemanima in huius altitudinem cognicionis fuerit feliciter sub uecta, tunc ei lumina tenebrescunt uniuersa, tunc quoque cognoscit sicuti cognita est. Quippe tunc uidet deum in deo, cognoscit deum cum deo, apprehendit deum cum deo. Nam propriam essenciam quodammodo exiuit et essenciam diuinam intrauit, sibi ipsi perdita et inuenta in deo, quem in sua essencia iam supra cognicionem incognoscibiliter cognoscit et incomprehen sibiliter comprehendit. In eo enim, ubi est anime essen ciale esse, ibi deum comprehendit et cognoscit, quemadmodum a deo comprehensa et cognita est. Qualiter autem ut sic comprehendat et comprehendatur, prorsus incomprehensibile et inintelligibile est. Habet namque anima secundum Augustinum in diuinam naturam occultum ingressum, ubi ei pereunt et euanescunt omnia, ubi in non cogno scendo cognoscit, uidet in non uidendo, uult in non uolendo. Redigitur quoque in nichilum in se ipsa, ut nil aliud quam deus remaneat in ea. Sed nec deum neque se ipsam in hoc statu cognoscit, quia, si alicuius cognicionem haberet, in hoc ipso deficeret. Nempe per nimio diuini luminis excessu penitus excecata et sine lumine effecta, nichil omnino cognoscit. Deus uero eam uelut sol lunam penetrando irradiat, in cuius unitatem, intimitatem ac inmutabilitatem transeundo se feliciter transformat. Nichil est enim in rebus creatis inmobile et ideo deus non potuit nobiliores nos facere nec sibi similiores, quam quod ex nichilo ad inconmutabile eternumque esse nos fecit. Hinc anima in diuinam naturam secreciorem non potest introitum habere, quam sine omni cognicioneuel cognitiuo esse nature de nichilo ad aliquid ire, quia nil plus unit quam similitudo in natura. Istud autemnichilum, quod fuimus, priusquam esse cepimus, illud idem tunc nullo indiguit nec a se ipso aliquid potuit, restitit quoque omni creature, que omnes nichil erant. Soli autem uirtuti diuine non ualuit resistere et ideo id ipsum nichil factum est mobile. Nam deus cuncta de nichilo creauit et ut sic nichil ad aliquid mouendo uocauit, et quod nichil extitit, ut aliquid esset, effecit quatenus, quod aliquando penitus inmobile ex titit, nunc mutabile et mobile sit. Igitur si diuinam unitatem, intimitatem ac inmutabilitatem per aditum secretissimum attingere atque iuxta predicta a deo conprehen di ipsumque pariter uelimus comprehendere, oportet nos fieri magis inmobiles, quam fuit hoc nichil inmobile, de quo nos mobiles et mobiliter facti sumus. Sane deus anime uoluntatem tam liberam fecit, ut contra huiusmodi libertatem ipse nichil agere uelit aut possit. Unde quidquid anima in corpore libera uoluntate eligit, in eodem persistere potens est. Si igitur ad hoc peruenire cupiat, ut nullo indigeat, et quod inmobilior quam nichil, de quo sermo, fiat, tunc omnes potencias et uires suas in libertatem uoluntatis seu liberam uoluntatem in simul colligere satagat, quodque nullum a se ipsa aut ab alia creatura impedimentumpaciatur, sollicite prouideat, se quoque deo inmobili perfecte unire studeat atque ut sic in abyssum fontis spiritualis luminis se penitus inmergat nec inde aliquatenus exeat rebus creatis de cetero se incli nando, et hoc, quantum condicio patitur nature. Sic tandem anima inmobilis efficitur magis, quam ipsum nichil tunc fuit. Inmobilitas anime seu nichil istud, quo anima in mobilis uelut nichil efficitur aut amplius quam nichil, est abstraccio plenaria et auersio totalis ab yma ginibus, formis et speciebus, ut in hys non pauset nec quiescat, quia in diuina natura non est ymago nec species nec forma. Quando igitur anima ut sic est totaliter abstracta, tunc informabili et inymaginabili diuine nature est similis effecta et hic est ocultus transitus, quem anima facit in naturam diuinam. Quando enim anima iam nil habet in se, quo retardetur uel aliquatenus impe diatur, tunc dicitur transire de nichilo ad nichil. Quod quidem nichil est natura diuina, quo peruenire nemo poterit, nisi omnibus corporalibus et materialibus plene nudatus sit. Ad hoc monet et hortatur Dyo nisius discipulum suum, quando eum iubet transcendere omnia sensibilia ac eciam intellectibilia, si cogni cionem secretorum dei apprehendere uelit. Delectatur enim deus in hoc maxime, quando istud il, quod ipse creauit, ad illud suum nil redit, quod eius in deo ymago eternaliter fuit. Est denique spiritui gaudium summum, quando ipse in id nichilum sue ymaginis refluendo peruenit, ubi suum, ad quem aspirat, finem attingit. Et quando hoc fit, tunc spiritus seu anima essencia manente salua suum opus, formam, sensum et actum penitus perdit. Ibi essencia diuina nudam anime essenciam subleuat et rapit sibique intime eam uniens sua similitudine ornat et uestit ita, quod nichil iam amplius quam nuda ibi et pura essencia re splendet sicque diuina essencia spiritum seu animam in se transformando in tantum absorbet, quod solum nuda remanet scintilla. Obiceres contra predicta: Nichil est penitus inmobile, quia nec est. Anima autem est res creata, unde est aliquid, et ideo potest moueri. Ergo non debet inmobilis dici. Respondeo, quod anima mouetur de uno lumine in aliud, quousque in summam ueritatem pertingat, ubi omnia et singula suam summam optinent perfeccionem. Sed ibi adhuc manet anima mo bilis, quia propria essencia sue intelligencie mouetur in aliquid , quod ipsamet non est. Sed nichil non habet tale esse, quo se ab alio separare posset aut alteri applicare. Nam nec habet esse in se, ergo nec habet moueri in se. Ubi notandum breuiter, quomodo anima inmobilior fiat quam nichil, cum tamen anima habeat esse et esse creatum. Nichil uero nullum penitus habeat esse. Summum bonum deus omnipotens est inmobilior quam nichil, unde quidquid illius boni similitudinem magis participat et induit. Hoc eciam magis inmobile et inmutabile censendum erit. Tanto autem anima dei similitudinem magis participat, quanto se ab omnibus rebus creatis elongat nec non cuncta creata super grediens in deum se sursum eleuat eique se perfecte uniens in omnibus conformat. Hec autem unio anime cum deo fit in omni plenitudine sine defectu et ibi ly cum innuere quoddam uidetur medium, ubi tamen nullum est medium. Deus namque unitas est in diuisa et sine medio, anima autem fit unum cum deo, et hoc idem, cum est quoddam medium, quod anima neque hic nec in futuro amittere potest. Anima igitur quantoin se summi boni similitudinem suscipit, que similitudinis suscepcio in exterioris et interioris hominis, ut dictum est, inmobilitate consistit, tanto eciam ipsa inmobilis fit. Uerum hanc tantam unionis et inmobilitatis graciam anima nullatenus assequitur, nisi ipsa prius diuinitus fuerit suscepta atque spiritui diuino tam profunde inmersa, ut iam totaliter innominabilis effecta nullum inter deum et ipsam medium inueniatur. Ibi tunc cognoscit, uti est cognita, suscipit, ut est suscepta atque conprehendit, quemadmodum est conprehensa. Pro quo ulterius nota, quod anima duas habet a natura potencias, quibus diuinam in se sanctissimam et incomprehensibilem trinitatem modo suo comprehen dere potest. Una est intellectiua, qua anima assimilatur filio seu uerbo in diuinis. Filius autem intellectio est patris, et quando anima sua propria denudatur intelligencia et uerbum seu filius dei patris ipsius anime intelligencia efficitur, tunc anima una cum filio intelligit patrem et filium ac spiritum utriusque et sic anima totam diuinam trinitatem conprehendit et in se concludit, quemadmodum siquis uas aliquod replet et claudit, idem uas sic plenum omne, quod in eo est, intra se conprehendit et claudit estque unitum cum eodem. Ita , quando anime uis intellectiua est unum cum deo effecta, unitur eidem sicut filius patri. Secunda uis anime seu potencia est affectiua, que habet a natura, ut in diuinam ferri possit incomprehensibilitatem ac dei attingere incognoscibi litatem, quemtamen nulla creatura, prout sibimet cognoscibilis est, attingere aut cognoscere potest. Hunc anime affeccio se ei uiolenter ingerendo super omnia apprehendit, sed et deus affectui seu uoluntati offerendo se ipsum imprimit eamque sibi intime unit. Uoluntas uero intelligenciam cum ceteris potenciis deo secum uniendis attrahit et sic anima cum deo totaliter unita unum efficitur cum eodem. Quippe uis anime suprema, scilicetaffecio tam nobilis est et generosa, quod in nulla re uisibili, corporali et transitoria quiescere potest, sic quoque potenter transcendens omnia scibilibus et cognitis libere suffertur uniuersis atque in incognitis et inuisibi libus eisdem inherendo quiescit. Quod si uis intellectiua esset eque libera quemademodum affectiua, tunc ipsa eciam suomodo in deum sine medio ferretur. Sed hoc fieri non potest, quia exercicio indiget, quale non est opus affectui seu uoluntati. Potencias nobiles pretactas anima suscepit a diuina trinitate, cum quibus omnium, que deus tam nobiliter creauit, ordinem pro sua capacitate conprehenderepotest. Igitur anime iste, que suam a deo auertunt intelli genciam, in istud iterum nichilum ruendo defluunt, quod, priusquem sancte trinitatis ymaginem susciperent, extiterunt. Hec autem ymago trinitatis, quam eternaliter in se agnoscent, istius nichili tenebras causat, super quo se totaliterreflexerunt, in quibus tenebris se pena colligit infernalis, ut dei uisione oporteat eas perpetuo carere, quod de dampnatis est sane intelligendum. Secus de electis, qui suam cognicionem et intelligenciam a deo auertendo iuxta illud Canticorum: Auerte oculos tuos et cetera in nichilum istud redeunt hoc modo: Nam quando anima cum sua intelligencia effertur et rapitur super omnia, eciam supra se ipsam ad intelligendum et apprehendendum bonum summum et infinitum, ubi intelligit, quod ipsum hocplane omni creature prorsus inintelligibile existit, et sic inmenso repercussa lumine denuo recidendo redit ad se. Ubi notandum, quod anima in nulla re creata cum sua intelligencia quiescere potest. Ideo omnia transuolans encia, cuiuscumque sint nominis, in quoddam innominabile nichilum se ipsam proicit et inmergit, ac eciam ab eo, quod sibi est proprium, se plene absoluens in hoc nichilumassidue fluendo pergit. Quod quidem nichilum est quedam nesciencia, que dicitur caligo seu tenebra . Hic anima repercutitur et in nudum ac purum nichilum relabitur, quod fieri non posset, nisi omni totaliter cognicione nudata esset, ita, quod solum istius nichili, in quod deuenit, intelleccio remaneat, que est sibi pena continua et multum amara. In abyssum namquenichili animamergitur et profundatur continue, nec tamen potest fundum reperire. Sed neque hoc ipsum potest intelligendo apprehendere, quod fuit, priusquam sancte trinitatis ymaginem in se re cepit. Nam omnis cognicionis apprehensio in istius nichili tenebra terminatur et finit. Huius tenebra caliginis est dei inconprehensibilitas, in cuius abysso anima mergitur et tamquam in nichilo, quod est sine fundo, magis ac magis sine fine continue profundatur. Uerumtamen de hoc ipso nichilo iterum refluendo in aliquid tandem sui ipsius redit. Ibi autem stat suum proprium il, quod continue mergitur et fluit in nil, et hoc ipsum sic fluens continue il istud in quod fluit et mergitur nil conprehendere et attingere nullatenus ualet. Ibi hoc ipsum nil animam totam omni gracia et uirtute adimplet. Hinc amplius deum nisi in non laudando laudare et in non amando amare penitus nescit, siquidem anima, cum deum super omnia perfecte amare cupit eumque summe laudare satagit, statim agnoscit, quod hoc ipsum nisi defecti biliter perficere nequit. Est enim ineffabiliter omni amore dignior et omni laude infinite excelsior. Hinc anima se mox in se ipsam reflectit sibique mo riens in suum se nichilum conuertit, ubi, cum intra se penitus deficit, in nichilum deitatis relabendo se totam inmergit. Hic duo notantur: Unum, quod anima in sui ipsius nichilum se conuertendo a se ipsa deficit. Cum scilicet se ipsam tam alta potencia totaliter sponteque priuat, qua - scilicet digne laudare amareque deum prout uellet - non preualet seque ut sic amare et laudare prorsus insufficientem agnoscit et ideo sue paruitatem essencie et potencie considerans in propriam nichileitatem resilit. Secundum est, quod istud nichilum, cui anima sibi ipsi mortua et perdita se inmergit, est nichilum deitatis. Nam anima, cum se ipsam in se ipsa pro nichilo recognoscit, tunc amplius in suo nichilo stare diucius renuit moxque in nichilum deitatis se totaliter inmergit, ut sic cum nichilo, quod est nichi lum deitatis, sibi ipsi in nichilum, quod est suum, redigatur. Hoc est, quod istud aliquid, quod in se ipsa pro nichi lo recognoscit, in isto nichilo, quod in deo est aliquid, in nichilum uertatur. Eya quanta iocunditas quamque serenum gaudium, ubi hec duo, aliquid et nichil, suum pariter ludum et iocum exercent. Ibi tunc anima obtinet omne, quod sub iure uidetur attinere. Ibi uiuit in unitate cum deo, ibi experiendo cognoscit, quod deum excellencius amare ac dignius laudare nemo poterit, quam qui deum omnem laudem et omnen amorem ab omni creatura possibilem infinite transcendere nouit, et quod omnis omnium creaturarum laudacio a digna dei laudacione nimis deficit et idem de amore. Nam finiti ad infinitum nulla est proporcio per talem humilem recognicionem, quin et per huiusmodi recognicionis sublimem laudacionem anima a deo meretur gloriose exaltari sibi quoque in tantum uniri, ut ei se totum dignetur infundere eamque intra se uiolenter rapere ac in se ipsum totaliter transformare, ut scilicet nullum in anima uirtutis aut uicii uestigium appareat neque ulla discrecionis rerum quarumcumque differencia remaneat , et in hoc est uera essencialis anime summaque perfeccio. Et quidem scire in hoc statu potest, quod est. Nosse autem, quid est, nullatenus potest. Est enim sibimet tunc perdita et ignota necnon in diuina translata, nec iam ulterius nomen habet, ut anima dicatur, sed cum deo et in deo deus uocitatur. Nempe in unitatem diuinarum personarum, ut sic feliciter assumpta, potest et operatur cum deo omnia. Scit quoque et intelligit uniuersa, sed hoc fit in puncto temporis et momentanee quemadmodum in Christo duarum naturarum in una persona unio facta est punctualiter etmomentanea. Ex iam dictis elicitur, quod aliquando contingit animam in tantum elongari a se ipsa et eleuari ac rapi in diuina, quod se pro deo habeat et sibi, tamquam ipsa sit deus, appareat. Hoc autem prouenit a suo lumine supernaturali, cuius uirtute et operacione est suis naturalibus tam aliena et remota effecta tamque profunde in se ipsam attracta ac tam intime sibi ipsi unita, quod se ipsam in eodem uelut lumen in lumine aspiciat et ita lumen supernaturale una cum lumine diuino animam suis naturalibus actionibus priuans in tantum denudat, ut ibi solummodo ipsius pura scintilla cum lumine diuino et supernaturali resplendeat atque ut sic ipsa nuda anime seu spiritus essencia in lumine supernaturali contemplans se ipsam per nimia luminis huius candore ac inmensa claritate se esse deum estimat . Sed hoc nichil est aliud, nisi quod anima seu spiritus in sua naturali tunc libere habitat et quiescit essencia, modo tamen ualde perfecto.

De diuinis personis contemplacio subtilis et de quadruplici amore in diuina beatissima trinitate diuinarumque personarum emanacione cum inde sequentibus et ad idem pertinentibus.Capitulum 10m.

Hec et hys similia circa tercium interioris exercicii obiectum, quod est Christus, secundum deitatem se ingerunt homini deo proximari, uniri et conformari cu pienti atque deuote et sedulo in spiritu sese exercitanti, cui eciam de diuinitatis cognicione sublimiora non deerunt, si sibimet internus ac intentus permanserit. Si quidem experietur, quomodo diuina natura secundum se sit nudum obiectum, a quo anima ipsa suscipit omnem influen ciam luminis et gracie necnon omnem perfeccionem spiritualis uite. Nam quidquid anima in presenti uita de communi cursu suscipit, in lumine et gracia suscipit. Que quidem gracia, quia eciam est creatura, ut sic est medium, quod anima de lege communi in hac uita supergredi non potest, cuius denique operacione gracie ueram rerum omnium suscipit cognicionem. Est autem uera creature cognicio, sicuti in deo est, in simplicitate sue nature et in sui effluxus differencialidiscrecione. Nempe deus non in sua simplici essencia, sed in suo effluxu est rerum omnium causa. Preterea dei natura est sua claritas et sua bonitas et ceteris. Natura diuina cum se inclinat super se ipsam, in hoc est pater, qui cum iterum per sui noticiam reflectitur in se ipsum, in hoc est filius. Uoluntas uero sui ipsius est spiritus sanctus. Item deus est sui ipsius intelleccio necnon sui ipsius iocunditas et eleccio. Istud autem in deitate, quod eligit, est pater, qui se in sua propria natura contemplando inmense in se ipso delectatur necnon in sui contemplacione ludendo summe iocundatur, et ille ludus tam iocundus, quo se ipso pater fruitur, nil aliud esse uidetur quam amor, quem habet in filio. Qui quidem amor am borum est spiritus utrique coequalis et coeternus. Est quoque uerbum eternum filius ludens reciproce in eterna natura patris, et iste ludens est unum in essencia cum eo, in quo ludit, sed et ludus ipse, quo ludunt, eternaliter ipse est spiritus sanctus. Rursus patris facies et suimet in se ipsum reflexus intuitus est sue proprie nature et unius cum eodem substancie filius eternus, qui patrem in sua unica natura eternaliter circumplexans preludium iocundissimum et iocum exercuit. Quo eciam preludio seu ludo iocoso, ut habetur in libro Sapiencie , omnem creaturam antecessit.Denique pater in filio ludum seu iocum, quem filius in eodem eternaliter habuit, semper obseruat et incessabiliter exercet. Qui ludus amborum, ut dixi, est spiritus sanctus, in quo pariter ludunt pater et filius et econtra spiritus sanctus in eisdem ludum et iocum per omnia consimilem habere desiit nunquam. Et iste ludus reciprocus omnigaudio et delectacione refertissimus est, ubisic pariter ludentes unam habent et eandem essenciam. Sunt quoque unum et idem cum eo, in quo ludunt, quippe pater eternaliter amat filium, filius econuerso eternaliter amat patrem, et hic amor amborum est spiritus sanctus, quem eciam equaliter diligunt pater et filius nec minus nec aliter ipse spiritus sanctus patrem diligit et filium quam ab eis diligatur. Est autem in diuina trinitate qua druplex amor: Primus est concomitancie, quo se inuicem ipse tres amant persone infinita et inmensurabili dileccione, siquidem in omni amore hoc proprium et primum est amantem in se reflectere et qualicunque germinum pullulacione communiter et singulariter in se redire. Quod cum in simplicium uarietate amorum oculis superintellectualibus attencius contemplamur, occurit mox ipsa supersubstancialis trinitas, ubi fontana totalis est deitas, ubi trium personarum supersplen dencia sunt lumina: Pater generans et spirans, filius genitus a patre et cum patre spirans, spiritus in eorum duorum spiramine ab utroque emanans. Ecce et hy plures sunt, sed diuersi non sunt, distincti sunt, sed conmixti non sunt. Nam et si ab uno sunt, in uno tamen et ad unum sunt. Quod est illud unum? Utique natura una, essencia una, uoluntas una, caritas una. In hac enim essencia distincti uniuntur. Hec in multis est unum, quippe nec per partes diuiditur nec multipli citate confunditur nec participancium possessione minor efficitur. In hac idem sunt amor et amantes, idem prorsus dileccio et diligens, ubi re ipsa trinitas, dileccio et diligens, amor et amans est. Numquid ergo hec se ipsam in se et propter se non diliget? Si is, qui amor est, cui nichil aliud est quam amorem et amabilem esse, se propter se non diligit: Cui amore in se redire possibile erit? Duo autem uidentur uera cuiuslibet amoris incentiua esse, pulchrum uidelicet et bonum, quorum primum ordinem, alterum finem magis uidetur inspicere, sed in creaturis, quidquid pulchrum est aut bonum, adueniente pulchritudine et bonitate pulchrum et bonum est, quia non propria, sed pulchritudinis diuine et bonitatis participacione et pulchritudinem et bonitatem aliunde possident. In diuinis autem pulchrum et pulchritudo, bonum et bonitas idem est, quia non est deo aliud pulchrum et bonum, pulchritudinem et boni tatem esse. Dicitur autem pulchritudo in deo, quia omnibus existentibus iuxta uniuscuiusque proprietatem pulchritudinis et claritatis causa existit, quia ab ipso consonancia uniuersorum erupit, quia luminis instar cum fulgore sui fontani radii uniuersis se inmitentis pulchrificas cunctis diffusiones tradit, quibus se ad omnia et uocat et trahit . Pulchrum quoque ideo dicitur, quod nec fit nec auctum est nec augeri nec diminui potest, quia superpulchrum et pulcherrimum omnis pulchri fontanam in se habet et excedentem pulchritudinem. In hac autem supernaturali et simplici totorum pulchrorum pulchritudine tantum retinet uniformitatem, ut nullam in eo cogitare possis difformitatem. Neque enim in aliqua parte pulchrum, in aliqua turpe est, uno loco uel tempore pulchrum, alio deforme, ad aliquid agendum uel informandum decorum, ad aliud inuenitur indecorum, sed semper et ubique et ad omne ineffabilem seruat et retinet pulchritudinem. Eadem similitudine bonitas in deo dicitur et bonum, quia ex ipso sicut ex causa perfecta omnia producta subsistunt, in ipso sicut in potenti plantacione omnia continentur et contenta custodiuntur, ad ipsum tanquam proprium et communem finem cunctorum omnia conuertuntur. Denique in illa summa et eterna trinitate pulchritudo notatur in personarum ordinata distinccione et bonitas in earum communicacione et essencie unitate. Ibi enim est una persona, que sola prima auctoritate subsistit nec esse nec aliquid aliunde accepit. Ibi est alia, que sic subsistit, quod solum ab illa exit et per illam quidquid habet accepit. Ibi est tercia, que ab utraque procedit et ambas eas in una uoluntate connectit. Omnes autem has personas relationibus differentes eandem uidemus participare diuinitatem. Itaque in huius superintellectualis nature ordine ypostasium admiramur pulchritudinem, in iocundissima ipsarum germanitate communem amplectimur bonitatem. Igitur in amore huius communicancie et pulchritudinem cernimus et bonitatem, unam in racionabilissima distinccione, alteram in uni formissima unione. Ideo ab hoc increato amore ad creaturas descendit amor communicancie, cuius amoris tantam pulchritudinem in creaturarum cernimus differenti proporcione et uaria distinctione. Bonitatem autem inearum adinuicem conueniencia et inconfusibili unione.Habemus igiturnunc primum, quem in diuinis uoco amorem, communicancie uidelicet, qua pater, filius et spiritus sanctus se diligunt coeterne diuerse persone relationibus discrete, in unam concorditer se reflectentes unitiuam formam, uoluntatem communem, essencie unitatem. Nam omnes increate trinitatis persone in una eterna caritate sic discrete sunt et inpermixte, ut tamen iocundissima gaudeant unitate. Est proinde et alius amor, qui dicitur amor concupiscencie, quo quelibet persona diligit se. Pater enim diligit se, quia se ipsum uult et in se ipso sufficien tem se et perfectum et desiderabilem omnino agnoscit. Filius se ipsum diligit, quia primum genitoris germen uult se esse et se principium de principio sancti spiritus uirtutem patre auctore cognoscit. Spiritus quoque sanctus se diligit, quia a patre et filio cum fontali plenitudine procedentem se nouit et creatoris omnium bonorum fontem et esse se gaudet et dici. Est et tercius amor amicicie, quo pater diligit filium, cum eandem naturam, quam pater habet, et pulchritudinem et sufficienciam in filio et uult esse et existentem nouit. Eodem modo filius spiritum sanctum diligit, quia in eo esse uult et agnoscit plenitudinem omnem increate potestatis, sed et equalem totaliter copiam magnificencie et gracie, glorie ac honoris. Eodem prorsus honore filius patrem di ligit, quia eum causale principium esse non dolet, quin pocius ex eo se et spiritum sanctum inpassionabiliter et fluxibiliter splenduisse ante secula gaudet. Quo eciam gaudio spiritum sanctum eternaliter congaudere nullum fidelem credimus dubitare. Est et quartus amor inherencie, qui a patre filioque procedit nec ultra tendit, sed ibi quiescit et utrumque connectit. Hic amor spiritus sanctus est, qui procedit a patre in filium, et a filio processione eterna non procedit in alium, quatenus quarta persona sit post filium aut quasi post filium. Monas, ait quidam , gignit monadem . , id est pater filium generat, cui suam essenciam et formam communicat et naturam, et quia naturam, non est dubium, quin et spirandi potenciam et uim. Monas ergo gignit monadem, quia pater filium equalem de se generat, alium non generantem. Ui tamen spiratiue substancie alium de se spirantem eiusdem secum et cum patre substancie. Monas in se suum reflectit ardorem, id est illum, quem genito communicat processiuum amorem, quia et si pater tribuit filio, ut secum possit spiritumspirare, non tamen ei contulit, quod a se aut ultra se possit hoc facere. In se ergo pater suum ardorem re flectit, quia, cum ipse filius spiritum adducit, spiritus procedens patrem respicit, qui principium est, ex quo filius hoc accepit. Monas quoque in se suum ardorem reflectit, quia amor, qui est ab ipso patre, filii a filio in alium non procedit tamquam in progressu continui, sed nec reflexione riuali seu radiali a filio in patrem redit, sed inter utrunque quiescit, quia a filio per patrem exiens patrem respicit et quasi dulcis nexus utrumque connectit. O suaue uinculum, o gluten eternum contin gencium se omnium supernaturaliter unitiuum. Habemus ex iam dictis cum quadruplici differencia amorem quadruplicem, uidelicet essencialem, personalem, proprium et mutuum. Primum dixi amorem communicancie, secundum concupiscencie, tercium amicicie, quartum concordie seu inherencie. Et secundum primum amorem tres persone sunt unum nature communitate, secundum ultimum sunt unum uoluntate. Quo ad secundum sunt unum indiuisibili conformitate, quo ad tercium sunt unum mutua et in terminabili uicissitudine. Que enim personarum se non fruitur, que ipsarum bonum omne alteri non uult et de altera sicut in se ipsa summe non delectatur? Est itaque amor communicancie trium ypostasium in unam naturam inconfusa conueniencia et inpermixta unio. Est amor concupiscencie cuiuslibet persone in suum delectabile appetitus ardentissima intensio. Est amor amicicie uniuscuiusque persone desiderabilium omnium alterius perfecte plenissima et iocundissima exoptacio et pre cunctis, que deus non sunt, eiusdem preeleccio et inconparabilis superposicio. Est amor superintellectu alis concordie seu inherencie in patre et in filio una et semper eadem uoluntatis permanens indi uisio.

Ad idem de emanacione personarum in diuinis et de triplici ueritate cum triplici fructu inde proueniente

Sed quomodo aut qualiter ista filii a patre eterna generacio ac spiritus sancti ab utroque suomodo eterna processio, de quibus iam supra et insuper eiusmodi amborum emanacio nec non amoris in idipsum reflexio quomodo fieri habeant, a nullo intellectu creato perfecte capi potest. Uerum quia modicum apprehendere de diuinis et transscendentibus plus delectat mentem racionalem quam multa de aliis sensibilibus cognoscere, maxime quia istud idem obiectum, de quo nunc agitur, exercicii interni idipsum uidetur exigere, ideo libet hic aliqua de sancta trinitate et de isto modo ineffabili emanacionis diuinarum personarum notare. Est igitur sciendum, quod pater in diuinis per fecunditatem uirtutis generatiue se totum transfundit in filium, communicando sibi omnem potestatem et omnem sapienciam et omnem perfeccionem essencialem, quam ipse pater naturaliter possidet et ibi in lumine suo intellectuali ex cognicione perso nali sui ipsius concipit uerbum eternum, quod est similitudo expressiua dei patris. Et ulterius idem pater et filius per fecun ditatem spiratiuam se transfundunt in spiritum sanctum et per actum unum communem et simplicem amoris mutui producunt personam spiritus sancti. Propter quod eciam spiritus sanctus recte dicitur amor et nexus patris et filii, quo se inuicem personaliter diligunt et omnem creaturam ingenti bo nitate perfundunt, ut dicit Hylarius in libro suo De trinitate. In hac autem emanacione pater et filius simpliciter et unice transfundunt in spiritum sanctum omnem nobilitatem et plenitudinem sue naturalis perfeccionis, quia quidquid nobilitatis, quidquid fecunditatis essen cialium perfeccionum pater habet sub esse innascibili, filius sub esse intellectuali, hoc totum transfundunt in spiritum sanctum sub esse diligibili et amoris mutui utriusque. Cum itaque spiritus sanctus sit amor, quo pater amat filium et filius patrem, sicut omnes concedunt, amor autem procedit ab amante, ut per se notum est, ideo necessario oportet dicere spiritum sanctum non solum a patre, sed eciam a filio procedere. Et licet pater plenam fecunditatem habeat a se ipso, non tamen potest producere spiritum sanctum sine filio. Quod non contingit ex eo, quod alquid fe cunditatis sibi accrescat a filio, uel quod uirtus spira tiua plenius ac perfeccius sit in patre et filio quam in patre solo. Sed pocius prouenit ex eo, quod pater solus non habet uirtutem spiratiuam eo modo, quod per ipsam solus possit actum spiracionis elicere sine filio. Quod patet ex hoc, quia uirtus spiratiua est fecunditas diuine uoluntatis non quocunque modo, sed solum ut mutua patris et filii. Et licet in solo patre ut mutua, sed sic est in patre et filio, quia de racione mutua est, quod uoluntas sit in filio ut sibi communicata a patre. Propter hoc solus pater non potest producere spiritum sanctum sine filio, quia solus pater non habet uirtutem spiratiuam sub eo respectu, quod per eam possit elicere actum spiracionis actiue sine filio. Ex hac itaque ineffabili diuinarum personarum emanacione relucent nobis tres ueritates theorice, ex quarum diligenti consideracione mens deuota consequitur tres fructus mo rales. Prima ueritas est, quod ex huiusmodi emanacione relucet medium sine medio, quod sic est uidere: Nam certum est, quod spiritus sanctus emanat a filio inmediate, a patre autem emanat mediate. Unde dicitur filius esse media in trinitate persona. Quod constat esse uerissimum, si accipitur mediacio et inmediacio respectu personarum. Si uero mediacio et inmediacio accipiatur respectu uirtutis spiratiue, tunc certum est, quod spiritus sanctus procedit inme diate ab ipso patre, quia pater uirtutem fecunditatis spi ratiue habet inmediate a se ipso, filius autem habet eam a patre. Et ideo oportet, quod respectu uirtutis spiratiue spiritus sanctus procedat a patre inmediate, a filio autem mediate. Propter quod bene dictum est, quod ex ista emanacione relucet nobis medium sine medio. Ex huius ueritatis consideracione mens deuota hunc fructum moralem consequitur, quod nulla creatura mediate poterit esse inter deum et animam. Unde ex profunda meditacione huius ema nacionis mens deuota tanto ardore caritatis in flammatur, quod nichil nouit aliud cogitare uel dicere, nisi tantummodo de dilecto dicens cum sponsa Canticorum primo: Ego dilecto meo et dilectus meus mihi. Secunda ueritas est, quod quelibet personarum se cognoscit proprie et distincte sub eius personalitate propria et distincta. Propter quod pater se cognoscit patrem et paternaliter , id est sub eius proprietate personali. Filius se cognoscit filium et filialiter, id est sub eius proprietate filiali. Spiritus sanctus se cognoscit amorem processiuum et processibiliter, id est sub eius proprietate processibili. Et quia sicut agere supponit esse, sic eciam modus agendi supponit modum essendi, ideo sub ista subsistencia perso nali patri et filio conpetit operacio distincta et personalis, secundum quam producunt spiritum sanctum ut amorem personaliter subsistentem . Propter quod eciam pater et filius amore quodam essenciali una cum spiritu sancto amant omnia, que sunt, et creaturas mouent unice et indiuise ad earum proprias operaciones iuxta illud Ysaie 26o: Omnia opera nostra operatus es in nobis, domine. Ex huius autem ueritatis consideracione mens deuota carpit hunc fructum moralem, quod tanta luce diuine claritatis mens perfunditur, quod sibi panduntur archana quedam in lumine naturali inscrutabilia. In quo quidem lumine tam de se ipsa quam de aliis omnibus rebus diuinum beneplacitum, quantum ei conuenit, recognoscit, ita ut ueraciter possit dicere illud, quod scribitur Sapiencie 7:Tu dedisti michi eorum, que sunt, scienciam ueram. Et illud est istud familiare colloquium, quod deus quandoque frequentat cum anima deuota, de quo pollicitus fuerat Osee 2o:Ducam eam in solitudinem, id est in omnium mundanarum rerum perfectam abdicacionem, et ibi loquar ad cor eius. Et istud colloquium, de quo superius, multum est ita suaue menti deuote, quod exinde omnis amari tudo presentis uite sibi in dulcedinem uertitur, ita, quod sicut dicit Bernhardus:De labore requiem, de tribulacione leticiam et de contumeliis sibi gloriam reputat prouenire. Hunc fructum carpescat sponsa in Canticorum 5o:, cum dicebat: Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Tales fuerunt apostoli, de quibus Actuum primo:Ibant apostoli gaudentes a conspectu concilii.Tercia ueritas est, quod in huiusmodi emanacione personarum stat lumen in lumine, spiritus in spiritu, sed non ymago in ymagine, et hoc in emanacione spiritus sancti. In emanacione uero uerbi eterni et stat lux in lumine et spiritus in spiritu et ymago in ymagine. Quod patet per hoc, quod uerbum eternum est quedam ymago intellectualis, que concipitur in intellectu paterno ex perfecta cognicione sui ipsius. Et ideo ex modo suo proceden di sibi conpetit racio ymaginis, propter quod dicit apostolus: Quod est ymago dei inuisibilis, Colossensum 1o , quia per ipsum patrem et omnes creaturas perfecissime representat. Propter quod eciam dicitur splendor paterne glorie et figura paterne substancie, ut scribitur Hebreorum 1o. Sed spiritus sanctus non potest dici ymago patris et filii, quia non procedit per modum for malis impressionis, ut uerbum a patre, sed solum procedit per modum expressionis amoris personalis, et ideo spiritus sanctus non dicitur ymago, sed magis dicitur nexus uel amplexus amoris patrem et filium inseparabiliter connectentis. Ex huius autem ueritatis consideracione mens deuota carpit hunc fructum, quod tam feruenti desiderio in deum rapitur et tanto amoris uinculo sibi unitur, quod nichil aliud desiderat, nisi quod in omnibus suis dictis et factis et cogitatis diuino beneplacito conformetur, nimirum, cum unius spiritus et unius uoluntatis cum deo mens talis existat dicente apostolo: Qui adheret deo, unus spiritus est cum eo. Et bene unus spiritus, quia cum eo unius spiritus et unius cordis et unius uoluntatis efficitur, quia nichil agit, nichil appetit ex arbitrio proprio, sed in omnibus se conformat beneplacito diuino. Et in hac felice anima ymago dei creata in ymaginem increatam transfor matur iuxta illud apostoli IIa Corinthiorum 3o : Nos reuelata facie gloriam domini speculantes in eandem ymaginem transformamur et cetera. Et hoc fit uirtute illius spiritus increati, cum quo spiritus noster unus spiritus efficitur, unde subditur tamquam a domini spiritu. Nam licet spiritus non habeat racionem ymaginis ex processione sua ab intra, ipsa tamen spiracione sua, qua una cum patre et filio bonum spirat adextra, quia opera trinitatis adextra sunt indiuisa, unit sibi spiritum nostrum conformando eum sibi et sic perficit ymaginem nostram creatam in ymaginem increatam. Et talis anima, que sic per feruens desiderium deo unitur, ymo in deum transformatur, recte potest dicere cum propheta: Michi adherere deo bonum est.

Ad idem de amore mutuo diuinarum personarum inter se nec non de triplici extasi summe trinitatis

Iam supra dixi, quod huius multiformis amoris proprium est amantem in se reflectere et communi qualibet ac propria accione semper in se redire. Deo autem inmobilis et simplex motus circularis in se reditus ei eternus est et inmediatus. Eternus utique, ut puta, cui sic proprium est amare ut esse. Sicut enim tribus personis proprium est personas esse, sic et unum esse et in una se complecti sim plicitate singulari et mutua fruicione unitiua, siue essencialis siue personalis sit, eterna et indiscreta plurium caritate. Inmediatus eciam hic motus est, quia sanctus amor intersticium ac medium non habet, quo incidente, ut in se redeat, necessario habet mediatorem. Neque enim ante patri conuenit esse quam generare, nec filius patre se generante nec spiritus patre et filio se spirante posterior est, quia sine intersticio et interuallo superintellec tualia lumina, sicut a principali fonte originem, sic ad ipsum et per ipsum deificam accipiunt reflexionem. Ecce o anima, diuinus et simplex per se inmobilis dei motus, ecce circularis amoris amabilis et amantis dileccionis diligibilis et diligentis in se regressus. Isto sic consi derato amore mansit deus et manet eternaliter in se inmotus fontem hunc sibi reseruans, solus ex eo bibens, nulli creature haurire aut uidere saltem aliquid tribuens. Quis enim de fonte diuine fecun ditatis bibit? Quis in thesauros dei fecundissime uirtutis introiuit? Generacionem eius quis enarrabit?Quis, ut procederet, adiuuit spiritum domini?Nemo, ait, nouit patrem, nisi filius, quin et diuinus spiritus, qui utriusque germen nature esse non potest plenitudinis alienus. Oportet autem amoris huius aliam considerare proprietatem, per quam cunctorum, que sunt, uideamus originem et in ipsis essentibus a superdiuinis amoribus creatorum amorum diuersas tradiciones. Habet itaque amor in se et ex se, non solum ad se et propter se coeterne institam bonitatem, que sui solius non sineret eum esse, que sine germine amorem istum neque pateretur in se manere. Plane solitarium eum esse sua bonitas passa non est, sed mouet eum ad eternaliter operandum semonem eterne magnificencie, felicitatis et pul chritudinis racionem. Neque enim summe bonus esset, si in finitam sue pulchritudinis habundanciam communicare nollet. Unde, quia summe bonum est, ex plenitudine sue beniuolencie filium genuit, cui diuicias glorie sue omnes communicauit. Sed quia, si genitus genitorem summe non diligeret et genitor in genito non sibi totaliter conplaceret, felicitatis perfeccio consummata non esset, oportuit genitorem genito amorem communicare, in cuius germana processione inuicem se diligenter, ineffabiliter ac mutuo congauderent. Fateor ita est. Qualiter autem sit, huius negocii non est discutere, quia nunc ad illud non dirigimus intencionem. Sed, quod ad propositum nostrum attinet, sciendum est, quod bonitas, que mouit amorem, ut se intus in amantem inmediate reflecteret, mouit eciam eum, ut temporaliter non iam de se, sed ex se crearet. Sic essent non solum eterna, quibus se substantaliter communem tribueret, sed et perpetua et temporalia, spiritualia et corporalia, quibus differenter suas largiciones uarie inpartiri posset. Creauit ergo omnia non de sua substancia, sed dominio infinita uirtute sua et post esse materialis donacionis iuxta uniuscuiusque proprie tatem cunctis existentibus, tamquam pulchra sunt, formalem tradidit distinccionem. Igitur, quemadmodum iam supra dictum est, quod quelibet in trinitate persona alteram sic diligit, ut eandem boni sufficienciam, quam habet, alteri totaliter uelit, uidendum nunc erit, an tali amore a creatrice trinitate creatura queuis diligi similiter potuerit. Quod si fortasse, o anima mea, tibi persuasum fuerit, puto eodem amore, quo persona personam diligit, et creaturam illam dilectam fateberis. Quo autem pacto aut precio istud fieri possit, nullatenus cerno, nisi aut creatura creator fiat aut creator creaturam assummat. Sed qua racione creatura creator fieret, que eciam non potest ad ipsius contemplacionem attingere? Deum enim nemo uidit unquam, sed nec uidere ullus potest, quia lucem habitat inaccessibilem, magnificata est profecto excellencia eius et ad infinitum creatura finita non potest. Porro qua racione, quo iure, quo merito creature creator creatura fiet? Scio, quod omnipotens est nec quitquam est, quod in sua non sit potestate positum. Non potenciam quero, sed racionem, sed equitatem inquiro, et cum huc illucque diuerto diuque reuoluo, operis huius preter caritatem summam causam aliam non inuenio. Hominem deum factum lego. Marie filium colo. Maiestatem eius glorifico, predico et adoro, sed unde hoc nisi ab eterno amore processit nec discucio nec aduerto. Scriptura dicit: Sic deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret.Sufficit michi. De fonte, quo bibit, michi tribuit. Gracias tibi deus, quia dum datam graciam inuestigo, tua dulcedine deebriatus mirifica totus afficior, letificor suauitate, inardesco ca lore et bonis omnibus ditatus iam affluo. Uide et attende: Pater in carne filium misit, filius mandato patris uenit et in propria natura humane nature dignanter se sociauit. Spiritus mittentis amor et missi illum ad dandum, istum ad properandum mouit, quinymmo templum filii hominem Christum carisma tibus graciarum atque mensura repleuit. Nam et de plenitudine eius nos omnes accepimus. Quid ultra requiris? Amplius trinitas superbona facere tibi potuit? Quid filio, patri similius, spiritui patris patris amore quid carius? Porro ipsi unigenito quid se ipso intimius, quid amabilius? Cum itaque trinitas hunc tibi, o homo, dedit amorem, te summe dilexit, quia Christo homini bonum et tantum quod et quantum sibimetipsi uoluit. An non illud bonum tibi uoluit, quod donauit? Nisi enim uoluisset, quis eum tribuere coegisset? Uoluntati eius quis resistit? O singularis amoris prerogatiua, o caritatis diuine supereffluentis plenitudo, quis audiuit unquam talia? Deus amore factus est uerbum infans, eternus, temporalis, in mortalis, mortalis, inmensus, paruulus, creator, creatura, uoluntate, non natura. Quid huic simile? Quid deinceps amori putandum est inpossibile? Quis se ab amore hoc defendere aut ualet aut uolet? Dicis fortasse michi: Hoc amore pater Ihesum dilexit, cui sue deitatis plenitudinem communicauit, non ita et michi. Sile et ob mutesce, si pro te sic illum amauit. Nonne illo in eo amore et te conprehendit? Certe ita. Non enim propter suam sic eum dilexit necessitatem, sed propter tuam utilitatem. Denique et tibi, non sibi eum dedit, pro te, non pro se ipsum obtulit. Paruulus enim natus est nobis. Quibus nobis et qualibus nobis? Plane tristibus natus est paruulus in solacium, peccatoribus in exemplum, infirmis in remedium, captiuis in precium, exulibus in uiaticum, exeuntibus in premium. Preterea amor donum est gracie. Spiritus autem sanctus, ut supra est dictum, a patre filioque procedit, cui et hoc ipso, quod spiritus dicitur amor et donum, appropriatur, et quoniam amor proprie non est creature sensibilis, sed angeli ut intellectualis aut eciam hominis, qui cretura dicitur racionalis, quod et si amor appropriatur pecori, non nisi in quantum animam habet, qua aliquomodo proprietatem participat nature spiritualis. In diuinis autem, unde originem proprietas omnis et racio trahit, amor spiritum increatum non ut deus est, sed ut spiritus respicit. In quo apparet, quod ille in trinitate, qui sic procedit, ut spiritus de spiritu sit, amor proprie debet dici. Itaque in diuinis siquis donum dici debuit, ille hoc nomine debuit appellari, qui sic ab alio aut aliis exit, ut uim habeat per sua dona racionalem creaturam sibi uniendi. Hic est paraclitus spiritus patris et filii, quia gracia huius proprietatis consubstan cialiter et eterne collate sibi amor et donum ab eterno et esse et dici meruit. Nam et si creatura racionalis non esset et anima racionalis, quam sibi uniret, non dum existeret, erat, qui donare atque donari et posset et uellet. Hic spiritus, cum ut creator per potenciam, presen ciam et essenciam ubique sit, non tamen ut donum ubique est, sed in illa solum creatura, quam intrare dignatur per materiam et habitare per graciam. Cum enim in creatura racionali duplex esse sit, nature scilicet et gracie, et secundum utrumque spiritus sanctus in ea sit, quo ad primum non dicitur dari, quia creaturam racio nalem conseruare in esse nature non est specialiter donantis, sed creaturam omnem generaliter conseruantis. Quod enim datur sew donatur, et ab alio datur et alteri et ad aliud quam sit illud, quod habet, datur. Igitur dei electis, quos deus conseruat in esse nature, spiritus datur, ut eis conferat aut collatum augeat esse gracie. Cum autem alicui menti sic spiritus datus fuerit, est eius presencia menti racionali sicut ignis, quia suo calore ipsam excitat et ad amorem accendit dei et proximi. Sicut ergo racionalis spiritus ui sua spirali per spiritum attractum corpus exercet, sic pater filio proprio per spiritum ambobus consubstancialem animam mouet racionalem, dum in eius uoluntatem gratuitum format amorem, per quem eandem animam ad sui conuertit possibilem unitatem et ad diuinam superextendit et erigit assimilacionem. Cum enim hic amor diuini spiritus quasi quidam riuulus aut uapor sit proprietatem fontis seruans scaturientis, humanum spiritum, quem profundit, excitat et non solum in fontem originalem conuertit, sed et de ipso aquam sapiencie potare facit, que sic mundi sitim extingwit, quod eternitatis sitim accendit. Hoc uapore suam habitacionem spiritus ipse gloriatur euaporari, quia creato amore dei spiritu et quasi a quadam paradisi spirituali arbore distillante, dum mens nostra circumquaque supra et infra, extra et intra adimpletur, ipsius uiuifica uirtute ipsi influenti unimur et cunctis nostris alteritatibus supermundane conclusis ad deiformem mona dem nobis influentem totaliter congregamur. Hoc est donum, per quod non solum donanti superunimur, sed uelut quodam spiritu diuersi unum corpus efficimur. Nam isto spiritu conglutinante quasi uiuis ex lapidibus in unam domum dei templum erigitur et sic ab una concordia ex una societate lucis in simplum restituitur. Hic est amor, sine quo prescripti nobis nil ualent amores, per quem communicancie, concupiscencie amicicieque affeciones et uigorem et fructum habent. De quo grandis nobis sermo ad dicendum, sed refrenamus affectum, donec omnibus expeditis in hunc solum mentis flectamus aspectum. Possumus autem ex habitis superius colligere in diuinis amorem quadruplicem, utputa reciprocum, ex taticum, in se reflexiuum et extra se transitum. Ubi precipueuidetur mirandum, quomodo in deo amor poni possit ex taticus, in quo supra uel infra nullus reperitur excessus. Quo enim inmensus excedet? Quo infinitus pertransiet? Numquid inmensus excedit suam inmensitatem, infinitus pertransiet infinitatem? Absit hoc. Excedit, sed a se non recedit, transit, sed non pertransit. Nam et si bonitate quasi extra se ipsum fit, in se tamen substistens a se minime recedit. Neque enim in eo est amor pure extaticus, sed extaticus reflexiuus, quia sic exit, quod deserit, sic in se redit, quod absens non sit. Notandum uero, quod triplex est extasis summe bonitatis. Est enim extasis iocosa, seriosa sew speciosa. In amore communicancie creature, qui est primus amor de prescriptis, diuinitati est extasis iocosa, quia, dum ex nichilo mundum fecit, quendam quasi mirabilem ludum seu iocum angelis et hominibus ostendit. Quid est enim ex non ente ens, ex intemporali et inuisibili temporalia et uisibilia, a solo et puro infinita dissimilia producere, nisi quendam quasi ludum inmirabilemet iocum facere? Et cum effectus debeat causam sapere, a toto increato est totum creatum. Ab eo igitur, qui est quidquid, habet illud, quod nichil est eorum, que habet, producere. Quid aliud est quam risum quendam nobis et iocum mirificum excitare? Ideo in mundi creacione cum patre et spiritu filius se lusisse dicit, cum ait: Quando preparabat celos, aderam, quando certa lege et gyro uallabat abyssos, quando ethera firmabat sursum et librabat fontes aquarum, quando circumdabat mari terminum suum et legem posuit aquis, ne transirent fines suos, quando appendebat fundamenta terre, cum eo eram cuncta conponens et delectabar per singulos dies ludens in orbe terrarum.Quid est enim in orbem terrarum per singulos dies continue ludere, nisi per singulos creacionis actus in rebus creatisnouum quasi ludum cottidie nobis proponere? Et quid est patrem amore, quo se et aliam personam diligit, creaturam quamlibet diligere, nisi se in creatura, quam produxit et ad se fecit, semetipsum amare? Sicut ergo ludens in suo ludo se diligit et alium ridere cogit, sic deus in opere suo, quod a se producit quasi in ludo suo, se diligit et nobis attendentibus ammiracionem et exultacionem facit. Delectasti me, ait quidam, in factura tua et in operibus manuum tuarum delectabar. Porro in amore redempcionis humane ipsi supersubstanciali trinitati est extasis seriosa, quia non ab euentu casu fortuito aut inoppinate trinitas filium in carne misit, sed eterna ordinacione preuisum omnique propheciarum genere pronunciatum humanari fecit. An non extasim deus dei uerbum pro nobis patitur, cum ex eo, quod est super omnia, sic amoris spontanea uiolencia extra se trahitur, quod non solum ad id, quod est in omnibus, sed quod infra omnia propria digna cione deponitur. Uerbum, ait, caro factum est, cum ille, qui secretam habet inuisibilem generacionem temporalem inter nos, dignatus est habere natiuitatem, cum intra naturam factum est preter naturam, quod secundum naturamsupersubstancialiter excedit omnem naturam. O mira dei dignacio, o amoris diuini uehemens estuacio, quasi parum esset se ipsum exuisse atquepro ingratis formam assumpsisse serui, addidit pro eorum salute mortis eciam potum sumere, haurire mortem, ut mortuis uitam redderet, excedere uita, ut iam absorptos ad uitam reduceret, sibi non parcere, ut misericors dominus omnium misereatur. Magnus profecto excessus amoris fuit de non esse ad esse mundum sola bonitate producere. Sub tuis, o homo, pedibus omnia subiecisse, sed super omnia magnum ualde et nimium se ipsum intra omnia pro te facere, et quod omnem uim amoris excedit et sensus, mortem pro te subire. Denique illa, sicut uoluit, fecit, dixit et facta sunt omnia, mandauit et creata sunt uniuersa. At hic et in uerbis contradictores et in factis obseruatores habuit et in morte sustinuit malignissimos irrisores. Itaque amore extatico in filio incarnato nos trinitas superamauit, quando nobis in ipso placitum omne ostendit, hoc amore in se rediit, quia tota trinitas in ipso filio eterno sibi amore conplacuit. Nam placitum illud communis omnium uoluntas personarum fuit, filius tamen solus assumsit. In amore tandem gracie beate trinitati extasis est deliciosa, quia dum tu, o anima, eumper amorem inuitas, protinus ad te intrat. Et quia caput eius plenum est rore, in te de se summas haurit delicias. Cur enim diceret delicie mee esse cum filiis hominum, nisi quia deliciosum est ei ad nos intrare et iocundam nobiscum mansionem facere? Quid aliud est dicere delicie mee cum filiis hominum, nisi in memetipso delector homines ad delicias dirigere? Itaque ipso amore, quo nos diligit, fruitur se et utitur nobis, non quidem, ut per nos ad fruicionem tendat, sed ut nos ad fruicionem suam et laudem perducat.

De exercicio exteriori, quo homo debet Christo conformari et quibus modis aut qualiter spiritus hominis unum cum deo ac deiformis effici possit. Item de magnitudine et rectitudine anime, in quibus consistant. Capitulum 11m.

Hucusque de obiecto tercio mentalis exercicii utputa de diuinitatis noticia et si non satis attamen pro manu duccione ad inuestigandum alciora quam plurima utiliter sunt posita, que cuique deuoto eciam mediocriter illuminato ad maiora et diuiniora non modicam patrare potuerunt occasionem, suntque incitamenta salubria ad spiritus uberiora carismata necnon interna suauia sentimenta sedulius capescenda et ita sufficiat de interno exercicio, quo homo deuotus deo conformari poterit et perfecte uniri atque ut sic eo ipso pertingere celerius, quo iugiter deuote aspirat. Porro secundum opus et exercicium, quo homo Christo domino conformatur et approximat, est extrinsecum et consistit in uirtutibus et actibus earundem. Has hominem habere et exercere oportet necessario, si obtinere et assequi nititur, quod desiderat. Sed quia in superioribus de uirtutibus plura sunt dicta, ideo nunc transeo ad alia. Patet autem clarius superius, quod hominem oportet per Christi uitam et passionem duci, si eidem uelit ueraciter conformari atque unus cum deo spiritus fieri. Et quia homo pauper spiritu in eadem uita Christi et passione ducitur et ambulat continue, hinc eciam deo adheret assidue atque ut sic Christo conformis spiritus ipsius cum diuino unum conuincitur esse. De qua quidem conformitate ac spirituali unione, quia in superioribus locis diuersis hucusque crebro et sepissime est habitus sermo. Nunc expedit palam facere, quibus modis et qualiter anima deuota seu spiritus unum cum deo ac deiformis effici possit. Sunt autem tria precipue, que ad hoc ipsum necessario uidentur requiri. Unum, quod anima sit magna. Secundum, quod sit recta. Tercium, quod sit bona. Hec namque de deo uerissime predicantur, uidelicet quod sit magnus, rectus et bonus. Uerumtamen tercium in secundo satis includi uidetur. Nam anima recta esse non potest, nisi et bona existat. Eo enim ipso, quod est magna et recta, consequens est, quod eciam sit bona. Unde secundum beatum Bernhardumhec duo magnum et rectum perficiunt racionem ymaginis dei in mente, pro quo notandum, quod affinitas anime et uerbi consistit in hoc, quia uerbum est ymago dei, quia perfecciones substianciales dei, uidelicet ueritas, sapiencia, iusticia, bonitas et huiusmodi, in ipso uerbo essencialiter et actualiter subsistunt. Anima uero est ad ymaginem et earundem rerum capax appetensque est. Capacitas namque inportat magnitudinem, appetencia rectitudinem. Eo enim inquit Bernhardus: Anima est magna, quo est capax eternorum, eo recta, quo est appetens supernorum ac per hoc participat ymaginem dei. UndeAugustinus: eo ipso ymago dei est mens, quo capax eius est, eiusque particeps esse potest.Igitur secundum hec duo magnum uidelicet et rectum attenditur deifor mitas anime. Et nota, quod hoc idem, quod dicit Bernardus animam, Augustinusdicit mentem. Primum igitur, in quo attenditur deiformitas anime, est eius magnitudo, qua est capax eternorum, id est omniumperfeccionum substancialium dei. Hec autem magnitudo potest considerari in tribus. Unomodo in eo, quod anima est capax omnium perfeccionum substancialium personarum propriarum diuine substancie, puta sapiencie, sciencie, prouidencie, gubernacionis, presidencie uel dominii super omnia, que sunt circa hominis intellectum. Unde, cum de for macione hominis tractaretur, faciamus, inquit, hominem ad ymaginemet similitudinem nostram , statim adiunctum est, ut presit piscibus maris et uolatilibus celi et bestiis uniuerse terre. Et psalmus: Omnia subiecisti sub pedibus eiuset cetera.Secundo magnitudo anime potest considerari in eo, quod intellectus, in quantum huiusmodi est similitudo tocius entis continens in se uniuersitatem encium, non hoc aut illud tantum. Unde homo secundum grecos dicitur microcosmus, id est minor mundus. HincAuicenna:Perfeccio anime racionalis est, ut fiat seculum intellectuale et describatur in ea forma tocius uniuersi, quousque perficiatur in ea disposicio esse uniuersitatis et sic transeat in seculum intellectiuum instar esse tocius mundi.Unde eciam dicitAugustinus, quod animus est rerum omnium similitudo. Et hoc est, quod dicitur Sapiencie 1o: Et hoc, quod continet omnia, scienciam habet uocis. Tercio magnitudo anime considerari potest in eo, quod anima non angustatur loco nec coartatur tempore, quia ita principaliter negociatur circa rem, que est ultra mare, ac si presens esset oculis, et ita uersatur circa preterita et futura sicut circa presencia. Unde Augustinus magnitudinem anime considerans dicit: Magna uis est memorie, magna nimis, deus meus, penetrare amplum et infinitum. Quis ad fundum eius peruenit? Et uis est hec anime mee atque ad meam naturam pertinet, nec ego ipse capio totum, quod sum. Ergo animus ad habendum se ipsum angustus est, ut, ubi sit, quod sui, non capit. Numquid extra ipsum ac non in ipso? Quomodoergo non capit? Multa michi super hoc oboritur admiracio, stupor apprehendit me. Etenim norunt homines admirari alta moncium et ingentes fluctus maris et latissimos lapsus fluminum et oceani ambitum et gyros syderum et reliquunt se ipsosnec mirantur, et cum dicerem hec omnia, non ea uidebam oculis nec tamen dicerem, nisi ea intus in memoria mea uiderem. Et subdens inducit eodem modo de omnibus, que scienciis liberalibus cognoscuntur, et post multa dicit sic: Magna ista uis est memorie nescio quid horrendum, deus meus, profunda et infinita multiplicitas, et hoc anima mea est, et hoc ego ipse sum. Hec Augustinus. Unde eciamYsidorus: O homo, quid miraris syderum altitudinem et profunditatem maris? Animi tui abyssum intra et mirari, si potes. Hanc igitur magnitudinem anime secundum triplicem eius consideracionem propheta Baruth admirans dicit 4ocapitulo: O Israel, quam magna est domus dei, id est anima tua, in qua hospitatur,et ingens locus possessionis eius.Unde Macrobius: Nichil est magnum preter animum. Diceres: Unde anima nostra tante est magnitudinis et capacitatis pre aliis creaturis? Respondetur, quod creatura racionalis seu intellectualis in hoc habet prero gatiuam pre aliis creaturis, que sunt citra eam. Ille enim producte sunt ad similitudinem eius, quod in deo est, et habent ydeas sibi proprias in deo, ad quas facte dicuntur secundum raciones determinatas ad species distinctas abinde in natura. Natura autem racionalis uel intellectualis ut sic pocius habet se ipsam deum similitudine quam aliquid, quod sit in deo ydeale. Cuius racio est, quia intellectus ut sic est, quo omnia fieri, non hoc determinatum ad speciem. Unde philosophus: Homo est quodammodo omnia.Genesis 1o:Creauit deus hominem ad ymaginem, non alicuius sui nec alicuius in ipso, sed suam, scilicet ipsius dei. Non dico, quod homo ydeam in deo non habet ut cetere creature, sed quia intellectualis creatura, in quantum talis non determinatur ad unam ydeam, quia ut sic conplectitur omnes ydeas ad similitudinem dei. Ad quod facit, quod dicit Augustinus, quod mens nostra a deo nulla interposita cretura formatur, sed ad moralitatem nos conuertendo dicere possumus, quod quandocumque huiusmodi magnitudo siue capacitas anime perficitur, tunc ipsa anima deiformis efficitur et quodammodo deificatur. Hoc autem potest esse tripliciter ad correspondentem triplicem consideracionem de anime magnitudine predicta. Uno modo huiusmodi magnitudo animeperficitur per contemtum omnium terrenorum propter deum. Cum enim animaex sua condicione sit ita generosa, quod sit capax diuinarum perfeccionum, racione quarum est omnibus creaturis prelata. Dedignari debet rebus uilibus sordidari et hec est nobilis superbia. Sordidatur autem anima omnibus rebus mundanis, inquantum auertunt a deo, ut dicit Augustinus: Sordes anime sunt amor quarumlibet rerum preter deum et animum. Unde et beatus Bernhardus: Quo anima plenius suam cognoscit originem generosam, eo amplius eru bescit uitam habere degenerem.Et talis generosa anima uere potest dici magna dicente Seneca in Prouerbiis : Nil magnum est, inquit, in rebus humanis nisi anima despiciens magna. Secundo magnitudo anime perficitur per manuduccionem omnium creaturarum in deum. Cum enim anima per intellectum contineat omnia, ymmo quod ammodo sit omnia, debet omnia ad sui edificacionem applicare. Atten dendo uidelicet in omni creatura, quid nobilius sit in ea. Licet enim quelibet creatura habeat aliquos defectus, propter quod creature sordes appellantur secundum Augustinum, habet tamen creatura quelibet aliquid perfeccionis et nobilitatis. Et hec omnia, que nobilitatis sunt, debet anima abstrahere ab eis et in sui utilitatem retorquere, cum et propter eam omnia sint creata. Quod indu cendo per singulas creaturas incipiendo a minimis et uilissimis. Unde Salomondocet nos addiscere sapienciam a formica.Exemplum eciam in alauda et ceteris auibus, que summo mane cantant deum laudantes. Eodem modo in qualibet creatura reperitur aliqua proprietas bona, ex qua homo trahere potest exemplumsue edificacionis. Quelibet enim creatura loquitur sua naturali operacione, quasi dicat: Exemplum dedi uobis. Hoc modo loquebantur omnes creature AugustinodecimoConfessionum, cum interrogaret eas de deo, ubi esset, dicit: Interrogaui mare, terram, aerem et dixerunt singula: Quere supra nos. Non enim sumus deus tuus. Interrogaui celum, solem, lunam et stellas et cetera et exclamauerunt uoce magna: Ipse fecit nos. Et subdit:Interrogacio mea, intencio mea, responsio eorum, species eorum, et ideo, sicut ibi quelibet creatura ostendendo inperfectum suum docuit deumquerere super se, sic ostendendo suam perfeccionem manuducit animam ad suam perfeccionem. Unde propheta omnes creaturas inuitat ad laudandum deum, dicens: Laudate deum de celis etc. 3o magnitudo anime perficitur per iugem meditacionem diuinorum. Cum enim anima per memoriam possit habere presenciam omnium rerum per earum species, que tamen mentem distrahunt, multo amplius et perfeccius conari debet ad habendum presenciam dei, que sola animam replere potest, dicente beatoBernhardo: Anima, cum sit capax dei, ceteris omnibus creaturis occupari quidem potest, repleri omnino non potest.Capacem enim deo, quidquid deo minus est, non implebit. Et sic patet, qualiter magnitudo anime sew capacitas perficitur, ex qua perfeccione deiformis efficitur, et illa animasicmagna est cenaculum magnum stratum, in quo conuiuare dignatur deus. Unde Bernhardus: In latitudine cordis tui, id est in magnitudine anime tue, exhibe cenaculum grande stratum. Beata siquidem anima, in qua deus talem requiem inuenit. Negare siquidem celi requiem ei non poterit.Et subdit: O quanta illi anime latitudo, quanta prerogatiua meritorum, que diuinam in se presenciam et digna inueniatur suscipere et maiestatem sufficiens sit capere, que utique et uere magna est. Itaque de eius magnitudine hys prelibatis de ipsius eciam rectitudine uideamus. Rectum est autem, cuius medium non discrepat ab extremis. Et quia anima a principio de supernis est et illuc sicut in finem suum tendit, ideo secundumBernhardum anima illa recta dicitur quasi erecta, que a se caducis mundi tamquam mediis discrepantibus abdicatis sursum erecta aspicit ad superna. Ubi duo sunt notanda: Primum, in quibus recti tudo anime attendatur. Secundum, per que huiusmodi rectitudo anime perficiatur. Quantum ad primum sciendum, quod rectitudo anime in tribus attenditur: Primoin sinderesis sursum fixione. Est enim sinderesis uis anime semper ad superna nata figi, naturaliter stimulans ad bonum et abhorrens malum. Et secundum istam uim numquam contingit animamerrare nec peccare. Unde secundum eam apte dicitur anima esse recta, et quidam appellant eam scintillam anime uel pocius secundum eos sinderesis ipsa est quedam scintilla diuine nature in anima, secundum quam naturaliter efficitur recta, et ex illa naturali recti tudine anime est, quod omne peccatum portat secum penam suam ab intra in animo, eciamsi numquam exterior infligatur pena. Secundo rectitudo anime attenditur in superioris racionis sursum ereccione. Et est racio superior cum inferiore una eadem potencia anime, distincta secundum diuersa officia. Et hec est potencia intellectiua anime et dicit appetitum intellectiuum regulatum a racione, et sic presupponit cognicionem intellectiuam. Et quoniam nature anime inditum est, ut per porcionem superiorem racionis sursum erigatur ad superna contemplanda et appetenda quantum ad hoc anima ipsa dicitur esse erecta et recta. Et si queritur, unde inest homine illa natura, scilicet quod aliquid sit in eo erectum ad superna conspicienda, potest dici, quod hoc ideo est, quia homo creatus est ad ymaginem dei. Uidemus autem, quod ymago in spe culo semper se conuertit ad id conspiciendum, cuius est ymago, et si ymago in speculo esset nature intellectualis, naturaliter tenderet per appetitum in suum principium. Sic in proposito est de ymagine dei in anima. 3o consistit rectitudo anime in dei naturali dileccione. Hec enim rectitudo naturaliter est conplantata anime, quod diligat deum super omnia, etiam super se ipsam, et hoc dileccione conplacencie, qua diligitur bonum simpliciter, quod in deo reperitur per essenciam, in aliis autem per participacionem et cetera. Unde bonum diuinum est racio diligendi omne aliud bonum, et quia in isto bono, quod deus est, nullus potest habere displicenciam, hinc est, quod deus non potest non diligi hac dileccione conplancencie in uniuersali. In bono autem proprio et particulari potest homo habere displicenciam propter malum aliquod mixtum, sicut patet in illis, qui se occidunt. Sed dicas: Quid est illud in anima, secundum quod dicitur recta? Estne de natura anime uel aliud excellencius? Et eadem est questio de magnitudine. Possumus dicere, quod rectitudo anime perficitur per tres uirtutes theologicas, quibus rectificari habet anima. Nam primo retitudo synderesis innouatur et perficitur per fidem, qua in tantum animus roboratur, ut nullis aduersita tibus sew temptacionibus possit a bono uirtutis auelli nec ad malum aliquod contra diuinum honorem inpelli. Hanc rectitudinem habuit Job, de quo dicitur, quod erat uir simplex et rectus. Ubi dicit Gregorius: Quisquis eternam patriam appetit, simplex et rectus sit. Simplex opere, rectus fide. Simplex in bonis, que inferius peragit, rectus in summis, que in intimis sentit. Et quia per hanc rectitudinem fidei rectificatur synderesis ad prosecucionem boni et fugam mali, ideo sequitur, quod erat timens deum in accione boni et recedens a malo in fuga peccati secundum Gregorium. Et quia idem uir sanctus habuit synderesim sic rectificatam per fidem, hinc est, quod omnes aduersitates et tentaciones uirtute animi fortissime uicit. Rectitudo eciam superioris racionis innouatur et perficitur per spem, qua mens sic in bono diuino infigitur et firmatur, ut nullis passionibus aut sensualitatis inpulsibus possit subuerti, nec ab appetencia supernorum ad hec caduca deflecti, quia, ut dicitGregorius: Spes in eternitatem animum erigit et ideo nulla , que exterius tollerat, sentit. Hinc est, quod nonnulli sancti martires dolores suppliciorum non senserunt, ymmo eis dulces fuerunt, quia uidelicet racio superior per spei efficaciam sic fuit fixa et suspensa in deo, quod per redundanciam delectacionis mentalis in uires inferiores dolor ab sorbebatur. Unde secundumAugustinum spes dicitur esse quedam prelibacio celestis gaudii, cui concessum est intrare ortum paradisi et inde afferre flores et aromata, quibus presentis uite aduersitates et amaritudines dulcorentur. De ista rectitudine anime dicitur prouerbium: Qui recti sunt, habitabunt in terra, scilicet uiuencium, in qua terra isti recti et erecti per spem nunc habitant mentali, scilicet in habitacione per certitudinem spei. In futuro autem habitabunt ibi per experienciam rei. Recti tudo eciam naturalis dileccionis dei perficitur per caritatem, quia secundumAugustinum caritas est actus rectitudinis oculos semper habens ad deum. In hoc enim naturalem dileccionem superat ista dileccio deliberatiua informata caritate, quia uidelicet illa in omni accione semper habet oculos intencionis ad deum actualiter uel habitualiter, secus de illa. Unde ex illa dileccione cari tatiua omnia opera nostra fiunt meritoria et deo grata, et absque ea nullum est opus proficuum iuxta illud apostoli Si distribuero omnes facultates meas in usus pauperum et si tradidero corpus meum ita, ut ardeam et cetera, et sequitur: Caritatem autem non habuero, nichil mihi prodest.Unde Augustinus: Caritas sola est, que uincit omnia, et sine qua nichil ualent omnia, et que, ubicumque fuerit, ad se trahit omnia, eciam ipsum deum. Nec mirum, quia ipsa est, que animum diuine uoluntati omnimode subicit, ac per hoc deum de celo trahens et animam de terra eleuans, deum in animam descendere, et animam in deum ascendere facit secundum Hugonem. Et de hac rectitudine anime diciturCanticorum 1o: Recti diligunt te. Hec autemomnia ad rectitudinem anime pertinencia tangit Gregorius dicens: Rectus, inquit,est, qui in aduersis non frangitur, quo ad primum,qui ad temporalia non inclinatur, sed totus ad superna erigitur, quo ad secundum, qui diuine uoluntati humilis subicitur et in omnibus conformatur, quo ad tercium.

De anime nobilitate eius quoque excellencie dignitate, nec non qualitate et quantitate et quid potissimum in ea censendum. Capitulum 12m.

Sane quod animam deiformem efficiant eamque ad unionem cum spiritu diuino disponant et perficiant ipsius rectitudo pariter et magnitudo, testantur et insinuant ea, que capitulo precedenti sunt dicta. Superest nunc tandem de eiusdem animedignitate pro amoris et deuocionis ampliori inflammacione aliqua eisdem addicere, que eciam ad exercicium mentale uidentur oportunius deseruire. Igitur te alloquor, o anima, querens quid sis, non natura, sed gracia, non substancie quidditate uel qualitate, sed status dignitate et tui ad cetera comparacione. Cupio, quid es, cernere non oculo racionis, sed lucerna fidei, non diffinicione, sed ammiracione. Denique illud philosophorum est, hoc Christi anorum, illud fatue te uenancium, istud affectuose te di ligencium. Rimati sunt illi te extra te, quid stulcius, in sensibus tuis stacionem fixerunt. Ideo euanuerunt et obscuratum est insipiens cor eorum. Dum enim ubi non eras et per ea, que non eras, te studiose querebant, quid aliud agebant, nisi, quia te fallebant et se casso labore inutiliter consummebant. Ideoque, o monache cellicole, tue pulchritudinis amatores sensuum ostiis forinsecus obseratis, clausis ianuis et sensibilibus omnibus foris exclusis intrauerunt ad te, in intimis tuis mansionem fecerunt, mora longa iugique colloqio domestici tibi et familiares effecti. Ex istis egosum unus. Monachus enim sum, sed ue michi, quia indignus sum. Indignus plane eiusmodi est nominis, qui ipsiusnon existit particeps conuersacionis. Quod si quidem, Christe, sum, per te sum. Gracia enim tua sum id, quod sum. Quod si, quod debeo, non sum, per te solum reparandus sum. Tu itaque benignissime figmentum tuum respice, intuere seruum, fratrem attende, siquidem creacione filius, subieccione famulus, adopcione factus sum frater tuus. O certe uenerandus pater, metuendus, sed non minus dulcis dominus, frater per omnia et super omnia totis uisceribus diligendus. Nonne nomen tuum inuocatum est super me et certe oleum effusum nomen tuum? Et me itaque de plenitudine tue benediccionis inunge, ut per tuam unccionem leuientem clarumque reddentem subintrare queam foramen artissimum mentis mee et animam meam uidere, que est per te, ut sciam, quid est, quod in me per te est. Eya itaque, o anima mea, tu de te ipsa, quid sis, euidenter insinua, siquidem increate trinitatis ymago, patris heres, coheres filii, spiritus signaculum. Denique a patre habes essenciam, per filium formam, de spiritu uitam. Patris creata es uirtute, filii colorata sangwine, spiritus uiui ficata spiramine. Pater te fecit, filius refecit, spiritus affecit, unus creando, alius redimendo, tercius te colorando. Ille te tibi dedit, hic reddidit, iste instituit. Erat, quando non eras, pater, liberam te constituit. Hosti crudeli te gratis uendideras. Filius formam serui pro te suscepit et libertati pristine te restituit. Liber tati donata eras, sed inanitate uacua et langworibus plena. Spiritus paraclitus benediccionibus te adimpleuit et, dum graciarum omnium carismata attulit, ad felicitatem pristinam renouauit. Cui ergo horum plus teneris, cui te magis debitorem fateris? Non uideo plane, cui horum minus debeas, cui amplius sis obligata, cum in cunctis bonis tuis sic omnes te conuenerint et in singulis, quid facere decuit, sic alternatim contenderint, ut secure quilibet dicere possit: Quid est, quod tibi facere debui et non feci? Quid igitur sis, quaeso, et unde ueneris, diligenter uelis pensare. Nam hoc ipsum tibi mimime licet ignorare. Si, inquit, ignoras te, o pulcherrima mulierum, egredere et abi post uestigia gregum tuorum et pasce edos tuos iuxta tabernacula pastorum.Si ignoras te, id est, si dignitatem et speciositatem ac nobilitatem tuam non recognoscis, egredere et abi. Dura et aspera increpacio, quod dicit: Egredere. Hoc quippe uerbum serui audire solent a ualde irascentibus et indignantibus dominis uel ancille a dominabus suis, cum grauiter illas offenderint: Exi hinc, exi a me, egredere ab aspectu meo et a domo mea. Hoc ergo uerbo aspero atque amaro nimiumque increpatorio utitur modo sponsus contra dilectam sub condicione, tamquam si se ipsam ignoret. Nil quippe ualidius efficaciusque secundum Bernhardumpoterat ad terrendum in eam intendere, quam ut egredi minaretur. Quod et tu aduertere potes, si bene attendas, unde et, quo egredi iubeatur, unde enim et, quo putas, nisi de spiritu sancto ad carnem, de bonis anime ad secularia desi deria, de interna requie mentis ad mundi spiritum et inqui etudinem curarum exteriorum? In quibus omnibus non est nisi labor et dolor atque affliccio spiritus.Terribilis itaque et nimis formidolosa comminacio egredere et pasce hedos tuos, quod est, indignam te noueris illa tua familiari et suaui rerum contemplacione celestium intelligibilium et diuinarum. Quam ob rem egredere de sanctuario meo, id est corde tuo, ubi solebas secretos sacrosque ueritatis ac sapiencie sensus dulciter haurire et magna tamquam una de secularibus pascendis et oblectandis carnis sensibus intricare. Hedos, quippe qui peccatum significant et in iudicio collocandi sunt, a sinistris dicit uagos et petulantes corporis sensus, per quos peccatum tamquam mors per fenestras intrat ad animam. Cui et bene congruit, quod sequitur in scriptura iuxta tabernacula pastorum: Turpis profecto imitacio studiorum, ut cui studii fuerat peregrinantem et exulem animam suam sacris meditacionibus tamquam celestibus pascere bonis, dei beneplacitum et misteria uoluntatis eius inquirere, penetrare deuocione celos et mente supernas circuire mansiones, salutare patres apud apostolos et choros prophetarum, martirum quoque uictorias ammirari et triumphos ac stupere pulcherrimos ordines angelorum. Nunc omnibus hys omissis turpi se mancipet corporis seruituti ad obediendum corpori, ad satisfaciendum uentri et gule, ad mendicandum in uniuersa terra. Unde ex ea, quepreterit figura huius mundi, suam semper famelicam curiosi tatem aliquatenus consoletur. Exitus aquarum deducant oculi super huiusmodi animam, que, cum nutriretur in croceis, demum amplexata est stercora.Pauit enim iuxta beati uiri sentenciam sterilem, que non habebat filios et uidue non bene fecit. Et uide, quia non simpliciter egredere, sed egredere inquit, et abi post greges sodalium tuorum et pasce hedos tuos. In quo, ut michi uidetur, magne cuiusdam rei nos ammonet. Heu quid istud? Heu quid egregia creatura iam olim facta de grege et nunc miserabiliter in penis proruens non saltim inter greges remanere permittitur, sed post abire iubetur? Quomodo, inquis? Quomodo legis: Homo, cum in honore esset, non intellexit. Conparatus est iumentis et similis factus est illis.Puto, quod in presenti uita, si bene aduertas, posteriorem ire peccoribus hominem uidebis. An non siquidem tibi uidetur ipsis bestiis quodammodo bestialior homo esse racione uigens et racione non utens? Nam pecus quidem si se racione non regat, excusacionem habet a natura, a qua hoc ei penitus munus negatum est. Quodnon habet homo, cui hoc ab ipsa natura speciali prerogatiua donatum est. Merito proinde eo ipso censetur homo egredi et postire gregalibus animantibus, quod solum hoc animal conuersacione de genere iura nature transgrediens, racionis compos, racionis ex pertes, moribus et affectibus ymitatur. Conuincitur ergo ire post greges homo et nunc quidem deprauacione nature, postmodum autem et extremitate pene. Ecce sic malediceturhomo, qui ignoranciam sui habere inuentus fuerit. Igitur, o anima, te ipsam dedigneris nescire, cui cetera cuncta conuenit scire. Es enim uelut punctus quidam inter tempus et eternitatem, et tamen nec ex tempore nec ex eternitate compacta, sed es natura quedam ex nichilo in medio temporis et eternitatis confecta. Nam si esses facta de tempore, temporalis et transitoria existeres. Si uero de eternitate equalis deo eternaliter fores, tenes igitur medium inter utraque, ut neque cum tempore in nichilum transeas neque cum deo sempiterna existens esse naturetranscendas. Sed inicium creacionis retinens ac sine fine in esse permanens quandam ut sic perpetuitatem possi deas. Es autem facta secundum Augustinumex nichilo tam alto delectabili et nobili, quod a nemine unquam, quid sit, potuit aut poterit aliquatenus indagari. Hoc autem nichilum, quia tempus et eternitas quodammodo contingunt. Unde, si, o anima, te ad temporalia inclinaueris, temporalis et instabilis efficieris, atque cum pereuntibus peribis. Si uero ad eterna, immobilis semper et constans perdurabis. Sed quid, o anima, inter hec es estimanda? Profecto diuine es clemencie piaculum, angelorum gaudium, demonum scandalum, corporis spira culum, mundi speculum, cunctorum spectaculum et sensibilium omnium solum et ultimum complementum. Es clemencie diuine piaculum. Quippe ab eterno pater pro te filium et in te spiritum sanctum donare disposuit. Tui miseracione filius ab euo exulare decreuit. Tui dilecione spiritus ab inicio in sui te templum elegit. Ecce pro tua liberacione pater substanciam, filius uitam pro tui redempcione, pro tui reconciliacione spiritus dedit graciam. Quid in generante substancia generata nobilius, quid in genito carne sancto uita carius et sangwine uiuificante dulcius, quid nobis in spiritu gracia gratificante sincerius? Ecce pater ungenito non pepercit, quin ymmo filius ipse sibi non indulsit, sed nec spiritus indigne et ingrate tibi gracie rorem benediccionis pluuiam iratus subtraxit. Porro es angelorum gaudium, que in ipsis es incrementum meritorum, supplementum ruine et sue ciuitatis rutilans ornamentum. Nempe tu in corona regis es gemma eterni prefulgens in uestimento sponse resplendens aurum, in muris Ierusalem lapis renitens. Es rursum demonum offensio, stridoris dencium et fremitus irritacio. Nec mirum: Nam te fragili coniunctam corpori illuc ascensuram sathan cernit diuina misericordia, unde ipse corruit ex iusticia. Illuc te futuram uidetper graciam, ubi ipse habitare potuit optimus per naturam. Quid enim si graciam non accepit, non hoc ideo fuit, quia oblata non fuit, sed quia superbia elatus recipere renuit. Quantum, putas, dolet, cum sursum celum aspicit, gaudii domum, habitaculum lucis, quod sponte insanus et stultus amisit et pro ipso inferni baratrum in sepulchrum accepit, quantum ingemiscit, cum supra naturam et preter potenciam ad illud te bonum suspirare et aspirare cottidie cernit, quod ipse infelix nullo impellente deseruit? Es preterea corporis forma, non materia, uestimentum, non calciamentum, fulcimentum, non iumentum, hospes, non obses, domina, non ancilla. Quid enim, si in pectore caro te conculcat, quid, si suppeditat? Tue uoluntatis est hoc, non illius potestatis, tue uecordie, non illius potencie. Denique per te illi uita, per illi sensus et motus, per te speciei decor, per te uenustas, membrorum compago et decor, medullarum liquor et ossium irrigacio. Nam te presente manent ista, te recedente abeunt. Et primo rigens et immobile corpus pallore afficitur, dehinc paulatim naturalis exulat forma, dissoluitur armonia, uitalis affluencie fons exsiccatur. Regreditur cinis incinerem et te in tua perpetuitate exuta manente monstrat principium presencium materiale lutum. Es proinde mundi huius intellectuale speculum, per quod inardescis in creatoris nunc uelatum aspectum. Nam dum racionis oculum in te reflectis, mundi speciem in te cernis, per quam in factoris mundi contemplacionem assurgis, qui nunc a te nisi per speculum et in enigmateuideri non potest. Sicut ergo materiale speculum a specie dicitur materiali, sic tu racionale speculum a specie spirituali. Species istas philosophy uniuersalia uocauerunt, que ipsi racionis species nominanda censuerunt, hec certe a sensibilibus tu, anima, per sensus accipis et licet non prorsus aliena sint tibi, ea tamen per quedam media intellectu agente adeo depuras et amena concre cionibus abstrahis, ut uelut puris quibusdam luminibus intellectum formalem perlustres eis. Hys luminibus creaturas omnes in te cognoscis et ex eis in creatoris agnicionem ascendis. Ardua fortassis ad capiendum uidebuntur ista menti simpliciori, sed ut planius fiat, quod dixi, sufficiat hoc legenti, quod in hoc speculum es mundi uisibilis, quod uisibilia eius in te capis, et per uisibilia mundi inuisibilia dei inuisibiliter perpendis. Ex rerum enim uisibilium ymagine similitudinem trahis, unde in rerum inuisibilium inuestigacionem subleuaris. Es igitur dei et angelorum bonorum, hominum et malorum demonum spectaculum. Spectat deus interiora tua, quia eius oculis omnia sunt nuda et aperta. Spectat, ut cadentem releuet, sustentet ruinantem, stantem corroboret, adiuuet preliantem, triumphantem coronet. Spectant angeli sancti, ut conciuem confortent, hostes arceant, congaudeant uincenti et uictorem in regnum glorie intus ducant. Spectant demones, ut laqueos parent, subruant labentem, uictum irrideant et euge euge acclamantes in tartarum ruentem detrudant. Spectant et iusti pietatis oculo, congratulacionis affectu, ob id certe, ut periclitanti subueniant, errantem dirigant, de profectu exultent, triumphanti congaudeant. Spectant et peruersi colantes culicem et camelum glucientes, ut arguant mala, dubia in partem interpretentur peyorem, incerta iudicent et de tua ruina proprie iniquitatis assumant defensionem. Es demum sensibilium crea turarum consummatum et nouissimum supplementum. Sicut enim propter te facte sunt, sic te labente collapse sunt. Unde et te in corpore reformata reformabuntur, ut, que per te forme passe sunt detrimentum, per te sue glorie recipiant incrementum. Quid sis, o anima, uidimus, nunc quanta sis inquiramus. Non tamen putes me in te quantitatem querere molis, sed uirtutis. Non dimensiuam extensionem, sed diuinam capacitatem. Quanta igitur es? Tanta, quod nec ab hoc corpore, cui inclusa es, detineri potes. Quanta es? Plane, quod nec celi ambitu, infra quem es, contineri uales, quin ultra conscendas et in infinitum comes celestibusterminos celorum exeas. Denique sublimitatis es inattingibilis, profunditatis inuestigabilis, latitudinis incomprehensibilis, super stellarum uirtutem sublimaris, profunda abyssi penetras, circuis girum celi et in fluctibus maris perambulas. Nempe inferorum pertransis demonumque sedes, celorum cedros et super celestes preuolas altitudines, super preruptos beatorum spirituum ordines eleuaris, et intellegencie laxato sinu in superintellectuales et diuinas superexten deris theorias. Magna es ualde et in thesauris locuples. Uolo ergo scrutari, quid potissimum, quid preciosissimum sit in te, ut, quia omnia tua propter infinitatem suam nequeo contingere, illud saltem nouerim conseruare, quod melius, quod et carius est in te. Quid est hoc? Illud plane, sine quo bona tua bona non sunt, per quod non solum bona bona sunt, sed et mala fiunt bona. Illud, /in cuius absencia nullum bonum est perfectum, in cuius presencia nullum malum est inperfectum. Aut enim prorsus malum non est, aut sicut bonum, bonum est. Quaeris, quid sit illud? Lege apostolum, qui tibi uiam excellenciorem monstrabit. Si lingwis, inquit, hominum loquar et angelorum, caritatem autem non habeam, factus sum uelut es sonans, aut cymbalum tinniens.Et quasi parum mali sit hoc, multo maiora apponit, cum quibus omnibus sine caritate se nichil esse dicere non erubescit, ymmo sine qua omnia nichil omnino prodesse sibi dicit. Quid enim in corporibus assumptis angelorum lingwis dissercius? Quid eorum intimis signis atque uirtutibus uerius? Quid futurorum prouisione mirabilius? Ueteris et noui testamenti quid secretis occultis utilius? Fide montes transferre, quid potencius? diuina humanaque sciencia, quid generalius, quidue preclarius? Facultatum omnium distribucione quid liberalius? Quid ad cremandum pro Christo corporis tradicione ui rilius? Et tamen, si hec absque caritate cuncta possederis et in conspectu dei nichil esse inueniris, quin et ei fortassis hys ipsis donis plurimum displicebis. Uides ergo, quod hec omnia et singula sine caritate nichil ua lent, ymmo plerumque nocent. Caritas autem sine hys ualet et preualet, plus dico: Caritas diligenti omnia in bonum conuertit. Si enim tanta reperitur in aliquibus fuisse uis naturalis caloris, quod ex elebore nutrimentum et ex ueneno acceperint corporis alimentum. Quid miran dum, si tanta est uis diuinitus igniti amoris, ut eius efficacia omnia in bonum conuertantur electis? Habes ergo, o anima mea, ex hys, quid singularius in te ex cellencius sit. De quo quidem nunc satis sit. Ergo, qui iam diu substitimus, in anteriora transeamus.

De diuina in anima locucione, que est uita et lux ipsius anime et quod aliud est deum et loquentem audiri in essencia anime et aliud in potenciis eiusdem. Capitulum 13m.

Igitur post multa, que preter intencionem a proposito re cedendo actenus forsitan non prorsus inutiliter inserui, nunc tandem in idipsum regrediens de spiritus sew anime summa perfeccione, eius quoque uera necnon perfecta paupertate, ac insuper de diuina ad animam interius allocucione, quod superest, prosequar. Itaque spiritus diuinus quandoque loquitur in homine sine figura et ymagine, quin ymmo super omnem rerum ymaginem, speciem et formam et hoc dicere seu loqui est uita , ueritas et lux, de quorum primo et tercio erit hic infra specialiter sermo . Et quidem primo dicere dei in anima est ipsius anime uita. Ubi autem est hec uita, ibi est quedam uirtus diuina, per quam et in qua homo potest omnia secundum illud apostoli: Omnia possum in eo, qui me confortat. Quod quidem posse in apostolo fuit nil aliud quam dereliccio et abnegacio omnium, que deo contraria fuere, nec non uirtutum acquisicio, quibus acceditur ad deum. Et cum homo ad istiusmodi posse peruenerit, hoc habet et haurit a uirtute quadam uiuifica, quam deus anime infundit, qua mediante et sibi cooperante omnia transitoria et temporaliter emergencia efficaciter uincit, atque ut sic uitam ipsam subintrando attingit, in qua deus uiuit. Deus autem est ipsa uita et sic anima in eadem uita, que deus est, uiuit. Unde et uita eius non est amplius humana, sed diuina. Deus insuper plantat animam sua propria uita, que est ipsemet, et quidquid aliud in anima plantatur, oportet, quod inde eiciatur. Nam uita et mors simul stare non possunt. Siquidem omne, quod deus in anima plantat, uita est, et quia ad hanc uitam se anima conuertit, inde eciam uiuificatur et uiuit. Quid uero aut qualis hec uita in se ipsa existat, homo in suis intimis aliquantulum experiri potest. Uerbo autem explicare nullatenus potest. Est enim hoc ipsum prorsus indicibile et omnem longe transcendens humanum sermonem. Unde homo id ipsum, quid sit, ymaginari aut cogitare penitus nequit et nescit. Tantummodo tunc patitur et silet et hoc sufficit sibi. Est namque istud silere et pati perfectissimum opus, quod homo assequi potest, uiuificans ipsum continue et abilitans eundem magis ac magis allocucioni diuine. Igitur cupiens assidue uiuere ac uitam in se manentem habere, debet semper silere ac deum intra se solum loquentem audire. Nam quidquid deus loquitur, uita est. Unde ait: Oues mee uocem meam audiunt et ego dabo eis uitam eternam.Oues dei sunt homines, in quibus omnes omnium creaturarum ymagines penitus silent, suntque totaliter a cunctis fantasmatibus ac rerum speciebus denudatipenitus, non aliquatenus actiui, sed pure diuinorum passiui. Iste, inquam, oues uocem dei ueraciter audiunt, que uox est uerbum eternum, quod deus pater in anima loquitur, et istud audire uitam eternam eis prestat. Preterea secuntur dominum ipso dicente et secuntur me. Quod quidem sequi non est aliud quam quod uiunt ea uita, qua deus uiuit.Sed diceres: Ex quo summa hominis in uia perfectio et felicitas in hoc consistit, ut iuxta predicta plene sileat ac solum intra se uerbum eternum audiat et reliqua exercicia uniuersa deserat. Quid tunc necesse est diuinas legere uel audire scripturas aut aliis exer ciciis uirtuosis intendere ac pietatis operibus operam dare? Respondeo, quod ista iam dicta sunt manuductio quedam ad deum et eternum in se uerbum audiendum. Nam quando homo est elongatus a deo, tunc non potest audire uerbum eternum in sua nuditate et ideo oportet hominibus in figuris et ymaginibus idipsum proponere, ut hys mediantibus secretum dei uerbum intra se ualeant audire. Nempe per uerbum extrinsecum per uenitur ad uerbum intrinsecum, quod deus loquitur in essencia anime. Hinc Christus dicebat se alias oues habere, que non essent ex hoc ouili quasque eum oporteret adducere, ut fieret unus pastor et unum ouile. Et ideo oportet uerbum dei legere et audire atque alia et alia uirtutum opera exercere eos, qui nondum ad uerum ouile peruenere, ut sic pastoris uocem quandoque ualeant audire. Ouile istud est non aliud quam ipsius anime essencia, ubi pater suum loquitur uerbum eternum, quo, dum homo peruenit, mox uerbum eternum in se ipso audit atque ut sic omnia extrinseca uerba respuit et se ad plenum silencium ponit, et hoc est optimum, quod tunc eligere potest. Preterea est racio alia non parua, quare se homo, quamuis internus et deo totaliter deditus, ad legendum et audiendum uerbum extrinsecum, quin eciam opera exercendum uirtuosa, se quandoque licite tradere potest et debet. Nam et si homo ad hocipsum peruenerit, ut uerbum eternum in suo intimo loqui audire sedulo possit, non tamen eidem natura corruptibili grauatus uacare assidue nec intendere ualet, quippe natura corporea fragilis et infirma idipsum sufferre nulla tenus posset, quin ymmo cicius succumberet. Et ideo oportet hominem eiusmodi ad sensualia pro tempore et extrinseca opera sese conuertere prout sibi tunc melius uidetur expedire, neque ex huiusmodi exercicio aut opere extrinseco, siue sit leccio aut predicacio aut alia queuis uirtuosa operacio, ab interiori uerbi eterni audicione impeditur, sed pocius ad id, quod est sibi optimum, dirigitur et promouetur. Cum autem opus eiusmodi expleuerit homoque exterior ut sic confortatus atque ad interiorem bene ordinatus fuerit, tunc tandem iterum se intra se conuertat ac uerbi diuini susurrium diligens ac uigilans animaduertat. Nam inde uitam eternam et omne bonum hauriendo reportat. Debet autem homo uiolenter abdicare et a se potenter expellere omne, quod eum ab hac audicione uerbi diuini retrahere posset aut aliquatenus retardare. Hec autem potencia abdicandi omnia et expellendi a corde uniuersa, que deus non sunt, nec non audiendi solummodo in se uerbum diuinum, oritur ex fundo et fonte uiuifico, ubi deus ipse inhabitat et insuper uenit ex quadam uiuifica uirtute diuina, quam deus homini graciose infundit. Que quidem infusionis gracia est ipsa allocucio diuina, que est et uita gaudiosa, delectabilis ualde ac nimis iocunda. Unde, qui caret aut priuatur hac uita, que est ipse deus met in anima pura et sancta, hic omni delectacione et gaudio penitus est expers. Est quoque magis mortuus quam uiuens et quia contra naturam est mori, cum omnis creatura uiuere appetat et esse. Peccatum uero naturam interficit, quia nature contrarium existit et inde uenit, quod, qui in peccatis uiuunt, uerum et purum gaudium habere non possunt. Nam ra dix, unde uerum gaudium exoritur, in eis extincta est. Homines autemin puritate cordis et sancte uiuentes, hy fontem omnium gaudiorum intra se continent, nec ulla tristicia inordinata in eis locum poterit inue nire, in quibus uerbum eternum, quod est summa iucunditas omnium beatorum, dulciter et iocunde dinoscitur repausare. Ex hys patet, quod, qui pro dei amore carnis deliciis et mundanis gaudiis magis se priuant, isti pluribus et ueris spiritualibus ac celestibus gaudiis copiosius perfunduntur. Que quidem gaudia ex quodam uiuido fonte scaturire noscuntur, cuius fontis canale est spiritus sanctus, per quem huiusmodi gaudia in animam sanctam deriuantur. Hinc est, quod Paulus dicebat fructus spiritus esse pacem, gau diumet iusticiam . Unde dicere sew loqui spiritus sancti in anima est uita uiuifica, ex qua omne originatur gaudium spirituale et quicumque eiusmodi alloquium spiritus diuini intra se amplius et melius percipit, in eodem uita ipsa diuina uerior et effica cior existit. Ac insuper, quanto uita ista maior in aliquo extiterit, tanto gaudium spirituale maius et excellencius erit in eodem. Et quoniam uera paupertas spiritus est aptissimum in strumentum, quo mediante deus, quodcumque libuerit, sine aliquo inpedimento in homine operari potest ac suum uerbum eternum omnia creata uiuificans dicere aut loqui, ideo homo uere pauper spiritu plenus est gaudio et uita uera, quia plenus est uerbo eterno, ex quo omne gaudium et omnis uita originem trahit.Diceres: Ex quo homo in audiendo uerbum dei beatus efficitur, dicente domino: Beati, qui audiunt uerbum dei et custodiunt illud, ergo audiens idem uerbum a predicatore pariformiter erit cen sendus beatus. Respondeo, quod uerbum dicere uel audire contingit du pliciter et in uno istorum est ipsa beatitudo, alterum uero beatitu dinem adducit atque ad eam abilitat et disponit. Primum dicere seu audire est in ipsa essencia anime, ubi nulla creatura potest accedere, sed solus deus, sicuti hunc locum potest inhabitare, ita solus ibi suum potest uerbum loqui aut dicere. Tunc autem inibi suum uerbum loquitur, quando anima ipsa omnibus abdicatis rebus creatis eciam se ipsam deserit atque suis potenciis ple num silencium imponens, se totam pure in suam propriam nudam essenciam totaliter conuertit: In hanc enim nuditatem et abstrac tissimam puritatem deus pater suum uerbum loquitur et idipsum uerbum ibidem ab anima perfecte auditur. At uero istud loqui et audire aliud nil est, quam internum aliquid in anima sentire, nec non diuinum quoddam in ea experiri. Quod quidem ex deo oritur atque in essenciam anime trans funditur. Unde tunc ipsa anime essencia repleta in tantum exuberat, quod in suas potencias ualide et largiflue redundat. Hec autem redundancia est potenciis tam mire delectabilis et iocunda, ut tunc sponte suis propriis actionibus careant et soli diuine in anima operacioni delecabiliter intendant. Et quanto plus sibi ua cant et operacione sua propria stant liberi, tanto deus in anima suum opus proprium dignatur gloriosius liberaliusque operari. Quicunque autem huius diuini operis effectum in se experiencie gustu persenserit, iam actu beatus existit. Non enim dignatur deus illud operari in qualicunque creatura, nisi solummodo in ea, que secum in gloria est eternaliter permansura, nec alia huius diuine operacionis reperitur unquam aut redditur aliquatenus digna. Nempe si lucifer aliquando hoc opus in se expertus fuisset, utique numquam corruisset. Est namque operacio istiusmodi tam efficax et ualida, ut animam uiolenter extra se ipsam rapiat ac in deum transferendo eidem sic for tissime uniat, ut semper in eo permaneat nec eam eternaliter a deo separari permittat. Secundum uerbum seu dicere dei et audirein anima est in potenciis ipsius anime. Quod quidem uerbum audiri potest auri bus corporis a predicatore, nec inde homo beatus efficitur, nisi in quantum, quod sic audit, uiuendo imitatur. Hoc autem dicere et audirefit per medium creature in formis et rerum ymaginibus, et quod sic fit, animam nequaquam beneficat, sed ad beatitudinem ha bilitat. Docet enim, qualiter anima cuncta media abiciat seque ab omnibus absoluat, ut sic in sui nudam essenciam pertingat, ubi deum sine quocunque medio conspicere queat. Unde, quando anima racionali discursu cuncta media distincte pertransiit et omnia creata abdicauit et iam cunctis, que defectibiliter et transi torie accidunt, est plene nudata, tunc omne uerbum extrinsecum, quod medio creature dicitur, debet relinquere et in intimum sue essencie se totam conuertere ibique uerbum eternum, quod deus pater loquitur, attencius auscultare et ut sic omne uerbum cuiuscumquecreature eciam angelice penitus abdicare. Et quamuis uerba doctoris non sint sua uerba, sed potius uerba diuina, attamen sunt quoddam medium et non sic anime essenciam penetrant nec in time attingunt, quemadmodum uerbum eternum, quod loquitur in essencia anime sine medio qualicunque. Hoc namque anima uerbo audito ab omni prorsus absoluitur medio et a cunctis rerum ac specierum ymaginibus penitus liberatur nec in eiusmodi aliquatenus repausat, sed suum obiectum, in quo tunc feliciter iocundatur, est solus deus in sua essencia nuda et pura. Si autem homo in nuditatem es sencie anime sue nondum peruenit, sed extrinsecis est deditus uirtutum exerciciis, hic uerbum extrinsecum potest audire, ex quo docebitur, qualiter se et omnia debet abdicare atque in ueritatis noticia proficere et sic tandem sua intima subintrare.

Ad idem de lumine, quod deus loquitur in anima

Secundum de quo superius sum facere sermonem pollicitus, uidelicet quod spiritus diuinus in anima loquitur, est lux seu lumen. Quod quidem lumen est nil aliud quam decor anime et ornatus, quo mediante deo placida efficitur. De qua in Canticis sponsus: Tota, inquit, pulchra es, amica mea, et macula non est in te. Et iterum: Ueni de lybano, ueni coronaberis. Hec co rona quoddam preclarum est lumen, quo deus animam circumdat et uestit ac totam clarificat. Hinc Christus ad patrem: Pater, inquit,clarifica filium tuum, ut filius clarificet te ipsum. Et uox ad filium: Clarificaui et iterum clarificabo. Ubi nota, quod, cum anima ad hoc peruenerit, quod uerbum eternum in ea concipitur et gignitur atque cum eodem uerbo eterno se ipsam in deo parit et gignit et sic ipsa anima filius dei efficitur. Non naturalis quemadmodum uerbum in diuinitate, sed adoptiuus gratuite et tunc dicit: Pater clarifica filium tuum. Et uox diuina ad eam: Ego clarificaui et iterum clarificabo. Ista clarificacio est quidem attactus et circumplexus diuinus, quo deus animam totam ea claritate, quam habet, circumdat, atque ut sic eam in se ipso totaliter clarificat, ita tamen, quod anima, interim quod manet in corpore, in ista diuina claritate potest per incre menta proficere. Nam quanto purius et sanctius uixerit, tanto in diuina claritate amplius crescit. Exemplum in sole materiali: Quanto enim aer purior existit, tanto sol ipse suum splen dorem in ipsum aerem efficatius infundit. Ita de sole diuino respectu anime conuenit similiter meditari. Ideo dicit Johannes: Tenebre, uidelicet peccatorum, eum, scilicet solem diuinum, non conprehenderunt. Lumen solis non est aliud quam ambitus et circumplexio aeris. Nam quicquid lumen solis circumdat et penetrat, hoc ipsum illuminat et omne id, quod capax eius est luminis, hoc eciam ab eo lumen per cipit, quemadmodum aer, qui est subtilis, et uitrum, quod est perspi cuum et purum, nec non flamma, que similiter tenuis est. Hec etenim in se lumen recipiunt, quia luminis perceptiua existunt. Sed ea, que existunt inpura, grossa et densa, sicut sunt terra, lapis et ligna, luminis solis in se preceptiua non sunt. Sic eciam suo modo de anima, que dum rebus terrenis inuoluta nimis sit gros sa atque carnalibus dedita, uoluptatibus totaliter inmunda nec non uariis imaginibus et fantasiis inquieta, inpura et densa, a lumine diuino, cum eius ut sic capax non sit, illuminari et conprehendi nequit. Oportet namque luminis in se aliqualem similitudinem habere omne id, quod debet particeps eiusdem existere. Est autem lumen spiritualis quedam substancia ab omni materiali grossicie penitus segregata et ideo animam, si in se debet lumen diuinum percipere, oportet eam purum spiritum esse segregatum ab omni grossa materia litate et secundum hanc similitudinem est apta ad percipiendum spiritua le lumen. Diceres: Quidquid est purum in se, hoc eciam est lumino sum in se et cum anima pura per se lumen quoddam existat, quomodo tunc lumen aliud in se recipere ualet? Respondeo: Anima, quando est spiritus purus ab omni materialitate corporea totaliter semotus, tunc est lumen preclarum ualde et hoc lumen est ipsamet anima. Nam deus purum lumen plantauit in ea. Quod quidem lumen est ipsa anima, dum in sue nature consistit nobilitate suprema. Inhoc autem lumine omnium rerum creatarum et naturalium distinctam potest habere cognicionem. Lumen uero, quod suscipit a deo, est superna turale, quod deus creat in se ipso et anime, que huius est capax, infundit. In quanto lumen naturale, quod est ipsamet anima, purius existit, tanto lumen supernaturale, quod est glorie, perfectius in se suscipit ad instar uitri, quod quanto in se est purius, tanto luminis solis est magis perceptiuum. Oportet proinde animam lumini esse uicinam, si eiusdem particeps esse desiderat. Nam si uitrum quantumlibet sit purum, nisi applicetur ad solem, nullum ab eodem luminis in se receptat splendorem, sic anima similiter ad luminis diuini splendorem se aptet, abilitet et ap plicet, si eius in se claritate perfrui exoptet. Hec autem applicacio est quedam ad deum approximacio, que fieri habet per fer uens desiderium cum perfecta caritate in lumine fidei per mentis totalem in deum subleuacionem. Et hec animam lumine diuini splen doris faciunt digne capacem. Nec sufficit puritas sola, nisi et assit cum lumine fidei caritas perfecta. Nempe multi pagani magna in se uiguerunt uite puritate, sed defuit eis amor diuinus cum fide. Sic eciam quidam christiani, cum sint sine peccato mortali mundi et puri, non tamen sunt in se perceptiui huius luminis diuini, quia non sic amorose se applicant nec intrant cum lumine fidei modo, quo dixi. Fides nostra est Christus. Quem quidem secundum exteriorem apparenciam imitantur, sed interius quam plurimum deficiunt, et ideo luminis istius diuini in se capaces non sunt, quippe deus lucet intus in corde. Unde qui luminis diuini cupit influxum percipere, debet se totum intra se ipsum conuertere et suo cordi intimius esse, nec solum exterius, sed eciam interius Christum sequendo eidem se pro posse conformare.Exterius quidem in uite paupertate et in omni bona uirtuosaque actione, interius cum perfecta fide et Christi passionis deuota meditacione, ex quibus conse quenter in eo amor perfectus exoritur, qui eum huius diuini luminis reddit capacem. Ubi notandum sane, quod reperiuntur plerique, qui hominibus apparent esse interni, quin et ipsimet se tales esse autumant, sed ista eorum internitas plus naturalis quam diuina existit. Conuertunt se namque in lu men naturale racionis proprie et rem quamlibet, prout est, discretiue et subtiliter intuentur et inde subtiles effi ciuntur et abiles ad subtiliter de rebus sublimibus disseren dum. Hinc quod non sunt esse putantur et multi in eis falluntur. Habent enim apparenciam ad extra precipue in subtilium uerborum ostentacione, sed non in uirtuose uite operacione. Denique ipsorum conuersio, quam faciunt intra se, est solum in luminibuset ymaginibus naturalibus. Ideo ad lumen supernaturale, in quo solo ueritas diuina relucet, nequaquam pertingunt. Siquidem lumini diuino proximare cupienti eiusque splen dorem attingere nitenti parum loqui conuenit et ut, quod ore predicat, in opere et uita ostendat, se ipsum denique stu deat pro posse agnoscere et quosque defectus culpabiles a se penitus resecare ac proinde Christi uitam, passionem et mortem assuescat sedulo meditari eiusque opera uir tuosa pro uiribus imitari, atque ut sic super omnem creatam ymaginem satagat eleuari. Sic tandem rem quandam increa tam, que deuus est, attingit ac luminis diuini splendorem cicius apprehendit.

De discrecione luminis naturalis a lumine diuino per similitudinem solis et lune et operaciones diuersas earundem. Item de uoluntate perfecta nec non uirtutum essencia et quid sit opus essenciale. Item de perfecte uoluntatis immobilitate. Capitulum 14m

Diceret aliquis: Lumen naturale a diuino lumine quomodo, aut penes quid, discernere ualebo? Respondeo, quod per simili tudinem solis et lune. Nam luna suum lumen recipit a sole estque naturaliter humida et frigida. Et ideo splendor ipsius, quamuis a sole originem habeat, nullum tamen calorem prestat. Denique id, quod lumine lune cernitur, ut plurimum du platum uidetur. Unde et oculus uidentis in hoc ipso lumine plerumque decipitur. Est quoque luna naturaliter infecunda, nec germen proferre nec potens producere fructum. Suo modo naturalis intelligencia suum lumen recipit in ymaginibus rerum creatarum nec super ymagines huiusmodi per se ipsam unquam poterit sustolli nec in supernaturalium cognicionem subleuari. Et quemadmodum lumen lune est frigidum in se, infructiferum et infecundum, ita pariformiter et lumen naturale, quod nullum aut modicum de se fructum proficientem in uitam eternam parere potest. Alioquin multi gentiles philosophy iam eternaliter damnati regnum essent adepti et premium uite eterne, quo tamen ex puris naturalibus nemo pertingere potest. Preterea ea, que uidentur et cognoscuntur in solo lumine naturali, ambi gua semper manent et dubia. Sunt enim solum quedam estimaciones et apparencie et nequaquam certitudo uere sciencie. Nam lumen naturale est turbidum et obscurum, quia in ymaginibus consistit creaturarum. Et ideo ueritas nuda non poterit in eo clare agnosci. Ex iam dictis patet, quomodo lumen naturale conformitatem habet cum lumine lune, et ita similiter discernitur a diuino lumine, quemadmodum luna a sole. At uero lumen diuinum soli apte comparatur, cuius splendor aerem sine medio illuminat. Ita et lumen diuinum sine medio creaturarum animam irradiat. Et sicuti splendor solis calorem ingerit, sic lumen diuinum animam in dei amore calefacit et feruorem deuocionis inmittit. Et iterum quemadmodum sol sua efficacia fructificat, et fecundat uniuersa: Nam omnibus creaturis corporeis uirtutes, quas habent, influit, que nec possent aliquatenus in esse subsistere, si sol ipse cunctis uigorem et uitam subministrans suum subtraheret ab eis splendorem aut lucem. Est enim ue lut mater et genitrix, quin ymo conseruatrix corporalium naturarum et rerum cunctarum, estque mirabilis ualde et nunquam inuesti gabilis ipisius operatio, quam nemo unquam sapientum ad plenum agnoscere ualuit. Nam piscem generat in aqua, animalia in terra, uolucrem in aere, fenicem in igne, et alia plurima operatur mira et hominibus incognita. Sic eciam est suomodo de sole diuino, qui est totus fecundus et omnium genitor spiritualium creaturarum, ut sunt angeli et anime racionales, quas sol ipse diuinus sine medio crea uit et creat. Et ideo ab eodem sole angeli et anime suas recipiunt influencias inmediate. Quod si sol iste suum subtraheret ab anima radium influencie atque splendorem diuturne suspenderet, anima ipsa neccessario periret, non quod penitus in nichilum uerteretur, sed ut sic mortalis efficeretur. Est enim tunc anima ueraciter mortalis, quin et mortua, quando caret penitus influencia diuina.Rursum sol iste diuinitatis ad instar solis materialis fecundus est ualde. Nam generat et parit in anima disposita omnem ueritatem estque ipsius generacio simul et operacio tam mirabilis, quod nemo ad plenum eandem cognoscere potest, nisi solus deus, nec fuit unquam naturaliter tam sapiens aut doctus neque erit nec est, qui minutissimum opus, quod sol iste se ipso sine medio in anima pura et sancta operatur, apprehendere pos sit, siquidem operatur et generat piscem in aqua, hoc est, quia fecundat et fructificat omnia in homine sensualia, que per aquam fluxibilem designantur. Nam sensus hominis in stabiles sunt et ueluti aqua per mobilitatem continue fluunt. Sed quando ad hocipsum pertingunt, quod omnis ipsorum fluxibilitas in uirtutibus operatur seque in eisdem exer cent, tunc sunt fecundi et fructuosi effecti et hoc solis diuini sensus ipsos irradiantis operacione ualde fecunda. Qui eciam solis instar materialis operatur et generat bestias in terra corporis humani, ipsamque terram fecundans ger minare, atque per opera uirtutum ac deuocionis exercicia facit fructus producere in uitam eternam. Operatur eciam et generat sol iste diuinus uolucres in aere, hoc est, quod humana cogitacio de se instabilis et uaga, diuini solis in fluencia efficitur solida fructifera et fecunda. Quod quidem tunc fit, quando a rebus creatis et mutabilibus se penitus auertit atque per fixam iugemque memoriam Christi se passioni et morti deuotus immergit, ac postea per eandem passionem ad nudam ipsius diuinitatem pertingit, ubi tunc fructus inestimabiles et gloriosos producit. Hoc aut operatur sol ipse diuinus seu lumen diuinum, quod cor hominis sic ambit et penetrat omnemque cogi tatum illustrando circumdat atque ut sic in deum subleuan do totaliter transformat.Rursus per aerem hominis intelli gencia innuitur. Nam sicuti sol materialis diuersa in ae re et speciosa generat eumque ut sic uenustando mirabiliter exornat, ita sol iste diuinus in hominis in telligencia operatur mirabilia quam plurima. Nam eam ueritate exornans multipharia hylarem, serenam et iocun dam efficit, plus multo quam ab aliquo dici aut cogitari possit. Testatur hoc ipsum apostolus, qui uidit, quod loqui non licuit. Nam tantam in se ueritatem cognouit, quod eam nullo sermone exprimere po tuit. Hec enim ueritas magis in silendo et pure pacien do quam in loquendo et agendo consistit. Ergo oportet silere.Nam id omne, quod loquimur, in ymaginibus constat, sed ueritas diuina supra omnem ymaginem in pura abstractione consistit, ubi humana intelligencia ipsam ueritatem con spicit, nec eam apprehendere ualet. Precurrit namque ueritas et preuenit ipsam intelligenciam atque ut sic precurrendo eamque alliciendo, secum ad cursum prouocat. Cumque ipsa in telligencia in suo cursu ad summum peruenerit, tunc ipsam ueritatem attingit, et cum ut sic ueritatem apprehenden do in supremo attigerit, tunc quasi plene saciata sua uiter quiescit. Et quia perfectam sacietatem in tempore obtinere non potest, ergo nec perfectam quietem. Cum autem anima fuerit se parata a corpore et ad uitam glorie peruenerit, tunc nuda ueritas ipsius nudum obiectum erit. In quo quidem obiec to saciatur plenissime et quietatur omnino perfecte. Et ita ornatur intelligencia et illustratur cum lumine diuino mo dis pretactis. Porro, quemadmodum sol iste sensibilis fenicem in igne sine adminiculo alterius cuiusque creature per se inmediate parit et procreat, ita suomodo lumen diuinum hominis bonam uoluntatem generat facitque eam omni uirtute fecundam ac fertilem et fructiferam ad opera quelibet diuina. Per fenicem uero apte racionalis uoluntas intelligitur. Nam sicuti fenix inter creaturas corporales, quas sol procreat, nobilior extat atque prestancior, sic eciam uo luntas est anime potencia inter alias nobilior et superior. Et quemadmodum fenix in igne se renouando iuuenescit, sic suomodo uoluntas hominis pro omni tempore in igne diuini amo ris renouata feruentius incandescit. Et sicut fenix inter creaturas corporeas uitam habentes et sensum supremum obtinet locum, ita eciam uoluntas inter ceteras anime potencias cognoscitur tenere similiter locum nobiliorem. Et quia summum in anima locum possidet, hinc eciam summum et nobilissimum fructum producit. Et item quemadmodum fenix inmediate sine alterius adminiculo creature generatur a sole, ita pari modo fructus uoluntatis optimus sine medio procreatur a deo. Et quanto uoluntas ipsa est super omnia in deum eleuata, tanto eciam nobiliores fructus generantur in ea. Et quanto ab omnibus est magis abso luta, que deus non sunt, tanto in ea lumen diuinitatis resplendet, eamque fructiferam efficit ac magis fecundam. Et si totaliter a cunctis inuenitur abstrac ta nec non rebus creatis et rerum ymaginibus plenarie nudata, deoque soli perfecte unita, tunc eciam eadem, que deus , uoluntas ipsa similiter parit et generat cum eodem. Hic uero partus et hy fructus ipsius uoluntatis a lumine procreati diuino essenciales sunt. Et quemadmodum deus dat esse omnibus creaturis, se quoque cuilibet, prout est capax, communicare non cessat, ita suomodo fructus cuiuslibet bone uoluntatis omnibus creaturis unicuique iuxta sui capacitatemcommunis existit. Preterea sicut optima et perfecta uoluntas optimum et perfectum bonum sibi ipsi deside rat, sic eciam creaturis omnibus, que sunt dei capaces, utputa angelis et hominibus, idipsum bonum cupit et optat. Sole etenim racionales creature, ut sunt angeli et ho mines, boni essencialis possunt esse capaces, relique uero creature bonum accidentale participant, et quia bonum per essen ciam est ipse deus, qui eciam in omni racionali creatura bonam et perfectam operatur uoluntatem, hinc est, quod perfecta uolun tas in qualibet racionali creatura habet opus essenciale et ideo fructus eius eciam essencialis existit. Hunc autem fructum essencialem lumen diuinum operatur et generat in uoluntate perfecta. In uoluntate uero inperfecta attamen bona lumen diuinum fructum dumtaxat accidentalem operatur.

Ad idem de uoluntate perfecta et uirtutum essencia

Queritur iam dictorum occasione, quid sit uoluntas perfecta, et quid sit essencialitas uirtutum. Respondeo: Perfecta uoluntas est perfecta omnium abdicacio, que deus non sunt, et recessus totalis seu transitus a rebus creatis et rerum ymaginibus uniuersis. Quod si homo idipsum actu et opere nondum expleuit, oportet, quod saltem uoluntate perficiat, si debet esse uoluntas perfecta. Et quidquid in eiusmodi transitu et abdicacione sibi deficit in actu et opere, studeat quam cicius proposse supplere. Postquam uero exitum perfectum adeptus fuerit et cuncta ordinate et perfecte abdicauit nec non omnes que accidunt uirtutes adimpleuit, tunc statim essenciam uirtutis attingit, in qua uoluntas penetrando ingreditur atque cum ipsa eadem essencia essencialia opera operatur. Ubi enim duo sunt idem, ibi habent eciam eandem operacionem, et quoniam uoluntas ipsa ut sic est in ipsam essenciam totaliter translata eique prorsus unita, ideo eciam eandem operacionem habet cum ea. Et quia res quelibet iuxta suam proprietatem operatur, hinc est, quod ipsa essencia suam operatur essencia litatem et uoluntas simul cum ea, non quod opus istud sit simile ei, quod fit secundum motum seu mobilitatem in poten ciis, sed est opus totaliter quietum et suaue, nec non sine motu tranquillum et omnino deiforme. Unde quemadmodum deus suum opus inmobiliter operatur, ita opus essenciale suomodo sine mobilitate peragitur. Diceres: Cum uoluntas sit anime potencia mobilis et uariabilis, quomodo tunc potest essen ciale opus operari, cum eciam id, quod per se est alterabile, mo bile et uariabile, essencialiter non posset operari? Respondeo: Uo luntas duplicem habet conuersionem: Unam ad creaturas et tempus ac transitoria, alteram in deum et eterna. Iuxta primam conuer sionem, quemadmodum res ipse et tempus, quibus coniungitur, etiam ipsa uolun tas mobilis et alterabilis extat et ut sic non potest essen cialiter et inmobiliter operari, cum opus essenciale oporteat inmobile et stabile esse. Et ideo, quicunque uoluerit opus essenciale peragere, oportet eundem ab omni mutabili re nec non a quanto et quali, a temporali et locali, totaliter abstractum esse. Iuxta uero 2am conuersionem uoluntas inmobilis existit. Nam instabilitas et mocio in tempore solummodo currunt. Unde, quando ipsa hominis uoluntas a cunctis absoluitur accidentibus et ab omnibus abstrahitur temporalibus seque supra tempus et, ubi supra, nunc et ibi et tunc in eterna eleuat et bonum essenciale, quod deus est, intrat, tunc omne, quod deus operatur, eciam ipsa uo luntas operatur cum eo. Et quia dei operacio essencialis est, ergo et ipsius uoluntatis sic deo unite opus essenciale et inmo bile conuincitur esse.Sed quid est opus essenciale? Hic audi et tene: Opus essenciale est, quando essencia anime est simplex, unica et sola, tranquilla, serena et pura, nec non in perfecta quiete posita sicque sua simplicitate se rebus omnibus communicat. Nam quanto est aliquid simplicius, tanto est eciam conmunius, et sic se partitur in omnia, ut tamen in se inpartibile et inmobile sit. Istud autem partiri et conmunicare se in omnia operacio essencialis uocatur, in qua operacione est opus unum et omnia opera sunt unum opus. Nam sicut deus omnia uno simplicissimo intuitu conspicit et omnia sine sui mobilitate operatur et mouet, ita similiter facit essencialis uoluntas, que est deo perfecte unita. Conspicit enim omnia uno simplici intuitu, in quo eciam omnia opera operatur. Eiusmodi uoluntatem perfectam deus se ipso remunerat cum omnibus donis suis eamque fructificat et fecundam efficit nimis. Igitur, qui omnia pure in perfecta quiete operari desiderat, perfectam uoluntatem habere satagat, in qua deus uirtutes uniuer sas et omnem ueritatem procreat, talem quoque, ut sic se ex hibeat, quatenus essenciam perfectionis cicius apprehendat. Unde sapiens: In omnibus, inquit, requiem quesiui. Tunc autem homo requiem inuenit, quando in omnibus se uirtutibus exercitauit et iam essenciam uirtutis apprehendit atque in eadem essencialitate sedendo et tacendo suauiter quiescit dans locum in se dumtaxat operacioni diuine. Hinc itaque innotescunt et affluunt ueritates diuine quam plurime sine studio proprio aut qualicunque labore. Nempe singule uirtutes et cuncte ueritates puram essenciam contingunt, nec aliquid deest, ubi pura et nuda essencia adest. Hinc homo non indiget amplius, nisi ut se ipsum totaliter abnegando relinquat, et cum sibi ipsi ac omnibus perfecte abdicauit atque desertus a cunctis se ipsum plenarie deseruit et insuper hocipsum sponte et uoluntarie ac omnimoda puritate sustinet, tunc omnem eo ipso uirtutem et ueritatem apprehendit nec opus est ei aliquid iam extra se querere, quem constat in se omnem uirtutem et ueritatem plenius continere. Hys autem priuatur et caret omnis homo preterquam purus et uere pauper spiritu, qui solus perfecte omnem ueritatem et omnem uirtutem retinet in se. Hec autem lumen diuinum in eiusmodi pauperis operatur perfecta uoluntate. Hec uero perfecta essencialis operacio in huiusmodi homine durat continue et permanet sine fine, et quam diu homo in hac uita persistit, tam diu in essenciali ueritate continue proficit nec non pro omni tempore bonum essenciale, quod deus est, gestat in se. Preterea uoluntas hominis huiusmodi, cum sit uoluntas perfecta, numquam torpescit, sed semper in deum suspirando uirtute quadam supernaturaliadiuta etconductaferuide currit et, quemadmodum deus uoluntatis conductor est in se eternus, ita uoluntatis huiusmodi cursus est similiter conti nue et sine fine duratiuus.

Ad idem de perfecte uoluntatis inmobilitate.

Sed quoniam in superioribus est dictum, quod uoluntas perfecta in mobilis existat, et hic dicitur, quod uoluntas eadem conti nue moueatur et currat, sed ubi est cursus, ibi est motus. Inmobilitas autem et mocio contraria existunt. Ergo iam dicta cum prioribus stare non possunt. Respondeo, quod, quemadmodum est dictum superius, quando uoluntas se ab omnibus creaturis auertit et per totalem in deum conuersionem eidem se unit, tunc reuera in mobilis existit. Hec autem inmobilitas est sic recipienda, quod uidelicet tunc amplius non mouetur ad tempus et creaturas, quia est super omnia creata altissime eleuata, et ideo ab eis nequit moueri. Denique non iam uult istud et postea aliud nec eligit iam unum et postea alterum, sed semper cum deo permanet unum, cui sine interrupcione incessanter ad heret, a quo nec sustinet per morulam auerti. Quod autem dixi et dico eam semper infatigate currere, hic cursus aliud non est quam continuus in deum ingressus et perseuerans ipsius uoluntatis continuitas est eius perfecta inmobilitas. Nempe mobilitas creature est nunc ad hoc, nunc ad illud, et quot uarietates, tot mobilitates. Uoluntas autem perfecta non sic, quia soli deo intendit eique iugiter inheret atque in eum currendo continue uadit. Est enim huiusmodi cursus prout dixi in diuina ingressus. Hinc non fit modo naturali. Ergo nec motus debet reputari. Non enim uoluntas se extra deum aliquatenus mouet, sed in deo iugiter manet et istud in manere est suum currere, et quanto sic permanendo se inmobiliter figit, tanto et celerius et fortius currit, et quanto plus currit, tanto tranquilla et inmobilis existit. Sed queritur hic, quomodo ad hoc ipsum homo possit pertingere, ut in tempore, quod in se est mobile, ipse fiat inmobilis sua uoluntate, cum nec sit aliquis tante perfectionis, quin suam uoluntatem iam senciat ad ista iam uero ad illa diuersimode inclinari, atque ut sic per eandem communiter experiatur se in diuersa moueri. Quam diu enim homo uiuit in tempore, tam diu eciam motum eum constat cum tempore habere. Respondetur: Homo, cum sit duplicis substancie factus, est ex tempore et eternitate. Unde oportet, quod eciam habeat in fluenciam ab utroque. Igitur secundum corpus temporalis est capax in fluencie, quia corporea constrictus neccessitate eiusmodi influxu non potest omnino carere. Neccessitate namque naturali cogente uoluntas ad prouidendum se corpori inclinat necnon, ut idem pascatur ac decenter foueatur, condescendit et licenciat et sic uoluntas intuitu neccessitatis corporis se ad uaria conuertens mobiliter se habet et ut sic mobilitate carere non potest. Uerumtamen, si hec ipsa corporis neccessaria uoluntas cum discrecione debita in dei laudem finaliter ordinat, tunc ipsius perfectionem per contrarium minime inpugnat, sed neque uiciose ut sic nec uera citer dicitur moueri. Est quippe uoluntas ipsa tunc instabilis censenda, quando de bono in malum eandem contingit moueri, quod ibi non fit. Solummodo enim corpori neccessaria concedit et hoc in ueritate. Nam ea, quibus neccessario non indiget, sibi nulla tenus indulget. Et quoniam uoluntas perfecta semper in ueritate persistit ac in sua continue remanens perfec cione ab ea numquam decidit, hinc proprie immobilis dicitur et est. Et siquid in ea mobilitatis esse conspicitur, hoc solum propter bonum uirtutis agi cognoscitur sicque inmobilis ueraciter inuenitur. Hanc autem uoluntatis inmobilitatem et inmobilitatis ueritatem operatur in anima lumen diuinum, quod ipsam uoluntatem totaliter ambiendo circumplectitur nec eam errare aliquatenus aut fallere sinit, sed neque uiciose unquam moueri. Sed ad hec quis ydoneus aut aptus? Reuera spiritu pau per solus modis quam sepius pretactis. Perfecta enim et uera paupertas spiritus ad ista dignificat, disponit et aptat. Est autem propter iam dicta hic non pretereundum, quin ymo diligenter considerandum, quod inueniuntur plerique spiritu pauperes apparenter dumtaxat in superficie, sed nequaquam sunt tales in ueritate. Nam nimis sibi ipsis innituntur et suas proprias prout possunt uoluntates secuntur, et quia nimium se ipsos probantur amare, ideo perfecte non possunt se ipsos abne gare. Nam homo uere spiritu pauper se ipsum et omnia ple narie abnegando deserit nec propriam uoluntatem amplius querit aut perficit, sed alterius pocius, cui se pro dei amoreuoluntarie subdit.Sane propria uoluntas non tam in corpora libus quam eciam in spiritualibus reperitur. Est enim primo hec ipsa propria uoluntas quedam sui ipsius in rebus corporalibus per ad hesionem possessio. Unde homo, qui nondum plene abdicauit omnia intus et extra, sue uoluntatis adhuc proprietatem retinere conuincitur. Nam uoluntatis proprietas est, quando ad creaturas et tempus ac temporalia se libens et conplacenter conuertit. Unde ab hys omnibus uoluntatem ipsam absolui totaliter oportet, et hoc in quantum condicio et status personarum admittit. 2o propria uoluntasest, cum homo eciam in rebus spiritualibus se ipsum proprietarie pos sidere inuenitur. Quod quidem fit dupliciter: Uno modo, cum homo aliquod exercitium seu opus spiritualeaggreditur, quod, quamuis sibi non modicum prestet impedimenti, retrahat quoque a pro fectu meliori, non tamen ab eo patitur auerti nec in agen do uult a quoquam impediri, quin potius ad suum libi tum et iuxta proprii capitis conceptum idipsum perficit estimans se bonum et bene operari. Hinc eciam alterius, qui sanius intelligit, consilium aut monitum subire ren nuit, sed suam in eiusmodi prosequitur intentum. Hic utique in huiusmodi opere, quamuis eciam bene intendat, per propriam uolun tatem deuiat grauiter et errat. Alio modo per propriam uoluntatem in rebus spiritualibus se possidet homo, cum uidelicet intellectum aliquem aut sensum apprehendit spiritualem et misticum, interdum non sanum, ymmo eciam erroneum et falsum, attamen sua estimacione uerum et rectum, et in tali errore non uult alteri se melius et uerius docenti acquiescere, sed magis sibi ipsi innititur. Hoc utique prouenit ex propria perniciosa uo luntate. Quod si intellectus iste aut sensus, quem ut sic apprehendit, sit uerus et bonus et alius aliter intelligit, cui credere aut acquiescere contemnit ac suum proprium sentire et sapere ceteris preponit, talis quamuis sane intelligat, uerumtamen in se inaniter gloriando seque aliis nimis preferendo proprie superbe uoluntatis morbo laborat. Si uero huiusmodi homo se in suo sentire et sapere plane humiliat nec alios con temnit aut eorum sentencias refutat, attamen suus sensus plus iusto eum conplacenter delectat, hic talis sibi ipsi mag num impedimentum prestat et ei, qui omnem sensum altetranscendit, modicum appropinquat. Oportet namque hominem super omne sentire et intelligere in purum et tranquillum silencium mente sublimiter eleuari, si ei, qui est super omnem sensum et intellectum, cupiat ueraciter proximari. Oportet proinde racionem a suo discursu conpescere et cunctas a se ymagines prorsus abicere atque ocio intimo perfecte uacare, ut sic tandem totaliter quieta pura et tranquilla, quod diu quesiuit, facilius ac cicius attingere possit. At uero qui iuxta iam dicta sese ordinate non deserit, nec omne sensuale et ymaginarium transcendit, nec racione totaliter quiescit, hic propria, ut uidetur, quamuis se lateat, uoluntate languescit, sed de isto suffi ciunt nunc ista.

De quattuor causis et incitamentis ad amorem perfecte paupertatis et quod quattuor oportet hominem abnegare, qui uult Christum efficaciter imitari. Item de utilitate multiplici meditacionis Christi nec non de modis sese in ea ex ercitandi. Capitulum 15

Digressione facta qualicunque et uerborum inuolucione non modica nunc huius secunde partis prosequendo principale de uite uidelicet spirituali perfectione seu spiritus perfecta pau pertate, per quam homo suo fini ultimo uicinius approximat eumque citius et felicius attingit. Considerandum inprimis spe cialiter occurit, que sit causa potior et occassio maior, propter quam homo ad huiusmodi amorem paupertatis debeat merito et iuste moueri nec non efficaciter incitari. Sunt autem istius quatuor cause potissime, quarum una est domini Ihesu sal uatoris doctrina, passio et uita. Hic enim sicuti sermone paupertatem hanc docuit, ita et opere et uita perfecte seruauit ac insuper suos perfectos amatores ad sui sequelam multipliciter inuitauit: Si quis uult, inquiens, uenire post me, abneget semetipsum et sequatur me. Ubi notandum, quod quattuor inueniuntur in homine, quibus eum, si Christum ueraciter uult sequi, oportet perfecte abnegare. Primum, quod est inuolutus peccatis et uiciis multiphariis, quibus mori oportet quottidie et ea proposse abdicare. 2m, quod inclinatur et afficitur ad creaturas. Homo namque ad sibi simile naturalem habet inclinacionem. Hanc autem nature affectionem oportet uiolenter mortificare, et sese affectuab omni creatura prorsus elongare. Nam deus et creatura simul habitare non possunt in anima sancta. Unde oportet inde excludi omnem creaturam simul et ymaginem rei cuiuscumque, ut ibi creatrix essencia deus iocunde ualeat solus et quietus re pausare. 3m in homine, quod oportet relinquere, sunt carnis uoluptates et delicie, quas omnes neccessario oportet ac totalier abnegare eum, qui diuinas cupit influencias habere et consolaciones percipere spirituales. 4m, quod hominem oportet relinquere, si se uelit ad Christi sequelam abilem et aptum reddere, est spiritualis simul et naturalis conso lacio, que in homine se manifestat in discrecione spiritualium et naturalium cognicionum. Nam quando homo per racionem et intellectum se a temporalibus et transitoriis totaliter auertit seque ad yma gines spirituales conuertit atque ut sic in se ipso uarias racionales distinctiones et species intellectuales format et concipit, hoc ipsum in eo magnam delectationem generat et parit. Que quidem delectacio, quamuis naturalis existat, omnem tamen carnalem de lectacionem longe superat. Qui autem huic delectacioni inhe rendo consentit atque in ea quiescit, talis a multiplici delectacione supernaturali, quam deus anime solet infundere, se ipsum impedit seque ad eam ineptum et penitus inabilem reddit. Nam et plerumque delectacio huiusmodi naturalis tamquam sit gracie diuinalis suscipitur et inde homo grauiter oberrando periculose decipitur naturam pro gracia susceptans seque hoc modo pro deo colens et amans, tenens pro gracia, quod est pure natura. Uerum quod hec delectacio hominem non in tantum quemad modum carnalis cecare aut obtenebrare solet, retar dat tamen et impedit a uero, it ideo deserenda est et prorsus abicienda. Huic delectacioni gentiles philosophy inherentes multas ueritates naturales attigerunt ac in earum cognicione plurimum pro fecerunt, quibus nunc similes sunt, qui similiter in ea requiescunt. Et hy nec pauperes spiritu esse noscuntur, nec Christum per sui ab dicacionem perfecte secuntur. Ubi notandum, quod hominem se ipsum abnegare, est quattuor pretacta in se mortificare, quod fieri contingit quadrupliciter: Primo oportet, quod homo peccata et uicia uirtutibus contrariis sanare conetur, ut, quemadmodum uiciis et peccatis a deo extitit alienus, sic uirtutum habitibus et actibus eidem studeat proximus fieri. Et quoniam ex corrupta natura homo inclinatur ad omnia uicia, idcircio uirtutes omnes eum exercere oportet, si uicia omnia effi caciter uincere exoptet. Cum igitur in cunctis uirtutibus se bene exercitauit, tunc uicia uniuersa per fecte superauit. Tunc autem omnes uirtutes ueraciter appre hendit, quando totum, quod potuit, ad uirtutes exercendum dili genter adhibuit et iam cum perfecta uoluntate uirtutes essencialiter exercet non per modum accidentis, sed magis in essencia pura. Hoc autem facere potest solus pauper spiritu uerus et purus, qui ob amorem uirtutum se ipsum et omnia relinquit, et soli deo ac rebus diuinis inheret.2m, quod hominem abnegare oportet, est amor creature. Qui quidem paupertate spiritus citius extinguitur. Nam paupertas huiusmodi est nil aliud quam se ipsum et omnia creata perfecte abdicare seque a se ipso et a rebus quibuscumque creatis penitus auertere, et inde uenit, quod homo pauper spiritu cuncta transitoria et totum mundum contemnit et ipse similiter a mundo contemnitur sicque totaliter a cunctis absoluitur, nil amans aut timens nisi solum deum. Hinc uerus pauper spiritu omnia, que accidunt, aut ei euenire possunt, sint prospera uel aduersa spiritualia aut corporalia, recipit a solo deo, qui solus est omnium hominis huiusmodi bonorum largitor et dator. Quanto uero aliunde quam a deo aliquid recipit aut querit, uel existimat euenire, tanto eciam a uera et perfecta deficit paupertate.3m, quod homo secundum se ipsum est et abnegare oportet, sunt carnis uoluptates et delicie, que non melius superantur nec efficatius mortificantur quam per iugem internam ac deuotam Christi passionis et mortis meditacionem, per quam intrinsecus depuratur. Et in eo sic purificato lumen quoddam exoritur, quod quidem suo ardore liquefacit et prorsus consummit omnem carnis delectacionem. Consurgit preterea in eo et oritur quedam diuina et spiritualis iocunda delectacio, omnem huiusmodi carnis uoluptatem et iocunditatem ualde exsuperans. Et ideo quicumque diuina et spirituales consolaciones et de lectaciones omnes habere desiderat, os anime ad Christi uul nera applicare studeat et inde, quod cupit, hauriat superhabunde. Quod si ita Christi preciosa sugendo uulnera meditacione assidua perseuerans et constans durauerit, diuinis uberrime non dubium deliciis et consolacionibusredun dabit. Nempe hec ipsa uulnera omni dulcedine sunt plena, cunctisque deliciis et gaudiis plusquam amena, nec extra ea est alibi delectacio aut consolacio secura, pura et serena. O si multi plenius agnoscerent, que et qualia in Christi uulneribus latent, se utique ad ea feruencius et fortius ap plicarent, quin eciam prout possent eadem auidissime subintrarent atque sedulo proposse inibi latitarent. Quod si quis intuitu diuini amoris facere negligeret, sal tem propter se ipsum hoc facere sollicite curaret. Quippe omnis homo habere consolaciones naturaliter appetit, sed nusquam uerior, uberior et melior, beatior et efficatior quam in Christi passione et morte consolacio inuenitur.Unde, si quis in Christi passione crebro, deuote et attente meditando uersari seque in ea seriose et strennue exercitare consueuit, huic fructus eiusdem passionis atque utilitates quam plurime et gracie maxime in ea abscondite clarius patefiunt, quas nec humane nec angelice lingue ad plenum exprimere queunt. Is insuper, qui crucis arborem frequenter ascendit atque in ea iugiter residet, eiusdem saluberrimos fructus quam citius apprehendet. Est enim plenissima arbor ista omnes ad se uenientes semper copiosissime reficiens, sed in se numquam deficiens. Felices sunt igitur omnes, qui fructibus arboris istius, qui uitam prestant eternam, digni fuerint saciari, et infelix omnis, qui ab eorum gustu alienus re peritur neque tantorum gaudiorum spiritus nec consolacionum huiusmodi particeps fieri meretur. Porro, qui hunc fructum quan tumuis modicum meruerunt degustare aut aliquando odoratu a longe ipsius fraglancia afflati fuere, isti odoris eiusmodi suauitate illecti ad magis continue ac magis gustandum semper auidissime feruntur, aspi rant creberrime afflicti insaciabili fame et quanto ma gis gustando et odorando contingunt, tanto amplius e suriendo et aspirando inualescunt. Unde, ut pro modulo sacientur, uberius uel saltem utcumque refocillentur, ad ewkaristie sacramentum, in quo fructus omnis huiusmodi in habundancia reperitur plenissima, cum ingenti desiderio quottidie aut frequentius non uadunt, sed currunt. Est namque fames eorundem et estuantis anime esuries tam maxima, quod deus cum omni creatura in celo et in terra eandem quietare et saciare, nisi se ipso solo, nullatenus potest. Unde cum magna uigilancia sollerter attendere habent sacerdotes huius diuini sacramenti dispensatores, ne huiusmodi homines fructibus sacramenti per eius subtractionem priuan do sua culpa perire paciantur. Nempe si hominem ali quis famelicum in ultima neccessitate constitutum, dum potest, non sub leuat nec cibum ei neccessarium prestat, reus erit mortis il lius. Multo amplius erit quis reus in morte anime, quam sic famelicam, dum potest et debet, negligit hoc cibo uiui fico sacramentaliter refocillare. Errant preterea maxime, qui homines huiusmodi ad sacramentum hoc salutare frequencius ac cedere conspiciunt, temere diiudicant aut friuole repre hendunt. Reuera si quis eorum sanctam esuriem plenius agnos ceret, eos nequaquam iniuste reprehenderet, sed magis ad esum hunc salutiferum crebrius frequentandum persuaderet eisque cordialiter condoleret pariterque mente deuota quam maxime congauderet. Sane qui tales temere reprehendit aut indicit, simile facit ac si hominem in arbore propria optimis fructibus refertissima residentem ac fructus proprios colligentem et uescentem inique arguendo con demnat. Nam homines isti, de quibus est sermo, deuoti et diuini in cruce et passione dominica fructibus nobilissimis plenissima tamquam arbore sibi propria meditacione assidua et deuotissima sedulo conquiescunt, fructus sibi proprios colligunt et mandunt, de quo tamen dementes et in sani eos iniuriose arguendo inique reprehendunt. Est autem totalis et uberrimus crucis dominice fructus diuinum eukaristie sacramentum, quem quis salubriter et fructuose non ualet percipere, nisi in Christi passionis attenta meditacione eiusque cruce et morte sese consueuerit sedulo et serio se mentaliter exercitare nec non se moribus et uita eidem studuerit possetenus conformare.

Ad idem de modis exercitandi se in Christi passione

Sunt autem in exercicio isto modi, quos tradit apostolus Ad Phylippenses , specialiter obseruandi, ut uidelicet in Christi passione se fructuose et meritorie uolentes exercitare, eandem in se pro modulo transformare studeant atque idipsum, quod et in Christo Ihesu in se sentire addiscant. Hoc, inquit, sentite in uobis, quod et in Christo Ihesu. Debemus autem hanc ipsam sacrosanctam passionem in nobis sentire. Primo in intellectu, secundo in affectu, tercio in effectu. In intellectu quidem eam crebris cogitacionibus attencius ac frequenter meditando, quemadmodum nos dominus per Ieremiam admonet dicens: O uos omnes, qui transitis per uiam huius uite mortalis, attendite, id est attenta mente considerate, si est dolor sicut dolor meus. Et in Deuteronomio 6o: Caue, inquit,ne unquam obliuiscaris domini dei tui, qui deduxit te de terra Egypti, scilicet per sue ignominiam passionis et mortis te a mortis tenebris et eterne dampnacionis misericorditer liberauit. Unde et Bernardus dicit, quod quottidiana christiani, religiosi pre cipue uiri lectio dominice debet esse passionis recordacio , quia secundum eundem nichil sic accendit cor humanum quemadmodum sepe et sedulo recogitata passio et mors Christi redemptoris, cuius siquidem misteria et, que circa eam sunt facta, si toto mentis ac deuoto prospiciantur intuitu, in nouum utique statum me ditantem cicius adducent. Insuper ex profundo corde et totis uiscerum medullis eam debite prescrutanti multi ac uarigeni cognicionum et illustracionum passus insperate occurent, ex quibus eciam nouam compassionem, nouum amorem, nouam deuocionem, nouas consolaciones et per consequens nouum quendam dulcedinis statum percipiet. Multa denique et magna proueniunt bona homini passionem et mortem Christi dei memoriter frequentanti ac circa eam se sedulo occupanti. Nam si ad diuinitatis cognicionem quis peruenire desiderat, per humanitatis et passionis Christi domini uiam regiam gradatim oportet ut ascendere addiscat, nec ad diuinitatis ullatenus conceditur peruenire dulcedinem, nisi pio quodam fidei et dileccionis affectu per humanitatis Christi amaritudinem. Hec est uia, per quam itur, hec porta, per quam introitus ad desideratum finem panditur. Per hanc namque tam uenerabilem fructiferamque Christi passionem et mortem, cunctorum nobis spiritualium carisma tum dona omniumque graciarum, uirtutum et meritorum materia co piosissime ministratur. Ubi enim glorificacio nostra, ubi spes et leticia cordis nostri, ubi nostre spiritualis uite profectus et perfectio, ubi ab hostium insidiis uniuersalis erepcio, ubi peccatorum nostrorum remissio penarumque abolicio ac premiorum tam super effluens remuneracio, ubi animarum nostrarum salus et tam opulenta refectio, ubi omnis uirtus nostra et fortitudo, ubi uere di uineque sapiencie gustus et mentis consolacio, ubi beatitudinis perhennitas et uite perpetue tam iocunda gloriosaque felicitas? Reuera hec omnia et reliquia innumera, omnia quoque uere amabilia et desiderabilia in hoc unico uero et summo bono Christo scilicet Ihesu preciosissimo eiusdem passionis et mortis thezauro abundantissime inueniuntur. Ideoque tam in preciabilem superexcellentem thezaurum iugiter delectet in corde ruminari, de eo fabulari frequenter ac omni tempore mente et corpore cum ipso continue occupari. Hic est re uera liber uite, in quo omnia saluti necessaria et pro ficua reperiuntur. Hic est liber de omnibus docens, in doctos quosque doctissimos efficiens atque ydiotas in magistros promouens, non sciencie, que inflat, sed caritatis, que edificat. Hic inquam liber mellea quadam ac diuina perunctus dulcedine a deuotis mentibus degustatus tanto easdeuotionis dulcore replere solet, ut innumeri utriusque sexus sanctorum, cum apostolo omnia huius mundi ueluti stercora arbitrantes , ut non solum fastidio eis foret omne solacium terrenum, sed et pro solacio tormenta querent. Quibus gaudium erat pro nomine Ihesu crucifixi penas inauditas et contumelias, ymmo mortem ferre corpora lem. Nouerunt utique huiusmodi sentire in se, hoc est in tellectu, affectu et effectu percipere, quod et in Christo Ihesu. Sed ut particularius loquar de tanto tamque inestimabilithezauro , libeat parumper in summa quandam hystorie narracionem attendere atque totum uigilancius animum apponere totaque mentis uirtute meditando rimari attencius, que, qualia, quanta, quis, qualis, quantus sit passus, quare insuper, qualiter et pro quibus. Nam horum consideracione maxime eius erga nos tam eximia elucescit caritas, miseracionis quoque dignacio atque uehementissimi flamma amoris, que merito corda nostra et mentes, nisi, quod timendum est, lapidibus aut saxis, que in eius passione scissa leguntur, sint duriora, tota liter liquefacere deberent. Sunt enim non solum penalis illa et mortalis crucifixio, sed et ea, que a primo eius in mundum ingressu usque in horam mortis eius precesserunt, omnia uehementissime conpassionis, amaritudinis et stuporis, dileccionis denique ac amoris dei ad nos indicia et signa permaxima, ex quibus omnibus et singulis uelut fragmentorum particule fideliter et dili genter sunt colligende, atque iuxta uocem sponse in Canticis per modum fasciculorum inter ubera memorie et intelligencie nostre diligenter recondende. Quid enim passus sit , per modum fasciculi est sic colligendum, quod uidelicet ipse dei filius Ihesus Christus dominus et redemptor noster ab hora sue capcionis usque ad horam sue crucifixionis in continuo fuit bello angustie et doloris incontinuis et magnis obprobriis et tormentis. In quali autem bello et conflictu, uideamus: Alius siquidem eum tradit, alius comprehendit, ligat alius, alius ducit, alius tru dit, alius impellit et pedibus inpingere usque ad casum in terram facit, alius clamat, alius percutit, alius uexat, alius insurgit, alius interrogat, alius circumuoluit falsos testes, alius contra eum inquirit, alius falsum testimonium contra eum dicit, accusat alius, alius deludit, plasphemat alius, alius co laphizat, pilos alius euellit, per barbam alius trahit, alius faciem sputis fedissimis contaminat, ueste alba alius eum induit, alius spernit, ad columpnam alius ducit, dum ducitur, alius percutit et trudit, alius uociferatur, alius eum insultando aduexandum suscipit, alius uestibus eum spoliat, alius ad columpnam ligat. Flagellat hunc iste, alius uirgis atrociter cedit, alius in contumelie aug mentum conuocata cohorte purpura induit, alius spinis eum coronat, alius in manu eius harundinem ponit, alius sine misericordia furibunde de manu raptam arundinem caput sanctissimum et spinis confossum grauius ferit, alius irrisorie genu flectit, alius ut regem stultum salutat. Hec et alia multa et inmirabilia non solum alius et alius, sed et alii et plurimi singula intulerunt. Inter hec ducitur et reducitur de iu dicio ad iudicium, de obprobrio ad obprobrium, de supplicio ad supplicium, de cruciatum in cruciatum. Spernitur, reprobatur, confunditur, blasphematur, deicitur, condempnatur, uoluitur et circumflectitur huc atque illuc tamquam stultus et inbecillis, sed et tamquam latro et impiissimus malefactor, ducitur modo ad Annam, modo ad Caypham, modo ad Pylatum, modo ad Herodem, et iterum ad Pilatum et ibidem modo intus, modo extra pretorium. Nonne, amantissimi fratres, hoc duris simum est et amarissimum continuumque bellum? Sed contineamus nos interim a lacrimis et ulterius meditacio nostra parumper procedat et hys multo duriora et horrenda ualde occulis mentalibus uideamus, siquidem stant contra eum seuientes et frementes principes, scribe, pharizei et milia populi, acclamatur ab omnibus uocibus sepius iteratis: Crucifigatur, crucifigatur! Concurrunt ad spectaculum miserandum undique ciues et aduene, maiores et minores, eciam uilissimi ribaldi uinique potatores, non ad conpaciendum, sed ad de ridendum. Nemo inter omnes, qui eum recognoscat, sed luto et inmundiciis eum impetunt ac multiformiter affligunt, et dum sue crucis ipse sibi portat ignominiam, factus est illis in parabolam. Impellitur, anxiatur, trahitur et acceleratur, sicque fatigatus, flagellatus, trucidatustamque crudeliter trac tatus ac obprobriis omnibus saturatus usque ad summum, non sinitur nec modicum quiescere aut in ocio esse. Uix enim refocillare potset spiritum, quousque ad caluarie sceleratorum perueniatur locum. Et hec omnia cum impetu et furore nimio iniquissimi fecerunt in eum. Ecce sub conpendio et perfunctorie, qualia et quanta in tam durissimo bello Christus Ihesus, deus et redemptor noster, usque ad horam sextam est passus. Gra uiora autem, que ad huc restant, hic reseco causa breuitatis. Que tamen cuilibet deuoto intra se deuocius meditandafideliter recommendo. Secundo Christi passio et mors sentiri debet a nobis in affectu, ut non per intellectum cogitetur, sed meditantis animus per deuocionis amorosum affectum in flammetur per pietatem quoque et conpassionem dulciter liquefiat et resoluatur. Quod facere admonuit nos dominus, cum in Canticis sponse diceret: Pone me ut signaculum super cor tuum. Certe signaculum cere impressum ibi suam relinquit ymaginem. Sic Christi passio nostris mentibus inprimi debet, ut uestigium in nobis et figura relinquatur eiusdem. Recte itaque iuxta apostolica uerba superius adducta id, quod in Christo Ihesu, in nobis sentire iubemur. Sentire, inquam, per amarissimum conpassionis affectum dolo rose. Quod quidem fit, quando tanta conpassione Christi passio meditatur, ut amarissimas lacrimas uel lacrimarum saltem desiderium eliciat ipsa deuocio, ut dicere possit homo talismodi illud Ecclesiastici 41: O mors, quam amara est memoria tua. Sentire eciam per dulcissimum affectum amorose deuocionis, quod fit, cum eadem passio amorque pacientis et causa paciendi tam intime recogitantur, ut per dulcissimas lacrimas deuocionis effluat feruor sicque fontes amari spiritualiter obdulcorati fiunt. Hoc ergo sentite in uobis, quod et in Christo Ihesu. Reuera hec uerba in mira spiritus et uirtutis altitudine sunt prolata, siquidem multorum est cogitare superficialiter et legere in codicellis hoc, quod in Christo Ihesu, que scilicet, qualia et quanta pro nobis sit passus. Paucorum autem est pro funde rimari et matura cogitacione intelligere, paucissimorum uero gustare et sentire. Hoc enim est dumtaxat mentis per ardentem amorem Christo inuisceratem. Exemplum horum: Si uideres ad supplicium trahi aliquem, qui ad te non pertinet, potes quidem ipsam eius penam cogitare et intelligere, non tamen sentire. Cum autem patri tuo uel alteri tibi ualde dilecto grauius irrogatur iniuria, intollera bilem in animo tuo sentis offensam et hoc ideo, quia per uiam sensualis amoris tibi est inuisceratus et econtra tu sibi. Et hoc est, quod apostolus dicit: Sentite. non autem minus est altum, ymmo profundum ualde quod sequitur: In uobis.Reuera quidem altum, quid est sentire in Christo, quod est in Christo. Sed quando amor dei mentem sic replet et in ebriat, quod nichil in se sentit, nisi Christum et, que sunt Ihesu Christi, eo quod tota in dilectum sit transformata. Hoc est utique altissimum, iuxta quod beatus Dyonisius dicit in De diuinis nominibus, quod amor dei est extasim, id est transposicionem uel transmutacionem siue excessum, faciens, nequaquam permittens amatorem sui esse, sed totum et totaliter facit ipsum esse amati secundum sentenciam diuinissimi apostoli dicentis: Uiuo ego iam non ego. Uiuit uero in me Christus. Exemplum sicut cum ex commestione mellis absente melle gustus remanet totus mellicus et in se sentit mellis dulcorem, hoc est ergo, quod dicit in uobis. Est proinde altissimum, quod tercio ponitur, scilicet quod est in Christo Ihesu. Magnum quidem ualde est sentire Christum in sua diuinitate uel eciam in humanitate, sed inexistimabile est, quando tanta facta est coniunctio amoris, amantis et amati, quod quecumque circa dilectum aguntur. Adeo ipse amans ex perimentaliter sentit ac si circa ipsum fierent. Et hoc est, quod dicitur, quod et in Christo Ihesu, quasi non tantum Christum, sed quod estChristo Ihesu, eciam quecumque eius minima intime experiendo. Et certe racio naturalis simul et experiencia sensibilis ad hoc nos hor tantur et inducunt. Si enim propter influxum uitalem capitis in membra id, quod capitis est, membra habent sen tire, utpote si quecumque indisposicio sit in capite, totum corpus apparet sensibiliter lesum. Multo magis, quod est in capite nostro Christo, debemus et nos sentire, nisi forte membra paralitica et stupida simus, quod absit. Quia enim ui talis influxus capitis ad talia membra non uenit, ideo non sentiunt, que capitis sunt. In hoc ergo quilibet experiri poterit an menbrum uiuum in Christo sit. Sed quid est illud, quod in Christo Ihesu sentit omnis anima deuota, quod et nos ipsi ex intima unione ad Christum in nobis iuxta apostoli uerba sentire debemus? Certe in Christo Ihesu sentit omnis anima deuota ineffabilem ex inanicionis humilitatem, inestimabilem mansuetudinis suauitatem, inuincibilem patiencie mansuetudinem, inenarra bilem passionis penalitatem, uisceralissimam conpassionis pietatem, altissimam paupertatis egestatem et inconprehensibilis ac inmense caritatis ueritatem. Hec septem quamuis in tota Christi domini uita patenter concurrant, tamen in statu illo, in quo est consumata abbreuiacio inundans iusticiam, in cruce scilicet, hec omnia et singula eciam menti quantumlibet infirme clarissime lucescunt. Tercio dixi, quod passio Christi domini debet in nobis sentiri per effectum, ut uidelicet de interiori affectu in exteriorem operis effectum procedat utque compassio, que intus hominem deuotum afficit, per operis exterius exhibicionem efficaciter declaretur. Unde Exodi 25o dicit cuilibet nostrum dominus deus: Fac iuxta exemplar, quod tibi monstratum est, id est, opere exterius perfice iuxta exemplar in animo conceptum. Ex Luce 9o ueritas ipsa dicit: Qui uult uenire post me, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me, imitando scilicet per operis effectum. Et I Petri 1o ait idem apostolus: Christus passus est pro nobis, uobis relinquens exemplum, ut sequamini uestigia eius.Non dicit, ut solum afficiamini deuote recolendo, sed ut sequamini, id est opere imitemini. Ubi sciendum, quod tunc congrue Christi domini passionem per effectum sentimus, quando ea, que passus est tam duris et asperis laboribus, imitari studemus, ut per talia corpus atte nuetur ac caro et sanguis realiter minuatur, ut sic ueraciter de nobis dici possit illud Regum IIIo: Effudit sanguinem belli in pace. Sanguinem tunc in pace effundere dicimur, cum per carnis maceracionem sanguis minuitur et pallorem facies commutatur, quod et nobis iuste pro martirio computatur. De quo Bernhardus ait: Uere martirii genus est et effusio quedam sanguinis in cottidiana corporis afflictione, illo nimirum martirii genere, quo ceduntur membra ferro, horrore quidem micius sed diuturnitate molestius. Sic quippe infirmis et pusillis corde necesse est, ut quem semel ponere pro Christo non sufficiunt, saltis minori quodam, sed diuturniori martyrio sanguinem fun dant. Sic reuera deuoti et uere religiosi in se per operis effectum passionem domini in se ipsis senciunt, quando per dura et aspera exercicia corpus mactatur, uicium castigatur, caro mortificatur, facies exterminatur et omnis uirtus et uigor naturalis, ne caro delicacius pasta contra spiritum insolescat, attenuatur, quantoque eidem sancte passioni moribus et uita conformiores se faciunt, tanto in se eiusdem senciunt effectus pociores. Propterea religiosorum uita, si, ut est instituta, fuerit rite obseruata, passioni Christi maxime conformat, unde effectualiter et in opere ab eisdem maxime sen titur. Euidencia factorum probat, que dico, sed hic plura dicenda breuitatis gracia rescindo. Itaque, qui in Christi passione modis iam tactis se studuit crebro exercitare, hic talis ad eum, de quo supra, crucis fructum salutiferum, ut puta, eukaristie sacramentum, quia uere deuotus, frequenter securus accedat. Nam ut sic in graciis et meritis continue proficiet, donec perueniat ad summum. Hec est doctrina sana, hec monicio plana, hec persuasio iusta, hoc consilium rectum, quamuis non ab omnibus intellectum, sed solum ei, qui huius experimentum habet, est plene cognitum. Non ergo talis se ipsum hys fructibus crucis defacili priuet nec ab alio, dum potest se fraudari, paciatur, sed accelerans currat, ueniat frequencius et comedat, ut suam inexplebilem esuriem, si non saciare, saltem utcumque conpescere queat. Sic quoque faciens cum doctore deuoto in cordis sentimento ualide exclamando in uoces dulcisonas sine clamore prorumpet et dicat:

Ad idem meditacio deuota et amorosa ex Bonauentura.

O deus meus, o amor meus, o lux delectabilis, dulcedo inestimabilis, o suauissima irradiacio, io cundissima contemplacio, nutrimentum deificum, pabulumsuauissimum, sapidissima degustacio, indicibilis re feccio! O mellifluum osculum, amplexus felicissimus, indissolubilis coniunctio, cordialis diffusio, medullaris trans formacio, accensio amantissima, inflammacio nimium in centiua, sobriissima ebriacio, liquacio solidissima. O sponse meus Ihesu, cordis iubilus, mentis ardor, dul cissimum solacium, uerissimum gaudium, irradia fulgoribus animam meam dulcissime caritatis tue transfixam iaculo et amoris faculis inflammatam, sapidissimis affeccionibus tuis refice dulcoratam. O dulcissime Ihesu, transfige medullas anime mee suauissimo ac saluberrimo amoris tui uulnere. Uulnera uiscera anime mee uera et sempiterna caritate, ut uere et lang ueat et liquefiat anima mea solo semper amore et desiderio tui. Concupiscat et deficiat anima mea in atria tua, cupiat dissolui et esse tecum. Da, ut anima mea esuriat te solum panem uite celestis, qui de celis descendisti, panem angelorum et refeccionem animarum sanctarum, panem nostre supersub stancialem, habentem omnem dulcedinem et saporem et omne delectamentum suauitatis. Te, in quem desiderant prospicere angeli, semper esuriat et comedat cor meum et dulcedine saporis tui re pleantur uiscera anime mee. Te semper siciat fontem uite, fon tem sapiencie, fontem sciencie, fontem eterni luminis, torrentem uoluptatis ubertate domus dei. Te semper ambiat, te querat, te inueniat, ad te tendat, ad te perueniat, te meditetur, te loquatur et omnia operetur in laudem et gloriam nominis tui cum humilitate et dileccione, cum facilitate et effectu, cum paciencia, pace et profectu, cum perseuerancia usque in finem. Et tu sis mihi semper tota spes mea, fiducia mea, uita mea, diuicie mee, dilectio mea, iocunditas mea, gaudium meum, quies mea, tran quillitas mea, pax mea, suauitas mea, odor meus, dulcedo mea, cibus meus, potus meus, refectio mea, refugium meum, auxilium meum, sapiencia mea, pos sessio mea, thezaurus meus, in quo fixa, firma et immobiliter semper sit radicata mens mea et totum cor meum. Eya ergo, o mi dulcissime et aman tissime domine, introduc me, queso, quamuis indignissimum in tuum uerum gazophilacium, ut crucis tue et passionis sacrosancte fructum salutiferum ualeam degustare nec non apercius agnoscere, quid et quantum obtuleris pro me. Fortassis anima mea licet a te uero sponso multis iniquitatibus uiduataoffert tibi duo minuta. Recipe me, quamuis filium prodigum ad comedendum tecum uitulum saginatumin passione crudeliter mactatum, in cruce assatum corpus, scilicet tuum sacrosanctum et preciosum. O uere bone magister, doce me inuenire thezauros sapiencie beatissime mortis tue. Iterum atque iterum, domine, aperire digneris latus tuum michi nequissimo. Oculi, qui depredati sunt animam meam, in tuo latere inueniant predam meam. O bone Ihesu, nimis est saxeum cor meum, nisi emolliatur sangwine tuo, nimis distractum est cor meum, nisi recolligatur in latere tuo. O bone pastor, ego sum illa ouis, que periit et errauit, pro qua in cruce posuisti animam tuam. Ecce ego sum, agnosce eam et introduc in caulas uulnerum tuorum. Tu domine in tua passione me custodias diligenter. Nam sine morte tua morior, sine tuis uulneribus uulneror, sine tuis conuiciis conuicior, sine tuis flagellis uirga non equitatis, sed iniquitatis flagellor. Sed quia nesciui perseuerare in tua beatissima passione, sum quasi in nichilum redactus. Quia ignominiam crucis dimisi, ignominiosus factus sum. Quia infirmitatem tue passionis neglexi, infirmus factus sum. Quia a doloribus aculeorum tuorum recessi, spinis concupiscenciarum confixus sum. Quid dicam? Nisi cor aperiatur doloribus tuis, nephandissimis uiciis aperitur. Nisi sciat latitare in uulneribus tuis, a latronibus plagis impositis spoliatur. Nam contra superbiam et uanam gloriam, auariciam et inuidiam, odium seu iram et accidiam, gulam et luxuriam perfectissima medicina, ymmo sine qua nulla alia, est passio tua. Contra superbiam eius humilitas, contra uanam gloriam eius uilitas, contra auariciam eius nimia largitas et cetera de aliis. Ipsa est, que aures sepit, ne audiant uana et praua. Oculos claudit, ne aspiciant mortifera uel nociua. Os obstruit, ne loquela uel gustu offendam. Nares obdurat, ne circa odorifera offendam. Manus ligno affigit, ne extendantur ad tactus illicitos uel opera uiciosa. Pedes conclauat cruci, ne inutiliter et nociue discurrant. Ipsa fouet mutuam dileccionem, auget internam deuocionem. Hanc ergo, domine, acer bissimam passionem et ignominiosam mortem da michi in sponsam et indiuisibili ac insolubili uinculo ipsam michi coniunge. Super omnes mulieres, delicias et consolaciones temporales adamaui eam. Ipsa sola michi sufficit, ipsa sola medullitus nutrit et reficit in hac uita. Ipsa est uita et consolacio mea et delicie mee, ipsa lux et sapiencia mea, ipsa reducit, deducit et adducit, sine ipsa deuio et sine ipsa erro, sine ipsa a portu salutis declino. Hanc tuam beatissimam passionem uolo, peto et totis uisceribus concupisco, omnibus pro ipsa abrenuncio et eciam me ipsum relinquo. Ipsa sit michi anima mea, corpus meum et omnis consolacio mea. Ipsa est enim pulcherrima omnium mulierum et excellentissima omnium graciarum. In ipsa fuit summus dei cultus, summa dei dignacio, summa dei ad nos diffusio. Ipsa summa dei sapiencia et prudencia. Ipsa percussit superbum et sua potencia animas de inferno sustulit in celum, sua pietate placauit deum, eius uiolati cium colorem amplectuntur humiles et confessores, liliati cium colorem innocentes et uirgines. Roseum ruborem amplectuntur martires in caritate feruentes, quia in ea fuit summa humilitas, innocentissima uirginitas et excellen tissima excessiuaque caritas. Eius purpureum et coccineum colorem admirantur angeli, ad eius fraglantissimum odorem suscitantur mortui, ad eius suauissimum contactumroborantur infirmi, ad eius dulcissimum gustum reficiuntur et conseruantur perfecti. Ipsa inimicum meum dyabolum superat meque a mundo eleuat, carnem eciam meam castigat. O michi ergo absit gloriari, nisi in cruce et cetera. Magna quippe michi, domine, gloriacio, quod pro me celum et sydera et alias creaturas inferiores fecisti, sed multo sine conparacione maior michi gloriacio, quod pro me dignatus es homo fieri. Magna quippe michi gloriacio, quod me fecisti ad ymaginem et similitudinem tuam, sed sine conparacione maior michi gloriacio, quod pro me formam serui accipiens factus es similis mei. Magna michi gloriacio, quod cunctis animantibus me preposuisti, sine conparacione maior, quod te dominum omnium uni puelle et fabro te subdidisti. Magna michi gloriacio, quod tot bene ficiis me gubernas et nutris, sed maior, quod pro me esuristi et sitisti et fatigatus super fontem sedisti et multa incomo da sustinuisti. Magna michi gloriacio, quod me, si amicus tuus fuero, honorificaturus es in celo, sine conparacione maior, quod pro me adhuc pessimo inimico tuo conuiciatus, consputus et multipliciter illusus es pro me in medio terre. Magna michi gloriacio, quod me, si iustus fuero, ditaturus es in regno tuo, sed multo maior, quod pro me peccatore in extrema paupertate fuisti suspen sus in ligno, ubi quantum ad gustum, cum sitires, nichil habuisti nisi acetum, quantum ad operimentum corpus habuisti nudum, quantum ad reclinatorium non habuisti, ubi reclinares caput tuum, uerum corona spinea fuit puluinar tuum. Mag na michi gloriacio, quod, si graciam usque in finem habuero, me diuiciis es impleturus uniuersarum deliciarum paradisi, sed multo maior gloriacio, quod pro me tuo contemptore et pleno omni abhominabili sanie impletus es inestimabilibus angustiis et doloribus et morte turpissima condempnatus in caluarie loco. Magna michi gloriacio, quod, si angelice uixero in terris, angelis me es sociaturus in celis, sed multo ma ior, quod pro me dyabolicam uitam ducente cum latronibus cruci fixus es in terris et deputatus cum impiis et iniquis as sociatus et dampnatus cum eis. Michi ergo absit gloriari, nisi in cruce domini nostri Ihesu Christi. In quo enim debeo gloriari, nisi in summo dei mei honore, in summa dei mei erga me dileccione et dignacione? Hec autem plene inueniuntur in cruce. Si preciosa est in conspectu domini mors sanctorum eius, quia paciuntur et moriuntur pro ipso, quanto magis debet esse in conspectu nostro mors domini nostri preciosa, cum ipse paciatur et moriatur pro nobis? Gloriari ergo nos oportet in cruce domini nostri Ihesu Christi, in quo est salus, uita et resurreccio nostra. Ascendamus igitur cum eis in palma et apprehendamus fructum eius. Nam in ea cor uirginis cum filio pendet. Nullus se excuset, in quocunque sit statu, quia nullus est, qui non inueniet in hac arbore suauissimum et sufficientissimum nutrimentum. Nam si peccator es, illam acerbissimam et ignominiosissimam passionem considera ad detestandum peccatum et horrendum, quia ipse pro peccatis nostris mortuus est. Si incipiens et peni tens, considera illam passionem ad exemplum penitencie et satis faccionis habendum. Si es proficiens, considera passionem illam ad eius effectus ruminandum, in quo homo proficit multum. Si es perfectus, considera illam passionem ad conpaciendum Christo et matri eius intime et ad totum te ad illam transformandum. Si es in iusticia consummatus, considera illam passionem ad dilectionem deierga nos admirandum. Nullus ergo se excuset, quin hic inueniat suum pabulum, portum, domicilium atque centrum. Hucusque doctor deuotus dominus Bonauentura.

De optimis et maximis effectibus ex meditacione passionis Christi prouenientibus. Item, quid sit diligere deum ex toto corde, ex tota anima et cetera. Item de uoluntate humana, quando uere sit libera. Item de duplici operacione diuina. Item penes quid homo agnoscere possit, an opus suum a deo uel a se ipso sit. Capitulum 16m.

Sane iuxta pretacta omnes carnis uoluptates et delicie ac insuper cuncte tribulaciones , aduersitates et angustie uel multum frenantur uel prorsus enecantur aut leuius tollerantur ac cicius superantur in Christi ueneranda passione, cruceet morte, nec est affliccio tam grauis aut passio qualiscumque, que non uelut nichil dispereat, si fuerit limita huiusce sacro cruore. Est enim uelut ignis ardens omnia nociua consumens et mala uniuersa uelut stipulam conburens atque in nichilum prorsus redigens, de quo saluator in ewangelio : Ignem, inquit,ueni mittere in terram, non ob aliud, nisi ut ardeat. Hic ignis est feruor amoris diuini, qui latet et patet in sacris uulneribus Christi, qui accedentem in feruore amplius in flammat, inpingwat et accendit, remanentem in tepore arridum, algidum et crudum relinquit. Felices dixerim, quos ignis iste Christi passionis ueraciter tetigerit, quia statim eos in amore diuino perficit necnon ad archana diuina contemplandum disponit. Eos quoque dominus pre ceteris quasi unice singulariter diligit et tamquam Petrum, Iohannem et Iacobum seorsum ducit, sueque passionis secreta eis reserat et pandit dicens: tristis est anima mea usque ad mortem, sed et gloriam sue cla ritatis talibus in montis solitudine dignanter ostendit. Diligit namque tales pre ceteris amoris priuilegio singularis. Nam et ipsi os anime ad cannam passionis dominice incessanter applicant et porrigunt ac inde diuinitatis amore super effluunt et nil nisi deum diligere norunt. Hy ueri dei amatores probantur esse, quia diligunt deum ex toto corde. Omnia etenim corporalia et carnalia propter deum perfecte ab negant. Cor autem ipsorum cum eciam corporale et carnaleexistat, hoc ipsum a cunctis corporalibus penitus auertunt et ad deum totaliter conuertunt. Sic quoque deum unice diligunt et hoc est diligere deum ex toto corde. Diligunt eciam deum ex totaanima. Hoc est, quia propriam uitam pro deo tradunt et offerunt. Anima enim corpori uitam communicat et hanc uitam deo soli ad laudem et beneplacitum expendere satagunt. Diligunt eciam deum ex omnibus uiribus. Hoc est, quod omnes uires anime iuxta racionis superioris dictamen ordinare sollicite student. Et, quod simul omnes uires in unum ordinant, in quo uno in deum se subleuant, ubi eciam deitatis archanasubintrant. Ibi tunc cedit penitus, obmutescit simul et quiescit omne, quod deus non est. Et hoc est altissimum et nobilissimum opus, quod anime uires exercere possunt, quando uidelicet perfecte ociando totaliter in se quiescunt et solummodo sese passiue tenentes deum in se operari permittunt. Diligunt eciam deum ex tota mente, hoc est, quod mentem suam super cuncta creata eri gunt atque in quoddam increatum et diuinum totaliter inmergunt. Ubi tunc mens ipsa in quadam caligine diuina a se ipsa deficit et in cognicione incogniti dei sibi ipsi prorsus incognita fit ibique in profundo sine fundo submersa cogitur sibi ipsiperire nec amplius inde poterit aliquatenus ad amandum crea turas redire. Huius grossum ymaginari potest talismodi exemplum: Qui enim lapidem in mari proiceret, ubi fundum mi nime inueniret, lapis iste numquam a casu cessaret, sed semper et continue profundius caderet, nec tamen ad fundum aliquando perueniret. Cum autem hunc lapidem hoc modo continue cadentem nemo umquam re uocare aut retinere ualeat, nisi centrum aliquod, in quo quiescat, ipse attingat, ita similiter euenit menti deuote, que dum se totaliter in deum proicit seque in diuinitatis abyssum penitus inmergit, ibi continue magis ac magis ut sic profundatur, numquam tamen fundum attingere probatur nec est, qui mentem huiusmodi inde extrahere ualeat, cum centrum alicuius creature, in quo repauset, nullatenus inueniat. Iam enim attingit omnium creaturarum finem infinitum, cui totaliter firmiterque inherendo iugiter ac sine fine quiescit in eo. Et quemadmodum lapis in profundo maris se propria uirtute sursum eicere et ad terram redire non ualet, ita fieri non potest, ut mens sic ut premittitur in deo profundata se ulterius ad transitoria conuertat aut amplexetur per amorem quecumque creata. Correspondet hys dictis similitudo rudis, que est talis: Homo ligatus et fortissimis uinculis constrictus ac insuper ferramentis grauissimis oneratus, cippatus et ca thenatus in tantum, quod nec se ad modicum est potens mouere, hunc utique talem, nisi fuerit potenter adiutus, impossibile est per se absolui. Ita mens ista deuota est tam ualide a deo constricta, ligata et uincta, quod, si omnes simul creature conuenirent, hunc nexum absoluere nullatenus possent. Quin et mens ipsa est suimet tam impotens effecta, quod se ipsa hunc nexum rumpere aut sese ab hys uinculis eximere nequit. Non tamen uoluntatis libertas aut proprii arbitrii facultas per hoc aliquatenus minuitur, infirmatur aut impeditur, quin pocius augetur, roboratur ac promouetur. Nempe uoluntas tunc uere est libera, quando nil aliud potest nec uult, nisi quod uoluntati diuine constat beneplacitum fore. Et quanto est deo coniunctior et iuxta iam dicta magis in deo ligata, tanto est eciam ad male uolendum inualida. Quanto est autem ad peccandum ut sic inpotencior, tanto reuera est in se li berior, et quanto liberior, tanto purior, quanto purior, tanto securior, quanto securior, tanto iocundior, quia secura et pura mens quasi iuge conuiuium. Sic igitur patet, quod in Christi passione et morte homo ad altissimum diuine dileccionis gradum meretur prouehi et insuper patet, quod, qui non omnibus renunciauit, nec uniuersa intus et extra penitus abne gauit, hic Christi passionis archana numquam ueraciter intrauit nec crucis misterium agnouitneque fructus eiusdem aliquatenus gustauit. Cum autem homo iuxta pretacta cuncta deserendo peccata per uirtutum quoque exercicia etsancta opera nec non per Christi pas sionis sacra merita atque in spiritus pauperate perfecta iam se, ut premittitur, aptauit ac tria predicta plene abnegauit, tunc eciam spirituales consolaciones, que a natura dependent, gracia cooperante abdicando penitus relinquet. Sicque mox ad quartum et summum perfeccionis gradum cicius pertinget, ubi in tranquillo et quieto occultoque susurrio audit uerbum eternum. Intra se audit, quod pater in intimo anime loqui consueuit. Hoc autem dicere et audire expellit et eicit omnem yma ginem et speciem creature cuiuscumque in tantum, quod eciam homo in cunctis natura libus delectacionibus, que consistunt in ymaginibus et formis rerum creatarum ac eciam in speciebus intellectualibus, se ipsum ple narie abnegat et a se omnia totaliter abdicat, sed solum modo uerbum diuinum iam in se audire delectat, in quo deum profecto perfectissime agnoscit et amat. Unde in ewangelio : Qui, inquit, me diligit, uerba mea audit. Hoc est, quia ad id, quod operor in intimo anime omnino passiue se tenet. Siquidem perfectissimum et altissimum hominis exercicium seu opus est, ut deum in se operantem ei locum dando passiue sustineat nec huiusmodi sui operis impedimentum qualecumque prestando eum liberrime operari permittat.Ubi diligenter aduertendum, quod duplex in deo reperitur operacio. Una semper inmanens et intrinseca, altera uero per effectum prodiens ad extra. Operacio prima est ipsa essencia et natura diuina, operacio altera est queuis in mundo creatura. Et quoniam creatura quelibet a deo effluxit et deus pro reditu anime in se desiderium semper uehemens habet, ideo operatur in anima, ut sibi eandem reuniat et anima ipsa in deum uelut suam originem denuo reinfluat, unde in creacione prodierat. Sed quia sua propria accione anima in suam originem non poterit umquam redire, ideo uidetur ualde necesse, ut ad hoc ipsum se studeat sollicite aptare, quatenus operacionis diuine capax in se inueniatur, ut sic finem, quem naturaliter appetit, hoc est regressum in diuina feliciter attingere possit. Hinc dominus unum affirmat neccessarium et optimum, sine quo nemo ualebit attingere deum. Diceres: Ex quo homo sua operacione propria deum attingere nequit, quid igitur eius operacio utilitatis ei conferre poterit? Respondeo: Homo sua operacione propria se ipsum in re gressu ad deum plus impedit et retardat quam adiuuet aut promoueat. Nam omne id, quod homo per se operatur, plenum defectibus esse non dubitatur. Sicuti enim hic mundus defectibus est plenus, sic eciam defectuosa et infirma sunt opera eius. Talibus autem operibus ad deum homo peruenire non potest. Ideo oportet eum ocio uacare et in sua propria operacione quietum penitus et liberum esse et deum solum operantem in se habere. Unde ipse in ewangelio: Omnem plantacionem, quam non plantauit pater meus, eradicabitur et arescet. Omne quod in homine bonum est aut agitur, a deo solo, non ab homine esse probatur. Quod si a deo non esset, utique bonum non esset. Sine me, inquit ueritas, nichil potestis facere, scilicet boni. Debet itaque homo uigilanter curare, ne deum impediat in sua operacione, sed sibi ipsi perfecte ocietur, ut deus sua opera in eo libere operetur. Et hoc est precipuum, quod deus ab homine exigit et requirit. Sed penes quid quis agnoscere potest, utrum opus suum sit a deo an a se ipso? Pro istius solucione notandum, quod sunt tres uirtutes supernaturales theologice, ut puta fides, spes et caritas, et quidquid has tres uirtutes auget, intendit, ampliat et ro borat, non dubium, quin opus tale a deo existat. Quidquid uero easdem minuit, remittit, restringit ac debilitat, opus eiusmodi quod ab homine prodeat, nemo intelligens ignorat. Is autem hoc ipsum sanius intelligit, qui sibi ipsi internus existit. Nichil est enim, quod talis nesciat, cum se ipsum plene agnoscat. Scit namque, quod quidquid homo se ipso operatur, hoc eciam ad se ipsum et ad tempus flectitur et curuatur et inde uirtutes iam dicte nequaquam crescunt nec augentur. Econtra uero quidquid deus operatur in homine, hoc ipsum auertit hominem a se, sibique ipsi alienum efficit ac deo amplius unit, insuper a temporalibus ac terrenis elongando abducit et ad eterna transferendo sustollit, auget quoque et roborat fidem, caritatem et spem, igitur et cetera. Est autem dei operacio seu opus diuinum duplex in anima. Unum horum est gracie, alterum essencie. Per primum homo disponitur ad secundum. Opus gracie diuine in homine est, quando retrahitur a peccatis et uiciis et incitatur ac stimulatur ad opera uirtutis, quando uidelicet uicia detestatur et horret et uirtutes amplexando fer uenter exercet. Hac gracia deus hominem sibi acceptat et gratum efficit et a cunctis rebus defectibilibus et transitoriis ipsum prorsus auertit necnon per uirtutes et opera sancta progredi impellit, dirigit ac ducit, ita quod homo ista mediante et operante gracia cunctas uirtutes operabiles facilius apprehen dit atque ad uiam et uitam perfectionis ut sic celerius pertingit, in qua tunc dei beneplacitam uoluntatem plenius agnoscit, cui consequenter uiuere soli uehementer concupiscit. Secundum opus, quod deus in anima operatur et quod essenciale uocatur, est quando homo ad hoc per uenit, quod iam omnem uirtutem accidentalem per exercicium conti nuum et strenuum potenter obtinuit iamque uirtutis essenciam perfecte apprehendit. Per hanc autem deus in anima modo essenciali omnem uirtutem operatur, quod tunc fit, quando deus pater suum filium in ipsa anima generat. Que quidem generacio spiritum sew animam sursum super cuncta creata in deum altissime eleuat, ubi tunc anima seu spiritus expers efficitur gracia, quia est longe superior ea. Est namque gracia quedam creatura. Sed anima ut sic est super omnem creaturam superexaltata. Uerumtamen remanet in homine ipsa gracia, eiusque uires ordinat, disponit ac dirigit ad prestolandum et obseruandum in essencia anime ipsum partum diuinum. Et id, quod ibi tunc deus operatur, opus essenciale rectis sime uocatur. Quod quidem opus omni gracia et uirtute prestancius extat. Transcendit quoque omnem racionem et intellectum ac ualde supereminet uniuersis. Et fit hoc in quodam lumine glorie, ubi gracia in lumen glorie mutatur et tunc homo diuinus et dei ficus appellatur ibique respicit essencia in essenciam et essen cia dat essenciam et spiritus ibi operatur omnia cum deo et secundum deum operacione essenciali et opus suum est opus diuinum et opus diuinum est opus suum, quia, ubi duo sunt unum, eciam unam habent et eandem operacionem. Hoc opus racio apprehendere nequit, quia cuncta creata longe transcendit. Est quoque nobilius ac dignius ceteris uniuersis, in quo solo spiritus beatus et dicitur et est. Hinc itaque uoluntas mouet, incitat et impellit continue. Racio quoque cursu rapidissimo sequitur infatigate, si quando ualeat idipsum cognoscendo apprehendere. Quod quia fieri non potest in tempore, nichilominus cursitando inquirit sollicite nec umquam ualet quiescere, donec in termino uite inuento, quesito et uiso, cupito iamque feliciter apprehenso et agnito quieta inueniatur cum gaudio repausare. Hic autem cursus et hec anime sequela ad cognoscendum sew apprehendendum istud opus diuinum est nil aliud, nisi quod se totam totaliter a cunctis rebus creatis denudat et se omnibus creaturis spontanee priuat atque cum quodam increato lumine in profundum deitatis abyssum feliciter intrat. Ibi per excessum cognoscit incognite, uidet sine uisione, conprehendit sine conprehensione, diligit sine dilectione hoc, quod non cognoscit nec uidet nec apprehendit modo creature consueto, sed pocius modo quodam diuino. Nec ibi diligit aut amat more, modo et amore sibi proprio, sed more, modo et amore diuino. Hinc Paulus de se, dum illuc peruenerat,aiebat: Uiuo iam non ego, uiuit uero in me Christus. Nam spiritus illic existens modo sibi naturali est mortuus et solum diuinitus uiuit. Liquet ex supradictis hucusque, quomodo spiritus humanus eleuatur et exaltatur super omnem graciam, super omnem racionem et intelligenciam et super omnem delectacionem naturalem in deum, ubi consistit in nuda et pura paupertate, in plena et perfecta priuacione omnium rerum creatarum et solum in tuetur et conspicit essenciam diuinam, que est super omnia iam dicta infinite superexaltata. Denique se ipsum illic existens prorsus ignorat nec scienciam habet aut noticiam rerum qua rumcumque. Hanc profecto perfeccionem obtinet homo et consequitur per immitacionem et sequelam doctrine et uite, passionis et mortis domini Ihesu.

De secunda et tercia causa ad amorem incitantibus perfecte paupertatis et quod mori assidue sit homini spirituali necessarium et utile ualde et in speciali numerantur utilitates potissime quinque. Capitulum 17m.

Secunda causa, que hominem deuotum ad perfecte paupertatis amorem merito mouere debet ac eciam uehementer incitare, est perfectio uirtutum. Nam uirtus in gradu supre mo nunquam atquiritur nec taliter potest a quoquam obtineri, nisi homo rerum creatarum amore totaliter se spoliet, nulli in hereat, in nulla conplaceat ac insuper omnem uirtutis ymagi nem abdicando transcendat et quamlibet talem penitus abiciat seque in quandam inpotenciam seu quoddam non posse conuertat, uidelicet quasi ymagines huiusmodi amplius retinendo sustinere nequeat, nec uirtutem aliquam secundum opus extrinsecum exercere de cetero ualeat, quin pocius eas in sua essencia operetur et exerceat et in eo quo accidunt, ab earum exercicio penitus quiescat. Tunc etenim uirtus in supremo consistit, quando homo totum, quod habuit et po tuit, amore uirtutis expendit et quando uniuersa sua estima cione sunt uilia et parua aut nulla, et sola uirtus manet sibi nobilis et preciosa. Iste talis omnia suacogitaciones, uerba et opera, in uirtutes facilime transfert seque in singulis exercet, quam diu id facere potest. Nam interim quod homo uidetur aliquid habere et posse, tam diu eciam tenetur idipsum contribuere nec non operando se ipsum exercitare. Qui autem nichil habet, nichil dat et qui impotens est ad operandum, eciam obligatus non est. Sed iam liber effectus nemini asstrictus tenetur. Hac uero libertate est factus no bilior ualde et melior multo quam fuerat prius in operando et dando. Non enim nunc operatur aut tribuit in accidenti, sed in essencia pura, nec iam dat unum aliquod, sed omnia simul, nec dat aut operatur uni homini, sed simul omnibus. Estque ut sic suum datum et opus dono et operi diuino penitus conforme. Unde sim pliciter est melius omnia simul donare et Christum in uite paupertate nude imitari quam de tempore in tempus plura reseruare. Nempe pro uirtute perfecte possidenda sunt omnia plane simul distribuenda. Exemplum de misericordia: Qui enim totaliter et perfecte cupit misericors esse, talis nichil omnino debet retinere. Quod si aliquid retinuerit, non totaliter, sed partim misericors existit. Sic eciam qui totaliter uult humilis esse, hunc oportet se in omnibus humilitatis actibus ad se pertinentibus exercere. Quod si quis non fecerit, totaliter humilis minime erit. Et ita pariformiter de reliquis uirtutibus senciendum est: Oportet namque hominemin qualibet uirtute , si eam perfecte cupiat obtinere, se tam diu exercere, quousque totaliter deficiat et tampauper fiat, ut nec quisquam in materia uirtutis eiusdem aliquid ab eo amplius petere aut exigere habeat nichilque sibi ulterius circa idem obiectum faciendum occurrat. Nam perfectio uirtutis in perfectione consistit uere et summe paupertatis.Tercia causa, propter quam homo spiritus paupertatem debet super omnia amorosiusamplecti eamque cunctis preferre, est, ut sic homo sibi ipsi et omnibus creaturis facilius, totalius et perfectius moriatur, ut deus solus in ipso uiuere possit et ipse uicissim in deo. Et quoniam hec ipsa paupertas huiusmodi mortis est quedam uiuifica uita et beatitudo, ut Iohanes testatur, in hac morte consistit: Beati, inquit, mortui, qui in domino moriuntur. Idcirco paupertatem hanc quisque cum desiderio debet sectari eamque magnopere ex colere et amare quatenus sic funditus sibi ipsi et omnibus ualeat morte salutari succumbere atque ita moriendo perfectius et totalius uita uiuerespiritali et diuina . Hinc dominus in ewangelio Nisi granum, ait, frumenti cadens in terra mortuum fuerit, ipsum solum manet. Si autem mortuum fuerit, multum fructum affert.Sic eciam in rei ueritate: Qui plurimos et simul omnes spiritualis uereque uite fructus uellet habere, oportet hunc mori multiplici, quin eciam omnipharia morte. Hoc autem facere nequit, nisi perfecte spiritu pauper. Nempe secundum Christi ewangelia uiuere crux quedam et martirium uerum dinoscitur esse et ideo fructus uite perfecte nemo poterit unquam adipisci, nisi uerus spiritu pauper. Quod quidem dominus innuit: Si uis, inquiens, perfectus esse, uade et uende omnia, que habes, et da pauperibus et sequere me.Istud uendere nil aliud est, quam quod homo se ipsum perfecte ab negat et omnibus transitoriis plene renunciat. Christum uero sequi est hominem sibi ipsi funditus mori, ut sic deus solus in ipso uiuere possit. Itaque uera spiritus paupertas ad hoc ipsum est ualens, utilis et necessaria, ut homo continue et indesinenter moriatur. Nam qui sic semper et continue non moritur, eciam uiuere continue non potest. Homo autem spiritu pauper continue et semper moritur et omnia corporalia comoda, ut sunt comedere, bibere, uigilare, dormire, loqui, gaudere et ceterys, eidem penalia existunt, et quamuis aliquando ceteris hominibus communem se ad extra exhibeat atque idipsum ordinate ac mo derate faciat, hoc tamen sibi mors quedam est et pena non parua. Mallet namque internus sibi ipsi semper existere et aliis omnibus relictis sese cum deo ac diuinis solummodo occupare. Quando autem hylarescit aliquando et gaudet, tale gaudium non est secundum seculum presens nec habet aliquid cum creaturis commune, sed oritur ex deo solo. Ideo est irreprehensibilis ac manet sine cul pabili defectu. Porro si homo pauper spiritu, quandoque optaret non mori continue, sed uellet interdum a moriendo quiescere, deus hoc ipsum nequaquam permitteret. Habet enim semper aliquid in agendo, paciendo, operando aut ommitendo, in quo eum sibi ipsi oporteat mori. Suntque mortes huiusmodi tam in sensibus corporeis quam in motibus animi et affec tibus uarigenis sine numero, quibus nolit uelit continue et semper cogitur mori. Beate sunt mortes ille et beati, qui paciuntur et diligunt eas. Sunt autem hec mortes ita subtiles et no biles, quod nemo eas ad plenum et perfecte potest cognoscere, nisi cui in diuino lumine fuerint specialiter reuelate. Quare autem sic semper et continue mortibus innumeris hominem uere spiritu pauperem et ut sic uere felicem mori oporteat, due principales ad presens cause occurrunt. Una est, quia nostra natura a corrupcione primeua uariis defectibus et multis uiciosis inclinacionibus est un dique plena, quibus abolendis, sanandis et rectificandisnecesse est mori et sese in eisdem mortificare quotti die. Et quoniam eiusmodi nemo preualet sic funditus mori nec in eisdem perfecte unquam sanari, quin, quoad uixerit, corrup ciones huiusmodi et morbos in se experiatur et senciat continue,hinc mori oportet assidueseque in eiusmodi refrenando semper mortificare . Et quamuis aliquando secundum uoluntatem racionalem homo sibi ipsi funditus moriatur, ita ut nichil uelit, nisi quod deus eum uult uelle, quia iuxta dictum apostoli iam sibi mortuus uita eius in Christo abscondita est, attamen uoluntas sensualis secundum inclinacionem et affectionem sensualem in huius uite mortalis tempore nunquam totaliter extingwi potest nec funditus mori. Hanc igitur inclinacionem ipsa racionalis uoluntas mortificare debet con tinue eamque regere et regulare, ita ut in uires superiores sit semper directa, erecta et odinata. Atque uires ipse supreme sint suomodo in deum directe, ordinate ac sursum erecte. Sic etenim Adam in statu innocencie creditur erectus stetisse, sed non est homini uiatori in statu nature de stitute diu sic stare possibile, qui, quia semper et conti nue se instabilem, defectibilem et culpabilem depre hendit, ideo semper et continue sibi ipsi mori necesse habebit. Secunda causa, quare hominem eiusmodi continue et inces santer oporteat mori, est propter continuos uarios im pulsus et graues temptaciones spiritus maligni et huius miseri mundi. Hy etenim sunt hostes nostri seuissimiad nocendum et fallendum semper parati. Contra quos si gloriose cupimus triumphare, oportet nos semper animose pugnare. Quod quidem aliud non est quam sibi ipsi mori continue et quecunque iam dicti hostes suggerunt aut ingerunt omnino contemp nere ac penitus refutare, cunctas ymagines et falla ces uisiones totaliter abnegare atque secundum Christi ewangelia sinceriter ambulare nec aliunde quam per ostium intrare. Et ut sic homo semper inuenit, quo se ipsum debeat iugiter moriendo enecare, nec est mortium huiusmodi numerus aut finis. Mori autem uerius homo sibi ipsi non potest, nisi ewangelio Christi uiuere studeat et Christum moribus ac uita pro posse imitari contendat quantoque Christo et eius ewangelio totalius uiuit, tanto se ipsum plenius abnegauit atque ut sic sibi ipsi perfectius moritur aut iam certe sibi mortuus esse probatur.Ubi sollerter considerandum, quod sunt quinque utilitates et cause, propter quas potissime desideranter et cum gaudio expedit, ut homo sibi ipsi continue mori assuescat atque in cunctis passionibus et uiciis, impulsibus et insolenciis ymaginibus et fan tasiis ac singulis propriis sentimentis et consiliis se ipsum assidue mortificando uiolenter conpescat. Prima uti litas, quia ut sic homo semper et continue statui appropinquat innocencie, in quo sine peccato et uicio ac penitus expers omni malo extitit creatus, plenus uirtutibus, totus pacificus, purus et mundus. Postquam autem peccauit, mox a statu recti tudinis dampnabiliter corruit et iumentis effectus de terior, omniphariis defectibus circumdatus, miseriis undique et uiciosis passionibus factus est plenus. Quas ut possit quot tidie abolere atque in pristinum efficaciter redire necesse habet mori continue seque ipsum et omnia deserendo uiolenter abnegare. Quanto autem ut sic se ipsum abnegando mor tificat, tanto statui suo primeuo magis appropinquat. Quo dum feliciter peruenerit, inmortalis simul et impassibilis erit. Nam si Adam in statu isto primario perstitisset, semper immortalis et inpassibilis permansisset. Itaque homo de quanto se magis et perfectius abnegare studet, de tanto pre ceteris melius habet et quanto se ipsum amplius et forcius morti ficat, tanto uerius et securius in spiritu exultat. Nempe in qualibet huiusmodi morte, qua sibi uim inferens se ipsum abnegare et perdere contendit, nouo sempermiroque gaudio corde et animo hylarescit. Hinc saluator ad sua uesti gia sequenda perortando: Tollite, inquit, iugum meum, hoc est meam passionem per continuam uestri mortificacionem, super uoset inuenietis requiem et gaudium animabus uestris. Iugum enim meum suaue est et onus meum iocundum et leue.Secunda utilitas, quod in qualibet huiusmodi morte oritur in homine et inchoatur quedam noua uita et in qualibet tali oritur noua gracia cum caritate similiter noua, quibus tunc homo totus perfun ditur eiusque racio quodam lumine diuino mirabiliter illustratur ac ipsius uoluntas igne amoris diuini succensa totaliter penetratur, fitque mens ipsa ex huius luminis presencia tam lucida et clara tamque in omnibus erudita, quod a nullo lumine falso nec a spiritu erroneo decipi possit. Intelligit namque omnem ueritatem ad se pertinenem atque in diuino amore tam feruidus effi citur et fortis, ut instar apostoli non ualeat amplius a deo separari. Proinde quicunque donorum dei et graciarum perfecte se uelit capacem reddere necnon ad influencias et illuminaciones diuinas semper aptus existere, hic talis curet sollicite, ne eum pretereat mors qualiscumque, sed singulis mortibus occurrat letus et iocunde. Nam quelibet huiusmodi mors nouum et singulare donum diuinum graciamque secum solet afferre. O quam diuites in breui efficiuntur isti in graciis, donis et meritis, qui singulis emergentibus et omnibus, que accidunt, continue mori assuescunt. Reuera eorundem diuicie et gracie non poterunt ab aliquo digne estimari. Hinc est, quod beati in patria si opcio daretur, uellent potius re dire in hanc uallem miserie usque in finem mundi miserias iterum et mortes quottidianas iugiter susti nere, quam minimo premio carere, quod ut sic pro miseriis et mortibus in hac uita perpessis feliciter meruerunt. Tercia utilitas, quam consequitur homo in sic assidue moriendo, est, quod totus purus efficitur atque ab omnibus, que defectibiliter accidunt et transitoria sunt, penitus denudatur ac dei solummodo plene capax efficitur, quippe qui in omnibus essencialiter er presencialiter adest. Et cum omnia abiciuntur ac anima totaliter omnibus nudata remanet sola, tunc deus illic ,remanet solus cum ea. Ad hanc puritatis nu ditatem prouehitur homo sibi ipsi assidue moriendo cumque in hac ipsa nuditate absque omni alteritate anima est posita, tunc ad partum diuinum est satis ydonea et apta. Sic quoque mater dei efficitur. Ut quemadmodum pater in diuinis suum filium generat in se, ita idem ipse dei filius in anima sic nuda et pura suomodo generatur ac uicissim anima ipsa in deo. Quarta utilitas huiusmodi mortificacionis continue est, cum deus ut sic in anima sancta gignitur, eo ipso spiritum ab anima segregat eumque sursum rapiendo in caliginem sue deitatis inmergens totum deificicat, ut sicproprie forme omnisque ymaginis create penitus expers totus deiformis fiat. Nempe in ymaginem increatam omni ymagine et forma carentem taliter transformata est unum cum uerbo in diuinis effecta et est hoc ipsum a gracia, quod uerbum seu filius extat a natura. Quinta utilitas est quoddam mori diuinum, quando uidelicet spiritus sic, ut premittitur, in deum est eleuatus, tractus et raptus, quod tunc una cum deo dominatur et regnat. Unde apostolus: Si, inquit, com morimur Christo, eciam conregnabimus cum eo. Tunc itaque spiritus omnia potest cum deo, omnia regit et ordinat cum deo, omnia operatur cum deo ac uiuit et regnat cum eo. Ecce ad quantam perfectionem homo prouehitur modis pretactis continue moriendo seque in omnibus assidue mortificando. Quam quidem perfectionem ac tantam, ut est dictum, cum deo perfectissimam unionem solus uere pauper spiritu assequitur, cui omnia eciam, que sunt ei naturalia, in augmentum gracie et meriti proueniunt. Est quoque semper et omni tempore in continue moriendo. Nam qui semper in gracia proficit, hunc semper suis naturalibus mori oportebit. Hinc eciam eidem funditus ac totaliter sibi ipsi mori possibile erit. Quod quidem locum habere non poterit in eo, qui non dum omnia reliquit, sed suis naturalibus et propriis interdum ad libitum utitur et uiuit. Unde totaliter ac funditus sibi ipsi quemadmodum spiritu pauper mori nequit et nescit. Siquidem homo necessaria possidens et utens pro natura, talis nature ut sic non moritur, sed magis egendo ac penuriam uoluntarie sustinendo eandem mortificat atque ut sic moriendo graciam consequitur. Sed qui semper et assidue defectus et egestates sustinet, hic semper et assidue in moriendo estet per consequens in gracie continuo augmento . Et quoniam homo uere pauper spiritu est in continue moriendo et mortes ut sic innumeras sustinet, ideo eciam in graciis et meritis in tantum ditatur et crescit, ut nemo, scilicet nec ipsemet, satis estimare possit. Uidetur aliquando homini eiusmodi in sua estimacione, quod sit derelictus a deo totaliter simul et ab omni creatura et quod insuper omni sit gracia pri uatus. Que quidem derelictio et priuacio naturam funditus interimunt et ineffabili gracia replent. Nam iuxta mensu ram mortificacionis erit et gracie mensura. Sunt igituruere beati, quos deus ad hanc uitam passiuam elegit, quia quanto assidue paciendo crebrius moriuntur, tanto in graciis continue et meritis ditantur. Unde si perfecta paupertas non esset utilis ad alia, nisi ad hoc solum, quod hominem ut sic facit continue mori et per consequens in gracia continueproficere, iuste meritoque foret ab omnibus precipue amplectenda.

De quarta causa potissima, propter quam uera spiritus paupertas est maxime amanda. Item quod solus pauper spiritu deum amare ueraciter potest. Item de utilitatibus maximis, quas homo consequitur ex uita contemplatiua, ad quam paupertas ista optime disponit. Capitulum 18m

Quarta causa, propter quam homo ueram paupertatem amare debet et seruare, est uite contemplatiue per fectio. Quam diu enim homo deditus est rebus temporalibus easque possidet et se ipsum in eis, tam diu eciam uitam cogiturducere actiuam. Habet namque ut sic occasiones uarias et multas, quibus existentibus et manentibus oportet eciam iuxta talium obiecta diuersimode occupari et actiones multipha rias habere, atque ut sic uirtutes effectualiter exercere, qousque a cunctis ac eciam a se ipso liber et absolutus uere spiritus pauper efficiatur. Nempe de quanto homo transitoria et car nalia amat et retinet, de tanto celestibus et spiritualibus caret. Sunt etenim hec ipsa sibi inuicem contraria et ideo, qui unum eligit aut amat, alterum oportet, quod abiciat aut deserat. Ubi autem est uita contemplatiua, ibi eciam est uita super cuncta transitoria et carnalia in eterna spectacula subleuata. Ideo qui uite contemplatiue cupit ueraciter se tradere, hunc oportet omnia transitoria penitus deserere atque se ipsum totaliter abnegare et sic ad unam ac optimam partem, que deus est, se totum transferre, ut sit ipse solus suum in omnibus unicum obiectum, cui se im primit et immergit nec non ab omni creatura abscondit manetque ut sic incognitus uniuersis, sed unitissimus et notissimus deo, nec potest se homo totaliter abscondere in deo, nisi nudatus creaturis omnibus et extraneus alienusque uniuersis effectus. Nempe quam diu homo rebus creatis est deditus, tam diu eciam est agnitus eisdem. Cum autem ab omnibus creaturis intus et exterius penitus absoluitur, tunc eciam eisdem ignotus efficiturdeoque soli cognitus remanet, cui per contemplacionem suauiter ac iugiter inheret et sic patet, quod perfecta uita contemplatiua est in spiritus paupertate nuda et perfecta, ab omni temporalitate ac rebus transitoriis prorsus elongata. In hac etenim deus animam puram et omnibus plene nudatam sibi ipsi uniendo amorosius desponsat. Quod quidem despon sare est nil aliud, quam per amoris mutuum conplexum insimul semper cohabitare. Quod utique fieri non potest, nisi anima prius fuerit a rebus creatis totaliter absoluta et perfecte libertati donata. Sic enim et non aliter nubere et nubi efficitur ydonea et digna. Unde et cum audacia deuota amore superferuido osculari a sponso se postulat:Osculetur inquiens me osculo oris sui.Quin ymo osculatam se taliter experta iam didicit in eo, quod super omnem creaturam per immensum eleuatam soli diuine faciei se intime iunctam agnoscit, ubi deum suam faciem sibi ostendere nec non tocius dulcedinis osculum gaudiosum prebere feliciter experitur et sentit. Istud osculari est non aliud quam dilectum dilecte intime uniri, seque alterutrim incessanter contemplando nec non amo rosius conplexando nexu quodam amoris ualidissimo inse parabiliter colligari. Hoc autem nexu constringi non poterit,qui in creatura et in tempore quiescendo mansionem facit. Non enim talis in se ueraciter retinet amorem diuinum, qui omnem huiusmodi amoris ad creaturam ualide consueuit rumpere nexum. Et ideo quicunque adhuc est alligatus creaturis, signum est euidens, quod deo alligatus non est. Preterea amor dei, si est uerus in homine, facit eum diuina cum consiliis precepta omnia diligenter seruare ac deuote perficere, quia, ut ait Augustinus, deumamanti nil est difficile.Omnia etenim potest in eo, qui se confortat et sic omnia plenarie deserit et abnegat.Nam deum ueraciter amare est se ipsum totaliter abnegare necnon omnia relinquere solique deo for titer adherere. Quod quidemPetrus apostolus de se et aliis con discipulis uolens euidenter ostendere aiebat cum fiducia: Ecce nos reliquimus omnia subiungens confidenter et secuti sumus te. Neque etenim aliud sui amoris indicium potuit effica cius et uerius inuenire nos docens nichilominus, si deum uelimus ueraciter diligere, similiter facere debere. Igitur, qui se ipsum et omnia perfectius et totalius abnegat, hic eciam deum perfectius et totalius amat. Quippe ignis diuini amoris in homine, quanto est feruencior et ualidior, tanto adurit et consumit omnia, que deus non sunt.Est namque amor diuinus tante efficacie, quod hominem se ipsumsupra se ac eciam super omnia eleuat atque in summum perfectionis gradum collocat, in quo gradu dum quis constituitur, tunc deum ueraciter amare probatur. Et quia nemo ad hunc summum gradum peruenire poterit, nisi prius gradus inferiores pertransierit, hinc scire est utile, quos gradus, ut ad istum perueniat, prius oporteat transire. Est autem diuini amoris gradus primus et infimus omnia transitoria effectualiter contemnere. Secundus se ipsum totaliter abnegare. Tercius omnia tam spiritualia quam corporalia, que medium aliquod inter deum et hominem possent facere, penitus abdicare, et in hoc gradu tercio homo ueram perfectionem attin git. Hinc dicere audeo, quod qui primum gradum pertransire negligit, neque secundum nec tercium unquam attingere ualebit. Diceres: Ex quali amore diuites huius mundi operantur sua opera bona, ex quo in dei amore in tantum deficiunt? Respondeo, quod operantur ex duplici amore, quorum unus est naturalis et ne quaquam meritorius, alius est gratuitus et meritorius, sed imperfectus, quia potest augeri et minui. Sed amor perfectus semper et continue crescit et nunquam diminui potest. Quem amorem hy solum habent, qui a cunctis temporalibus et transitoriis sunt penitus absoluti. Sunt namque ipsa temporalia in se mutabilia, ut nunquam uale ant stabiliri. Unde qui eis inheret, talis ut et ipse mu tabilis sit et instabilis necesse est. Non autem potest in re mutabili uera perfectio haberi. Ideo perfectum amorem ad deum habere nequeunt, qui rebus mutabilibus inuoluti et onerati existunt, et cum non possint perfectum amorem habere, hinc est, quod uitam contemplatiuam nullatenus poterunt exercere, siquidem in puro et nudo diuinitatis inuisibili intuitu nec non eiusdem imperceptibili at tactu perfectus dei amor gignitur, quia ex deo solo principaliter originatur. Et cum homo in sua intelligencia factus est purus et nudus ab omni temporalitate et materialitate prorsus elongatus, hic deum pure et perfecte contemplandum potens et aptus efficitur. Cum autem intelligencia manet impura atque rebus temporalibus obnubilata, tunc deum nude contemplari aut mente contingereei impossibile est. Ideoque quicunque uitam contemplatiuam uere cupit apprehendere, in qua pars optima constat Marie , oportet huncprius omnia perfecte abdicare necnon a cunctis terrenis et transitoriis se penitus elongare ac insuper nudam et puram paupertatem amplexando fideliter seruare. Sic enim tandem ad summum perfectionis gradum poterit feliciter peruenire, in quo gradu uera paupertas et diuinorum contemplacio simul consistunt. Sunt namque in toto uniuersuo generaliter loquendo dumtaxat duo, deus uidelicet et creatura, et qui pauper est et nudus in creatura, restat profecto, quod diues sit et abundans in deo. Hec autem diuicie et abundancie consistunt in nuda diuinorum contem placione, siquidem omnis nostra felicitas in hoc est, quod deum cognoscimus et amamus sine medio creature cuiuscumque.Ex quo autem hominem omnia oportet relinquere, eciam se ipsum, qui uiam uite contemplatiue nititur ingredi. Potest hic merito queri, que aut quante utilitates homini uitam huiusmodi exercendi atque in ea progredi cupienti adueniant. Respondeo, quod homo eiusmodi fructus consequitur et utilitates penitus innumerabiles. Testatur hoc contemplator maximus, Paulum dico, qui in sua contemplacione talia uidit, que loqui non licuit , et ideo non licuit, quia uerbis exprimere impossibile fuit. Uerum sunt octo utilitates precipue, quas hic uolo breuiter enumerare. Prima utilitas seu primus fructus est, quod homo contemplatiuus omnia opera sua operatur sine labore et infatigate. Siquidem labor omnis et fatigacio homini prouenit ex rebus creatis, que onerant et fatigant omnes se in eis occupantes. Qui autem ab hys omnibus est penitus liber et absolutus, eciam labores non sentit in agendis et talis est homo contemplatiuus uerus. Secunda utilitas: Quidquid homines actiui operantur in accidenciis, homo contemplatiuus operatur in essencia. Est enim eleuatus super omnem creaturam in essencialem ueritatem, in qua omnia sua operatur. Qui autem rebus creatis adherent aut affixi manent, eciam per modum ac cidentis creature accidentaliter operantur. Tercia utilitas: Quidquid homines actiui operantur in parte et diminute, homo contemplatiuus simul totum perfecte operatur. Is enim omnia sua opera in uno opere et unum opus in omnibus operibus operatur et hoc ideo, quia deo perfecte unitus est, cum quo unam pariter habet operacionem. Et quemadmodum deus omnia opera in uno opere operatur et unum opus in omnibus operibus, sic eciam facit homo diuinus contemplator. Et ideo uniuersa omnium hominum bona opera sunt sua propria ac si ipsemet operaretur ea. Quarta utilitas uite contemplatiue: Quidquid homines reliqui in uita actiua possident, hoc totum homo contemplatiuus totaliter contempsit. Nam spiritus eiusdem et animus supra tempus et temporalia est altissime subleuatus, ubi eterna et diuina eidem reserantur, uti est dignus, ex quibus mens ipsa et spiritus tripudio quam maximo ac inmensa replenturdelectacione, que eciam in corpus pre sui magnitudine sensi biliter inuenitur redundare. Sic quoque corde et corpore incipit mirabiliter hylarescere, cum uite eterne dulcedinem et gau dia celestia, ut sic se senciat feliciter prelibare. Unde saluator: De uentre eius, ait, subaudi hominis contemplatiui,fluent aque uiuesalientes in uitam eternam. Quinta utilitas est, quod deus hominem huiusmodi totum sibi ipsi attrahit ac totaliter unit et insuper suam diuinam essenciam eidem ostendens multa archana reserat, quibus eum confirmat et roborat, ne aliquando eum a statu salutis cadere et a deo recedere contingat. Nimirum si lucifer in deum taliter aliquando attractus fuisset, ut eum uere et perfecte cognouisset, nunquam deinceps cadere nec a deo recedere potuisset. Est namque diuina essencia tam delectabilis et iocunda, ut siquis eandem in lumine glorie quantumuis raptim ac eciam semel dumtaxat conspiceret, de cetero talem per peccatum auerti a deo ac finaliter deseri ab ipso impos sibile foret. Nec deus se ipsum hoc modo alicui uidendum tribuit, nisi solummodo eis, quos preordinando ad gloriameternaliter secum mansuros presciuit. Hinc de Iohanne sal uator: Sic, inquit, eum uolo manere, donec ueniam. Et de Maria similiter optimam, ait, partem elegit, que nunquam aufferetur ab ea.Non enim hec gracia est donum accidentale, quod quis iam habet et eo postea caret, sed est donum essenciale, quod homini eternaliter manet. Sexta utilitas est continuus et eternus ingressus in diuinam ueritatem, necnon essencialis et uerus in diuino amore profectus. Et hoc prouenit ex eo: Nam essencia diuina, cum sit inscrutabilis et inmensa ac sine fundo profunda, quia simpliciter et absolute infinita, ita, quod eam nulla omnino creatura siue comprehendere seu finem attingere eiusdem aliquatenus possit et ideo quicunque in eam modo, quo supra fuerit attractus eique totaliter unitus, talis eternaliter fluitin pro fundo sine fundo et submergitur sine fine in deo in finito. Numquam etenim centrum, quo sistat, attingere potest, quia finem infinitum conprehendere non ualet. Septima utilitas uite contemplatiue est, quod homo talismodi in iocunditate et gau dio spirituali ac simul in ueritatis cognicione pleniori semper et continue proficit. Et hoc ideo: Nam diuina essencia est sola sufficiens ad spiritum racionalem perfecte saciandum et quanto spiritus racionalis eandem intuetur et conspicit, tanto amplius in eo delectatur et gaudet, ac insuper, quanto ut sic delectando contemplatur aut inspicit, tanto eciam purius efficitur et per consequensclarius cognoscit. Octaua utilitas est, quod, quando spiritus racionalis ut sic super omnia eleuatus in essencialem ueritatem sustollitur, tunc ab eo omnis dissimilitudo et difformitas procul recedit et moxquandam conformitatem et similitudinem induit, in qua sic positus se sursum erigit uel pocius diuinitus erectus , tractus et raptus in deum ac diuina se totum totaliter proicit et inmergit. Ibique se ipsum in deo feliciter prodit, sui ipsius ac omnium penitus obliuiscens solumque deum incognoscibiliter recognoscens. Perdit quoque ibidem nomen sibi proprium, ut iam magis et uerius deus quam spiritus uocitetur, non quod ipse sit deus, sed quia est totus diuinus. Hinc diuinitatis pocius quam sui spiritus nomine appellari meretur. Et hoc est, quod dominus per prophetam loquitur: Ego dixi: Dii estis et filii excelsi omnesDicit notanter dii non deus ad innuendum, quod non sumus deus dignitate nature, sed magis gracie adopcione et uocamur filii altissimi. Nam sicut in eo, quod pater suam naturam intuendo cog nicione in se ipsum reflectitur, filium generat a sua natura, sic eciam intuendo animam et suum in ea uerbum dicendo filium generat a gracia et secundum hoc filii altissimi dicimur pariter et dii . Qui autem purius et dignius ad hanc diuinam generacionem se pre parat, dignior utique dei filiacione efficitur eiusque gracia magis redundat. Et quoniam uera et perfecta paupertas, de qua hic agitur, est optima ad uitam contemplatiuam dispo sicio, hinc est, quod uerus pauper spiritu modo quo supra ad contem plandum deum ac diuina aptissimus inuenitur. Nam talis uera paupertas nil aliud est quam perfecta abdicacio ac totalis abnegacio omnium, que deus non sunt. Et quando ut sic homo est a cunctis plene absolutus ac totaliter abstractus, quod omnia desunt et solus ei deus presens adest, sunt quoque media uniuersa et omnia exteriora penitus sublata, tunc tandem nude et pure deum sibi solum presentem intuetur , quem sic sine medio et non aliter in suo intimo nudo et puro poterit inuenire.Est namque deus presens omnibus rebus, a quibus, dum omnia et singula sensibilia remouentur, que grossa sunt, tunc tandem deus in eisdem nude inuenitur. Et sic patet, quod ipsa contemplacio et paupertas, de qua sermo, in uno eodem pariter puncto consistunt. Uerumtamen non omnes, qui pauperem uitam ducunt, hy pauperes sunt. Unde nec contemplatiui existunt, sed solum, qui opera ueri pauperis ueraciter operatur, hic pauper uerus et contemplatiuus esse probatur. Obiceret aliquis: Paupertas et contemplacio non sunt acciones, sed stant abso lute libere et sine aliqua operacione tenent se pure passiue. Respondetur, quod ita est. Uerumtamen circa inicium et in primo aggressu oportet hominem sese exercitare et opera habere, quibus abilitatur et disponitur, ut ueram paupertatem assequatur uerusque contemplatiuus efficiatur. Unde qui se rite et ordinate exercitando per opera conueniencia et recta se preuie disponunt, hy eciam ueram et rectam paupertatem cicius attingunt. Qui uero exerciciis non debitis nec ordinate insistunt nec insuper opera congruen cia premittunt, ad ueram paupertatem numquam perueniunt nec eciam ad uitam contemplatiuam aliquatenus pertingunt. Exemplum: Homo uolens peregre proficisci si uiam non rectam ingreditur, er rando diucius inaniter per incerta uagatur nec finem, quem intendit, aliquando assequitur. Ita pariformiter et ibi: Multi etenim ad huius summe paupertatis uiteque contemplatiue celsitudinem uehementer aspirant, sed per deuia errantes uias rectas non ambulant. Ideo huius perfectionis summitati nullatenus appropinquant nec aliquando metam, quam inten dunt, apprehendunt. Uie recte ducentes hominem ad iam dictam summitatem quattuor inueniuntur, que eciam hic infra per ordinem lacius describuntur.

De quatuor uiis hominem ducentibus ad summe paupertatis perfectionem atque diuine ueritatis limpidam contemplacionem et est prima de ab dicando omnia, que contra deum sunt aut que deus ipse non sunt. Capitulum 19m.

Prima uia est, quod homo habeat uoluntatem per fectam omnia abdicare nec non perfecte omnibus renunci are , que sunt contra deum et quorum deus non est causa et que non sunt ipsemet deus. In primo relinquuntur omnia peccata, in secundo dimittuntur peccatorum occasiones ut sunt res temporales, diuicie et dignitates, parentes carnales, gaudia secularia et feminarum licita connubia. In tercio deseruntur omnia, que inter deum et animam mediare possunt, quem admodum sunt rerum materialiumspecies et accidencia, quin eciam rerum spiritualium ymagines , in quibus deus nude et pure inueniri non potest. Preterea ad hanc uiam pertinet, quod homo cum plena uoluntate se exercitet in omnibus uirtutibus, que suo sta tui competunt, et quod nullam pretermittat nec a uirtutum exercicio desistat, quousque omnium uirtutum gradum supremum attingat omnesque uirtutes habitualiter et actualiter possideat. Qui autem unam uirtutemuoluntarie pretermittit, a uia uere summeque paupertatis ac uite contemplatiue longius recedit. Nempe paupertas hec aliud non est quam derelictio omnium uiciorum et habituum uiciosorum atque adepcio omnium uirtutum et habituum uirtuosorum. Similiter uita contemplatiua nil aliud est quam finis uite actiue et consumacio nec non perfec cio eiusdem. Unde, qui deficit in uirtutibus, deficit suomodo in hac summa paupertate. Qui uero in uita actiua se minus exercitauit defectuosusque inuenitur, in uita similiter contem platiua deficere comprobatur et quantum iste in illa, tantum ille in ista. Nam ordine consueto et processu ordinato postquam ad summum uite actiue gradum fuerit peruentum, tunc primo uita contemplatiua suum recipit inicium nec aliquis di uinam claritatem ualebit contemplari, nisi potencia quadam omnium uirtutum comprehensus extra se ipsum et omnem creaturarum tenebrositatem in diuinam mereatur claritatem sustolli. At uero qui in hac ipsa potencia inuenitur deficere, hic eciam iuste cogitur deorsum remanere. Nam non est res aliqua, que ex se ipsa supra propriam ualeat potenciam operari. Et quoniam homo cum sit naturaliter infirmus, non poterit ex se eleuari supra se, nisi potencie gracia superioris ualide subleuetur, que quidem gracia extra uirtutes et supra uel saltem ex perfectis sima uirtute dicitur oriri. Igitur qui omnes uirtutes possidet, ab eisque possidetur, huic multum est facile se colligere intra se et diuine operacioni in suo intimo locum dare cum summa de lectacione. Qui uero uirtutes omnes non possidet, huic graue penaleque est ualde colligere se intra se ac diuine operacioni locum prestare. Quod quidem ex eo uidetur prouenire, quia huius est incapax operacionis diuine, deficit quoque in potencia gracie, que oritur, ut est dictum, ex perfecta uirtuteaut supra. Et ideo tales uix modicum nec ad meridiem exspectant moxque ad ex teriora se conuertunt, in quibus suas delectaciones et habent et querunt. Econtra homini perfecto in uirtutibus moram facere diucius intra se est mire delectabile uelletque assidue suo cordi inten dere et deum in se loquentem et operantem sentire pocius quam cor pori eciam in necessariis prouidere, nec eum cibus et potus aut quodcumque solacium corporale possunt aliquatenus delectare. Siquidem omne ipsius gaudium omnisque delectacio ab intra est, ideo nil curat de externis. Est etenim sibi ipsi perfecte mortuus et deus in ipso uiuit solus. Ubi autem est deus, ibi gaudium plenum nec non sine fastidio delectacio summa. Siquidem longitudo gau diorum in dextera eius et in sinistra illius diuicie et gloria, non habet amaritudinem conuersacio illius neque tedium conuictus illius, sed leticiam et gaudium. Porro non solum ut sic de dei presencia delectatur et gaudet, quin eciam de quolibet actu uirtutum delectacionem et gaudium consequitur singulare. Merito itaque ei omnia transitoria et carnalia efficiuntur pena lia et amara, solaque diuina et spiritualia redduntur delectabilia et iocunda. Nempe gustato spiritu desipit omniscaro, dumque dulcescunt eterna, amarescunt terrena. Ex iam dictis elicitur, quod, qui uiam omnium uirtutum amplectitur in eaque, ut est tactum, progreditur, celeriter ad metam et termi num uite contemplatiue pertinget. Nam quilibet actus cuiusque uirtutis eum promouet et dirigit, ut illuc quandoque perue niat, quo propria uirtute peruenire non potest. Cumque in tantum profecerit, quod iam omnes uirtutes possideat, tunc mox graciaoperante sursum agitur etad summum perfectionis gradum potenter sub leuatur.

De 2a uia, que ad statum ducit perfecte paupertatis et uite contem platiue et est uita domini Ihesu Christi. Item qualiter in eadem uia progrediendum sit et quod homo omnia bona consequitur reparaturque ad statum innocencie in Christi passionis sedula meditacione. Item qualiter singule uires anime in eadem perficiantur. Capitulum 20m.

Secunda uia, que hominem ducit ad statum uere summeque pau pertatis et uite contemplatiue, est uia et uita domini Ihesu, per quam ingredi oportet nec aliorsum ascendere, sed per ostium intrare. In huius itaque transitu uie ac uite Christi uidelicet imitacione panduntur et conferuntur homini lumina gracie diuine, quibus conduciturdirectanee ad perfectionem uite contemplatiue. Hinc ipse met filius fideles ad patrem inuitans se ipsum uiam exhi buit: Si quis, inquit, per me introierit, saluabitur et pascua inueniet, nec ad patrem peruenire quis poterit, nisi per filium, hoc est, ad diuinitatem, nisi per filii humanitatem nemo pertinget. Oportet autem hominem hanc uiam ingredi dupliciter: Uno modo, quod suum exteriorem hominem et humanam conuersacionemuestiendo exornet cum exteriore ymagine et conuersa cione Christi. Et in hoc preseruatur homo ab omni peccato et culpabili defectu. Recte quidem: Nam ymago humanitatis Christi fuit reparacio hominis perfectissime secundum omnem modum, quo lapsus fu erat et a uia rectitudinis defecerat, uel quo poste rius peccare et deficere posset. Assumpsit enim Christus non peccatum uel culpam, sed omne id, quo culpa aut peccatum penitus aboleri possit. Quod quidem fuit nil aliud quam tribu lari, pati et mori, quibus homines ad salutem reparauitet quantum in ipso fuit, eis innocenciam restituit. Quod ut homini proficiat et salubre ac utile fiat, oportet, quod se eisdem indumentis uestiat et consimilibus ornamentis se fa ciat decorum, ut puta, omnia peccata deserat, uniuersa uicia abiciat, uirtutes sanctas induat, pro Christi passi one et morte in omnem passionem et mortem uoluntarie se tradat. Sicque reparatur ad statum gracie et restituitur ei innocencia uite. Si namque Christus propter me multa est passus et ego propter illum pati refugio, nil mihi proderit sua passio. Uult enim me pati pro se, quemad modum ipse est passus pro me, et hoc modo sua passio fructificat in me et ad uitam perducit eternam. Si, inquit discipulis, potestis bibere calicem, quem ego bi biturus sum, quasi consequens esset, si prius calicem pas sionis biberent, quod postea ad gloriam regni, quo tende bant, peruenirent. Siquidem ymago humanitatis Christi nos illuc perducit ac dirigit, quo ex nobis ipsis nequaquam pertingere ualemus, huius ista est racio: Nam omne, quod in nobis est, ad ruinam tendit et ad lapsum continuum, quia totum defectuosum. Quodsi sursum erigi recti ficarique debeat, necnon integre sanari, oportet id fieri per ymaginem humanitatis Christi. Et quicunque ab hac se yma gine auertit aut longius recedit, hic precipicium sibi construitciciusque inpingit et ruit, cum nemo uirtute propria uel ad modicum in bono subsistere possit, sed uirtute operum et meritorum domini Christi. Hanc autem uirtutem si quis habere desiderat, oportet, quod in huius ymaginis conformitate querat. Hinc Petrus: Christus, ait, passus est pro nobis uobis relinquens exemplum, ut sequamini uestigia eius. Qui itaque huic ymagini se possetenus conformat, in eodem fructus et efficacia operum eiusdem resultat uiuitque deus in eo et ipse in deo uite conformitate et operatur deus in eodem puram et pefectam pau pertatem, in qua consequenter pura apprehenditur cognicio de deo. Sic igitur Christus ex efficacia et fructuositate operum suorum cognoscitur , quia fructus in operibus Christi abscon diti in homine eiusmodi se produnt eique manifescius ostendunt, quod Christus sit deus et homo. Hinc Paulus: Scio, inquit,Ihesum et hunc crucifixum.Agnouit namque et experiebatur fructum crucis in se. Cui autem fructus huiusmodi et opera Christi manent absconditi, huic eciam Christus similiter incognitus manet. Nam sicuti quelibet arbor a suo fructu cogno scitur, ita et Christus a fructibus operum suorum in homine quocunquecognitus habetur. Nec uerius Christus poterit agnosci ab homine, nisi per conformitatem uite. Itaque, qui eiusmodi sunt, ueri christiani sunt, uere perfecteque in Christum credunt, a quo eciam per quascunque aduersitates et molestias separari nullatenus possunt. Quippe fonte omnium graciarum irrigati et undique perfusi refugium aliud et tutamen quam Christum nec querunt nec uolunt. Sane per fidem electi omnia sustinent et uincunt,sed ad fidei cognicionem in hoc ipso perueniunt , quia fructus fidei in eis exoritur se ipsum manifestans datque per experimentum eis intelligere, quod Christus est deus et homo. Hinc Paulus nil se scire predicauit, nisi Christum Ihesum , qui quoniam in effi cacia et fructuositate operum suorum in eo permansit, ideo sibi solus cognitus fuit. Hanc igitur Christi cognicionem obtinemus per uite ipsius conformitatem, necnon per operum eius imitacionem. Nam quanto homo Christi uoluntatem sequitur, tanto ei conformis efficitur, et quanto eidem uite conformitate similior existit, tanto eundem perfectius agnoscit. Quelibet enim res secundum suam similitudinem agnoscitur. Unde qui deo similior est, in eius eciam cognicione perfectior est. Et quoniam deus nuda et pura essencia est, oportet eciam hominem sic deum cognoscentem ab omni alteritate nudum et purum existere. Hec autem puritas a Christi ymagine eiusque uite exemplaritate ex oritur. Idcirco quicunque eidem se magis conformando plussimilem efficit, hic utique purior existit simul et perfectius cognoscit. Et sic patet, quod homo in Christi ymagine purificatur, dirigitur et ordinatur ad ueram spiritus paupertatem, in qua deum et diuina poterit expedite contemplari. Alius modus, quo ingreditur per Christi humanitatem in ipsius diuinitatem, est talis: Quando enim homo se exterius uestiuit cum exteriori ymagine Christi per uite conformitatem, tunc debet eciam suum hominem interiorem exornare per assiduam operum et passionis Christi meditacionem. In qua meditacione homo diuini amoris igne succenditur, quo mox omnis dissimilitudo ueritatis penitusconsumitur nudaque ueritas in eo clarescere incipit, in qua se ipsum et cetera uerius et perfectius cognoscit. Sane post primum hominis lapsum in tantam homo corrupcionem et defectuositatem corruit, quod nichil in eo integrum nec sanum remansit. Moxque exortum est bellum continuum inter carnem et spiritum, inter racionem et sensum, ut subiectio alterius ad alterum non habeatur nisi uiolenter. Sentimus hocipsum quottidiedocente experiencia magistra pocius quam quacunque scriptura. Est quoque ordo primarie institucionis totaliter peruersus et sunt omnia in homine uiciata, recurua et multipliciter corrupta. Que si sanari, rectificari, erigi et integrari debeant et unumquodque suo ordini officioque restitui, quemadmodum erant in Adam pro statu innocencie erant , oportet utique id fieri non alibi nisi in Christo deo et homine. Nam sicuti in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes ui uificantur. Et sicut Adam fuit causa mortis et ruine, sic Christus est causa resurreccionis et uite. Itaque homo si debeat iuxta iam dicta in integrum restitui et in omnibus uiribus ac sen sibus ad statum primarium reparari, oportet totaliter se Christo appli care seque totum in ipsum conuertere atque secundum totum, quod est, se Christi capacem efficere. Quippe sensus exteriores oportet hominemymagini humanitatis Christi exteriori adaptare seque eidemproposse conformare et ita regulantur ordinanturque sensus eiusmodi ad hominem interiorem, qui ut sic in suis operacionibus minus impeditur, cum homo exterior quodammodo insensibilis efficitur. Et quanto homoexteriores sensus ymagini Christi forcius imprimit et adaptat eique se ipsum efficacius con format, tanto perfectius sibi ipsis moriuntur et per consequens tantouerius ac totalius in Christoad suum primeue institucionis originem et ordinem reparantur. Et sic patet, quod sensuum exteriorum reordinacio eorumque integra reformacio alio quocunque modo fieri non potest nisi per internam operum et passionis Christi attentamque meditacionem. Et quicunque in hac meditacione negli gens et remissus inuenitur, nunquam perfecte reordinabitursemperque in ea remanet deordinacione, in quam Adam prolapsus est. Insuper ipsius intelligencia diuino lumine nunquam illuminari meretur . Nam Christus uerum est lumen omnem illuminans hominem et ideo, qui cupit hoc lumen habere, hunc oportet se eidem adaptare suumque animum per cognicionem et memo riam ei diligencius applicare. Nempe qui aliorsum quam a Christo et eius passione illuminatur, fallitur prorsus et illuditur. Hinc ipsemet contra lumina fallacia cautelosos nos red dens attendite, inquit, a falsis prophetis. Qui quidem falsi prophete, quid aliud hoc loco sunt existimandi nisi illuminaciones seu lumina, que non prodeunt nec originantur a Christo aut eius doc trina, operibus, passione et uita? Que quamuis plerumque adextraappareant iusta et bona, uerumtamen intrinsecus fallacia existunt et mala. Idcirco ab eis diligenter cauere et ad Christum, qui uerum est lumen, nos totos conuertere debemus. Qui enim, ne fallantur, satagunt, a ceteris omnibus se pe nitus auertunt et ad opera Christi eiusque passionem cor suum totaliter conuertunt. Se quoque in eadem baptisando mentaliter iu uenescunt et sic in Christo renouati noua crismantur gracia diuina, per quam et plenius depurantur ac tenebris effugatis uerius illuminantur, ut puram ueritatem clarius ualeant intueri nec ab aliqua falsitate possint ali quatenus illudi. Qui uero alibi quam in Christi passione querunt baptisari, non merentur hoc crismate Christi perungi. Et ideo in tenebris coguntur semper remanere nec lumen uerum aliquando merentur uidere. Hinc eciam a falsis luminibus creberrime illuduntur, que tamen eis uera et sana uidentur. Siquidem ceci sunt omnes et in tenebris ambulant, qui se ad lumen uerum, quod est Christus, non plene conuertunt. Sicut enim sole occidente dies citoillabitur et eo iterum oriente mox tenebre fugantur, sic suomodo senciendum est de anima, in qua dum diuinus sol oritur, omnia in luce clarescunt. Si uero suos radios subtraxerit, in ea lux omnis cicius euanescit remanebitque ceca in tenebris, et quo eat, erronea nescit. Proinde nec sibi ipsi salubriter consulere nec alios potest efficaciter dirigere aut docere, quamuis multo naturali lumine uigere multa que discrecione et sciencia humanitus uideatur pollere. Ceca est namque nec alio uidenti quamuis naturaliter ydeote et simplici uiam rectam, quam ipse ignorat, poterit indi care. Is autem diuino ueroque lumine preditus suum duc torem sequitur securus. Non enim errare potest, qui eiusmodi est. Nam lumen uerum, quod ex Christi oritur passione, retinet in se, quod et omnem falsitatem procul diffugat, atque uim eius racionalem omni ueritate illustrat, que ut sic per Christi passionis operumque eius assiduam memoriam ad suam tandem primam nobilitatem et puritatem pertinget. Uoluntas quoque in eiusdem memoria suomodo perficitur. Nam extra Christum, prout constat, omnes errant et cum ceca uoluntate bona dum taxat apparencia eligunt et diligunt. Ea autem, queuera sunt bona, respuunt et relinquunt, cuius ista est racio: Temporalia quidem omnia in se ipsis sunt ceca. Ideo omnes cecantur, qui ea diligunt, ac uerum bonum, quod in Christi pas sione absconditum latet, relinquunt. Qui autem cum plena perfectaque uoluntate se ad Christum eiusque passionem conuertunt, hys obuiam Christus occurrit suisque donis et gra ciis mirifice ditando gloriosos efficit, quibus ut sic apprehensis cetera omniadespicitet soli Christo incipit adherere perfecte. Unde in ewangelio regnum celorum thezauro conparatur abscondito in agro, quem quicunque inuenerit, mox uadit et uendit uniuersa, que habet, ut hunc agrum emere possit.The zaurus absconditus in agro est nobilissimus et superpre ciosus fructus passionis Christi. Cui cum homo si integra mente se tradiderit eique totaliter inmerserit, tantas delicias spirituales ac diuicias inibi reperiet, quod nemo unquam ad ex primendum et enarrandum sufficiet. Nam singula uul nera singularibus continue graciis profluunt et donis. Sunt autem graciarum huiusmodi scaturigines et profluuii secundum Bona uenturam numero sex mille sexcenti sexaginta sex, qui cum ma ximis et optimis fructibus effluunt indesinenter. Cum autem homo hunc agrum intrauerit et in eo fontes sali entes et uiuentes erumpere persenserit, illico os anime aperiet et haustu delectabili se usque ad spiritus ebrietatem potabit nec a bibendo cessabit, donec pre nimia iocunditate totus resolutus spiritus et anime ac omnium uirium defectum incurrat. Itaque talis per gaudiorum inmensitate se continere non preualens currit festinus assidue curatque sol licite, ut sua omnia, que possidet, uendat. Hoc est, ut omnia, que deus non sunt, prorsus relinquat et hunc agrum cum fontibus graciarum celerius emat. O sy omnes agnoscerent, quanti quamque preciosi thezauri in hoc agro dominice passionisabsconditi sunt, quales insuper fontes graciarum incessanter redundant. Nemo se negligendo tardaret, sed otius omnes properarent et hunc agrum sibi certatim conparare satagerent, foderent et quererent multamque haud dubiediuiciarum spiritualium ac deliciarum copiamcitius in uenirent neque amplius aliquid desiderarent hoc uno, in quo omnia contenti. O quam stulti et tardi, qui illuc non ue niunt, qui illic non fodiunt nec querunt. O quam uesani et prophani, qui quandoque unum denarium uel obulum se multum fati gando tam sollicite querunt et thezauros omnium diuiciarum, graciarum et deliciarum mente tam ceca negligenter pertranseunt et eos non quesitos nec inuentos egestate miserrima pe reunt, sine quibus in futuro saluari nullatenus possunt. Nempe omnis hominum beatitudo et salus in solaChristi pas sione et morte plenissime habeturnec extra aut preter eam alicubi inuenitur. Sunt namque Christi uulnera fon tes uiuidi et saluberrimi, nunquam arescentes sed semper in efficacia largissime fluentes, e quibus uita, salus et fe licitas profluit uniuersis. Unde, qui beatitudinem eternam feliciter adipisci desiderat, ad Christi passionem et uulnera se sedulo corde et animo totum conuertat, ibi querat et inueniat, uiuetque securus acinsuper accessum facilem ad deum habebit. O si quis ubertatem nobilitatemque fructuum, qui in hoc agro dominice passionisexcrescunt, experimento nouisset, profecto nunquam ab eo uel ad modicumabscederet. Quinymo sepem eidem circumdaret ibique tor cular poneret ac turrim altam in eo sumtuose construeret, ex qua hunc agrum contemplari per circuitum assidue posset. Turris alta est spiritus super omnia creata eleuatus in diuina, ubi iocunde repausando a nemine leditur. Per torcular, quod ponitur, hoc ipsum innuitur, quod mens hominis istius deuocionis feruore ad dominice passionis memoriamcontinue fortiter premitur ac musco dulcedinis diuine spiritu supereffluens iugiter inebriatur. Crescit autem in hoc agro non solum uinum iocundissimum mentem inebriando exhy larans, sed eciam frumentum suauissimum, unde fit panis delectabilis cor hominis mirabiliter confortans, ut sic homo cibo potuquesaluberrimo refici plenius possit et saciari perfecte.Hinc est, quod ait: Comedite pinguia et bibite mulsum. Et iterum: Comedite, amici, et inebriamini carissimi. O quam nobilem hy cibum comedunt et quam ualde preciosum uinum bibunt! Unde est mirum, quod pre pinguedine non defluunt et pre nimia uini dulcedine non totaliter liquescunt. Hoc uinum simul et frumentumtempestas nulla contingit, grando non ledit nec pruina corrumpit. Siquidem tam hyemis quam estatis tempore florent assidue nec unquam cessant ger minare. Fructus insuper eorundem omni tempore colliguntur, cum semper sit idem ei, qui uoluerit, inibi arare, metere acuindeminare. Igitur, qui ditari multumque abundare desi derat, promptuaria preparando multiplicet, horrea simul et cellaria amplificet et omnia replere festinet. Tanta etenim unusquisque percipiet, quantorum se reddiderit capacem et tantum habebit, quantum retinere potuerit. O si cunctorumracione utencium cupiditas et auaricia ad hoc ipsumtenderet, ut omnes istorum frumenti et uini deliciosos preciososque et uberrimos fructus auidissime et solli cite colligere studerent! nullus omnino pauper et inops remaneret, sed singuli omnes ditissimi fierent. Sed heu paucissimi istasdeliciosas copiosasque diuicias inqui runt. Ideo perpauci easdem inueniunt ceterique omnes uacui remanent et inanes. Cum autem hominis uis affectiua seu uoluntas diuicias istas ac delicias apprehenderit easque gustando persenserit, mox se eisdem totam inmergit comedens et bibens, eis quoque summa cum delectacione per fruens nil amplius in creaturiscupiens aut querens, sed in hys suauiter quiescens, deo soli totaliter adherere eo quoque unice perfrui contenta. Huic itaque uoluntati sic deo adherenti deus dona graciarum largissime infundit, quibus eam alliciendo uiolenter attrahit, ab omni rerum ymagine penitus absoluit acsibi uniendo nexu ualidissimo constringit. Ubi tunc ipsa uoluntas diuini amoris flamma succensa tota amans, quin et igneus amor efficitur, ut non iam amplius uoluntas, sed amor dicatur. Fitque idipsum ex gracia, quod deus existit a natura. Et sic ipsa uoluntas ad statum innocencie restituitur, ubi supra se ipsam et super creata cuncta in deum subleuata suo proprio et nomine et opere spoliatur, ut non amplius hominis, sed dei pocius uolun tas dicatur. Sic quoque ipsa in summo perficitur in finem, ad quem facta est. Hoc autem totum ei prouenit ex meritis dominice passionis, que uoluntatem hominis ab omni dulcedine, que reperitur in creaturis, totaliter eximit eamque diuinia dulcedine inebriando uberius perfundit. Omnem proinde alteritatem in ea prorsus mortificat et extinguit atque ad ueram simplam unitatem unicam quoque simplicitatem efficaciter reducit. In qua et per quam mox sursum in diuinaeuehitur ad contuendum dei mira et miranda, per quorum contuitum tandem in istud supermirabile, quod est ipsemet deus, perducitur, ubi pre admiracionis magnitudine necnon magnitudinis inmensitate mens a se tota ela bitur penitusque deficit, ut nec eciam pre nimietate admi racionis amplius admirari possit, sed se totam in pelagus magnitudinis dei infinitum ei omnia conmittens totaliter in mergit, conplacet quoque sibi in omnibus iudiciis et operibus di uinis. Et tunc demum uoluntas taliter perfecta et ut sic in bono consumata nil aliud potest nisi bonum et erit ei bonum seu bonitasquoddam essenciale, ut iam per essenciam sit ipsum met bonum et econtra bonum essencialiter sit ipsa uoluntas. Quod quidem meretur et obtinet ipsa uoluntas in sacrosancta dominica passione, in qua omnia amara dulcescunt et omnia in creaturis dulcia ei citius amarescunt. Nam iam iamin diuina translata eadem sola sibi sapiunt, sic quoque a deo superata, cui est et perfecte unita, nil aliud, quam deus uult, potest aut agere aut uelle.

De perfectione uoluntatis, quibus indiciis ualeat ag nosci et numerantur specialiter sex. Item de uoluntatis perfecte admirabili et efficaci operacione. Capitulum 21m.

Quoniam de uoluntatis perfectione eiusque cum deo perfecta unione et qualiter sit iam diuina effecta, a deo quoque totaliter uicta, ut nec amplius possit aut uelit, nisi quod placet deoin fine precedentis capituli sermo est habitus. Restat nunc ulterius aperire, ,penes quidhuiusmodi perfectio uoluntatis debeat agnosci et ex quibus indiciis, quod sic sit deo derelicta ab eoque totaliter uicta, ualeat conprobari . Sunt autem sex specialiter, que huius rei ueritatem certissime testantur. Primum, si homo non solum peccata, quin eciam peccandi occassiones et causas possetenus refugit suamque uoluntatem ab eiusmodi totaliter auertit, sed et uitiosas in se affectiones rescindere penitus ac legi racionis subicere frenareque satagit. Hec quidem humana uoluntas sibi ipsi derelicta efficere non preualet nec sine multiplici culpa homo diu stare hic poterit, qui secundum suam uoluntatem uiuit. Secundum, si homo ad exercicium omnium uirtutum paratum se inuenit et cuilibet, que suo statui conpetit et quam deus ab eo exigit, animo parato occurrit, se quoque ad opus et exercicium eiusdem uoluntarium reddit nec aliquam negligenter pertransit. Quod quidem homo ex se ipso facere non potest, unde necessario auxilium desuper a deo ex petere habet. Sine me, ait ipse, nichil potestis facere. Tercium, si homo singulas mortes, molestias et aduersi tates sibi undecunque occurentes uoluntarie propter deumsuscipit nec aliquam euadere aut refugere cupit, sed pa cienter saltem, si non gaudenter, sustinet uniuersa et uincit. Hoc utique homo nisi adiutus a deo nullatenus per ficere potest. Et ideo Paulus omnia, inquit, possum in eo, qui me confortat. Quartum, si homo abdicat a se omnia, siue sint spiritualia seu corporalia, que inter deum et se ipsum aliquatenus mediare aut aliquod medium efficere possunt, et hoc deus per se ipsum in homine operatur aufferens ab eo media uniuersa. Estque hocipsum dei opus precipuum, quod per graciam in homine operari dignatur. Non enim homo se ipso sufficiens inuenitur ad hec, cui, si affuerit uoluntas, nequaquam tamen adest facultas. Quintum, ex quo agnoscitur, utrumuoluntas hominis sit dei uoluntas, est, si honor diuinus ymmo et ipse deus sit hominis obiectum et finis in omnibus, que sibi occurrunt, et quod in singulis id, quod melius aut optimum uidetur, ad solius honorem dei et gloriam approbat, accep tat et amat. Tunc enim lumen glorie exoritur in homine, quando nil aliud intendit aut desiderat, nisi quod pro omni tempore et in omnibus honor diuinus in se continue exaltetur et crescat suusque proprius honor aut gloria in se deprimatur assidue et semper magis uilescat. Multi autem inueniuntur dicentes se nil aliud desiderare, nisi quod honor dei in se et in omnibus perficiatur. Quod quidem homini facile est dicere, sed difficile ueraciter adimplere atque in tali habitudine iugiter permanere. Nemo etenim hoc ipsum ueraciter potest dicere, nisi homo ualde perfectus, qui infallibiliter in essencia li ueritate firmatus inuenitur nec ab aliquo accidentali euentu tristabili uel gaudioso aliquatenus deicitur aut mouetur, sed in continua cordis tranquillitate et pace inmobiliter persistit. Sextum est, quod homo, qui sic, ut premittitur, in es senciali ueritate iugiter perdurat, in eadem essencialitate continue progrediendo dei occultam incognitamque uoluntatem profundius rimando ingredi satagat,suamque naturalem uoluntatem in eadem diuina uoluntate totaliter perdat, ut amplius actum uolendi non habeat nec ad bonum nec ad malum. Eritque ex tunc ipsum nichil uolun tatis obiectum et stat ipsa uoluntas perfecte libera ab omni uelle, deum solum in se uelle permittens, et hec est altissima unio humane uoluntatis cum diuina. Hoc autem totum prouenit homini ex efficacia dominice passionis, in qua uoluntas humana se plene purificat, absoluit et denudat ab omni eo, quod deus non est, deoque soli perfectis sime unitur atque ad summum perfectionis gradum prouehitur, ubi tunc, quidquid a deo postulauerit, facilime impetrabit. Et hoc ex eo, quia ipsa deo ad omnem suam uoluntatem plenis sime paruit et quecunque deus a se fieri uoluit, perfecit. Ideo cogitur deus eidem rependere et ad placitum in omnibus parere. Igitur quicunque a deo in suis oracionibus semper exaudiri desiderat, debet et ipse deum precipientem audire diuinaque iussa, beneplacita et monita in omnibus semper explere et sic deus nil penitus eidem poterit iuste negare. Nunquam et enim , ait Gregorius, est manus dei uacua a munere, ubi archa cor dis plena inuenitur bona uoluntate.Nimirum bona hominis perfecti uoluntas plus facit cum una bona operacione quam hominis imperfecti bona uoluntas cum operacionibus multis, et plus operatur ista in puncto temporis quam illa in temporibus multis . Plus quoque operatur ista in quiete quam illa in multo labore. Rursum uoluntas bona et perfecta sola potest opus perfectum operari. Hinc est, quod eius operacio unica melior est et prestancior quam alterius uoluntatis operaciones mille. Preterea bona perfectaque uoluntas in una bona operacione complectitur omnes bonas operaciones non solum a se fieri possibiles, sed et omnes omnium hominum, quin eciam omnium angelorum et beatorum operaciones, quas habent aut possunt habere, bona perfectaque hominis uoluntas comprehendit in se. Huius racio est ista: Uoluntas hominis huiusmodi facit omne id, quod potest secundum maximum et ultimum posse, et si posset simul omnia bona opera operari sicuti unicum opus, libentissime faceret et nullum pretermitteret. Item in omni sua operacione premium meretur essen ciale. Nam in caritate diligit opera sua et ex caritate operatur ea. Ubi autem amor et caritas, ibi omnia hominis opera , que ex caritate prodeunt, meritoria existunt et non sunt solum huiusmodi perfecte uoluntati meritoria simpliciter aut diminute, sed secundum altissimam perfectionem operum eorundem. Et hoc ex eo, quia uoluntas eiusmodi suam im perfectionem, si quam habet, lamentabiliter ac dolorose de plangit, uultque ac feruenter desiderat secundum optimum dei beneplacitum omnem habere perfectionem, pro qua consequenda omni conatu se totum impendit nichilque de ad se per tinentibus negligenter aut desiderose obmittit. Et ideo, siquid in eius operacione a perfecto deficit, deus sua perfecta operacione dignantissime supplet. Est namque huiusmodi bona uoluntas deo tam cara et grata, quod non patitur eandem in aliquo defectuosam inueniri.

De synderesi, qualiter in Christi perficiatur passione suamque primeuam inibi dignitatem recuperet. Item quod non est perfectio hominis nec beatitudo aliqua neque ueritatis cognicio pura, nisi in Christi pas sione et uita.Capitulum 22m.

Porro suprema uis anime uocata synderesis similiter in domenica passione perficitur atque in sui primor dialem altissimam dignitatem prouehitur. Quod quidem habet sic fieri: Uis etenim ista ad deum solum sine medio fruendum primitus creata est. Post lapsum uero primi hominis mox me dia multa inter deum et uim istam interposita sunt, ut ne quaquam libere eo de cetero frui possit. Hec autem media in Christo solo et non alibi possunt aufferri, sic uidelicet ut spiritus humanus ab uniuersis mediorum, ut puta rerum creatarum earumque specierum et ymaginum obstaculis omnino liberatus, in diuina libere ualeat sustolli. Quod quidem fieri potest hoc modo: Cum enim singule uires anime interiores simul et exteriores id, quod potuerunt, iuxta sua officia rite expleuerunt et quelibet opera Christi eiusque doctrinam, passionem at uitam pro suo modulo perambulauit et, prout cuique competit, sese in eisdem exercitauit, tunc per eiusmodi exercicium in Christo purificantur sicque purificate amoris igne diuini succense in suis actibus ordinate diriguntur, ut quelibet tendat et inclinetur ad id, ad quod est ordinata , hoc est ad su premam nobilissimam potenciam, que deo sine medio perfruitur. Et tunc deus in essencia anime se ipsum dignatur ma nifestare omnesque uires et potencias anime sibi uio lenter attrahere, nec non potenter incitare, ut mox singule post eum incipiant cursitare et eum querendo inuestigare, inuenire ac degustare. Et cum uires quelibet secundum suam conpetenciam deumtaliter inuenerint, gustauerint et uiderint, tunc demum sic simul attracte, allecte et acte non cessant a suo cursu continuo, quia spiritu gustato desipit sensus et caro. Reficiuntur quoque et saciantur singule quelibet pro modulo suo. Hinc Christus in ewangelio : Si, inquit,ego exaltatus fuero, omnia ad me ipsum traho. Nempe cum uis anime suprema est Christo perfecte unita, tunc in Christo et cum Christo sursum trahitur et consequenter uis ipsa eademsecum trahit et cetera, que sibi sunt inferiora. Et hoc modo uis quelibet in suam, unde prodiit, primitiuamoriginem redit. Nam quando supremum in anima in suo perfectis simo, ad quod creata est anima, consistit, tunc oportet, quod omnes anime uires inferiores stent quelibet in suo perfectissimo, ad quod et ipse sunt ordinate et facte. Si igitur in animesupremo et nobilissimo defectus reperitur, consequens est, ut eciam eiusdem inferiora per defectum a suo optimo statu oberrent. Sic igitur qualis sit homo et in quali profectu uel defectu, poterit quilibet cercius agnoscere in se ipso: Si enim homo interior est in suo optimo bene ordinatus, oportet, quod eciam homo exterior ad suum optimum sit optime ordi natus. Nam quidquid spiritus in suo summo a deo accipit, hoc uiribus inferioribus mox communicare disponit. Et quemadmodum ipse a deo ordinatur, sic eciam uires suas inferiores similiter ordinare conatur, et sic homo interior penes hominis exterioris disposicionem poterit agnosci. Unde si spiritus in homine per graciam est secundum Christum formatus, necesse est, quod eciam homo exterior eiusmodi ymagini conformis inue niatur. Hinc idem ipse in ewangelio : Sicut, inquit, misit me pater, et ego mitto uos, ut eatis et fructum affe ratis. Itaque iuxta hanc similitudinem agnoscitur Christi discipulus. Sed neque res aliqua nos Christo magis con format ac similes efficit quam iugis meditacio operum et passionis eiusdem. Hac enim de causaomnia est operatus et passus, ut omnem sui dissimilitudinem a nobis aufferret. Et ideo eiusdem passionem et opera oportet nos totaliter transformare in nobis, si omnis dissimilitudo debeat ueraciter aufferri a nobis. Quippe non est perfectio nec beatitudo aliqua nisi in Christi passione et uita. Et qui animo deuoto circa eandem frequen cius uersatur eamque crebrius attente meditatur, hic eciam perfectior et beatior Christoque similior esse probatur. Nempe Christi uita et passio sunt omni dulcedine plena estque in eis omnis beatitudo in summa. Unde qui mentem suam eidem inhyanter applicat seque totum feruencius ad eam conuertit, hic omnem ex ea beatitudinem omnemque deuocionis dul cedines plenissime sugit. Itaque instar apis nobi lissime, que procul et proprie uolitando flores quoslibet sollicite queritatet ex singulis, quas inibi dul cedines reperit, sugit et raptat sicque mel nobile conficiendo sua arte subtiliter conportat, sicsic mens sancta deoque deuota uulnera Christi preciosa per memorias conti nuas superuolare non desinat et ex singulis latentes dulcedines sollicite sugat. sic tandem dulcedine diuina super effluere incipit, in qua uera beatitudo consistit. Reple bitur denique in toto mentis alueolum hoc melle diuino, ut uidelicet mox undique redundare incipiat nec aliquid in homine istius dulcedinis remaneat expers. Preterea apis, que per loca uolando distanciora ex floribus de suco plus colligit, eciam de melle amplius habebit. Sed et totum, quod habet et est, melle totaliter perunctum est. Sic reuera homo, qui hunc florem campi nobilissimum Christum uulneratum et passum mente superuolitans assidue in sua meditacione se latius extendit atque singula uul nera uolitando percurrit rimaturque attencius, quanta in quolibet sit passus, hic utique de petra mel sugit ac ceteris segni oribus abundancior erit totusque semper et in omnibus lau de diuina redundabit dei solum in cunctis gloriam et hono rem ostentans. Non enim aliter aut aliud agere potest, nisi quod deo placitum est. Sed nec deus pater hunc cadere nec quippiam agere inhoneste permittit. Nam qui Christo eiusque passioni iugiter meditando inheret, hunc deus pater circumplexans haud secus quam filium diligit. Et sicut filium linquere non potest, sic eum, qui eiusdem passioni se totum inmergit, nullatenus derelinquit. Nempe cum homo se totum ad Christi passionem conuertit, tunc deus fontes graciarum aperit et se homini cum eisdem totum infundit nec eum aliud quam dei graciam dignum agere permittit. O si homo sue alas mentis late expanderet et in hoc campo Christi passionis iugiter circumuolaret ipsumque florem uiuidum assidue sugeret, quam plenus dulcedine mellis et faui diuinitus fieret, in tantum utique, quod non sibi unice, sed et ceteris omnibus sufficere posset. Redundat siquidem talis in omnes et omnibus petentibus prestare sufficiens est. Hinc palam colligitur, cur deus peccatores seque odientes non perimit, sed diucius uiuere permittit: Est namque huius inter alias hec racio non minima, quia homines deo dediti et Christi passionibus cor dialiter intenti os anime mentemque totam Christi uulneribus infigunt. Et inde sugendo thezauros graciarum infinitos hauriunt, quibus graciis iocunde perfruiti cum eisdem in fontem primarium refluendo in idipsum, id est deum, re deunt ibique pro peccatoribus uniuersis preces efficaces effundunt et, quemadmodum hec gracia hos homines cogit ad deum pro peccatoribus deuociusorandum, sic eciam ipsi deum cogere habent ad peccatoribus piepropiciandum. Deum quoque quodammodo neccessitant ad se ipsos in omnibus benigne audiendum. Sunt etenim deo amore perfecto perfecte uniti et est idem uelle et posse ipsorum et dei. O si quis homines huiusmodi agnosceret eisque familiariter adhereret, quam multa salubria et utilia ab eis faciliter obtineret! Sunt enim apud deum potentes nimis et omne, quod uolunt, ab eo accipiunt. Quod autem a ceteris hominibus sibi dissimilibus minime cognoscuntur, huius cause quam plureshic infrarecitantur. Prima est, quia thezaurus, quem gestant, latet in eis absconditus quemadmodum aurum in terra. Et ideo homines terrenis et carnalibus dediti eos nequaquam agnoscere possunt. Secunda causa, que coincidit cum prima, est, quia, quidquid habent, hoc est interius in intimo anime. Et idcirco eis, qui in exteri oribus uersantur, incogniti manent. Tercia causa, quia id, quod habent in se, rerum ymagines supergrediturcarens figuris et formis, sed et cuncta sensu perceptibilia transcendit. Ideo qui figuratis aut sensatisutunturuel res ipsas secundum suas ymagines suscipiunt, tales hominesagnoscere non possunt. Quarta causa, quia omne id, quod habent, ex Christi uul neribus et passione suxerunt. Et ideo ceteri, qui simile non fece runt, eos agnoscere non possunt. Quinta causa, quia omne id, quod habent, in puritate cordis ac uera tranquilla quiete assecuti sunt. Unde qui puritatem cordis adhuc non sunt adepti nec interna perfruiti quiete, hos est omnino necesse nescire . Sexta causa, quia homines huiusmodi nullam in se singularitatem habent nec suum sensum priuatum secuntur. Qui autem sibi singulares existunt et suum sensum priuatum diligunt, homines istos insensibiles agnoscere non possunt. Septima causa, quia id, quod habent, est super omne, quod dici potest aut nominari. Unde qui iuxta uerborum sonitumres recipit et eis, que dicuntur, solummodo intendit, hic sepissime decipitur et fallit. Est itaque magna ualde sapiencia homines eiusmodi et que circa eos aguntur bene agnoscere. Que quidem sapiencia non in scholis et studio acquiritur humano, sed in Christi uulneribus, passione et uita, in quibus uera inuenitur sapiencia diuina. Restat ergo, ut homines eiusmodi noticiam ceterorum habeant, et rerum omnium scienciam magnam. Rursum Christus uniuersorum est director et regula. Est quoque plenus ueritate et gracia. Que quidem profundius in eius passione latent abscondita, et qui hanc graciam et ueritatem ueraciter inueniunt, ab eis mox omnia uere cognicionis et sapiencie obstacula cunctaque medianubilosa et mentem retardancia penitus euanescunt. Cognoscunt itaque omnia pure, prout sunt sinemedio obsistente qualicunque.

Ad idem, que sit causa, quodueritatem in sua puritate nude non cognoscimus et quod huiusmodi cognicionem in sola Christi passione consequi ualemus.

Sed querit aliquis, que sit causa, quod ueritatem in sua pu ritate nude non agnoscimus et ad sic cogno scendum tam diffilices sumus? Respondeo, quod idcirco non ag noscimus, quia a mediis obsistentibus nequaquam euacuati sumus. Que dum penitus a nobis fuerint ablata, mox ueritas clarebit in se nuda et pura. Hanc autem ueritatis nudi tatem eiusque puram cognicionem in Christo consequimur et ipsius pas sionem. Est namque Christi passio ueluti quoddam lapsorium nobile et ualidum, in quo, si quis suam mentem et animam crebrius lapsare consuescit, omnem rubiginem inde prorsus abolebit purusque, totus et mundus undique apparebit nec medii alicuius obstaculum nec aliqua in eo dissimilitudoremanebit. Sic quoque mens ipsa et anima deuota dei habitaculum iocundum efficitur et deus, quecunque uoluerit in ea, ad libitum delectabiliter operatur. Residet namque et uti in propria domo suauiter quiescit, ubi et domus ipsius indigenas, hoc est anime singulas potencias, ad se inuitat atque ad interiora domus, hoc est ad intima et anime essencialia, in unum colligit et conuocat. Ibique mensam deliciis plenam omnibus preparat et cuique fercula et pocula sibi conueniencia largiter propinat , sed et quamlibet pro suo modulo reficit ac saciat super abunde. Hic accedit, quod ipse in suo sancto ewangelio operariis singulis singulos denarios dari precipiens iubet incipere a nouissimis usque ad primos. Primi et optimi in hoc loco sunt anime uires supreme, sed et ipsius essencia anime, quibus tamen non primo, sed in nouissimo sua datur refectio, cuius ista non ab reassignanda est racio: Nempe inferiores potencias anime oportet in dei seruicioregulariter et ordinate precedere et quamlibet id, quod potest et ad quod ordinata est, rite peragere et tunc demum omnes et singule sursum feruntur ac uiribus supremis in ipsius anime essencia uniuntur, ubi deus ipseinhabitat tanquam in domo propria ibique sua munera dispensans et a nouissimo incipiens merce dem singulis donat. Nam deus pater suum filium in essencia anime generat. Que quidem anime essencia diuine eterneque generacionis sola capax inuenitur. In hac autem diuina generacione, quam deus pater operatur in anima, singulis uiribus et potenciis cuique prout conpetit donaria tribuit ualde preciosa. Nam intellectui lumen uiuidum ingerit eumque ad ueram sapienciam perducit. Uoluntati amore extincto temporalium amorem infundit diuinum. Memorie fortitudinem tribuit eamquea speciebus nudatam sensibilium in deo solo firmat ac figit. Hec quoad uires anime supremas, que hoc ordine operarii nouissimi dicuntur. Rursum in potenciis anime in ferioribus operatur similiter salubria multa. Nam uisum restringit et abstrahit ab omni, quod deo contrarium existit. Auditum ad diuina et salutaria delectabiliter audiendumefficaciterallicit et inducit. Tactum ab omnibus uoluptuosis temperat et a cunctis carnis delectacionibus fortiter frenat . Olfactum ab omni, quod carnaliter delectat, penitus euacuat et odoribus celestium ac eternorum uehementer inpinguat. Sed et gustum totaliter in se ipsum sic traicit, ut amplius in carnalibus oblectari nil possit. Sic itaque uis quelibet, quod suum est, accipit ac in deo solo fruitiue quiescit. Iubet autem a nouissimis, id est a uiribus incipere supremis, usque ad primos, id est inferiores, descendendo, ubi licet primis primo non tri buat, eas tamen primum nominat. Quod ideo fit: Nam homo, cum se primo ad deum ueraciter conuertit, uult statim et optat omnem ueritatem agno scere perfectamque caritatem obtinere nec non omnia, que deo et saluti sunt contraria, a se nititur proposse abdicare. Insuper que deo sunt placita, gestit omnimodis perficere eiusque uoluntati et monitis in cunctis obtemperare. Cum autem in eiusmodi difficultatem sibi sentit imminere nec prout cupit ad uotum ea poterit obtinere, mox anime turbatur, tristatur et anxiatur, atque, si liceat, cum deo contendere conatur. Sed nequaquam quo tendit perueniret neque quod querit apprehendet, donec deus pater suum uerbum eternum in anime essencia eiusque intimo feliciter pariat. Tunc enim omne datum et donum perfectum daturpotenciis anime superioribus a patre luminum, quod est a nouissimis incipere. Trahit siquidem deus pater primo ad se id, quod in homine est infirmius, idipsum tamen remunerat posterius. Nam si uires ipsas inferiores in primis remuneraret, eas utique nimium oneraret. Nam inbecilles sunt et infirme nec possent tanta dei dona apud se retinere nec pondus eorum aliquatenus sustinere. Hinc deus primo a nouissimis incipit, ut sua dona retineri et fructificari possint, quia tunc promouent hominem dei donadei dona hominem promouent atque ad summum perfectionis gradum perducunt, in quo nudam ueritatem, que deus est, in sua puritate poterit limpidius contemplari et hoc totum homini prouenit ex efficacia passionis et operum Christi, per que homo supergreditur uincitque omnia nec non ueris spiritualibus gaudiis repletur et deo sine medio fe liciter perfrui meretur. Tunc quoque spiritus hominis uera perfectaque libertate perfruitur potens ad omnia, ut quidquid uelit, hoc fiat, cuicunque mandauerit, obediat, quidquid pecierit, obtineat. Nam deus et ipse sunt unum idemque uolunt et idem precipiunt et idem possunt. Et ideo ei cuncta neccessario obediunt, et quecunque uult, fiunt. Et hec secunda uia ad ueram perfectamque spiritus pau pertatemet uitam contemplatiuam est uia passionis et uite ac operum Christi. De qua uia in superioribus hucusque multa sunt dicta, sed et crebro de eadem quam plurima forent sine fine dicenda. Nam sicut finis est nullus fructuum eiusdem ac meritorum, sic nullus est finis nec modus nec mensura dicendorum. Ipsa est namque abyssus misteriorum prorsus ininuestigabilisnecnon moralium apoteca aromatum penitus inexhauribilis. In ea etenim ueraciter est fractum alabastrum, quinymmo ipsa fuit ipsius alabastri fractio, qua effusum est ungentum illud preciosissimum ac salu berrimum, cuius odore impleta est domus ecclesie, cuius fra grancia celos terrasque perfudit, cuius uirtus mundum egro tantem uulneratumque sanauit. Hanc uite regulam christiane erudicionis librum, operacionis exemplar certissimum, cuius essencia est salus electorum, cuius cogitatio est armatura fi delium, prout docet Petrus apostolus Christo, inquiens, in car ne passo et uos eadem cogitacione armamini , cuius figuracio seu, secundum Ieronimum, picturacio est uirtutis presidium, cuius exemplum est reorum refugium. Ad crucem enim Christi et crucifixum rei confugiunt per penitenciam, cuius meditacio deuotorum refectio, cuius contemplacio illuminacio est contemplatiuorum et lumen, cuius exposicio est erudicio christianorum scolarium. Ipsa denique uita, salus et gloria uniuersorum, et tantum de uia secunda. Licet per longum uerborum contextum dicta sint multa, attamen pro rei magnitudine paucula sunt ualde.

De uia tercia ad statum uere paupertatis summeque perfectionis ducente, que est mortificacio continua proprie sensualis nature et qualiter et quare mortificacio huiusmodi debeat fieri. Item quod facere oporteat eum, qui uere spiritualiter uiuere et proficere exoptat. Item de quadruplici ordine uirtutis et de sacramenti eukaristie fructuosa per cepcione. Capitulum 23m

Uia tercia ad summam spiritus paupertatem et per consequens ad dei contemplacionem hominem perducens est, ut omne id, quod hominem spiritualiter mortificat, eidem ipse letus occurat nec aliquid talium subterfugiat aut pati rennuat, sed paratus ad singula uirtuose uniuersa perferat et uincat. Tunc autem homo spiritualiter mortificatur et ut sic quodammodo occiditur, quando ab hominibus contempnitur, inique repprehen ditur et arguitur, iniuste iudicatur, persequitur et condem natur. Et in eiusmodi oportet eum in sufferendo constantem persistere nec subterfugia et solamina humanitus querere, si sue funditus oportet mori proprie nature. Qui autem huiusmodi pati refugit, longius a uia recta recedit ac sue per hoc corrupte nature diucius uiuere contendit nec ueram uite puritatem unquam apprehendere ualebit. Iam dic torum racio hec est: Homo enim peccando odium dei incurrit. Hoc autem odium non poterit modo congruenciori quam per odium creature aboleri. Unde qui ob propriam culpam a deo iuste oditur eiusque districcioni obnoxius inuenitur, si reconciliari et amando redamari desiderat, oportet, quod amorem tam actiue quam passiue a creaturis omnino retrahat earumque odium incurrat atque ab eisdem contemni contemnat. Non enim possunt amor creatoris et creature simul in eodem permanere. Hinc homo uere pauper spiritu a nulla creatura diligitur nec aliquam ipse diligit creaturam dilectione, que pure nature est. Nam talis assidue tam in aliis quam in se ipso mori studet omnibus, que nude nature esse uidentur. Et quia amor naturalis ut sic mortificatus habetur, ideo nihil superest, quod in eo uel ab eo pure naturaliter ametur. Econtra homo, qui sibi naturaliter secundum instinctum naturalem uiuit seque aut alios secundum solam naturam diligit, deum ueraciter odire ab eoque exosum se haberi ostendit. Nempe diligendo res quelibet naturaliter suo simili applaudit. Is autem, quia dissimilis est deo, ideo nec deum diligit nec diligitur ab eo. Ex isto elicitur, quod, qui uere et recte amari et amare desiderat, hic suam assidue morti ficando naturam in se et in aliis eidem totaliter succum bat et tunc omne, quod ipsemet amat uel ab aliis in ipso amatur, hoc totum diuinum et sanctum esse probatur. Nemo etenim, qui secundum racionem et spiritum uiuit, in eo delectatur aut gaudet, quod ab hominibus secundum sensum naturaliter uiuentibus se dili gi sentit. Nam si inde conplacendo gauderet, euidens et ualidum in se argumentum haberet, quod sue sensuali et infecte nature adhuc mortuus non foret. Nempe quidquid homines ut sic secundum naturam sensualiter uiuentes amplectuntur et di ligunt, hoc totum eidem sensuali nature oblectamentum et de lectacionem prestat. Et quando talium in se nil senciunt, tunc eciam di ligere non possunt. Hinc homo spiritualis terreri non debet, quin pocius uehementer gaudere, cum ab hominibus eiusmodi odiri se uideret. Hoc enim est signum in bonum, quod in homine peccatore et solum animaliter uiuente locum non habet. Si igitur homo in spiritu perfici cupi ens aliquid similitudinis in se amoris naturalis aut remanere aut oriri deprehenderit, illico eidem reniti et a se prorsus eicere summopere curet. Sit quoque in omnibus eius semper obiectum solus amor diuinus. Sic namque amabitur solum modo a cunctis amore diuino. Nemo etenim alterum amat, nisi aliquid sue similitudinis uel secundum naturam uel secundum graciam in eodem inueniat. Cum autem penitus aboletur similitudo nature, tunc solum remanet similitudo, que est gracie, et ideo, qui omni naturali similitudini funditus mori studuerit, huius sentimentum per influxum et effluxum solummodo amor diuinus ueraciter erit. Qui autem non sic proposse similitudini nature continue moritur, huius eciam amor impurus et uanus censetur. Hinc talis sepissime hominem quempiam secundum naturam in se ipsum naturaliter amat, quem tamen secundum graciam in deo spiritualiter amare se autumat. Qui quidem amor adulterinus eo ipso depre henditur, quia sic amans, si a quoquam arguitur, faciliter exinde turbatur, et corripientem pacienter non ferens mox contra eum indignanter mouetur. Econtra uero amor diuinus fert omnia pacienter, quia caritas paciens est. Nemini irascitur, nisi iuste, neminem odit nec quippiam perperam agit nec reddit malum pro malo,sed uincit malum in bono, quin et omnia, prout potest, in bonum conuertit. Amor autem naturalis uindi catiuus est, quia natura, unde amor iste oritur, nondum est mortua nec satis mortificata. Hinc homines tales secundum naturam taliter uiuentes de facili mouentur necnon uariis passioni bus crebrius agitantur. Iam enim mente elati inaniter superbiunt, iam ira inflammati uehementer insaniunt, iam eos inuidia thabefacit, iam seculi tristicia angit, iam gaudium uanum dissoluit. Sed et carnis desideria affligunt continue, ut numquam possit eis ueraciter bene esse. Et hec merces et hoc premium eorum, qui solum animaliter uiuentes in omnibus nature secuntur instinctum. Oportet proinde eum, qui uere spiritualiter uult uiuere et ipsius, de qua supra, paupertatis perfectionem ueraciter apprehendere omnes hominum contemptus, reprehensiones et iudicia quamuis iniuste sine resis tencia pacienter sustinere. Sic enim iudicium dei, quod aliquando ex propriis demeritis incurrit, libere euadere quibit ac tandem suo in tempore coram iudice deo securus et ne quaquam iudicandus gaudenter parebit. Est etenim necesse omnino, quod uirtus aduersitate probetur, que eciam in sustinendo hominum iniquas, condemnaciones et iudicia potissime acquiritur.Unde qui eiusmodi contemptus et iudicia fugere nititur et euadere, hic nunquam poterit uirtutes efficaciter obtinere. Fu giendo namque primum, quod est precipuum et maximum ad uirtutes dispositiuum, fugere eciam conuincitur secundum, id est ipsas uirtutes, quas taliter et non aliter conquirere oportet. Nempe homo uirtutibus nudus, cum uiderit hominem uirtuosum, uelut sibi dissimilem mox male iudicat, despicit et condemnat. Uiciosum uero tanquam similem sibi, quamuis erronee, magnificat et collaudat. Est enim naturale ens quodque suo simili applaudere. Et ideo uirtutum amator ob humanos despectus humanaque te meraria iudicia non debet ullam intermittere sibi pos sibilem suoque statui conuenientem exercere uirtutem nec sponte se ipsum priuare, unde premium speciale in regno glorie sibi eternaliter ualeat conparare. Sed diceres: Nunquid debeo parcere proximo, ne offendiculum recipiat ex me, quamuis iniuste, et sic pro tempore ab exercitandis uirtutibus cessare? Respondeo, quod uera uirtus nemini prestat occasionem peccandi, ymmo pocius est occasio et causa homini cuicunque bene agendi et eum a lapsu in peccatum preseruandi. Qui autem occasione uirtutis in altero aut uirtuosi operis in peccatum labitur, similis est egrotanti, quem medicus fidelis salubriter medetur et ipse nichilominus medicinis sanis abutens aut uti contemnens sua culpa moritur, non medici aut medicine occasione. Sic in proposito homo, qui ex bonis alterius et uirtuosis actibus non proficit in melius, utique ex malis ipsius et uiciosis operibus ad bonum prouocari aut in bono proficere nequit. Sunt autem priuatiue mala opera censenda, quandoea, que tunc fieri possunt et debent, bona omittuntur propter hominum iudicia non sana. Plerumque enim peccatum omissionis quemadmodum et peccatum locucionis pro peccato operis sumi consueuit.. Nemo igitur ex uere uirtutis omissione in alio melior efficitur in se ipso nec eo ipso amplius proficit in bono. Unde quicunque ad euadendum humanum iudicium aliquam ueram intermittit uirtutem aut opus eiusdem, hic plus in se damnum uidetur timere temporale, quam in proximo damnum spirituale. Nam uirtus uera, cum sit debitis circumstanciis bene uestitanullum spirituale dam num ingerit, sed multiplicem affert utilitatem, estque fruc tuum spiritualium plurimum lucrosa. Ergo, qui huiusmodi propter timorem humanum exercere omittit, euidenter ostendit, quod omni uirtute uacuus sit. Non enim talis aliquando ueram uirtutem effi caciter obtinuit, que a diuino amore procedit, in quo dum fuerit perfectus, Iohanne testante timor in eo non est. Unde qui ex puro amore diuino uirtutes operatur, ob nullius timorem ab earum exercicio retrahitur, eciam si penas iehenna les exinde ad tempus perpeti cogeretur. Talis namque uirtutes operatur non timore penarum inferni nec intuitu gaudiorum regni, sed solum pure ex amore dei, et quidquid eum ob hoc pati contigerit, gaudens pro lucro conputabit dolebitque ualde, si non plurima et grauia uirtutis amore eum pati contingat. Quo sic christiformior sanctisque apostolis suomodo conformior fiat. De quibus scriptura: Ibant, inquit, gaudentes a conspectu concilii, quoniam et cetera. Itaque quem amor diuinus ueraciter possi det, propter aliorum temerarium iudicium aut despectacionem nullam intermittit exercere uirtutem. Nempe humana iudicia tanquam fallacia et uana penitus contemnit et in omnibus agendis diuine solummodo uoluntatis beneplacitum attendit. Qui enim humanum beneplacitum in suis actibus nititur querere, huius oculus mentis impurus et lippidus conuincitur esse. Et ideo eiusdem operacio, sermo et cogitacio plurima fedantur impuritate nec potest puram habere exteriorem actionem, qui non puram retinet interiorem intencionem. Nam creatura, quia tenebra, cor hominis ex cecat, quod deus, quia lux, sua gracia illustrat. Unde qui uere et integre uisum interiorem restaurare desiderat, neccesse est ab omni creatura nec non a qualibet imagine creataut uisum exteriorem totaliter auertat ac mente tota se solum in deum conuertat atque secundum eum omnia operetur et agat. Sic enim quodcumque bonum egerit, opus uirtutis uerissime erit et quidquid ad opus huiusmodi consequitur, homini optimum effi citur. In quo eciam omnium hominum, quod est eis optimum, operatur. Hinc dominus in ewangelio : Si ego exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum, per hoc innuens, quod quicunque sic, ut premittitur, in Christo super omnia terrena exaltatur, omnia secum trahit sursum in Christum, et hoc omnibus hominibus indubie optimum est. Qui uero in hoc ipso suum optimum se habere non reputat, deo esse indignum euidenter se probat. Propter hanc autem talium indignitatem tanto bono se ipsum priuare aut alicuius uere uirtutis exercicium intermittere nemo sane racionis debebit. Quod siquis facere niteretur, in eandem mox indignitatem laberetur. Siquidem honor diuinus non consistit in eo, quod quis proximo parcendo uirtutibus parcat, sed pocius in eisdem ut proposse se exerceat, et quidquid iudicii humani aut contemtus ob hoc super eum euenerit, si se reddiderit humi liter pacientem totum, ad diuini nominis gloriam cedet pariter et honorem. Denique iudicium eiusmodi, quod ab homine pro uirtutis sue opere sic sustinet, in extremo dei terribili iudicio, quod erit omnibus generale, eum iudicem super alios constituetfietque digna conpensacio, ut, qui nunc innocenter et iniuste ab hominibus condemnatur, tunc super homines huiusmodi condemnatoriustus et iudex iuste constituatur. Hinc iudex equis simus nolite, ait, iudicare, ut non iudicemini. Nam qui proximum pro opere bono in presenti temere iudicare non ueretur, hunc domino disponente in futuro super se iudicem habere cogetur. Unde et apostolus: Qui alium iudicat, se ipsum condemnat.Hoc est, qui alium temere iudicat, eundem si pacienter tu lerit, a iudicio, quo foret sentenciandus, absoluit et sentenciam super se, quo erit ipse iuste plectendus, inducit. Et ideo nemo terreatur, quando ab iniquis inique reprehenditur aut iudicatur, quia ob hoc a propriis reatibus in presenti modo, si bene se gesserit misericorditer expiatur, necnon a tremendi iudicis horrenda sentencia in futuro redditur absolutus. Sed diceres: Nunquid homo in aliquo uirtutis exercicio poterit proximo qua litercunque occasionem delinquendi prestare? Respondeo: Ubi uera uirtus ab homine ex puro dei amore exercetur, per hanc nulla occasio peccandi alicui datur. Quidquid autem peruersorum iudiciorum super hanc ceciderit, haud secus quam diuine ueritatis et iusticie manifestacio erit. Unde quicunque eiusmodi iudicia timidus de clinat, etiam a ueritate et iusticia declinare se probat. Cum uero opus bonum aliquod aut uirtutis alicuius exercicium fit uel ex humano timore uel animi inordinata motione uel ex quadam naturali condicione aut alias debito carens fundamento et recta intencione, tunc totum impurum effi citur, et quo maior hec ipsa impuritas inuenitur, eo maior occasio peccandi proximo prebetur. Huiusmodi itaque opera bona, ut sic impuritate permixta, plerumque ad ca uendum proximorum offendiculum laudibiliter sunt inter mittenda. Non autem sic opera uirtuosa ex uero diuino amoreprodeuncia, que semper omnino sunt pura, nec alicui ad casum sunt occasio iusta, unde nec sunt propter hominum timorem aut amorem nulla tenus omittenda. Ubi est summopere obseruandum, ne opera per se uirtuosa et bona aliquando in uicia degenerent, ut scilicet fiant ex caritate, que perperam nil agit et sine qua nullum bonum opus existit. Fiant quoque modo et ordine uidelicet, qualiter et quantum expediat. Sint demum in finem de bitum specialiter ordinata. Sunt namque perpauci hac alta et nobili sciencia sufficienter instructi nec omnes sollicite pen sant, quando et qualiter opera eiusmodi uel obmittere debeant uel exercere. Habet namque opus caritatis uereque uirtutis quadru plicem ordinem, quomodo rite, obseruato, recte et laudabiliter poterit exerceri. Ordo primus in opere caritatis et uirtutis sunt instituta et leges ecclesiastice. Ordo secundus est lex ipsa nature, et hy duo ordines in unum conueniunt unamque legem conficiunt, que quantum ad opera extrinseca in modo consistit ac debita mensura, unde, qui in eiusmodi operibus modum obseruat, quemadmodum exigitur, hic secundum leges iam dictas et ordines uirtutes rite in omnibus et optime operatur. Est autem modus, ut ne quid nimis supra uel infra, id est ne nimis multum uel nimis modicum, sed operando circa medium proposse uersetur per totum. Qui enim hoc medium in actibus caritatis per opera uirtuosa iugiter attingere satagit, hic omnia caritatis aut uirtutis exercicia, que facit secundum ordinem diuini amoris, ordinate et laudabiliter disponit. Et secundum hunc modum opus caritatis minime censetur, si non indigenti elemosina detur, nam et opus huiusmodi a medio nimis distare uidetur: Est enim necessitas dationis eiusmodi et medium et obiectum, et ideo, si diues diuiti tribuit, uirtus non est, quia necessitas, que est medium dationis, deest, sicut siquis alicui cibum iam plene saciato uel potum ebrioso afferret, a medio uirtutis se multum distare probaret. Uerumtamen aliquid continet in se uirtutis mutua huiusmodi donacio, ut da michi et ego do tibi, sed premium talis uirtus apud deum non habet. Preterea non est caritas nec uirtus ordinata, si quis ieiunando se in tantum af fligat, quod uires naturales exhauriat seque ad opera suo statui conpetencia inualidum reddat, sed neque uirtutem exercet, qui cibis aut potibus ultra necessitatem indulget et carnem delicate pascendo plus, quam sit debitum, fouet, sed comedere et bibere quando, quociens et quantum expediat, similiter hoc modo ab eisdem abstinere ad medium uirtutis pertinere dubium non est. Quod eciam in aliis exerciciis et actibus uirtuosis a quolibet uirtutum amatoreestsummopere tenendum . Qui enim hoc modo in cunctis agendis ad medium tendit atque hoc ipsum proposse in omnibus tenet, talis ecclesie et nature leges ac precepta uerius adimplet. Nam secundum beati Bernardi sentenciam hominem in cunctis ordinem seruare et modum optimum est, nec aliquid fieri per hominem dignius et fructuosius potest. Habent enim omnia suum ordinem et modum, nec istis priuari res possunt, nisi et suo esse priuentur. Itaque qui in suis bonis actibus ordinem non seruat et modum transgreditur, talis preter aut contra caritatem operatur, unde et ipsum opus, quamuis de genere bonum, ut sic deprauatur et suo merito penitus priuatur. Cum etenim testante ewangelio nemo sit bonus, nisi deus, hinc nichil est bonum, nisi quod fit in deo uel ex deo. Quidquid autem in deo fit uel ex deo, totum ordinate fit et non nisi ordine recto modoque debito fieri potest. Ordo tercius uirtutis et uere caritatis consistit in sacris ewangeliis, et est traditus inmediate a Christo. Quartus autem est ordo pure diuinus et uenit inmediate a deo habentque ambo isti ordines unum finem, qui deus est. Ordo namque ewangelicus disponit ac ducit ad abdicacionem rerum temporalium, ordo uero diuinus ad abdicacionem spiritualium, eorum uidelicet, que deus non sunt. Qui in istis duobus est bene regu latus atque in suis actibus secundum hos ordines ordinate se gerit operando, hic semper sine medio operatur in deo. Huius racio est: Nam homo perfectus, qui secundum ordinem sancti ewangelii ac eciam secundum ordinem diuinum suam uitam dispensat, talis intus et extra ab omni creatura simul et a qualibet ymagine creata penitus nuda tum se probat et sic solus deus sine medio suum unicum ob iectum fore constat. Sunt enim in tali homine media uniuersa ablata et ideo sua opera sunt eciam prorsus inmediata. Nam extra et supra omnem creaturam omnia operatur in deo. Hoc innuere uidetur in ewangelio dominus: Nisi, inquiens, quis renun ciauerit omnibus, que possidet, non potest meus esse discipulus. Dicit omnibus esse renunciandum et nequaquam uel modicum retinendum. Nam partem relinquere et partem retinere respicit medium naturale. Omnia autem relinquere et nil penitus retinere omnia media transgreditur et deum proxime attingit. Unde qui sic omnia relinquit, uerus Christi amator et discipulus existit atque in scola diuina optime institutus omnem ueritatem ple nius addiscit. Nam deus solus est ipsius institutor et doctor, qui eum ordinem diuinum in cunctis operibus docet semper seruandum, qui denique dicit in ewangelio : Qui non relinquit patrem et matrem et uxores et filios et fratres et sorores et domus et agroset omnia, que possidet, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus. Et qui non tollit crucem suam quottidie et sequitur me, non est me dignus. Ubi certissime et firmiter tenendum, quod quicunque affectu et amore rei quali cunque adheret, que deus non est, per hoc maximo et optimo, quod ipse deus met est, se indignum ostendit. Nempe dig nitas in similitudine consistit, et quanto creature quis artius per amorem inheret, tanto dissimilem et per consequens magis indignum deo se reddit.Deducatur hec ueritas in ex emplo planiori:In sacramento eukaristie deus et homo Christus Ihesus uerissime continetur, et qui hunc digne suscipere desiderat, oportet, quod eidem conformando pro suo posse similem se faciat. Nam quanto est uite conformitate similior, tanto ad sumendum eundem est dignior. Et quoniam Christi humanitas in sacramento iam dicto secundum se nuda penitus et absoluta inuenitur, sic digne et fructuose sumentem oportet secundum hominem exteriorem omni rerum temporalium proprietate et adherencia nu datum prorsus et absolutum inueniri. Est insuper Christi diuinitas ibidem secundum se nuda simpliciter ac tota: Sic eciam hominem secundum spiritum interius oportet ab omnibus, que pure deus non sunt, denudari totaliter et absolui. Et iuxta hunc modum sacramentum digne suscipitur et uere fructuose. Quod quidem uerba ipsius ueritatis michi euidencius innuere uidentur: Qui, inquit,non baiulat crucem suam et omnia reliquens sequi tur me, non est me dignus. Nec proinde Christi sacramentum fructu ose et salubriter percipere dinoscitur nec eiusdem efficaciam in se ueraciter experitur, qui eidem in uita et moribus possetenus nequaquam conformatur. Hic autem solus diuinum sacramentum cum effectibus suis optimis uere ac digne percipit eosque uicinius attin git, qui eidem proposse conformando se similem facit. Non enim talis obstaculum ponit nec medium aliquid impediens in se re morari permittit et ideo ad dominicum sacramentum, in quo ius proprium habet, quottidie securus accedere potest. Sed de hoc loco alio tractandum est.

De uirtuosa aduersitatum tollerancia et quam utile et quare sit ualde neccessarium homini in uita presenti plurima pati. Item quod multa et maxima bona confert tribulacio uoluntarie perpessa et introducuntur sanctorum plurimorum exempla. Capitulum 24m.

De uia tercia, qua ad spiritus summam paupertatem simul et ueram eius perfectionem nec non diuinorum ad limpidam deue nitur contemplacionem ulterius prosequendo sunt dicta superius memorie tenaciter conmendanda. Nam ad hanc uiam, ut sepius est dictum, precipue pertinet, ut sui ab hominibus despectum homo despiciat eorumque iudicia temeraria humiliter ferat. Nam ob hoc a supremi iudicis futura sentencia eximetur et deo in presenti ad fruendum aptus efficietur potensque ac ydoneus red detur ad operandum diuinitus et uirtutes exercitandum in summo. Denique oportet hominem huiusmodi omnem aduersitatem, persecucionem et tribulacionem ferre pacienter ac uincere uirtuose et sic ad ueram cordis libertatem necnon altissimam perfectionem, que in spiritus consistit summa paupertate, cicius poterit et expedicius peruenire. Nempe ex primi hominis lapsu ac insuper ex proprio multiplici et culpabile defectu homo ad innumera uiciose afficitur. Estque plenus concupiscenciis et inclinacionibus uiciosis, ex quibus fre quenter et plerumque uiolenter a bono retrahitur atque a suo optimo eciam non uolens retardatur. Hanc autem insitam et radicatam nimisque in natura profundatam uiciose inclinacionis defectibilitatem ac deprauatam nature corrupte infirmitatem ut sanari, reparari atque in integrum reformari ualeat et restitui, oportet continue tribulaciones et aduersa intus et extra cum omni mansuetudine deuote et humiliter amplecti.Sic enim paulatiue defectus huiusmodi et infirmitates sanantur, uicia curantur, passiones affectionesque praue superantur, uirtutes acquiruntur et ut sic ad uite puritatem ueramque spiritus paupertatem atque omnimodam perfectionem cicius peruenitur. Denique pacienti aduersa uoluntarie merita augmentantur continue et premia uite cummulantur eterne. Sane temporalis tribulacio et aduersitatum multiplicium frequens afflictio ab hoc mundo insanissimo uilipenditur, sed a deo sapientissimo preciosa ualde estimatur. Ipsa iram iudicis extinguit et eius seueritatem in amiciciam et benigitatem conuertit. Qui aduersa libenter pro deo patitur, Christo passo assimilatur. Et ideo ab eo tanquam a sibi simili nexu dileccionis precipuo ualide con stringitur. Reuera fructus eius balsamiticus inputribilem prestat uigorem et sicut stella matutina solis uicinum huic mundo prenunciat ortum, sic tribulacio hominis similiter facit. Nam ipsius super celestis solis animam tribulatam inuisere uolentem iocundam demonstrat propinquitatem et internam arguit consolacionem subsequentem. Et sicut nox tenebrosa diem pre cedit luminosam et hyemis asperitas estiualem antecedit io cunditatem, sic bonarum mencium internam eternamque ipsa preire solet consolacionem. Sicut arcus refulgens inter nebulas gloriesignum est diuine pacis ad genus humanum, sic tribulacio seuiens signum est diuine propiciacionis ad animum contritum. Ipsa gracie preambula, spei socia, dileccionis puerpera. Ipsa actiuam uitam suo munimine protegit et contemplacionis oculum sub tiliter acuit. Hec est, que hominem carnalem facit spiritualem ac mentem terrestrem mutat in celestem, quia sursum tendere cogitur, quod se iuxta se diffundere prohibetur. Mundi huius ipsa ge nerat desercionem, sed diuinam parit familiaritatem. Amicos consueuit diminuere, sed graciam solet augere. Frequenter namque ab hoc mundo tanquam uile proicitur hoc, quod a summo bono eli gitur et quod eius dileccione singulari decorari meretur. Ipsa est arta uia, sed secura et compendiosa ducens ad uitam. Perpendat igitur unusquisque sensatus, quam stultus hic esset, quicunque eius frequenter pensaret utilitatem et ipsius uellet habere suppor tacionem. O quam innumeri sompno peccatorum profundissimo obdor mierant et morte perierant spirituali, quos infelix absor buerat iniquitas, qui adueniente uirga diuine correc cionis uelut de graui sompno ac mortis imperio exci tati uitam in melius commutarunt et opera tenebrarum abici entes armis lucis induti sunt! O quot sunt in mundo cap tiui, qui per manum altissimi uelut animalia indomita et auicule incaueate tribulacionibus se prementibus in clusi tenentur, quibus si facultas adesset, ocio resoluti a statu diffugerent proprie salutis! O quanti sunt, qui gra uissima commisissent peccata, qui multa crimina incurrissent, si non pia quadam dispensacione diuina per tribulaciones preseruati fuissent! Quid namque est, quod eque cor tumidum et animum elatum ac hominem ambiciosum se ipsum magis faciat cognoscere et non alta sapere, sed humiliter in se ipso consistere ac timere, et quod proximo pacienti magis condescendere doceat? Hec est nutrix humilitatis, doctrix paciencie, custos uirginitatis, comparatrix eterne felicitatis. Tribulacio habita est adeo salutifera, ut uix sit, qui ab eius se abscondat bonitatis aspergine siue sit de incipiencium numero uel proficiencium seu eciam perfectorum. Rubiginem auffert peccatorum, incrementa prestat uirtutum et ubertatem confert graciarum. Quid hoc thezauro preciosissimo utilius? Ipsa namque peccata tollit, purgatorium miniut, repellit tempta ciones, extinguit carnalitates, spiritum renouat, spem roborat, uultum exhylarat, conscience affert serenitatem et internorum gau diorum continuam prestat ubertatem. Ipsa est pocio sanatiua, her ba salutifera super omnes herbas paradisi terrestris: Corpus corruptibile castigat quidem, sed animam uegetat immortalem. Anima deuota saginatur tribulacione sicut rose ac lilia fe cundantur celesti rore. Ipsa tribuit sapienciam, adducit circumspectionem et hominem inexpertum exercitaciorem facit. Qui non est aduersa passus, quid scit? Qui non est temptatus, qualia scit? Ipsa est donum dei electum, uirga amorosa, plaga paterna. Ipsa uoluntarios inuitat et rebelles ad se trahere consueuit uoluntates. Homini pacienti eque subser uiunt tam aduersa quam prospera, amici et inimici ei equaliter famulantur.Denique uirtus per aduersa probatur, proximus edificatur, deus glorificatur, consciencia exhylaratur et mens tota ad omnimodam reducitur puritatem. Rursus paciencia in aduersis est uelut uirgula fumi ex aromatibus mirre et thuris et uniuersi pul ueris pigmentarii, cuius odor suauissimus ex igne tribu lacionis procedens ante oculos dei iugiter ascendit et eum homini placabilem reddit ac totam celestem curiam in admira cionem suspendit. Non tantum solent homines mundani terreno militi strennue in torneamento decertanti intendere, quantum tota celestis frequencia fauere et intendere solet homini spirituali uiriliter militanti in uia. En omnes sancti fecerunt homini pacienti credenciam, quia calicem domini mixtum tota uita sua pregustauerunt et nunc ipsum formidolosis adhuc men tibus suadent et nil mali habere, sed esse potum salutiferum omnes unanimiter acclamant. Uirtus paciencie suscitacioni mortuorum et ceterorum operacioni miraculorum prefertur. Ipsamartirii confert gloriam et palmam prestat uictoriosam. Ueste purpurea induitur, serto de rosis rutilantibus redi mitur, aureo sceptro adornatur, regio dyademate in signitur. Carbunculus lucens in aureis monilibus, sic paciencia se ostendens in aduersis euentibus gemmula radians, odor suauiter fragrans et fauus undique distillans, sic homo deuotus inter homines pacienter ambulans et defectus aliorumequanimiter portans. Uox eius dulcissona in celi palacio, corde iocundo cantum sibi uendicat singularem, quem cantare nequeunt, qui in huius uite aduersis per animi tolleranciam eum cantare non meruerunt. Quid plura? Nec lingua posset dicere nec littera exprimere, quam perutile sit aduersa pacienter sustinere. Ue rumtamen hoc solum de cunctis premissis a memoria non excidat, quod tribulati uocantur ab hoc mundo miseri, sed a deo censentur beati. Cum quo sine fine sunt feliciter regnaturi atque numero sanctorum, qui grauiora et innumera sunt passi, eternaliter sociandi. Eya ergo corde sursum eleuare, o homo quicunque, post te longius respice et turbam innumerabilem sanctorum oculo mentali intuere. Anim aduerte, quoniam omnes, qui deo singulariter placuerunt, sin gulares quoque in tollerancia aduersitatum probati extiterunt. Et ut de ceteris omnibus, quorum infinitus est numerus, sileam, ecce ad manus est puer citharista, uir secundum cor dei: Quantas, inquit, ostendisti mihi tribulaciones multas et malas, et con uersus uiuificasti me et de abyssis terre iterum reduxisti. Ioseph futurus Egypti dominus a fratribus suis uenditus et a mu liere mala infamatusque carcerali custodie mancipatus fuit. Silencio nunc pertranseo Abraham benedictum domini, Moysen electum a domino et ceteros patriarchas, prophetas et ami cos dei altissimi, quorum longanimitas, o homo, tibi merito esse deberet exemplo teque cordatum reddere in aduersis. Interroga genera ciones singulas et annunciabunt tibi, maiores tuos et dicent tibi. Esternus quippe es, ignorans introitum et exitum tuum. Et uidebis, quia ridiculum est, quod pateris, si debite librare et patrum passionibus uolueris conparare. Ecce Ysaias, graciarum nobilitate insignis, serra lignea secatur. Ieremias in utero sanctificatus, qui diem hominis non concupiuit lapidibus obrutus crematur. Ezechiel crudeliter excerebratur. Da niel uir desideriorum in lacu leonum proicitur. Tres pueri camino ignis traduntur. Iob, exemplum paciencie, in manus inimici traditur. Thobias excecatur, Machabei cruciatibus ex quisitissimis interemti sunt. Et hy quidem patres bona tempora lia in repromissione acceperant. Porro ab inicio nascentis ecclesie regnum celorum uim patitur et uiolenti rapiunt illud. Nonne uides apostolos, amicos dei carissimos, in hoc mundo degere et fame ac siti, frigore et nuditate la borare, carceribus et plagis ac mortibus se exponere et omnibus uite presentis laboribus et angustiis subiacere nec deficere in tribulacionibus nec querulosis insistere uocibus , sed gaudere in contumeliis, in tribulacionibus letari? Sanctos quoque martyres quis audeat aspicere et desidiosus uel querulosus esse? Qui ludibria et uerbera experti, uincula et carceres perpessi, in numera tormentorum genera passi gloriosissime coronati sunt. Confessores proinde monachos et heremitas, uirgines ac uiduas, qui longum ducentes martirium corpora sua cum uiciis et concupiscenciis assidue crucifixerunt. Quid denique adhuc hodierna die per totam fidei spaciosam latitudinem pro amore dei paciuntur iuuenes ac uirgines, sed et coniugate ac uidue deuotissime? Quarum magnitudo tribulacionum, si cognita esset, mirareris ualde, ac in te ipso nimia confusione contabesceres motusque animi uiciosos uiolencia maiori conprimere artiusque constringere studeres. Nonne etenim merito erubescis, cum hos prospicis, et societati eorum annumerari toto mentis affectu concupiscis et quod eorum sufferencias uel in modico imitari non uis? Uis inter tot strenuissimos mi lites desidiosus esse et sompnolencia torpescere? Absit, absit, tempus iam preteriit. Ecce in uirum mutatus es. Abice ammodo pu erilia et prepara te ad bella robustiora et disce pati uolun tarie et gaudenter quelibet aduersa. Reuera non inmerito tantorum memoria patrum tanquam musica in conuiuio uiniin omni anima tribulata suauius melle indulcorabitur. Cum itaque hos uiros gloriosos, celestis aule milites eximios, et eorum gesta stupenda oculo cordis attencius conspicis, profecto te nichil esse nichilque pati cum gemitu cordis exclamabis. Sed et si aliquod tristabile te habere putabas, ad eorum aspectum protinus perdis suauiterque respiras. Sed ut leuius omnia feras et tuo cordi, que dixi aut posterius dicam, profundius infigas, uolo ut attencius parunper aduertas, quod uidelicet omnis tibi occurens aduersitas, eius nutu et prouidencia geritur, cuius uirtute cuncte res create noscuntur et in suo nichilominus esse conseruantur. Sed de hoc plurima in Consolatorio tribulatorum, ubi uide. Preterea non animo nimium turberis, si, quando tribularis, renitentem et inuoluntarium te sentis. Nam de talibus inuoluntariis tribulacio nibus scire specialiter hoc debes, quod licet inuoluntarium, in quantum huiusmodi, non sit meritorium. Uerumtamen si prudens animus hoc, quod inuoluntarie illatum est, uoluntarie pati uoluerit et uoluntatem actenus rebel lem ad uirgam dei inclinauerit uirtutem faciens ex neccessitate, haud dubium, quin salubre et meritorium fiet hoc, quod ante inuoluntariumuidebatur, et ad spirituale uirtutum proficiet incrementum. Sic reuera dei sapiencia innumeros a principio mundi ad se inuitos trahit et rebelles intrare compellit. Sed quare electi ut plurimum hic aduersis deprimantur, hoc in promptu pro racione habeas, quia cum proni sunt sensus hominis ad malum ab adolescencia sua, sepi enda est uia electorum spinis tribulacionum, ne noxia delectacio materiam prebeat delinquendi. Sed dum electus quisque in ymis continuis tribulacionibus premitur, ad superna tendere inuitus cogitur. Itaque omni semota excepcione uoluntati diuine te penitus subice, eiusque fla gella desideranter excipe ac omnes tribulaciones et aduersa quecunque tamquam uinum preciosum delectanter ebibe. Fidelis enim est deus, qui non pacietur temtari suos supra modum, sed faciet cum tem tacione prouentum, ut possint sustinere. Quid igitur ad hec tre pidas, quid times? Piissimus namque est, ut uelit, sapien tissimus, ut optime nouerit, quid expediat pro unoquoque, et poten tissimus, ut, ubi homo ex se deficit, suppleat manus omnipotentis. Igitur iacta cogitatum tuum in domino, committe te deo, trade te deo, omnem sollicitudinem tuam in ipsum proice, quoniam ipsi cura est de te. Accede et fiducialiter dic ad ipsum: Pater mi, non mea, sed tua uoluntas fiat. Cum autem tribulacio aduenerit, exi hospito tanto obuiam, benigne eum recipiendo et dic corde iocundo: Beneueniat amica mea tribulacio. O deus, quam facile est hoc dicere et quam difficile uerba factis compen sare, quia tribulacionum premencium seua uulnera sunt ualde afflictiua. Reuera si tribulaciones non affligerent, tribu laciones appellari non ualerent. Tribulacio cum presens est, mesti ciam prestat, cum autem preterierit et uicta fuerit, summe letifi cat. Breuem habet amaritudinem et longam consolacionem. Frequens tribulacio consuetudine tandem uincitur, ut iam quasi non esse tribulacio aut leuis esse uideatur. Qui enim monstris as suetus est, monstruosa minus curabit. Diuine dulcedinis inmensa copia in quantum huiusmodi non esset tibi adeo meritoria nec tanta laude digna, quantum ex feruida caritate tri bulacio pacienter perpessa. Nam et plures inuenimus, qui pro speris successibus elati deciderunt, quam qui aduersis fracti a proposito spirituali corruerunt. Denique si in astroloyca disci plina floreres et omnium liberalium arcium secreta penetrares, si admirabilis in omni sapiencia appareres, si cunctos rethores ac dya lecticos facundia et argumentis preires, si insuper multa de uocione ferueres multisque spiritus sentimentis abundares, sed et uirtutibus magnis prepolleres, hec omnia non tantum ad bonam tibi uitam conferrent, quantum hoc unum ad salutem neccessarium, scilicet ex ca ritate de puro corde et consciencia bona et fide non ficta te ipsum deserere et totum te deo in omni tribulacione committere eiusque uoluntati parere pacienter. Nam illud bonis et malis commune est, istud autem solis electis inesse potest. Tanta enim est preeminencia eterne glorie ad temporales ac transitorias passiones, ut diligens perspector deberet pocius eligere multis annis in fornace ig nis ardentis uelle torqueri quam minimo premio in futurum sibi reseruato uelle priuari, quia labor cum fine, merces sine fine.

Ad idem quod in tribulacione et aduersitate, contemtu et confusione sit homini gloriandum et cordialiter gaudendum et hoc multis de causis. Ibidem quod pati aduersa uoluntarie est donum nobilissimum a deo.

Preterea quia teste scriptura per multas tribulaciones oportet nos intrare regnum celorum, quin eciam Christum pati oportuit et sic gloriam suam intrare, ideo cum summa graciarum actione sunt hylariter ac deuote tribulaciones huiusmodi et aduersi tates acceptande, ymmo uehementer desiderande. Ipsa enim tribulacio supra modum gloriosos facit coram deo. Unde apostolus in omnibus tribulacionibus suis inuictus semper gloriabatur dicens: Sed et gloriamur in tribulacionibus. Unde enumeratis multis tribulacionibus tandem subiunxit: Si gloriari oportet, que infirmitatis mee sunt, gloriabor,propter quod placeo michi in infirmitatibus meis et in contumeliis, in necessitatibus, in persecucionibus, in angustiis,pro huiusmodi gloriabor, pro me autem nichil. Unde etIacobus : Omne, inquit, gaudium existimate etc. Sed diceres: Quenam gloria poterit nobis prouenire de angustiis, ignominia, confusione, contemtu, persecucione et ceteris , que magis faciunt hominem inglorium? Respondetur: Multam per omnem modum in presenti tempore et in futuro nobis gloriam amministrant: In presenti quidem, quia signa sunt diuine dileccionis . Ego, inquit, quos amo, arguo et castigo. Et angelus adThobiam: Quia, ait, acceptus eras deo, neccesse fuit, ut tribulacio probaret te. In futuro autem, quia ipse nobis meritum ualde accumulant. Non sunt enim condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, que reuelabitur in nobis. Nota nimirum est regularis illa superne iusticie linea, qua inuisibilis arbiter eos in hac uita temporalis erumpne flagellis erudit, quibus tradere perpetue hereditatis iura disponit eosque tamquam seruos suos duris uer beribus afficit, quos iam per occulte caucionis edictum ut reuera filios in patrimonium capescende proprie possessionis asciuit.Qui igitur nunc, ut ita fatear, penarum inanium et aduersitatum leuitate de primitur, remunerandus postmodum preciosi auri pondera re portabit Paulo pollicente, qui ait: Id enim, quod in presenti est mo mentaneum leue tribulacionis nostre, supra modum in sublimi tate eternum glorie pondus operatur in nobis. Scrutare subtiliter hec apostolica uerba et studiose considera, quia quidquid pateris, mo mentaneum est et leue, quatenus et quod leue dicitur, equanimiter feras, et quod momentaneum est, quantocius euolare confidas. Nec illud eciam te pretereat, quam congrue, quam accurate diuina sibimet uerba respondent, ut ad id, quod momentaneum tribulacionis et leue premiserat, mox eternum glorie pondus reddendo subiungit. Per pende igitur, inuicem confer tribulacionem et gloriam, momen taneum et eternum, leue et pondus. Gaude igitur et exulta, quia quod tribulacionis sustines, momentaneum est, quod glorie prestolaris, eternum est, leue est omne, quod tolleras, pondus est, quod expectas. Gaude, inquam, pro tribulacione gloriam, pro leuitate pondus, pro mo mentaneo recepturus eternum.Quod autem supra modum dicit, gloriam uoluit intelligi sine numero, sine pondere et sine men sura. Hee sunt glorie a deo et secundum deum, in quibus si homo gloriari uoluerit, non erit insipiens, tantum ut qui gloriatur, in domino glorietur. Hoc tamen sollicita consideracione cauendum est, ne inter ipsa rectitudinis opera, quibus debetur utique premium, ad misceamus eciam quedam praua licet minima, quibus irrogetur saltem temporale supplicium. Unde et Petrus ait: Nemo uestrum paciatur ut homicida aut fur aut maledicus aut alienorum appetitor.Quisquis ergo uel aliena cupidus appetit uel maledicis in quem piam uerbis excedit, quia digne patitur, passionis sue premium non meretur.Quapropter mala mundi innocenter et per pacienciam sunt uin cenda, que profecto constat omnes electos ab ipsa humani generis origine pertulisse. Porro reor, nec fallor, si hec uita nobis blandita nitesceret a celestis desiderii cursu nos aliquatenus retardaret et mens nostra eatenus a deo frigesceret, cum in estu rerum temporalium requiem inueniret. Ideo ergo diuina dispen sacio in huius uite salo procellosis hinc inde turbinibus et quodammodo uiolentis uentorum furencium flatibus nos fluc tuare permittit, ut mens nostra auidius ad superna desideria transeat, dum inter yma non inuenit, ubi delectabiliter requiescat.Tribulari igitur et perpeti aduersa, spiritu perficere atque perfectam puri tatem assequi deoque intimus fieri cupiens nemo refugiat. Nam omne uiciosum in homine et quidquid est ueritati dissimile, eo ipso, quod aduersa patitur uoluntarie, uult deus totaliter aufferre nec uult insuper sua dona conferre, nisi locus in homine per mul tas pressuras, afflicciones et aduersa digne preparetur. Et quia dicit scriptura, quod nullum malum inpunitum nullumque bonum maneat irremuneratum, ergo dum mala omnia in homine per tribulaciones et aduersa penitus abolentur, iuste meritoque eidem bona conferuntur uniuersa. Idcirco enim uoluit deus in se ipso tam horrenda et amara paciendo tollerare, ut in sua passione possit ab homine mala omnia totalius elimare eique per eiusdem efficaciam et merita bona uniuersa misericorditer redonare. Unde quanto quis maiora paciendo durius affligitur, tanto Christi passi onis fructus in se uberiores percipere meretur. Qui igitur pa uidus aduersa pati refugit, suam beatitudinem quam maximam se fugere ostendit. Non enim alio modo quocunque deo magis poterit homo proximare eique intimius uniri ac similior fieri quam uia uoluntarie pro Christo omnia, que ipse premiserit, paciendi. Siquidem quemadmodum aurum in igne probatur, sic homo in uirtuosa aduer sitatum tollerancia plenius depuratur et quanto plus aurum in igne decoquitur, tanto nitidius ac purus efficitur, sic homo suo modo quo acerbiori crebriorique tribulacione conteritur, eo re fulgencior puriorque mente inuenitur . Quanto autem ut sic pre clarior et purior, tanto est eo coniunctior. Et ideo pati aduersa uoluntarie est donum nobilissimum et precipuum, quod suis dilectissi mis deus in presenti specialiter donare consueuit. Nec aliquis est dignus hoc dono, nisi qui in gradu amoris diuini supremo idipsum recipere meretur. Nempe qui in se amorem diuinum non habet, hoc dono prorsus indignus est. Hinc homines a deo auersi pauca et modica paciuntur aduersa, quia solis amatoribus sibique dilectis hoc donum deus reseruat. Qui eciam, si ueri perfectique amatores existunt, plus gaudent et delectantur hoc dono, quam si omnes diuicie ac delicie eis affluerent. Hee namque hominem, si eis per amorem inheret, beati tudine priuant eterna. Sed intuitu amoris diuini pati aduersa uoluntarie homini affert indubie premium beatitudinis eterne. O quam multi sunt, quorum numerus dabilis non est, qui bona temporalia, ut puta diuicias et gaudia mundana, auidissime cupiunt et pati aduersa aut tribulari, prout possunt, execrantur et fugiunt et hy, quamuis secundum seculum sapientes censeantur, uerumtamen apud deum stultissimi iudicantur. Qui, et si exterius inaniter gaudeant ac uane de lectentur, interius desolati et gaudio spiritus omnino expertes et uacui inueniuntur. Nam uerum gaudium, quod intrinsecus oritur, ex malorum uirtuosa tolerancia specialiter et maxime promouetur. Non autem sic impii, non sic, qui in malis, que extrinsecus perferuntur, non gaudent, sed dolent, tristantur et murmurant, non fructum reportant nec premium lucrantur, sed penam eternam cum pena temporali mercantur, quod a suis amatoribus auertat piissimus dominus Ihesus. Tu igitur, qui dei amicus uerusque comprobaris amator, tuum animum nunc apta et in gaudio spiritus quelibet aduersa, quin et omnia huius mundi tris tia et molesta, ob dilecti amorem tuique profectum et salutem ad sustinendum hylariter te para uehementer exultans, si hoc dono pre ceteris dotauerit te deus, si sic singulariter diligens ad plurima paciendum et grauia iudicauerit te dignum. Quod ut facere possis efficacius, hec duo de te ipso non ficte, sed uere in proprio profundoque sentimento iugiter et intime circumferas. Primum, quod cordialiter sencias de te ipso sicut de uno corpore mor tuo fetenti, pleno uermibus et male olenti et sicut de uno ca dauere, quod homines dedignantur uidere, ymmo claudunt nares propter eius pessimum fetorem et auertunt facies, ut non uideant talem ac tantam abhominacionem. Et quod, si quis de tuo corpore iusticiam faceret, sencias, quod iustum esset, ut tibi oculos erueret et nasum et aures et os abscindet et sic de aliis sensibus et membris corporis, quia deum offendisti cum eis et quod tantum de hoc gauderes, ut nunquam aliud de te in tantum desiderares aut uelles. Et quod omnia uituperia, uerecundias et diffamaciones plusquam possent yma ginari uel cogitari ut uinum biberes ac cum summo gaudio et leticia cordis reciperes, ymmo in facie ridens, splendens et alacer appareres et quod omnes te uidentes faceres admi rari et ad se ipsos conuerti et quod crederent non sine deo posse hoc fieri. Deinde oportet, quod diffidas de te ipso totaliter et de omnibus bonis tuis et de tota uita tua, et conuertas te totum et re clines super bracchia Ihesu Christi pauperrimi, humilimi, inproperati, despecti et mortui propter te, usque quo tu sis mortuus in omnibus tuis sentimentis humanis, et quod Ihesus Christus crucifixus uiuat in tuo corde et in anima tua et totus sit in te transformatus et transfiguratus et uiuus et hec cordialiter sencias in te in tantum, ut nunquam uideas uel audias, nisi solum Ihesum stantem in cruce suspensum et mortuum propter te, ad exemplar beate uirginis mortuus mundo et uiuens in fide, et quod in illa fide uiuat tota uita tua usque ad resurreccionem, in qua mittet deus gau dium spirituale et donum sancti spiritus in anima tua et in illis, qui diligunt aduentum eius. Ex hys premissis generabitur in te uirtus illa, que est mater et origo omnium uirtutum, scilicet humilitas, que interiores oculos aperit ad dei conspectum, cor humanum ab omni superflua et uana cogitacione purgando. Nam dum homo in suam paruitatem resilit se uilificando, se increpando, se detestando, suam nichilitatem considerando, sibi ipsi intensissime displicendo, per hec similia, in tantum circa propria occupatur negocia, quod omnis alia inutilis cogitacio arescit. Et sic, dum anima omnia alia audita, uisa et temporaliter operata a se repellit et in obliuionem abducit, incipit ad se ipsam redire et modo mira bili in se ipsa conuoluitur et sic ad originalem iusticiam et celestem quodammodo puritatem incipit propinquare. Sicque dum in se ipsam reflectitur, contemplacionis oculus dilatatur et in se scalam erigit, per quam transeat ad contemplandum et spiritum angelicum et diuinum. Ad quod oportet, quod anima materialia omnia ab oculis suis excludat, sicut aliquis uolens solem uisibilem intueri necesse est, ut ab omnibus aliis uisibilibus oculos auertat. Et ex tali contemplacione animus ad bona celestia in ardescit et omnia temporalia tanquam nichil a longe prospicit. Per hec illa caritas in mente feruescere incipit, que uelut ignis omnem rubiginem uiciorum consummit. Et sic totam animam in tantum occupat caritas, quod non est, quo intret uanitas. Iam quidquid cogitat, quidquid loquitur uel operatur, totum peruenit ex dicta mine caritatis.En, quorum me mea consideracio prouexit! Dum enim tribulacionum aculeius aduersitatumque amaritudine simul et maxima earundem utilitate, de quibus in Consolatorio tribulatorum quam plurima sunt scripta, hic paucula annotare decernerem, nunc spiritu ductore, ut puto, non proprio in caritatis iocunditatem et gaudium contemplacionisque suauitatem repente prolapsus sum. Et recte quidem. Hec enim tribulatorum et pacienter aduersa sustinencium merces et finis existunt.

Utrum utilius et fructuosius sit hominem pati aduersa a se ipso uel ab alio. Item quod non est aliquod opus magis acceptum deo quam uoluntarie pati aduersa pro Christo, et quod nullus electorum in aduersitatibus tristatur aut dolet, sed magis exultat et gaudet. Capitulum 25tum

Circa predicta queri potest, utrum melius pati hominem a se ipso, ut uidelicet sibimet aduersa et molestias inferat, uel quod ab aliis deo idipsum dispensante aut permittente eadem paciatur. Respondeo: Sicuti melius simpliciter est, quod deus se ipso hominem beatificet quam quod homo semetipsum faceret beatum, sic multo est melius ex dei permissione uel ipso ordinante mala ab aliis pacienter perferre quam sibimet undecunque inferre. In eo enim nobilius et utilius est pati, in quo uirtus paciencie poterit maior exerceri. Constat autem, quod paciencia est maior in hys, que quis sustinet ab aliis, quam in eis, que sua sponte patitur a se ipso. Nam homo se ipsum leuius quam al terum in eiusmodi sustinere potest. Et quamuis pati ab alio sit melius quam pati a se ipso, non tamen idcirco est bonum non querere nec appetere aduersa. Sicut enim diuites, qui aduersa nec querunt nec appetunt, pauperibus, que hec appetunt, essent eo ipso, quod absit, meliores. Quod quidem de facili poterit hac racione refelli: Siquidem quanto ex cari tate maiori quis patitur, tanto paciencia uirtuosior et nobilior merito iudicatur, et quoniam maioris est caritatis pati aduersa ex caritate, appetere seu querere, quam eadem ex timore fugere et declinare. Diuites autem tam a se ipsis quam ab aliis pati aduersa refugiunt, quin eciam, ut communiter magis uenerantur, quam eis aduersa inferantur, plus insuper amari quam odiri ab hominibus noscuntur et ideo a nemine uel non nisi modice aduersa paciuntur . A suis tamen plerumque passionibus propriis ac defectibus plurimis grauiter quamuis sine merito quaciuntur. At uero spiritu pauper et mundi suique contemtor ad omnia sustinendum ultro se offerens et passiones proprias, quia merito carent, alte supergrediens et ut sic a se ipso pati contemnens querit aliorsum, ubi pati aduersa inueniat, unde et culpas abluat et premium acquirat. Uenit namque ut plurimum a se ipso pati ex propriis defec tibus et culpis. Quod quidem per se premiabile non est: Iustum est autem ut, qui uiuit in peccatis et eadem continuat, ut et penas eorundem in se ipso continue luat sicque dei iusto iudicio sibi ipsi pena omnis iniquus fiat. Nempe quodlibet peccatum suam penam secum affert et mentis cruciatum. Hinc diuites deliciosi paciuntur intrin secus quam plurima, sed nisi a peccatis resipuerint, sic paciendo nec ueniam consecuntur nec premia promerentur, quin pocius in penis et pas sionibus, si peccata non deserunt, se ipsos continue profundius inmergunt, fitque simile de eis in hoc seculo quemadmodum de dampnatis in inferno, qui quanto plus paciendo affliguntur, tanto deteriores efficiuntur, nec fructum de sua passione sed damnum irremediabile reportant. Sic eciam suo modo de diuitibus in suis malis ac tibus perdurantibus fieri dubium non est, qui quanto plus peccant, tanto in ipsis peccatis eos pati intrinsecus plura contingit. Sed huiusmodi pati est apud eos inicium penarum inferni. Nam sicut dei electi prelibando plerumque gustum percipiunt dulcedinis eterne, sic mali aduersa in presenti paciendo iniciant aliquando penas futuras iehenne. Sicut enim in qualibet uirtute et actu eiusdem generatur gaudium celeste, sic eciam in quolibet peccato et eius operacione generatur eterne pena iehenne. Ex hys plane colligitur, quod pati aduersa non semper nec in omnibus hominem deo gratificat, sed solum quando ex amore diuino et pro bono uirtutis ueritatisque et iusticieintuitu humiliter ac deuote eiusmodi contigit habere. Et hoc modo pati aduersa et tribulari in hac uita homines deuoti et boni magno exoptant desiderio et ideo taliter paciendo efficiuntur gratissime deo. Preterea non est opus aliquod de genere bonorum, quod sic hominem deo gratum et gracie diuine dignum efficiat, sicuti pati pro Christo uoluntarie et amore uirtutis ac iusticie in hoc mundo assidue tribulari. Siquidem omnia in homine deo displi cencia aut que maiestati diuine in eodem exosa habentur per huiusmodi cicius ac plenius abolentur. Sicque homo ipse continue in dei amicicia et amore perseuerans omni expers odio diuino intimius a deo et pre ceteris singularius amatur. Quod et ipse manifestius per prophetam polliceri uidetur: Cum ipso, inquiens, scilicet homine paciente, sum in tribulacione, eripiam eum et glorificabo eum longitudine dierum, replebo eum et ostendam illi salutare meum. Per hoc, quod dicit, cum ipso sum in tribulacione, ostenditur, quod deus semper adest tri bulatis et eis, qui paciuntur aduersa, modo tamen et ordine, quo supra.Nempe ad homines huiusmodi specialiter uenire accelerat gaudetque ualde mansionem delectabilem sibi facere cum eisdemnec alia uia qualiscunque dei in hominem aduentui eiusque ibidem mansioni facilior deoque placabilior poterit inueniri. Denique non aliter efficacius nec uerius homo absoluitur ab omni, quod deus non est, sed neque liberior aut magis ab uniuersis nudatus efficitur,ut deus solus in ipso et ipse in deo eidem unice adherendo uicissim inueniatur. Tunc autem hominem huiusmodi nouo sue glorie lumine deus dignatur mirabiliter illustrare eumque eterna beatitudine, que ipsemet est, feliciter incipit inhabitare. Sane in presenti tribu lari et aduersis quassari poterit non inepte cuidam torculari, in quo uinum exprimitur, assimilari. Ubi, dum botrus durius pre mitur, emittit omne, quod in se continet, et effluit inde totum, quod habet. Et si dulcis est uua, dulce est uinum, si amara est uua, uinum similiter educitur amarum. Simile est prorsus de homine in tribulacione existente: Qui dum aduersis grauius premitur, mox quod in ipso latuit foris in lucem erumpere inuenitur. Si enim est uere uirtuosus, dulcis ac humilis caritateque plenus, quem deus per aduersa affligi permiserit, nil aliud ex eo quam diuini amoris dulcedo, que intus latuit, in uerbis et moribus foris distillando erumpit cunctisque uinum suauissimum se uidentibus, sic pressus, infundit, ut et audenter dicere non tam uerbo quam opere possit. Uenite omnes sicientes ad me, potamini et inebriaminiab uberibus meis et implemini suomodo generacionibus meis. Hunc talem plenum amoris dulcedine nemo qualicunque iniuria conturbare, nemo utcunque poterit contristare. Dei namque insig nitus ymagine eiusdem similitudinem magnam multamque sic constans et immobilis gestare dinoscitur in se. Hinc salua tor Christus de suis tamquam de se: Beati, inquit, pacifici, qui persecucionem propter Christum paciuntur, quoniam filii dei uocabuntur, et beati eritis, cum uos homines oderint et nomen uestrum eiecerint. Gaudete in illa die, quia merces uestra copiosa est in celis. Quod dicit beatos eos, qui persecucionem propter Christum paciuntur, hoc fit ideo, quia contemtus, odium et persecucio hominum huiusmodi, qui uidelicet dei esse censentur filii et amici, beati tudinem operantur, et qui ista carent operacione, sua eciam noscuntur beatitudine carere. Siquidem homo se ipso solo beatificari non potest, sed adminiculo indiget alieno. Et hoc est, quod dominus uoluit, cum dixit, gaudete in illa die, scilicet aduersitatis, quia merces uestra multa est in celis. Hoc est: Mercedem talem in celo exinde reportabitis, qualem ex propriis quibuscunque operibus bonis acquirere nullatenus possetis. Hinc est, quod nemo electorum in aduersitatibus tristatur uel dolet, sed pocius quilibet in eiusmodi delectatur et gaudet et quanto tribulacio est maior et crebrior, tanto exultacio cordis exuberancior et re dundancior est. Quippe torcular tribulacionis et angustie exprimit et quod intus latuit gaudium in spiritu, foris effluere facit. Hec autem delectabilis est uita ualdeque iocunda hominem semper ex animo hylarem esse et nunquam absummi uel deici multo merore. Sed fortasse contra id obicis Christum secundum animam usque ad mortem fuisse tristatum. Igitur et homines quantumlibet perfecti et iusti non possunt, ut uidetur, nunquam tristari. Ad hoc dico, quod duplex est tristicia: Una, que ex me moria seu recordacione peccatorum propriorum presentium uel preteritorum homini aduenit et hanc tristiciam nec Christus habuit nec homines boni paciuntur. Altera est tristicia ex conpassione proueniens, quam quis habet erga miseros. Que quidem est caritatis effectus, et hec gaudium spiritus nec impedit nec excludit, sed pariter in eodem simul permanent subiecto et hanc homines boni pro loco et opere meritorie assumunt uel admittunt. Ex pura namque caritate hec tristicia oritur, in qua caritate similiter gaudium, quod est secundum deum, principaliter generatur. Unde, qui proximum plus ceteris deligit maioremque circa eum conpassionem gerit, in eo eciam maius et intensius gaudium exurgit. Si quando uero homines boni pro de fectibus propriis ordinate tristantur et aduersa moleste perfe runtur, hoc ex pura caritate, qua deum sinceriter diligunt, prouenit, nolentes uidelicet uel moleste ferentes in dei perfecto amore eiusque continua adhesione uel in modico retardari et sic pati ipsorum et tristari aliter se habet quam malorum, in quibus pati et tristari quia cum demerito et culpabiliter fit, ideo in eis sic paciendo pena jehenalis iugiter crescit. In illis autem scilicet bonis quia ex amore et cum merito paciuntur aut tristantur, ideo in eis gaudium diuinum incessanter exoritur. Liquet ex hys, quod qui in molestiis et aduersis non animo exultat, euidencius constat, quod non fructum aut lucrum, sed damnum exinde grauis simum reportat. Hinc Paulus in omnibus gaudens gaudendum in dominosemper ortatur uniuersos uolens haud dubie homines in deo cum gaudio continuo et eterno debere stabiliter permanere . Quod quidem ex pura et bona consciencia dinoscitur originem habere. Et qui hoc gaudium iugiter in se experitur, signum est uerissimum, quod deus cordis eius est assiduus inhabitator suamque presentiam in amore et gaudio eidem graciosius manifestare dignatur. Nam ubi est deus cum sui ipsius ostensione, ibi gaudium uerum et perhenne cum perfecto amore. Quod autem apostolus gaudere et iterum gaudere replicat, per hoc dat intelligi, quod ad singula, que occurrunt ad uersa, homo singulariter gaudere debeat seque in sufferendo corde et animo hylarem reddere atque paratum nec non cum propheta can tare et psallere domino canticum iocundum et gratum. Quod quidem non hominis, sed diuine operacionis et gracie indicium est. Porro ipsa tribulacio aut queuis occurrens aduersitas si animo hylari ex amore gaudenter suscipitur, nouum semper et singulare donum gracie homini secum affere probatur. Unde qui aduersa sustinendo semper le tatur, nouis a deo donis graciarum assidue dotatur et ex nouis huiusmodi donis noua semper in eo gaudia oriuntur, quibus dei dona diuinaque gracia homini adesse uerissime noscuntur. Siquidem gau dere homo non potest, dum bonis, que habuit, priuatur, sed plurimum gaudet, si prius non habitis copiose dotatur. Et quia deus homini pacienti ac taliter ut supra se habenti sua dona graciarum iugiter largitur, ideo letabundus et gaudens semper inuenitur. Obicis forsitan et dicis: In ewangelio dominus ue eis, inprecatur maledicens, qui nunc rident et gaudent. Quomodo tunc homines boni in uita presenti gaudere licite audent? Respondeo, quod gaudium ma lorum in uoluptatibus consistens et deliciis huius seculi est solum temporale nec est uerum et existens, sed uanum et uix modicum apparens, cum eciam sine dei multiplici offensa et nisi peccando peragi non possit. Hinc taliter gaudentes deus iuste maledicit. At uero bonorum deique electorum gaudium, quod habent, non se tenet secundum nunc huius temporis, sed secundum nunc eternitatis, nec peccando peragitur nec ex peccato, sed ex uirtutibus et gracia originem ducit. Est quoque inter num radicaliter, licet quandoque, dum est nimium, adextra uirtuose redundet. Sed uidetur dictum istud stare non posse, quo dixi, quod boni paciendo letantur, cum ibi oppositum uideatur in adiecto. Letari enim et pati sibi inuicem repugnare uidentur, ut nequaquam quis tunc gaudeat, quando eum pati aduersa contin gat. Pro quo aduertendum, quod homo constituitur ex anima et corpore, quorum quodlibet suas proprias actiones dinoscitur habere. Aduer santur autem sibi inuicem in suis operacionibus et sese plurimum in pugnant. Senserunt hoc ipsum et experti fuerunt in se ipsis apostolus prout constat et alii multi . Unde quandocunque corpus in de liciis temporalibus et peccatis iocundatur et gaudet, tunc anima ue hementer tristatur et dolet. Hanc autem controuersiam ac me roris et gaudii pugnam in se reprobi crebro paciuntur. At uero dum spiritus exultat in deo, tunc caro tristatur in mundo et hec meroris et leticie altercacio bonis hominibus pariter inesse reperitur stantque sic simul in eisdem letari et pati, ut pati seu tristaripresentis uite sit fructus perpetuus gaudii uite future. Et quanto patitur caro seu corpus et affligitur durius, tantus spiritus inuenitur magis letabundus. Quod autem sic in paciendo possunt gaudere, est signum probabile, quod ad reg num glorie uidentur pertinere. Reprobi autem, quia solum carnaliter deliciantur et gaudent, ideo continuam amaritudinem et tristi ciam habent. Que quidem tristicia et amaritudo doloris presentisest fructus in futuro perpetuus gaudii nunc cito transeuntis. Sed nec gaudium ipsorum est uerum et purum, sed multa semper penalitate permixtum. Unde quanto exterius plus gaudent, tanto intrinsecus penas acriores sustinent. Et hoc est signum euidens, quod de sorte sanctorum non sunt. Penas enim in presenti inchoant, quas postea eternaliter luant. Denique non potest quis in tempore temporaliter gaudere et succes sibus prosperis semper abundare et postmodum eternaliter cum deo regnare. Est namque temporalium affluencia gaudiorum euidens, si fuerit continua, eternorum indicium tormentorum.Econtra frequens et uirtuosa in presenti tollerancia malorum est signum probabile electionis ad gaudiam celorum. Et quanto plura pro deo uo luntarie in presenti quis patitur, tanto in futuro a deo copio sius remuneratur.

Quod uerus dei amicus nunquam in hac uita sine tribulacione est, quia neccessarium est ei semper aliquid pati et hoc quidem fit modo quadruplici. Et nisi aliquo modorum istorum eundem pati contingeret, saluus esse non posset.Capitulum 26m.

Posset contra iam dicta obicere aliquis, quod homines boni et deo dilecti inueniuntur quam plurimi, qui tamen modica aduersa in presenti et pauca paciuntur. Nunquid igitur tales eo minora in futuro gaudiorum premia consecuntur? Ad hoc respondendo dico, quod uerus dei amator et amicus nunquam in hac uita mortali aduersitatibus expers inuenitur semperque interim quod uiuit aliquid eum pati contingit. Nec enim pati uel ad modicum potest carere, quam diu in uita presenti cogitur remanere. Pro quo notandum, quod pati huiusmodi potest ad presens quadrupliciter distingui: Est namque pati aliud exterius in opere, aliud interius in uoluntate, aliud in spiritu, aliud in deo. Et horum quodlibet homini bono solamen affert et gaudium singulare. Primum pati consistit in hys, que deo permittente homini extrinsecus adueniunt, ut sunt infirmi tates, persecuciones, infamaciones, rerum temporalium priuaciones, fames, sites, frigus, estus, egestates, despectationes, proflictationeset ceteris, a quibus homo bonus exprimi penitus non potest, quin omni tempore aliquid ex hys eum contingat. Sed neque esset salubre eiusmodi posse omnino carere. Nam sic homo extra uiam dei caderet ac tandem eternaliter periret. Oportet autem hominem saluandum in uia dei semper progredi: Quod quidem paciendo principaliter habet fieri. Unde qui deficit in paciendo, deficit eciam progrediendo, et qui non continue paciendo progredi nititur, a uia dei citius deuiare conuincitur. Et ideo dei electos necesse est semper aliquid pati, ut sic in uia dei possint firmius stabiliri. Paciuntur autem aliorum insidias aliquando manifeste, sepius uero occulte. Nam a malis ut plurimum exosi habentur, a quibus derisiones, contemtus et oblocuciones clam et palam multipliciter paciuntur. Ab eis quoque temere iudicantur, inique condemnantur et linguis eorum maliloquis attrocius quam operibus persecuntur atque ut sic se pacienter uirtuoseque gerendo in uia dei optime disponuntur, promouentur ac diriguntur, et maxima exinde apud deum eternaque premia in futuro mer cantur. Et ideo dominus eos adortando consolatur: Beati, inquiens,eritis, cum uos oderint homines et persecuti uos fuerint. Gaudete in illa die, quoniam merces uestra multa est in celis. Iubet gaudere in illa die, id est in ueritatis lumine. Nam quemadmodum sol illuminat diem, sic tribulari et pati illuminat intellectum ad ueri cognicionem et ea, que latent, manifestando producit in lucem. Econtra gaudium temporale, quod agitur in carnis uoluptatibus ac mundi uanitatibus, intellectum obtenebrat, quin eciam ple rumque totaliter excecat, ut omne sanum iudicium penitus amit tat, prout satis claret in eis, qui gaudiis huiusmodi nimis sunt dediti carnisque deliciis totaliter inmersi. Proinde sicut gaudium mun danum intellectum facit uagum et uanum mentemque in diuersa resoluit, sic econuerso per tribulari et pati mens tota in se ipsam colligitur et a cunctis, que deus non sunt, totaliter abstrahitur, atque ut sic uelut luminis capax ad dei et sui cunctorumque ueram cognicionem plenius illuminatur. Denique in lumine, quod ipsamet est anima, cum iam tota sit pura nec sit alicuius ymagine creature in fecta, clarius uniuersa cognoscit et intuetur singula prout sunt. Quod autem non uerius res quelibet nec melius quam per pati et tri bulari in se, prout sunt, ualeant recognosci, talismodi poterit racione persuaderi: Nempe amor creature cum delectabili eiusdem adhesione necnon gaudium uanum temporale, quod uersatur in carne, obnubilant, quin ymmo totaliter, ut est dictum, tenebris intel lectum inmergunt, sed tribulacio et iam dictis aduersancia uelut sol suo iubare nebulam pellendo eundem ab eiusmodi purgatumomnique tenebra ac cecitate creature nudatum suo lumine fa ciunt illustrem et serenum, siquidem ueritatis cognicionem puram in rerum materialium abstraccione consistere dubium non est et quoniam dulcedo rerum materialium intellectum oblectando sibi uiolenter coaptat facitque sibi, nisi fortiter renitatur, per delectacionem nimisadherere . Amaritudo autem rerum earundem facit intellectum se a cunc tis auertere et sic tribulari patique aduersa hominem abstrac tum efficit et in ipsa abstraccione ad nude ueritatis cognicionem adducit. Unde qui uere sapiens et doctior quam doctus effici de siderat, ad hanc scolam festinando ceteris relictis auidius pergat. In hac enim res quelibet innotescit et claret, prout est. Sed et ipse met homo, dum aduersitas aduenit, sibi ipsi qualis sit plenius innotescit, est sententia beati Gregorii.Hinc uas electionis Per multas, ait, tribulaciones et aduersa oportet nos intrare regnum dei. Et ueritas ipsa: Regnum, inquit, celorum uim patitur et uiolenti, id est, qui multa paciuntur, rapiunt illud. Est autem regnum dei in proposito cognicio dei in nobis et nostri in deo, et quando omnia, que deus non sunt, per tribulaciones et aduersa a nobis sunt penitus proculque pulsa , tunc deus in nobis solus cognitus manet. Preterea doctor gencium: omnes, dicit, qui uolunt pie uiuere in Christo, perse cuciones paciuntur. Uerumtamen pati per pati uincitur et aduersis ad uersa superantur, unde cum homo omnia uoluntarie paciendo transierit et uicerit, tunc demum a paciendo liber penitus erit. Sic quoque uere incipit uiuere pie in Christo, hoc est in puro et uero spirituali cordis gaudio deuoto. Qui autem tribulari et aduersa pati refugit, huic semper adest, quod fugit et a paciendo ad uersa numquam liber erit. Nam cordis eius intimum semper nubilosum remanet et inpurum. Que quidem impuritas, prout supra est tactum, poterit non melius quam paciendo aduersa aboleri. Et ideo homines boni deique electi amici, et si spiritu iugiter gaudeant, nichilominus semper in aliqua tribulacionum amaritudine stant et quanto amplius tribulantur et aduersi tatibus magis cribrantur, tanto a deo magis amari probantur, quia ut sic a defectibus culpabilibus ac uanis prauisque affeccionibus plenius purificantur. Secundo modo pati, sicut dixi, consistit in uoluntate, ut uidelicet, quando adextra homini actualiter aduer sitates desunt, et quod modicum uel nichil eum foris pati contingit, quod tunc huiusmodi carencia interius suppleat in uoluntate. Quod quidem facere potest hoc modo: Cum enim homo ad se ipsum introrsus rediens reflectit se super se totusque conuersus et recollectus in se sabba tum faciens delicatum domino in lumine fidei conspicit profundeque militatur supereminenciam caritatis dei in opere redempcionis generis humani et precipue uiolenciam amoris domini Ihesu, qui eum coegit tanta ac talia pro homine pati: Tunc ad eiusmodi atten tam consideracionem cor hominis calescere incipit exurgitque in eo amor reciprocus uehemens et ualidus, ex quo in tantum succenditur, quod in aliqualem diuini amoris recompensam et pro Christi amore cum plena uoluntate paratus est pati affectu ose et hylariter quelibet aspera et amara totisque deside riis se totum transfert ad multa et continue paciendum, nec ad aliud in tempore huius uite afficitur, nisi ad tribulari et pati. Et hoc amor in eo operatur uiolentus, quo reciproce ac fer uidue fertur in deum. In cuius amoris efficacia tunc abne gat et a se prorsus alienat ac eicit proculque pellit, que eum carnaliter delectare possent uniuersa, nec gaudium temporale nec solamen alicuius creature admittit, ut sic Christo dilecto eiusque amori tam nimio aliquantulum rependere possit necnon amari tudine quantalacunque tam ingentem amaritudinem pro mo dulo conpensare. Ecce uia altissime paupertatis ad summam celeriter prouehens perfectionem! Non est bene possibile, ut deus hunc hominem deserere possit aut ab eo aliquando in ira auerti. Quia enim in amore Christi perfecte sic incipit, dignum est, ut Christus eundem ad se suscipiat secum perpetuo retinendum. Et si quando homo in subtrahendo sibi sic uiolenter carnis oblectamenta et quelibet mundi solacia per recessum et elongacionem ab eis merorem in natura et repugnanciam sentit, hoc ei modicum uel nichil officit, cum ipsa uoluntas in sui prima perfectaque ad deum conuersione, ut premit titur, sic insolubiliter ligata et captiua sit, ut deinceps ad omnem contrarium impulsum fortiter stare ualeat atque faciliter reniti. Est namque homo talismodi uerus captiuus Christi, cuius passioni et morti inmensoque amori ut uicem possibilem rependat sese et omnia linquendo totam uoluntatem eidem tam ualide al ligat, ut de cetero ab eo disiungi difficilime queat. Quin ymmo deus eandem sic sibi conformem efficit perfecteque unit, ut iam amplius humaniter uelle nullatenus possit, sed unum et idem cum deo uelle et nolle ei semper assit. Ut autem iam dicta planius intelligi uale ant, exempla nos realia manuducant. Sit aliquis prepotens et rex magnus hostem habens similiter potentem sibique iu giter insidiantem, peruigil est iste et sollicitus plurimum suosque sedulo satellites mittit, ut hostem huiusmodi aliquando comprehendere possit. Quo tandem comprehenso ligat et castigat omnibusque suis bonis totaliter priuat, quin eciam, ne deinceps sibi noceat, eum morti citius tradere festinat. Huic simile est in proposito: Uoluntas etenim humana quam diu subsistit in se ipsa, tam diu dei censetur fore inimica. Est quoque sic permanens deo ualde nimisque odiosa. Sed deusquia dominus potens super omnia, hunc suum hostem - uoluntatem dico humanam - incessanter insequitur. Comprehensores mittit assidue iam in scripturis diuinis, iam inspiracionibus internis, iam admonicionibus externis, quibus sic crebro conmonita iam diu uagabunda ac sibimet extranea tandem ad se ipsam rediens in lumine racionis deo illustrante id, quod amauit et cui delectando adhesit, totum uiciosum et damnabile fuisse deprehendit estque parata deserere se ipsam et cetera uniuersa, que aut secundum se mala aut mali speciem preferunt aut occasionem prestant. Huic uoto tunc illico deus adest confirmans eandem et captiuans intus et extra castigans per tribulaciones et aduersa. Rebus proinde prius habitis, hoc est carnalibus et mundanis oblectamentis ac gau diis, spoliat eaque facit paulatim amarescere ac postea totaliter interficit, hoc est ab omnibus absoluit penitus et abstrahit, que mortalia et transi toria existunt, quin eciam a cunctis, que ipsemet deus non sunt. Et sic uoluntas totaliter uincitur et feliciter moritur in deo. Hec autem mors inicium est uite eterne. Et uere beati, qui taliter in domino moriuntur. Hoc autem, quod dixi de uoluntatis humane captiuacione eiusque felici eneca cione, prouenit ei ex feruenti amore, quo sic uehementer succenditur in Christi benedicta passione, ut spiritus diuini igne tota flammmescens iam sit paratissima uelitque et cupiat omnia constanter perpeti, que ei modis omnibus poterunt a quocunque irrogari, quatenus sic suo feruentissimo amatori pro se tanta pacienti possit paciendo qualemcumque facere recompensam. Hinc eciam magnopere satagit solliciteque prospicit, quomodo a multis pati plurima possit. Se denique ultroneus parat atque, prout potest, sedulo procurat, ut semper paciendi ei aliquid occurrat. Et quod opere seu actu extrinsecus ad paciendum non potest habere, hoc desiderio et uoluntate intrinsecus studet diligenter supplere. Itaque iuncta racione ingreditur ipsa uoluntas, ambit, rimatur ac penetrat omnia et singula, que Christus dilectus in se et pro se est passus, ac insuper omnia, que passi sunt sancti dei electi iam gloriam adepti sempiternam, necnon ea, que in uia cottidie dei paciuntur amici aut in antea usque in finem sunt passuri. Hec omnia suo more rimando mente amorosius conspicit atque, prout potest, in se cordialiter transsumit, optans et uolens se solum hec omnia aut passum fuisse aut pro Christi amore in futurum similia pati debere. Hanc igitur uoluntatemamorosam sic deo perfecte ac totaliter coniunctam amor uehemens, quo taliter flagrat, omnium fructuum et meritorum Christi passionis et sanctorum necnon operum bonorum fidelium cunctorum sic plene participem efficit ac talem aput deum tamquam gloriosam constituit, quasi ipsa sola eadem uel similia passa aut operata sit. Hinc de sancto Martino gaudens canit ecclesia, quod, et si gladium percussoris non pertulit, palmam tamen martirii non amisit. Et hoc ideo, quia passiones et mortes, quas sancti martires pertulerunt in corpore, ipse sustinuit in uoluntate. Simile de quibusdam aliis sanctis reperitur martirium uehementissime desiderantibus, qui, quamuis non sint passi in corpore, coronam nichilominus martirum adepti sunt in uoluntate. Preterea sanctusJohannes ewangelista in doleum olei feruentis inmissus illesus exiuit ac tandem moriturus fossam ingrediens sine dolore carne solutus est nec tamen martirii gloria priuatus est. Sic suomodo non dubium, quin quottidie electi et amici dei adhuc degentes in corpore consor tes et conparticipes efficiuntur martirum corone cum perfecta et amorosa uoluntate. Quod quidem contingit precipue, quando cum plena uoluntate Christi et sanctorum suorum uestigia efficaciter insecuntur et quidquid in hac uia molestie uel amaritudinis eis occurreret, nedum pacienter sustinent, sed et gaudenter suscipiunt. Quod autem in paciendo et aduersa perferendo deerit nec ultro se eis obiecerit sibi aduenire cum amorosa uoluntate uehementer affectant. Et hoc modo Christi et sanctorum passionibus et meritis participant et fructum sibi maximum premiorumque cumulum inmensum conpor tant. At uero, qui pati aduersa aut tribulari in uoluntate cupiunt, sed exterius in opere refugiunt nec se Christi ymagini conformando totaliter imprimunt, horum uoluntatis desiderium quia deficit non modicum, ideo Christi et sanctorum eius passionibus modo iam dicto participes ex integro non sunt. Racio huius hec est: Nam homo quam diu ad operandum est potens et ualidus, oportet quod opera, que deus a se exigit et que suo statui con ueniunt, operetur per se. Et quando sic operando ad ultimum peruenit et, quod suum est, expleuit, ut iam amplius ex se operari non possit, tunc deus suum opus prosequitur atque in homine per se ipsum operatur. Et sic tunc primo opus perfectum et diuinum in homine inchoat, quando ipse homo ab operando iam cessat et ab omni opere solutus in uera perfectaque libertate stat. Hic talis omnia, quamuis innocenter, pati paratus est. Et si quando adextra ei pati deest, in uoluntatis tamen desiderio semper adest. Istud autem uoluntatis amorosum desiderium facit sibi pati aliorum uelut proprium, sicque caritatis in se pia gestans uiscera cum apostolo patitur in omnibus omnia. Hinc deus ipsum haud secus, quam si in se cuncta sit passus, premio essenciali remu nerat. Quod quidem premium homo promeretur et consequitur ipsam nudam ac essen cialem ueritatem non solum affectualiter amorosa uoluntate amando, uerum eciam eandem pure intellectualiter contemplando. Et quoniam in hominis perfecta uoluntate est huiusmodi ueritatis amor suo modo perfectus et hec ueritas, quia deus, cum sit in se premium essenciale, ideo uoluntas perfecta cum amo roso amorisque desiderioso complexu omnium passionum, dolorum et tribu lacionum, quibus sic parata est subici, totum huiusmodi essenciale premium complectitur atque ut sic feliciter promeretur. Est namque essencia quedam simpli citas, ideo et premium ipsius quoddam simplicissimum esse debebit. Hinc dicunt quidam, quod, quando homo ueritatem essencialiter attingit, quod tunc in ea amplius proficere non possit eo, quod ueritas essencialis sit in se simplicissima et quicunque hanc habet, eam totam in nullo deficiens totaliter habet. Quod est uerum, quo ad augmentum numeri et eius multiplicitatem. Sic enim homo in ueritate essenciali non proficit, scilicet quo ad ipsius simplicitatem homo, quamdiu uixerit, in ea continue proficere ualebit, et quanto simpli cior atque purgatior quis fuerit, tanto uerius uiciniusque ueritatem essencialem attingit et quo magis in puritate ista continue profi cit, eo amplius certiusque ipsam eandem ueritatem apprehendit et per consequens premium essenciale multiplicatis assidue meritiscopiosius con quirit. Nempe uoluntas abstracta et a rebus omnibus creatis penitus auersa atque in unum simplicissimum deum uidelicet totaliter conuersa in premio essenciali per augmenta proficit continua, et quanto ipsius in dei pura simplicitate permansio et inhesio est purior, simplicior atque diu turnior, tanto eciam essencialis beatitudo per cottidiana crementa efficitur maior. Quando uero ad hunc gradum summum peruenerit, in quo iu giter et intermisse in premio essenciali sic proficit, tunc amore, quo estuat, omnia bona opera, que fiunt, omnesque uirtutes necnon omnes passiones, molestias et tribulaciones sic perfecte amando in se comple ctitur et comprehendit atque in eiusdem amore operatur et perficit uniuersa. Insuper amando ex omnibus id, quod est optimum, elicit, cui tandem uni ce inauulsibiliter incipit inherere. Hoc autem optimum in omnibus est ipse met deus, qui et causa uniuersorum et principium extat et finis. Quem quidem talismodi flammigera amorosaque uoluntas, cum sit sibi iam fortiter impressa, suo amore feruentissimo cogit, quod in cunctis suis actibus eam deus cooperatricem sibi facit. O si scirent mortales, quantos et quam preciosos thesauros eiusmodi denudata et ab omnibus abstracta ac sibimet abnegata uoluntas obtinet, profecto nullus uel ad modicum in sua uoluntate complacendo repausaret, quin pocius eandem abhorrendo omnimodis abdicaret et sic deum solum principium et finem cunctorum in suo eterno, quo nec est finis nec principium, intimius ac perfectius amaret. Hanc deus uoluntatem sic sibi amore perfecto inherentem se quoque secundum aliquod eternitatis intensissime diligentem taliter remunerare disposuit, ac si ab eterno fuisset seque eternaliter dilexisset. Diceres secundum Augustinum: Inuisa amamus, incognita nequaquam. Nam amor ex cognicione procedit. Ergo non poterit amari, quod nullatenus potest agnosci. Deus autem in se secundum suam essenciam sibi soli cognitus, ceteris omnibus incognoscibilis manet. Unde nec uoluntas creata eum ut sic incognitum diligere potest.Respondeo, quod duplex est amor: Unus oritur ex cognicione et isto amore uoluntas deum secundum suam eternam essenciam amare non potest. Secundus amor oritur ex fide et hoc modo deum amat secundum essenciam eternitatis sue. Potest namque homo credere, quod deus eternus sit principio carens et finem non habens. Sic uoluntas perfecta eciam extra lumen fidei deum tamquam eternaliter existentem, omnipotentem et cuncta regentem, omnia scientem et cun cta optime disponentem amare super omnia potest. Eo autem modo et men sura, quo uoluntas ipsa deum diligit, eisdem deus uoluntatem iu ste remunerabit. Et quia uoluntas deum taliter diligit, quasi ipsa eterna liter fuerit, hinc deus eandem quasi ab eterno amasset et non aliter remunerare decreuit. Eadem, inquit, mensura, qua mensi fueritis, remecietur et uobis. Et iterum: Mensuram confertam et coagitatam et supereffluentem dabunt in sinum uestrum. Equa et communis men sura est iuxta mensuram amoris seu caritatis: Nam deus uoluntati humane minus dare non uult nec potest quam secundum qualitatem et quantitatem amoris eiusdem, ut quanto plus amat, tanto plus ca piat. Mensura superefluens est illud residuum diuinitatis: Nam quando uoluntas iam deum in toto complectitur, tunc magis deli ciatur et gaudet in illo residuo diuinitatis, quod supereffluit, quam in eo, quod ut sic comprehendit. Ea denique, que sub ipso sunt, templum anime replent, prout asserit diuinus propheta. Sed de isto satis est dictum superius in parte prima. Preterea ex alio deus cogitur uoluntatem huiusmodi tamquam pro eterno amore premiare: Nam uoluntas ad deum sic amandum se ipsam non mouet, sed pocius a spiritu dei, que est amor, mouetur et agitur. Qui quidem spiritus est amor uiuus, a quo uoluntas amorem suum capit et in eius amore amat omne, quod amat. Est autem spiritus iste sine principio et sine fine eternus, igitur amori huiusmodi premium suomodo correspondet eternum. Amat autem uoluntas tunc in amore spiritus diuini sine principio et fine, quando alte transgreditur principium et finem omnis creature, quod cum effe cerit, mox supra se aliquid incognitum intrabit et ibi in tenebra caliginis, ubi nec principium nec finis, deum inmensum incognoscibiliterattingiteumque incomprehensibiliter, sed ualde feliciter compre hendit. Ibi amore nobilissimo et supremo amat omnia in summo, unumquodque secundum proprietatem essencialem, secundum quem modum amandi amor suum premium habebit. Itaque cum homo plena uoluntate sibi uelit et optet, ut omnia et singula, que omnes et singuli sunt passi uel passuri, ipse solus in se ualeat et debeat pati, et ad hec pro Christi amore, passione et morte conetur pertingere proposse. Hoc enim modo omnis aliena passio, omnis dolor et tribulacio secundum essen ciale premium sibi uelut propria erunt. Hunc gradum amoris Paulus attigit, cum ait: Quis, inquiens, infirmatur et ego non infirmor? Quis scandalizatur et ego non uror?Quis tristatur et ego non tristor? Et item: Omnibus omnia factus sum, ut omnes saluos fecerem etc.

Ad idem de tercio paciendo modo delectabili, qui consistit in spiritu, et quomodo intel ligatur: Iustum non conturbabit, quidquid ei acciderit. Item de duplici cognicione in homine.

Tercius paciendi bonorum hominum modus consistit in spiritu et huiusmodi pati est mire delectabile. Quando uidelicet spiritus humanus cum spiritu diuino quodam complexu suauissimo constringitur, tunc etenim spiritus diuinus nexu amoris ualidissimo spiritum humanum sibi uiolenter attrahit, unitque et inseparabiliter facit inherere. Est autem complexus ille diuinus spiritui humano tam iocundus et delectabilis, ut in nauseam et tedium cetera ueniant uniuersa fiuntque cuncta penalia intus et extra, que spiritus amore non fuerint condita et superuestita. Hinc hominem huiusmodi audiendo, uidendo ac inter homines conuersando multa et grauia pati ac pacienter tollerare ac sepius turbari contingit. Nec obstat hys uerbum prophete dicentis, quod iustum non conturbabit, quidquid ei acciderit.Quod quidem quinque modis intelligi potest: Primo non conturbatur iustus ex hys, que incidunt menti, quamuis per se inmunda et feda possintque ex se maculam eidem inferre.Nam in eo, quod sibi aduersa, quia impura deoque contraria, mentem ipsam, que penaliter et cum amaritudine hec sustinet, pocius purificant quam fedant atque in uera puritate conseruant. Nempe amaritudo ipsa et penalitas, quam homo tollerat inuitus, ipsas que ut sic se in gerunt feditates penitus expellunt neque aliaquatenus nocere per mittunt, quin eciam spiritum in sua puritate conseruant et tutant. At uero dum spiritus hys expers in pura diuinitatis contempla cione sustollitur, tunc eciam in ista rectitudine et iusticia, in qua deus primum hominem creauerat, constituitur et efficitur tunc ipse per graciam, quod primus homo fuerat per naturam ibique manet imper turbatus, quia super omnia conturbantia est supereleuatus. Est quoque illi intime unitus, in quo omnis iocunditas, uita gaudiosa et salus. Ibi summe iocundatur et gaudet nec tristicia ulla aut turbacio in eum aliquatenus cadere potest, et hoc propheta innuit in uerbis pretactis. Secundo iustus non conturbatur in hys, que sibi deum non aufferunt nec se deo alienum aut extraneum reddunt, sint tamen ex se contristantia et molesta quantumcumque. Siquid uero eidem aduersi aut culpabile acciderit, quod eum a sua rectitudine deicere ac deo extraneum facere possit, exinde uehe menter turbatur et se ipsum grauiter affligit. Hec autem turbacio iusto contraria non est nec ipsius iusticiam infirmat aut impu gnat, sed pocius roborat et conseruat. Oportet namque iustum in hoc tempore suggestiones malignas et temptaciones uarias crebro sustinere atque exinde turbari, dolere et flere, uerumtamen cum mentis puritate et constantia omnia susceptare et uirtuose tolle rando cum meriti augmento uiriliter superare. Tercio iustus in hys, que ei accidunt, non conturbatur, quando uidelicet in sua totali rectitudine necnon in perfectione iusticie eiusque usu et actu perfectissimo iam positus est. Quod quidem in tempore haberi non potest, sed in eternita te, ubi tempus non est. Igitur quamdiu est homo in tempore, cum non possit sua rectitudine uti perfecte, nec in perfectione iusticie diu perdurare, necesse habet multas et crebras turbaciones et molestias perferre. Huiusmodi autem perturbacionum molestie non uidentur in aliquo iu sto derogare nec ipsius iusticiam minuere, sed magis ad eam assequendum et tenendum faciunt uehementer aspirare, quod utique est iam iustum, quinymmo et beatum existere. Unde in ewangelio dominus beati, inquit, qui esuriunt et siciunt iusticiam. Ubi autem sunt sitis et esuries, ibi eciam turbacio deesse non potest. Quarto iustus non conturbatur, quando uidelicet spiritus eius in deum subleuatur, quando omnes omnium hominum et rerum creatarum ymagines sunt ab eo penitus sublate, sola quoque diuinitatis ymago in ipsius presencialiter relucet mente, in qua sola iocundatur et gaudet cum summa delectacione. Cum uero homo ad proximi miserias considerandas ducitur, mox cordis pietate per compassionem ad paciendum mouetur et huiusmodi compassio, que eciam turbacio est, quia ex caritate prouenit, nequaquam contraria est iusto. Nam et Christus, ut dicitur in ewangelio , infremuit spiritu et turbauit se ipsum, et hoc ex amorosa compassione, quam habuit ad nos. Quinto iustus non conturbatur tunc uidelicet, quando spiritus eius ab omni creata ymagine absoluitur ac penitus denudatur atque ymagini increate, hoc est diuine essencie, totaliter im primitur et inibi plene quietatur dulcedine fruens et iocunditate inmensa. At uero cum homo ymagines pere grinas, rerum uidelicet creatarum, admittit, quas spiritus diuinus horret et fugit, tunc quidem spiritus hominis conturbatur et gemit nec in eis ullatenus quiescit, quippe ipsius beatitudo in formis rerum naturalium ac ymaginibus creatis minime consistit, et ideo magnam ex hys inquietudinem incurrit. Hec autem inquie tudinis turbacio iusto non officit, quia id omne, quod deus non est, ab animo prorsus excludit, quatenus ipse solus inibi habitare possit. Et quamuis interdum in aliqua racionali discretiua ue ritate ymaginaria homo pro tempore ualeat quiescere, non tamen hec quies ipsius est spiritus proprie, sed plus naturalis conuincitur esse. Nam et philosophi gentiles huiusmodi quiete crebro perfru iti sunt, et quia multam in ea et magnam delectacionem spiritus inue nerunt, hinc eius amore omnia creata ex animo relinquerunt. Sed non est hec uera ipsius delectacio spiritus, sed magis illuso ria, et ideo est minime appetenda, quinymmo omnimodis contemnenda et in deo solo, ubi non fallit, est auide querenda. Qui autem in spiritus delectacione iam dicta eam amplectentes quiescunt, plus similes gentibus quam Christo existunt. Contingit autem sepissime homines spiritui uiuentes omnia carnis et mundi delectabilia sponte deserere, ut huic quamuis fallaci possint spiritus delectacioni iugiter inherere, et ideo est ualde difficile hominem naturalem gentilem ab homine christiano diuino secernere posse. Habent namque consimilem adextra progressum equaliter materialia et corporalia deserentes, sunt quoque conformes conuersatione in paupertate et contemptu omnis creature, ymaginem uite Christi exterius con formiter imitantes, sed interius multum dissimiles, quippe hominum naturalium obiectum consistit in ymaginibus et rerum creata rum formis, ex quibus suam hauriunt delectacionem. Hominum uero diuinorum obiectum est homo Christus deus secundum utramque eiusdem naturam. Queret forsan hic aliquis de homine huiusmodi naturali et naturalibus fallaciter inherenti, si quis talem pro homine sancto et iusto dilectiue amaret, utrum deus eiusmodi amantem pro suo amo re specialiter premiaret. Ad hoc dicendum, quod hominem nominis christiani siue sit bonus siue sit malus simpliciter est melius amare quam odire, et deus amorem remunerat, si sit regulatus et communis sine naturalis priuate affectionis adhesione. Nam hominem naturalem ut sic naturaliter per adhesionem singularis affectionis di ligere, eciam si deus in amore intenditur, non tamen hic amor est purus nec deus pro grato acceptat. Unde ob sui defectum et merito se ipsum euacuat et penam magis quam premium reportat, siquidem naturalis affectionis adherencia medium quoddam et permixtionem generat mentemque hominis obnubilat, ut uere ac meritorie nec ualeat nec sciat. Qui autem hominem communi amore sine talismodi affectionis adhesione in deo uirtuose diligit, hunc deus pro huiusmodi affectu a moris aut effectu digne premiabit. Uerum si homo uelut bonus et pro bono diligitur, et tamen bonus non est, eiusmodi amor ut sic di ligendo remunerari a deo saltem pro tanto dignus non est, pro quanto remunerandus fuisset, si hominem bonum dilexisset, quippe amor ex cognicione consurgit, et quando cognicio fallitur aut errat, tunc eciam amor a sui rectitudine degenerat. Hinc est , quoddeus eundem taliter non premiat, qualiter premiasset, si uerus et rectus fuisset. Preterea plerumque contingit, quod homo aliquis aliquemhominem tamquam multum bonitatis habentem, quem bonum estimat, mul tum diligit. Alter uero eundem hominem minus diligit, quia minus bonum agnoscit, qui tamen a deo est maius assecuturus premium pro suo amore modico, quam alter assequetur pro magno, cuius talis assignari racio potest: Amor eo ipso est melior, iustior et san ctior, quo diuino lumine illustrior, et quanto in hoc ipso defi cit, tanto minus bonus existit. Et quia homo plerumque ducitur ad alterum diligendum ceco amore amatque eundem pro homine bono uel pro magis bono, quam sit, alter uero iam plus illuminatus fertur ad diligendum hominem eundem non tamen amore ceco uelut primus, sed diligit eum, in quantum iuste tenetur, et non aliter nec amplius, quam talis diligi digne meretur, et huius dileccio multo est melior et iustior quam primi, unde eciam a deo copiosius debet merito remunerari. Obiceret aliquis, quod non solum ex cognicione diligimus, sed eciam ex fide, unde, si homo ad hominem alterum et de eo fidem magnam et bonam concipit atque secundum fidem eandem uelut hominem bonum, quem talem credit, multum diligit, ergo premium maius inde habebit quam alter, qui minus diligit, eo quod minorem de bonitate eiusdem fidem gerit. Ad hoc dico, quod homo tantum habet in se de uera et recta fide, quantum illuminatus est diuino lumine, et quanto minus participat de hoc lumine, tanto magis deficit in uera fide. Qui uero pleniorem diuine ueritatis intelligentiam obtinent, hy eciam maiorem recte fidei ueritatem habent, nec quisquam ueraciter rectam fidem habere censendus est, nisi qui in essenciali ueritate constitutus est. Itaque qui ex lumine fidei perfecte amat, huius amor optimus est et maxime meritorius constat, eritque digne premiandus a deo, cum sit ex lumine fidei inspirato ab eo. Unde si quis ex fide sola, qua alium credit hominem bonum, diligit eum non agnoscens illum, et alter eundem, quia agnoscit, taliter non diligit, hic talis, quia agnoscit, quid diligit, nec erronee credit, est melior altero, qui diligit, quod nescit, quamuis ex bona fide, attamen erronee di ligat. Non enim deus remunerat fidem erroneam, qua quis credit, quod non est. Ergo eciam nec amor ex tali fide proueniens premiandus est. Sed dicit: Lumen fidei transcendit naturam et est super omnem uitam. Ergo ad fidem non exigitur cognicio, que est per discrecionem. Nam fides discretiua non est, nec discursum patitur racionis. Ergo ydeote et homines parue intelligencie possunt fidem eque magnam aut eciam maiorem habere sicut isti, qui lumine racionis altaque intelli gencia sunt prediti, et deus fidem istorum simplicium quemadmodum et aliorum, qui subtiliter discernunt, aliquando copiosius remunerat. Ad hoc dico, quod est duplex in homine cognicio, quarum una in ipsa fide includitur, altera ad fidem non est necessaria. Prima est, qua homo agnoscit articulos fidei simul et doctrinam domini nostri IhesuChristi. Nam qui secundum hanc doctrinam uiuit, in eodem se efficacia uite et doctrine eiusdem citius manifestat, ut sic ex fructu seu effi cacia huiusmodi clarius et uerius agnoscat, quippe ex fructibus cognoscitur arbor. Cum autem homo ad istam cognicionem peruenerit, tunc primo rectam fidem habere incipit et quod recte uereque credat, inde securior erit. At uero homines, qui secundum Christi doctrinam non uiuunt nec eam imitantur, efficaciam eiusdem nequaquam agnoscunt nec ueritatem secuntur. Unde multum dubitant, quinymmo penitus ignorant, si male uel bene credant. Solum enim credunt, prout audiunt, et ideo fides eorum defectuosa est et possunt defacili euerti et in errorem damnabilem mitti. Unde sicuti fides illorum imperfecta esse dino scitur, sic eciam amorem perfectum nullatenus habere possunt. Secunda co gnitio est in homine perfecto. Que quidem est fidei unita, non tamen ad eam necessaria, qua scilicet homo uitam Christi scrutando transcurrit et eidem uiuendo omnia in unum colligit, in quo uno per simpli cem intelligenciam in lumine fidei se supra se erigit atque in unum quoddam simplicissimum et unissimum, quod est deus, se totaliter proicit, ubi tunc fides oritur incognoscibiliter ex pura cognicione et supra cognicionem in obscura caligine nude diuine essencie, ibique tunc intellectus humanus deficit et fides in deo et cum deo operatur et crescit, atque in deo fides ipsa intellectum flammigero amore mouet et tangit. Quod quidem attingere est suum cognoscere et omne, quod supra illud est, hoc ipsum fides uera et recta est, et ibi tunc homo primo uerus christianus effectus est. Itaque qui non sic ducitur per uitam et doctrinam domini nostri Ihesu Christi et per uirtutes omnes, ut tandem omnibus, que discursiue discernendo distrahunt, quiescentibus ad aliquod unum intra se perueniat, hic fidem simplicem et puram perfectamque obtinere non potest, quin pocius multiplicem ac uariam, que sepius inuenitur erronea et falsa. Unde et iam amor ex ea con surgens fallax et erroneus extat. Sed diceret quis: Ex quo huiusmodi homines minus illuminati et simplices fidem perfectam ac talem, de qua iam supra dictum est, habere nequeunt, et per consequens amor ipsorum plerumque cecuciens erroneus inuenitur. Quomodo igitur et per que admi nicula ad ueram rectamque fidem promoueri ac prouehi possunt, ut sic suum amorem uerius exerceant et plenius conseruent? Respondeo, quod uitam Christi eiusque doctrinam debent studiosius considerare et secundum eam suam uitam et actus pro posse suo dirigere. Sic enim illuminari merentur ac eciam cognoscere incipiunt eos, qui per uiam eandem gra diuntur, quibus inniti credendo eosque imitari fide plenaria tenentursicque ex eadem fide debent suum amorem per dileccionem ordinare sine naturalis affectionis inhesione. Sic enim in homine amant non hominem, sed pocius ymaginem Christi et ipsius uitam ac passionem. Hic autem amor, quia bonus, semper apud deum meritorius est, eciam si in eo, qui diligitur, defectus aut culpa inuenitur. Diligunt namque non eum, sed in eo Christi yma ginem, passionem et mortem. Et ideo sue dilectionis plenam consecuntur mer cedem. Qui enim, ait saluator, prophetam suscipit in nomine prophete, mer cedem prophete suscipit, qui autem etc. Quod est dicere: Qui hominem in uia Christi ambulantem agnoscit, hunc uelut Christi imitatorem et amatorem diligere debet et sic mercedem Christi percipiet. Non autem solum Christi ymago, sed magis ipsius opera, in quibus uis tota consistit, inspicienda et pensanda sunt. Nempe qui extra Christum et eius passionem et uitam aliquem amat, huius amor naturalis magis quam spiritualis, ymmo et plerumque uiciosus extat. Insuper ubi nuda ueritas et purus amor in corde non habitant, pena et multiplex passio ipsum spiritum cruciando sedulo fatigant. Unde qui satagit sollicite, ne falsum pro uero suscipiens fallaci illudatur a lumine atque ne erroneo et impuro seducatur amore, hic stu deat sumopere suum spiritum ab omni falsitate omnique specierum et ymagi num extraneitate penitus denudare, curetque assidue, ut spiritus di uini amore medullitus penetretur ac igne eiusdem totaliter inflam metur. Nam quando sic spiritus in sua puritate consistit, tunc res quelibet, prout est, se eidem clarius innotescit, et siquidem est bonum, quod sic mani festando eidem se ingerit, tunc ipse in pace et tranquillitate continuo erit. Si uero est malum seu noxium, tunc inde turbatur et a pacis tranquillitate procul elongatur. Sic igitur homines boni rem quamlibet, prout est, iuxta sui cordis quietem et pacem uerius pleniusque agno scunt, quippe in cor purum et mundum nil mali potest cadere, quin sta tim se prodere et, quale sit, oporteat se ipsum indicare, siquidem cor mundum est ueluti quoddam preclarum speculum, in quo omnia et singula eidem presencia clare conspiciuntur, et qualis res ipsa in se exi stat, talem per speculum se oculis intuentis representat. Sic est suo modo in spiritu seu corde puro et mundo, in quo deus per unionem sanctam inhabitat, ubi locum nil inuenit, quod huiusmodi unionem dissoluat et deum per consequens inde expellat. Unde quidquid ad hanc domum cordis non pertinet, importune eicitur. Nec eidem aliquatenus pax datur neque locus conceditur quiescendi.Preterea homines huiusmodi mundi cordes non indigent, ut singula di scernendo per ymagines conspiciant nec ut pure discretiue yma gines agnoscant. Nam eiusmodi contuitus faciem mentis obnubilant possuntque, si mora conceditur, cum eisdem fallaces se ymagines in gerere aut cum ueris ymaginibus false se miscendo latenter subintrare, cum eciam spiritus malignus se ipsum per ymagines ualeat sci atque presentem exhibere. Hinc in cordis simplicitate debent sibi ipsis intendere et suo cordi sollicite inuigilare ac soli deo in se ipsis cunctas ymagines omniumque rerum formas et species transsiliendo locum uendicare eumque libere, prout uult, permittere operari, et sic purus permanet spiritus in se sine alicuius falsi permixtione fugaturque procul spiritus aduersarius, qui hanc puritatem cum suo lumine, quo rutilat, nequit intueri. Itaque qui in hac puritate iugiter consisteret, ab hoste maligno nec illudi nec inuadi aliquatenus posset. Nam id, quod deus in corde sic puro et anima sancta operatur, est semper cum lumine et est plenum diuini amoris feruore. Hic autem feruor luminosus in corpus redundat, quod dum spiritus malignus considerat, quia plurimum horret et odit, protinus et procul auffugit. Qui enim male agit, odit lucem. Unde si fur furari querens lucem in domo conspexerit, non remanet, sed fugit. Sic spiritus malignus animam nostram furari incessanter et perdere satagens, dum lumen hunc igne um et candens in ea perspexerit, stupefactus nec subsistere preualens fu giendo longius recedit. Sicque homo talismodi ab eodem intemptatus et sine impulsione liber euadit, siquidem ipsius temptacio, impul sus ac illusio uidetur nil aliud esse quam quedam commixtionis in ipsam sensualitatem et in ymaginatiuam uirtutem inpressio. Cum autem omne sensibile abstrahitur et singule ymagines summouentur, tunc spiritus ma lignus, quia locum non inuenit in primo aggressu suo, confusus abscedit. Cum uero homo in sensualitatem et ad ymagines denuo reflectitur, tunc eciam iterum a spiritu maligno inuaditur. Et idcirco homines, qui suis sensibus et sensibiliter uiuunt, sine temptacionibus et culpis subsistere non possunt caduntque faciliter et frequencius, quia, cui innitantur, susten taculo sua sponte priuantur. Deus autem est solus sustentaculum, quo uniuersi sustentamur. Alioquin necesse est, ut in culpas et uicia incessanter labamur. Sed in ymaginibus et sensibus adextra nec operatur nec quiescit, quin pocius cunctis exclusis ymaginibus et formissensus omnes a dispersionibus recolligens introrsum trahit et rapit, ubi tunc hominis sic intra se collecti ab omni casu mortaliter culpabili tutela et sustentaculum esse consueuit. Unde qui sibi ipsis sic intime uniti non sunt, quin pocius sensualiter effusi nec ab uniuersis ymaginibus denudati et exuti, mirum est ualde, si ad modicum in gracia subsistunt. Sunt namque pronissimi ad lapsum , quem uix aut nunquam euadere possunt . Ergo opere precium est, ut sensus ad interiora in mentis supremum reducantur et ipsi intelligencie aut racioni superiori penitus iungantur et cum eadem in deum ac diuina ingrediantur, ubi tunc homo munitus a lapsu in peccata potissime mortalia securus subsistit. Et si foret possibile, quod ut sic sensus pro omni tempore essent ad inti ma mentis reducti racionique superiori assidue coniuncti et ipsa racio sursum in deum erecta eique pro suo modulo unita, tunc homo ab omni casu tam mortali quam ueniali semper inmunis perma neret et in nullo unquam contra deum offenderet, sed iam ad origina lem iusticiam, in qua primus conditus fuit homo, in statum uidelicet prime innocencie eo ipso rediret. Rursum ex alio homines ut sic sensualiter uiuentes suamque sensualitatem sequentes lapsus in peccata multiplices cauere non preualent, quia cum mortalis sit omnis sensualitas. Ergo secundum eandem uiuentes in morte continue ui uunt nec mortem ullatenus euadere possunt. Hinc eciam neccessario et multipliciter offendunt. At uero spiritus sursum in deum eleuatus, quando totam secum sensualitatem trahit et eam sic facit edomitam sibique totaliter subiectam, ut, quemadmodum ipsemet deo omnino est subditus, sic eciam sensualitas sit ei suo modo in omnibus subiecta, tunc et enim quamdiu hec ipsa subiectio durauerit, tamdiu spiritus in summa et optima pacis et quietis libertate consistit. Dum uero sensua litas eiusmodi remurmurare et obedienciam subtrahere conatur, tunc spiritus ipse non modicum turbatur atque ut sic a pacis tran quillitate et optabili quiete deicitur. Et istud est pati seu passio, quo uehementer affligitur et angustiatur.

Ad idem de quarto paciendi modo delectabilissimo, quo homo patitur absorbtus in deo. Item de duplici operacione in anima. Item de duplici partu diuino in anima.

Quartus paciendi modus hominum dei amicorum est, quo paci untur in deo, et istud pati tunc habet fieri, quando ab homine huiusmodi omnis dissimilitudo per graciam aufertur et ipse in quandam conformitatis similitudinem constituitur. Tunc enim diuine operacionis in se capax efficitur, in qua capacitate ac hominis ipsius di gna habitudine deus in se ipso operatur. Quod quidem opus tunc spiritus in se patitur, sed ut sic paciendo ineffabiliter delectatur. Ubi notandum, quod duplex operacio est in anima: Una racionalis et graciosa, alia essencialis et diuina. Prima operacio est, dum racio deum querere satagens inuestigando discurrit per omnia. Nam deus bonum est tale, quod omnibus et singulis adest et influit. Hinc homo omnibus obsequiosum et familiarem se reddit, quatenus in singulis deum inuenire et amare possit. Et quia racio bene utens suo officio singula sane discernit et unicuique quod suum est tribuit, hinc deum per consequens in omnibus inuenit eumque pro modulo in quolibet attingit. Nempe qui singula eo ordine et modo, quo a deo sunt instituta, accipere et estimare addisceret, hic deum in singulis cicius inueniret. Quod autem sic deum in singulis nec scimus nec possumus inuenire, hoc ideo pro uenit, quod res ipsas in usum nostre consideracionis assumimus nimis in ordinate. Ordo enim, si debite seruatur, est causa inuencionis, sic eciam econtra deordinacio est causa amissionis. Cum itaque racio omnia ordinate di ligit, tunc deum in singulis presentem inueniet cumque sic deum inuenerit, tunc omnibus abiectis et despectis, que deus non sunt, eisque prorsus obliuioni traditis deo soli adherere incipit atque in eo suauiter quiescit, siquidem iam agnoscit clarius, quod in ceteris omnibus non est nisi mentis turbacio et afflictio spiritus, in deo autem solo tranquilla cordis et iocunda pausacio. Hinc cetera deserens et a cunctis se abstrahens deum extra et super omnia querit, ut quemadmodum prius a creaturis meditandoearundem ymagines sibi uniendo attraxit easque deum in eisdem per omnium posicionem querendo fortiter imbibit, ita nunc ordine conuerso rerum ymagines uniuersas abiciens sese ab eisdem denudat pe nitus et absoluit, ut sic deum extra et super omnia, scilicet per omnium negacionem,nudum et absolutum in sancta superlucenti caligine inuenire pos sit. Et hoc modo eciam uocatur intellectus agens seu raciooperatiua, quia operando abstrahit omnia, ut omnium efficiatur operacionum liber rima et deus solus sit artifex et operator in anima sancta. Tunc autem deus operatur libere in anima, quando racio ipsa a cunctis ymaginibus per fortem abstractionem est penitus nuda et pura effecta. Tunc etenim deus animam ingreditur et loco racionis seu intellectus agentis se ipso suum opus in ea operatur et tunc intellectus uocatur passiuus seu paciens, quia patitur id omne, quod deus inibi operatur. Omnis autem operacio tunc ibi in unum opus reducitur, quia sicuti deus omnia in se comprehendit, sic eciam in eiusmodi unica operacione, quam in anima operatur, simul comprehendit uniuersa. Tunc itaque anima fecundata est prole diuina, quando stat omni alteritate nudata concepitque uerbum eternum, quando nichil in ea reperitur extraneum aut peregrinum. Sunt autem cuncta ab ea extranea prorsus et peregrina, que non sunt pure spiritualia et diuina. Quibus si peccando per amorem eiusmodi inheserit, a deo uelut peregre proficiscens longius recedit nec dei gracia ut sic capax efficitur nec ad partum diuinum aut conceptum ullatenus ydonea inuenitur. At uero recedere a deo et longe proficisci ab eo, ut ait os aureum, non loci distanciam significat, sed mentis a deo declinacionem et dissimilitudinem ac difformitatem et repugnan ciam eiusque obliuionem, et hic talis a deo peregrinari dicitur. Et ita eciam secularis conuersacio non solum peregrinum, sed eciam alie num hominem a deo facit. Sic namque Cayn exiit a facie domini et longe efficitur, non quia locus aliquis foris esset a conspectu dei, sed quod sua mente exisset a domini respectu per homicidium scilicet separatus a deo. Unde Paulus: Uos, qui aliquando longe fuistis, scilicet per ignoranciam et culpam, nunc autem facti estis prope , scilicet per graciam, cognicionem et amorem. Hinc eciam dicitur in ewangelio de filio prodigo , qui peregre profectus est, non locum, sed animum mutando secundum glo sam. Hec est mala peregrinacio, qua scilicet peregrinamur a deo per peccatum, qua propria uoluntate auertimur ab eo peruerse. Abiit ergo, uidelicet errore de malo in peyus corruendo, uia longissima in regionem longinquam, que est status peccati respectu dei, uel status mundi respectu paradisi, uel certe status inferni, qui adeo est longe, quod nullus potest inde reuerti. Sic e regione solus est amor, quo conuertimur ad deum, transformamur in deum, adheremus deo, unimur, ut simus unus spiritus cum eo et beatificemur hic in gracia et ibi in gloria ab eo per eum. Amor enim non quiescit, nisi in amato. Quod fit, cum obtinet ipsum possessione plenaria atque pacifica. Et in De spiritu et anima: Caritas seu amor est uia dei ad homines et uia hominis ad deum. Per caritatem namque uenit deus ad homines, per caritatem eligunt homines deum, diligunt deum, currunt ad deum, perueniunt ad deum. Sic familiaris est deo caritas, ut mansionem habere deus non uult, ubi caritas non est. Sic itaque patet, quomodo recedimus uel accedimus magis uel minus ad deum et manemus in eo non gressibus pedum, sed affe ctionum, non ambulando, sed amando. Qui ergo amat ar dencius et perfectius, currit uelocius et peruenit citius atque ad partum uerbi eterni diuinamque in se operacionem dignius aptatur.Itaque tunc deus animam in se ipso parturit et gignit, quando eam per superferuidum amorem supra se in nudam diuinitatis essenciam trahit et rapit ibique anima iam pregnans puerpera in deo suauiter decumbit atque puerperium agens filium altissimi pariendo producit. O puerperium delectabile, iocundum et suaue, ubi filius, qui gignitur, pri us in se gignit parientem totamque eam diuinam efficit. Habet autem partus huiusmodi diuinus in anima fieri dupliciter: Nam unus fit in anima interius, alter uero exterius. Partus internus fit, quando anima lumine diuino circumplexa cor dei penetrando ingreditur et cor suum singulasque uires et potencias cordi diuino ueluti in cibum sapidissimum offerendo elargitur ibique cum se ipsam et sua totaliter perdendo in deum proiecerit, ut nec uires ullas neque cor amplius in se ha buerit, tunc loco uirium et cordis, quibus ob diuinum amorem sic sponte se priuat, deus uicem rependens cor suum et uires eidem liberaliter donando totaliter appropriat, ut iam cor anime non humanum uocitetur, sed diuinum, sitque diuini amoris igne iugiter ac fortiter succensum. Quo quidem in tantum uritur, estuat et feruet, ut pre amoris magnitudine incipiat in se uehementer langwere, nec non in uiribus corporis sen sualibus notabiliter deficere, quod ut sic fieri oportet necessario: Nam ubi uirtus diuina operari libere debet, ibi omnis uirtus humana ut prorsus deficiat necessarium est. Nempe dum humana et naturalia penitus pereunt nichilque in homine, quod suum est, remansit, tunc deus sine ob staculo se ipsum et sua anime disposite largiter infundit. Nam et idcirco ignem sui amoris in cor hominis premittit, quo noxia queque conburantur, humores uiciosi concrementur, amores carnales et nociui consumantur,potencie et uires deordinate reordinentur, destituta in integrum re stituantur, grossa et densa subtilientur, cuncta dissimilia penitus abo leantur, deformia reformentur, omnia renouentur ac singula propria forma deposita et exuta deiformi lumine ac decore superformentur. Hinc dominus: Ecce, inquit, noua facio omnia. Quod quidem tunc fit, quando deus in anima domum pacifice possedit. Tunc etenim in ea destruit et edi ficat et ad suum beneplacitum omnia innouat, preparat, regit et gubernat. Ortatur ad huius renouacionem apostolus nos inducens: Exuite, inquiens, ac deponite ueterem hominem secundum pristinam conuersacionem et indu ite nouum hominem, qui secundum deum creatus est in sanctitate, iusticia et ueritate. Tunc itaque uetus homo noster exuitur et nouus in duitur, quando a deo patre filius in anima gignitur et mox eo ipso omnia et singula in anima restaurantur et unumquodque sue digni tati primordiali restituitur creaturque homo sic nouus secundum deum in sanctitate, iusticia et ueritate. Denique ipsamet ueritate atte stante nemo regnum celorum ingredi speratur, nisi denuo mi stice renascatur ac nouus homo totus deiformis efficiatur. Ut quem admodum interius per partum diuinum innouata et ordinata sunt omnia, sic suo modo exterius innouentur et secundum deum ordinentur uniuer sa et ignis diuinus cor intrinsecus et animam accendens flammescere facit ac omnem dissimilitudinem inibi exurit penitus et absumit, omnes insuper uires et potencias reordinat ac in integrum resti tuit. Tunc idem ipse ignis adextra in corpus erumpit atque omnes in eo sensuales inclinaciones, potencias et uires sursum erigit easque in omnem uirtutem ac omnem bonitatem nec non ad omnia uirtuosa exercicia dirigit, ordinat et impellit. Et sic homo con tinuo in suam primordialem iusticiam redit uocaturque tunc homo nouus et bonus secundum deum de nouo creatus in sanctitate, iusticia et ueritate. Et hoc modo partus diuinus in homine exterius perficitur, quo deus in homine et uicissim in deo feliciter renatus inuenitur.Habet autem se homo talis tunc pure passiue, et nichil agens totaliter in paciendo constituitur deusque solus omnia in eo operatur. Et quoniam sicuti nemo bonus est, nisi solummodo deus, ita nullius operacio est bona, nisi tantummodo diuina. Igitur homo ad hoc ipsum potissime tendat, ut se ipsum quietans ab omni operacione propria liberum se faciat ac solum deum in se operari permittat opusque diuinum ut sic paciendo in se suscipiat. Tunc autem est deus in operando et homo in sustinendo, quando in homine singula et omnia in quadam quietis tranquillitate et pace sunt constituta. At uero opera, que sic deus operatur in anima, quia originantur ex diuina essencia, et ideo dicuntur et sunt opera essencialia, quia ut sic perficiuntur in ipsius anime essencia . Eo autem ipso, quo sic deus operatur in anima, abolentur in ea et remittuntur male acta preterita uniuersa. In super homo absoluitur ab omnibus daturque ei remissio plenaria ab omni culpa et pena. Quippe eo ipso, quo se deus in anima operando manifestat, oportet, quod omnis alteritas ac omne, quod cum deo stare non potest, cicius ac totaliter euanescat et ipse solus ibidem omnia gubernans et regens dominator ac dominus exi stat. Hinc eciam sequitur, quod homo a cunctis criminibus et culpis, hoc est mortalibus et uenialibus peccatis, deo prestante et operante caucius munitur, preseruatur et custoditur. Sed de hoc lacius in capitulo sequenti.

De multis modis, quibus homo inhabitatus a deo ab omnibus peccatis preseruatur inmunis, inter quos paupertas uolun taria primatum tenet. Item quid homo exterior et quid sit interior. Capitulum 27m.

Hominem, quem deus inhabitat, regit, protegit et guber nat, a peccatis tam mortalibus quam uenialibus preseruari inmunemque ac purum a culpa constitui, uenit ab ipsius inte riori custode. Quippe omnis gloria et decor eius ab intus, ubi deus domum anime possessor inhabitat, hominem totum intus et extra munit, protegit et conseruat. Sex autem modis homo ut sic eum deo inhabitante atque tuente ab omnibus culpis et of fensis preseruatur inmunis. Primo ex eo, quod uirtute quadam diuina obumbratur et undique circumdatur, uigoratur et ad meliora un dique et continue incitatur. Quod quidem tunc fit, quando in essencia anime partus diuinus perficitur, qui mox foris erumpens se in singulas uires et potencias diffundit, ut quelibet inde uirtutem no uam et fortitudinem percipiat, qua uiciis omnibus faciliter resistere ac mala uniuersa potenter uincere queat. Hoc autem in homine uirtus sola potest operari diuina, cum sit nemo, qui se solo et ex proprio peccatis ac uiciis resistere eaque totaliter uincere possit. Tunc autem uirtus diuina percipitur in homine et locum inuenit, quando singule uires et potencie ad partum diuinum in intimo anime simul se conferunt ac simul totaliter pro posse conuertunt. Nam id, quod ab altero optat cupitque influxum suscipere, oportet eidem se presentem exhi bere atque, ut magis influencie sit capax, propinquius adesse. Et ideo oportet uires singulas in unum colligi ac simul glomeratas in intima mentis adduci ibique in pacis et quietis dulcedine tempus partus diuini cum ingenti desiderio pariter prestolari et non aliorsum nec ad alia uel ad modicum diuertendo uagari. Nam eo ipso est homo ruiturus, quinymmo et labitur neccessario atque multipliciter et faciliter offendit, quo se multis ad se non pertinentibus inuoluit et sensus ac uires ad uaria, sed minus neccessaria libere dispergit. Sic enim uirtus diuina in homine minuitur et ideo pronior et procliuior ad lapsum inuenitur. Hinc ait scriptura , quod iustus in die sepcies cadit. Qui utique tociens non caderet, si in iusticia firmius perstaret, si semper cum omnibus uiribus ad diuinum in se partum perficiendum se uigilanter prepararet. Sic enim uirtus diuina, qua continue est capax, eum ab omni lapsu cul pabili iugiter preseruaret. Ex hys mox sequitur, quod modus secundus, quo homo a lapsu in peccatum custoditur, est, quod uires inferiores in homine sint omni tempore ad superiores intellectuales sursum directe et ordinate. Hoc enim hominem conseruat in sua originali iusticia, in qua conditus fuit uel ad eam cicius assequendum preparat ac di sponit. Siquidem cum uires inferiores se auertunt a racione su periore suosque impetus non discernendo secuntur, tunc hominem cadere erit eo ipso necesse. Cum uero homo exit in opus externum per mittente et suadente racione superiore et uires ipse inferiores in agendo reguntur racione, tunc homo non cadit nec culpam incurrit. Nam operacio talis nequaquam est censenda sensualis. Quamuis enim sensualiter et per uires sensuales peragatur, racio tamen partem in eo obtinet pociorem. Et ideo est plus racionalis quam sensualis operacio dicenda uere uirtutis nomen et meritum habens. Ideo uolens omni tempore a culpa inmunis existerenec non omnem offensam in suis actibus caute et fa ciliter deuitare, hic omne, quod agit, prospiciat omnemque operacionem et actum discernendo animaduertat, ut, cum sic omnia cum debita considera cione prosequitur et peragit, tunc operacio sua seu actio magis diuina quam humana existit. Nempe operaciones humane, prout tales, cum omnino sensuales in quadam cecitate et tenebra extra et preter racionem peraguntur et ideo semper in modo et in forma non modicum obli quantur, uiciantur et fedantur, unde in eisdem frequenter fit lapsus in culpam, que consequenter meretur et preparat penam. Ergo ab eismodi est hominibus merito uacandum et ut sic nichil ab eisdem operandum. Sunt namque opera huiusmodi sensualia nimis defectuosa, quia sunt hominis ipsius propria. Opera uero uirtutum tantum sunt opera diuina, quia deus est solus omnium bonorum fundamentum et origo. Et ideo, quidquid ab homine boni actitatur, sicuti totum a deo originatur, ita similiter in deo terminatur. Et quando uires sensuales inferiores sunt sursum erecte et in racionalessuperiores attracte, et iste superiores sunt deo unite , tunc partus diuini capaces erunt et in se uirtutem diuinam ad resistendum culpis omnibus uincendumque mala uniuersa suscipere possunt. Tercio preseruatur homo a culpa tam mortali quam ueniali, quando uidelicet ipsius uoluntas totaliter est unita diuine uoluntati ibique semper figitur et racio iugiter uigilans dei in omnibus agendis uoluntatem et beneplacitum assidue et intime scrutatur. In eiusmodi namque uoluntatis proprie priuacione et sui ipsius omnimoda desercione homo diuinorum donorum omniumque graciarum ydoneus et capax efficitur magisque ac magis ad percipiendum diuinas influencias aptatur et ut sic dei ex munere ad resistendum et superandum magis continue robo ratur et omne, quod deus non est uel deo contrarium, ab eo procul fugatur. Sane deus in nobis suam tantummodo uoluntatem remunerat et loquitur et quidquid diuine uoluntati conforme non est, quin pocius eidem aduersum, hoc eciam diuinorum donorum susceptiuum minime inuenitur. Et ideo cum homo ad hoc usque profecerit, quod sola diuina uoluntas in eo uiuit omnemque propriam uoluntatem in se totaliter exuit atque diuine uoluntati se plenarie uniuit, hic talis omnium diuinorum donorum et graciarum eo ipso capax efficitur atque in omnibus peticionibus suisad uotum a deoexauditur cumque deum orat, ut eum a lapsu in peccatum secundum suam uoluntatem custodiat, hoc ipsum indubie impetrat. Et si nichilominus ex post aliquando eum ruere contigerit, tunc ut sic secundum dei uoluntatem cadit, non quod in dei uoluntate culpa aut defectus existat, sed quia deus permittit, ut homo ipse cadendo suam propriam infirmitatem agnoscit atque ut sic humilior et caucior fiat. In sola enim uera humilitate fundatus potest omnem lapsum in peccatum faciliter deuitare. Nempe humili tas uicia detestatur et fugat, graciam uero ac uirtutes meretur et con seruat. Unde cum homo in sui reputacione sibi ipsi conplacet suamque amando uoluntatem extra diuinam uoluntatem eam aput se retinet, tunc eo ipso ruine se proximum facit nec culpam, quin incidat, euadere potest. Ut autem huiusmodi in se ipso conplacencia et, que causat elacionem ad se ipsum, estimacio funditus extinguatur ac totaliter occidatur atque ut homo in sue infirmitatis cognicionem et miserie cicius perducatur, deus eundem aliquando dispensatiue cadere permittit et offendere in minoribus, ut sic, ne offendat in maioribus, caute preseruetur. Cum itaque homo ut sic sibi ipsi sueque uoluntati plenarie moritur, tunc deus eo ipso in ipso sua uita solus efficitur nec iam uiuere dicitur in se ipso homo, sed pocius deus ipse uiuit in ipso, a quo eciam custoditur et preseruatur ab omni peccato. Quartum quod hominem a peccato tam mortali quam ueniali preseruat, est, ut omnia sua cogitaciones, uerba et opera ordinet et ponderet in mensura. Nam qui in cunctis agendis et dicendis mensuram et or dinem retinet, talis nunquam aut raro offendere potest. Eo ipso namque defectus culpabilis aut offensa incurritur, quo in agendo, cogi tando aut loquendo per excessum uel defectum a uero medio nimis exorbitando receditur. Qui autem facit ex debito facienda et omit tit similiter, que sunt omittenda, hic semper habet deum presentem sibique in cunctis ad uota respondentem. Et hoc modo ewangelio testante deus semper in medio discipulorum consistit salutem eisdem an nuncians et pacem: Stetit, inquit, Ihesus in medio discipulorum.Ihesus est salus. Stacio est sursum erectio. Medium est ex diuine gracie attactu et presencia. In discipulis, hoc est in uiribus anime et ea rundem actibus ordo, modus et mensura. Igitur qui ordinem et pondus sic semper obseruando custodit, ut in omnibus suis dictis et factis hoc medium mensure possetenus attingere queat, hic deum in omnibus extra omnia cicius attingit, quamuis in se inattin gibilis sit. Attingitur tamen precipue in spiritu ab omni creatura et eius ymagine omnique operacione nature totali abstractione. Tunc enim spiritus sic nudatus, liber et absolutus ab omnibus me dia uniuersa transsilit et penetrat atque nudam diuinam essen ciam omni medio carentem sine medio subintrat, ubi quia omnem creaturam omnemque creature operacionem, quin et quodcunque naturaliter operabile penitus ignorat, et ideo opus non habet nec indiget medio qualicunque. Cum uero homo circa creaturas nec non opera earundem occupatur, tunc oportet neccessario, ut medio mensure ordine et modo recte utatur. Quod si sic ordinate procedit de creaturis ad creatorem, quinymmo de deo in deum cicius pertingit. Hunc itaque modum et progressum hominem est neccesse seruare, qui omnem defectum culpabi lem uult semper uitare ac deum in omnibus extra omnia feliciter in uenire, attingere et attrectare. Quintum quod hominem a lapsu et ne peccet preseruat ac tutat, est paupertas uoluntaria intus et extra, et hoc pluribus ex causis: Primo, quia pauperes huiusmodi omni tempore sunt in paciendo seu pati. Unde quandocunque defectus culpabilis eisdem acci idit, mox passio seu pati eundem abolere consueuit. Hinc ortum est uerbum uulgare, quod pauperibus in suis defectibus sit pie parcendum. Nam quidquid uiciosum aut culpabile eis subripit, hoc totum in illis ca minus paupertatis absumit. Secundo a peccatis hominem paupertas cu stodit. Nam si petitur munus uel donum ab eo, qui dare nil habet, non offendit negando, cum non assit facultas in dando. Cum uero petitur ab eo, qui habundat, mox culpam incurrit, quia dare cum possit, petenti se negat. Est namque talis illiberalis et inmitis, quorum utrumque uicium importat ac defectum uirtutis. Tercio a peccatis seu culpis paupertas preseruat. Nam res temporales sunt multis multipliciter occasio peccandi. Cum autem pauperes rebus hys careant nec eas possidere cupiant, quinymmo uoluntarie abdicando tamquamnociuas et saluti contrarias penitus abiciant, inde est, cum ut sic occasiones delinquendi quemadmodum diuites non ha beant, omnem offensam seu culpam facilius deuitant. Nempe gentili quodam testante causa deficiente et effectus deficit, quia nichil sine causa fit. Quarto preseruat hominem paupertas a peccato. Nam eo ipso, quo homo rebus omnibus totaliter renunciauit, quin eciam habendi cupiditatem ac se ipsum plenarie abdicauit, tunc iam uoluntatem perfectam ad omnem capescendum et perficiendum in se uirtutem firmauitet quemadmodum uoluntas huiusmodi sic libera et ab omni bus soluta uim habet et potenciam eligere et exercere uirtutes qua lescunque et sic suomodo habet posse defectibus et uiciis reniti et resistere quibuscunque estque potens et facilis ad utrumque, eligere uidelicet et operari que sunt bona, et reprimere ac prosternere necnon totaliter superare mala uniuersa. Et si quando agendo uel omittendo defectum humanitus incurrit, cum hoc ipsum uoluntarium non sit, pro peccato im putari non debet, quippe omne peccatum a uoluntate procedit. Nec Augustino testante peccatum diceretur aut esset, si uoluntarium non esset.Uoluntarium dico aut directe aut interpretatiue. At uero qui non rebus omnibus se exuit nec uniuersa deseruit, huius uoluntas in operando deficit nec habet posse aut facultatem in se uirtutem quamlibet prout uellet exercere. Sextum quod hominem ne culpam incurrat conseruat, est, quando cor hominis succenditur et ardet igne diuini amoris operante hoc spiritu sancto. Qui quidem ignis adurit et consumit in corde hominis omnem dissimilitudinem uirtutis ipsumque hominem purgat et illuminat atque ab omni culpabili defectu omnique peccati feditate totaliter emundat. Qui itaque iugiter hoc igne amoris arderet, hic semper in puritate et a peccatis omnibus inmunis ac mundus permaneret, siquidem amor et odium simul in eodem stare non possunt. Qui etenim ueraciter amat, oportet, ut omne quod est odiosum relinquat. Nichil autem est magis odi osum et odibile quam peccatum. Ergo qui ueraciter amat, peccatum omne faciliter deuitat. Est namque amor diuinus ignis comburens, purificans et consumens rubigines, feditates et maculas in anima uniuersas. Diceret aliquis: Ex quo ita est, quod amor spiritus sancti omnia peccata in homine consummit et abolet, ergo qui spiritum sanctum acceperunt, sine peccato iugiter uiuunt. Nam donum, quod est ipsemet spiritus sanctus, cum datur, manet in eternum, et, ut Iohannes testatur, qui in deo natus est, peccare non potest, et cetera. Ad hoc dicendum est, quod in homine sunt duo con sideranda: Unum est extrinsecum et uocatur homo exterior, aliud intrinsecum et uocatur homo interior. Et secundum interiorem hominem homo est capax spiritus diuini, qui dum in homine locum habitandi inuenit, maculas speciorum et anime feditates quascunque penitus abo let et absummit. Insuper hominem deinceps custodit et munit, ne labi criminaliter aut eciam peccare uenialiter defacili possit. Homo autem exterior doni huiusmodi quia capax non est, hinc lapsum ue nialium omnino cauere non potest. Habet namque communionem cum tempore. Quod quidem instabile ac defectibile necnon in fluxu continuo est. Sic eciam homoin tempore conuersans, cum sit in sensibus fluxibilis et uagus, et ut sic multis passionibus inuolutus ac innumeris defectibus circumdatussine peccatis uenialibus et lapsu in eadem diu subsistere non potest. At uero sensus huiusmodi, quando introrsum reducuntur et in homine interiore ad unum colliguntur homoque interior est eleuatus in deo et unitus cum eo, tunc quamdiu sic steterit, sine peccato et culpa intus et extra feliciter uiuit et, si quid in sensus exteriores culpabile aduenerit eisque subito irrepserit, ignis diuinus totaliter absumit. Quod si foret possibile hominem in tali statu semper consistere, tunc posset eciam ab omni peccato et culpa semper inmunis permanere. Est namque peccatum nil aliud quam a deo auersio et ad creaturam conuersio. Cum autem homo modo iam dicto sit intus et extra totus conuersus in deo atque ut sic fortiter unitus cum eo, quam diu in tali statu perdurat, num quam uenialiter aut mortaliter peccat. Cum autem reuertitur ad officia sensuum exercetque opera eorum, non diu sine culpa subsistit, quia, cum incipit foris per diuersa uagari, incipit eciam diuersimode cul pabiliter labi. Et quia homo se ipsum obliuiscens uel minus aduertens sine permissione et licencia racionis superioris hoc facit, ideo ue nialiter ad minus delinquit. Unde qui omnia opera sua intus et extra semper iuxta ordinem et dictamen supreme racionis perageret ipsaque racio illuminata esset a deo atque unita cum eo, talis numquam uel raro delinqueret, quia omnia in deum ordinaret et in cunctis actibus foris et intus solummodo diuinum honorem pre oculis haberet. Hoc autem efficit in homine amor igneus et feruidus spiritus sancti, qui in homine omnia feda adurit et purificat, tenebras procul effugat, mentem illuminat, docet et inflammat, ut homo in deum et ad dei honorem omnia, que agit aut patitur, ordinare ualeat et sciat. Datque homini uirtutem et animi uigorem, ut sit potens ad respuendeum ac deserendum omnia, que sunt deo contraria, et insuper ad prosequendum ac perficiendum, que deo sunt placida uniuersa. Proinde bonitas spiritus sancti replet hominem et circumdat , ut omnia et singula in dulcedine spiritus eiusdemoperetur et sustineat, nec aliud intus nec extra participat, nisi in quo dulcedo et bonitas ipsius diuini spiritus redundat.

De quarta uia ad perfectionem uite et statum paupertatis altissime neccessaria, que est assidua ac diligens sensuum omnium custodia intus et extra atque in simplici puritate iugiter persistere. Item de querendo deum ueraciter et qualiter inueniatur. Item in quo consistat hominis in hac uita per fectio summa. Capitulum 28m.

Quarta uia ad spiritus ueram paupertatem et summam prouehens perfectionem iuxta superius dicta est ista: Cum etenim homo in cunctis uirtutibus sufficienter exercitatus et iam satis in eisdem fir matus ac perinde meditacione interna in Christi passione et uita sedulo conuersatus eandem corde et animo iugiter gestando nec non eiusdem efficacia et uirtute per multarum passionum et aduersita tum uirtuosam sufferenciam nunc mentis puritatem ac pacis tran quillum interne est plene adeptus, tunc sequitur mox quartum, quod ipsum ad ueram perfectionem deique ac diuinorum limpidam contem placionem cicius perducit. Et hoc est assidua ac diligens custodia omnium et singulorum sensuum intus et extra, ita ut nichil surripere exterius nec menti interius illabi possit nec aliquod medium inter ueniat, unde spiritus diuini operacio impedimentum sustineat. Hinc oportet neccessario, quod homo semper sine medio in simplici puritate persistat. Quod quidem sic facere poterit, si exteriora exercicia totaliter relinquens se totum intra se conuertit et in suo intimo se sedulo exercitare studuerit. Nempe exercicia extrinseca in creaturis exi stunt, interna uero, si rite ac debite fiant, in deo solidata sunt. Et ideo qui deum inuenire desiderat, oportet ut introrsum se totum conuertat et ibi sollicite querat. Qui enim semper in exterioribus remanet deumque in eisdem querere studet, hic quidem, si querendo ordinem retinet, deum indubie eciam in creaturis adextra inueniet, sed in hoc ipso uera beatitudo nullatenus consistit. Qui uero se ad intra recolligit et deum ibi querere satagit, hic deum extra omnem creaturam in se ipso et in sua nuda simplici essencia ueraciter inueniet, et in hoc est uera beatitudo dicente in sentencia beato Augustino: Domine, inquit, quando te primum agnitum habui, tunc clare agnoui, quod tu es bonum quoddam intimum omnibus et singulis creaturis. Hinc eciam singulis me applicare studui, ut in singulis inuenire te possem. Quamdiu autem ut sic inuestigando te quesiui, tam diu cor meum inquietum et uagum remansit. Cum autem te melius et alcius agnoscerem, agnoui te bonum quoddam esse extra omnem creaturam. Et tunc me ab omni cretura illico abstra xi atque ab earum ymaginibus penitus absolui, ut te pariter ab omni creatura absolutum nude et pure possem uerius in uenire. Quod dum ita fecissem, statim cor meum quietatum et tranquillum inueni. Siquidem, domine,tu creasti nos ad te, ideo inquietum est cor meum assidue, donec quiescat in te. Tunc autem cor in deo quiescit, quando omnia creata relinquit et se totum ac totaliter in deum increatum conuertit. Sunt namque omnia creata instabilia, uaga et inquieta. Unde quicunque in eis occupatur et cum eisdem uersatur, huius eciam animus et cor assidue et semper inquietatur, neque in deo inuenitur nec deus in eo, cuius locus et habitacio constat esse in corde pacato et quieto. Et ideo qui deum cupit inuenire et in se iugiter retinere, hic studeat sollicite cor et animum semper quietum et tranquillum habere, sitque ab omni rerum exteriorum, que distrahunt et inquietant, abstractus ymagine et specie, ac totus conuersus et collectus in se. Unde secundum beatum Augustinum multi deum querunt, sed minime inueniunt. Cuius racio est ista: Est namque deus interius et nos sumus et querimus exterius. Deus est spiritus et nos sumus corpus et rebus corporeis intendimus. Deus est nuda tus et absolutus a cunctis creaturis, nos autem amando adhe remus illis et continue uersamur in eis. Deus est bonum, purum, unum et simplum puraque simplicitas, nos uero impuri, multiplices ac uarii. Et si qua in nobis est bonitas, multa inuenitur prauitate permixta . Porro deus est perfectio, lux et lucerna, nos uero defectio, nebula et tenebra. Deus est cari tas, nos autem iniquitas. Hec itaque inequalitas inter deum et nos in medium se obicit, prohibet et impedit, ne ipse a nobis inueniri efficaciter possit. Unde si eum inuenire ueraciter uelimus, omni dissimili sublato per simile et in simili querere satagamus. Et quemadmodum deus est intimus, est insuper spiritus, est quoque ab omni re creata rerumque ymagine et forma penitus nudatus, est totus simplex et purus, est solus per essenciam bonitas et bonus, est candore luminis diuini undique circumdatus, quinymo omnia illu minans in se ipso lumen, lucerna et lux, est denique amor igne us ymmo et ignis iugiter ardens, inflammans et consumens. Hys et huiusmodi nos oportet pro modulo conformari eorumque in nos similitudinem assumere, si deum uelimus ueraciter inuenire atque feliciter possidere, siquidem oportet exteriora uniuersa dese rere, ad interiora se totum conferre, rerum ymagines et for mas cunctaque creata uia abstractionis a mente eicere, spiritum mundum, purum, simplum et rectum existere lumine diuino undique per fusum igneque amoris spiritus diuini totaliter esse succensum. Hac itaque similitudine deus plane a nobis inuenitur et nude, qui sic inuentus et habitus nos totos tranquillos efficit et quietos. In qua quidem sancta quiete nos deo perfruimur iocunde sine medio qualicunque. Insuper in uera summaque spiritus constituimur paupertate, in qua apti efficimur et ydonei dei diuinorumque limpida contemplacione. Preterea si homo in uera abstractione se a cunctis exterioribus ab soluens sua meritoria ingreditur suique cordis intima sedulo rimatur se ipsum interius discuciens et deum intra se sollicite querens, tunc cicius in eo consurgit eique se ultro ingerit omne, quod eum similem deo efficere possit. Nam si ante fuit externus et ad exteriora ef fusus, mox efficitur internus et intra se totus inclusus. Si fuit carnalis, efficitur protinus spiritualis. Si fuit creaturis irretitus rerumque yma ginibus et formis inuolutus, fit statim ab omnibus plene abso lutus. Si fuit ignorancie tenebris cecatus, repente efficitur illumina tus. Si in dei frigidus extitit amore, mox igne diuino succen sus incipit uehementer feruere. Hoc autem totum oportet hominem intra se querere, si uerum thesaurum cupit inuenire, ex quo continuo donis omnibus diuinis et graciis ditari poterit et superhabundare. Qui ergo in intimis querere negligit, hic donorumhuiusmodi et graciarum diuiciis di gne meritoque carebit. Sunt namque exteriora sine stabilitate semper mutabilia, dona uero diuina sunt eternaliter duratura. Quorum ut homo efficiatur ydoneus et capax, oportet ut sensus omnis ad interi ora reducat atque in homine interiore, in quo dei similitudo inuenitur et ymago exprimitur, in pace inidipsum requiescat. Ibi enim omne donum optimum datur a patre luminum, apud quem quia non est ulla trans mutacio, et ideo dona inmutabilia dantur ab eo, que in corde et animo percipiuntur pacato, stabili et quieto. Non quidem in exterioribus sensibus, qui fluunt cum tempore, cuius eciam in se similitudinem gerunt, sed in homine interiore, qui secundum deum creatus est in sanctitate, iusticia et ueritate. Hinc eciam regius propheta donorum eiusmodi se capacem ydoneumque faciens: Audiam, ait, quid loquatur in me dominus deus, quoniam loquetur pacem in eos, qui conuertuntur ad cor. Ubi consi derandum occurrit, quod quidam suos sensus exteriores mortificare cupientes in exerciciis exterioribus et uite austeritate suum corpus incessanter castigantes ieiunando, uigilando, peregrinando, fla gellando necnon uestimentorum et stramentorum asperitate, fame, siti, frigore se plurimum affligunt. Que quidem exercitia si bene et cum moderamine fiant, quamuis sint bona, non tamen usquequaque sufficiunt, sed ut in plurimum defectuosa existunt. Unde qui ueraciter ac totaliter suos sensus exteriores mortificare desiderat, oportet, quod ab externis operacionibus et exerciciis se penitus absoluat atque ad sui hominis interioris intima totaliter conuertat sibique uio lenciam non modicam inferat et se intra se ipsum artando co hibeat ibique homini subiciendo interiori se ipsum uiolenter occi dat. Cum enim sensus huiusmodi ut sic homini interiori obedire coguntur eique in omnibus plenarie subiciuntur, tunc eciam mirabiliter nec minus feliciter sibi ipsis moriuntur ac insuper homo sic intra se conuersus, cum deum sibi in se loquentem animaduertit, tunc eciam diuine uirtutis capacem se facit, qua mediante suos sensus uiolentat et cogit sibique perfecte obedientes efficit, qui nec ab ulla uirtute alia sic cogi pos sunt et uinci, quam a uirtute diuina, qua homo eiusmodi ad intra mu nitus preseruatur et custoditur ab omni reatu et culpa. Nempe si Adam intra se conuersus in suo homine interiore sibi intimus persti tisset ibique sedulo quieuisset et nequaquam effluendo ad suos se sensus exteriores conuertisset, nunquam in peccatum lapsus fuisset. Cum autem se totum ad extra conuertit, statim tam sibi quam nobis damnabiliter ruit, quippe interius tunc caruit diuina uirtute, que a lapsu eum potuit et ab omni peccato inmunem preseruare. Sic multis adhuc hodie con tingit, quos frequenter neccesse est cadere ac uariis criminibus et peccatis inuolui, qui sensibus effusis sunt toti ad exteriora conuersi. Nam quanto plus homines exterioribus dediti sensualiter uiuunt, tanto frequencius et grauius ruunt. Hinc eciam sic semper animaliter uiuentes et nunquam ad se ipsos intra se redeuntes dei iusto iudicio ex sua culpa iu ste damnantur, cum nequaquam beatitudinis capaces effici possint nec unquam participes fieri mereantur, eciam si deus eandem eis dare paratissimus esset, quippe quia sensualiter et ideo mortaliter uiuunt et ut sic ipsam mortem secum undique ferunt. Unde nec uite nec ueritatis ullomodo capaces erunt. Nam uita et mors, ueritas et falsitas simul in eodem stare nullatenus possunt. Igitur qui uitam eternam, iusticiam et ueritatem cicus inuenire ac cercius obtinere desiderat, oportet quod eam intrinsecus in homine, qui secundum deum creatus est, intra se sollicite querat. Diceres: Ex quo sensus exteriores uite et ueritatis capaces non sunt, ut quid eosdem ad hominem interiorem quasi eidem in iuuamen reduci eique confederari ac uniri oportet? Respondeo: Quandocunque duo unum quoddam tercium in se suscipere debent eique uni ri, oportet necessario quod minus inter ista et debilius maiori forciorique ac digniori se uniendo pro posse contemperet, ut sic alterum alterius defectum supplere possit. Et quoniam anima et corpus sunt una persona in homine habentque simul sua opera humaniter exercere nec anima potest in opus exire nisi sensu corporeo mediante, et ideo nec dona di uina potest in se ipsa percipere nec in eis delectando quiescere, quamdiu a sensibus corporeis impedimenta inuenitur sustinere. Tunc autem ab eisdem sensibus impedimentum non patitur, quando sensus ipsi ab exterioribus totaliter abstracti atque a sensualibus operacionibus liberi inueniuntur. Tunc enim anima ueritatem nudam intra se potest suscipere et eandem consequenter sensibus communicare et sic sensus corporales diuine ueritatis efficiuntur capaces, non quidem exterius in se, sed per abstractionem in homine interiore. Ibi enim hec ueritas primo percipitur, ac inde erumpens in sensus ad extra diffunditur eisque uim quandam inferens ueritati uiuere eamque amplecti et imitari conpellit. Est autem ligamen et uinculum utilissimum, quo sensus corporei uinciri cohercerique salubriter possunt, si scilicet ad intra uio lenter retrahantur et intrinsecus diuine ueritati ut sic uincti uiuere conpellantur. Liquet etenim, quod ad casum in peccatum faciles et proni exi stunt, qui hoc uinculo ligati non sunt. Et quamuis homo interior diuine ue ritatis solus sit capax et non homo exterior sensualiter se gerens, uerum tamen ipsam eandem ueritatem percipere non potest, nisi sensus corporales ab stracti sint et collecti atque homini interiori firmiter uniti, quippe sicut unus est deus et una est fides, sic eciam oportet hominem totum esse in unum collectum et sibi ipsi intime unitum, si intra se uelit suscipere deum eiusque digne effici capax. Et quanto plus sensus sunt exterius ad multa dispersi ac diuersi, tanto plus homo interior a percepcione impeditur simplicitatis ac puritatis ueritatis diuine, que est ipse met deus, qui se dare non potest nec uult hominibus externis et sensualiter per diuersa effusis. Nempe in cordis simplicitate queritur et in mentis uni tate inuenitur. Ducam, inquit, eam in solitudinem et ibi loquar ad cor eius. Conticescant ergo neccesse est omnia et simul quiescant in pace, ut deus solus loquatur in corde. Est namque dignum et iustum: Ut lo quente domino temporali serui eiusconticescant uniuersi, sic suomodo deo suum uerbum loquente in anima equum est omnino ac debitum, ut cetera omnia intus et extra sint in silencio summo constituta. Sane sedebit homo eiusmodi solitarius, id est quietus et abstractus ab omnibus, et tacebit, eleuabit se denique supra se et dominum loquentem sibi auscultabit et percipiet in se, in cuius siquidem breui sermone, quinymo uerbo unico omnem plenitudinem sciencie necnon thezaurum tocius sapiencie cicius apprehendet . At uero qui in se loquenti deo resistit eiusque sermonem seu uerbum interrumpit, ma gnam irreuerenciam deo impendit nec modicam offensam apud eundem incurrit. Tunc autem dei sermo interrumpitur eique per hominem contrauenitur, quando se homo adextra diuertit et non permittente superiore ra cione nec licenciam ad hoc datam in sensus exteriores et sensualia se diffundit nec talis aliquando ad dei amorem perfectum pertingere ua lebit. Est namque dei honor in homine precipuus amorque uerus et perfectus, si eius sermo seu uerbum in homine fuerit in silencio et reuerenter su sceptus . Quod quidem uerbum ab eis nullatenus potest audiri, qui sensua liter uiuentes exterius sunt nimis effusi, unde nec habent in se, quo deum uere perfecteque possint amare. Oportet namque amatorem huiusmodi sensus corporales intra se collectos habere et totum se dare ad auscultan dum attencius, quid in anima seu spiritu sermo loquatur diuinus. Oportet nichilominus animam respondere loquenti, in quo responso et mutuo collo quio mutuus et nouus inter utrumque amor exoritur, quo se alter utrum uere et perfecte amare probantur. Hinc dominus: Qui, inquit, me di ligit, sermonem meum seruabit. Et iterum: Qui habet uerba mea et seruat ea, hic est, qui me diligit. Unde est consequens, quod, qui uerbum patris non audit, perfecte amare non nouit. Nam origo et fundamentum amoris diuini est a uerbo eterno, quod pater in anima loquitur. Quo si quis caret, eciam diuini amoris fundamentum in se nullatenus habet. Ergo conuertat se homo ad se et omnis sensus in unum colligat atquead uerbum diuinum audiendum intra se retrahat, ut sic ad diuini amoris uerum fundamentum et originem pertingat ibique de fonte a moris deifici potando inebriatus languescat feliciter ac penitus liquescat. Nempe sic suum amare fit suum mori et uiuere, nec aliud potest nec scit, nisi amore indesinenter feruere et qui eum amore conaretur priuare, cicius uita priuaretur quam amore. Nam quidquid pa titur aut agit, nil aliud quam amorem redolet et sapit. Unde et si ui uit, ex amore uiuit, si moritur, amore moritur, et quidquid ei acciderit, totum in amore suscipit. Sunt namque amor et ipse unum et idem. Uerum huiusmodi amantes et amore sic pleni non possunt aliquatenus amari, nisi ab eis, qui eciam amore sunt digni et ideo a multis exosi habentur, quibus dissimiles inueniuntur. Quippe quos mundus habere dignatus non est, apostolo teste indigna plurima oportet perferre. Hec autem indignitas ipsius amoris precipua dignitas esse probatur. Nam dignitas et honor seculi huiusmodi sunt penitus contraria amori, cuius dignitas maxima et honor crux Christi et passio eius est, in qua et ex qua amor ipse omnem suum haurit honorem et carpit. Hinc Paulus : Michi autem absit gloriari, nisi in cruce domini nostri Ihesu Christi.Aspirat namque amator uerus continue satagitque in amati similitudinem pro posse transferri,et in hoc ipso uerus amor diuinus, quod sit in homine, euidencius agno scitur, quia Christo amato in paupertate, despectu et humilitate similis inueniri studiose conatur. Est etenim hoc proprium ueri amoris eiusque effe ctus principalis, ut amantem in amatum transformet. Hinc eciam unum quodque naturaliter suum simile amat. Unde qui Christo in uita et moribus dif formis inuenitur nec similitudinem ymaginis eiusdem imitatur, Christi uerus amator non esse certissime probatur, et quanto quis Christo studuerit se in hys conformare, tanto conuincitur eundem uerius amare magisque diuino amore redundare. Nam Christi uita diuini amoris uera et recta est regula, et qui hanc regulam minus inuenitur seruare, eciam de diuino amore minus conuincitur in se habere, ymo nec potest quis uerus esse ama tor, nisi fuerit et uerus imitator. Porro uerus amor diuinus ex corde paterno tunc oritur, quando suum uerbum eternum in anima loquitur, siquidem cum pater suum uerbum in anima dicit, tunc eo ipso amor spiritus sancti erumpit, qui animam et singulas potencias eius sic penetrat, replet et perfundit, ut omne, quod homo loquitur aut agit, totum diuino amore plenum sit. Hoc autem in homine operatur et efficit retractio sensuum ad mentis interiora et silencium ac quies potenciarum et uirium continua uitaque abstracta et interna, per quam homo ab omni materialitate rerumque ex traneitate absolutus et nudatus intra se ad deum se totum conuertit eique soli locum in se habitandi tribuens eum libere operari permit tit.Sane in hoc ipso perfectio altissime paupertatis uereque spiritualis summa perfecitonis uidetur consistere, ut homo omnium operum et actionum ex teriorum penitus sit liber et quiescat totaliter in se, ut sic deus in tanta hominis interioris libertate et quiete possit loqui et operari liberrime opera uidelicet perfectionis, que essencialem beatitudinem continent in se. Itaque ad hoc ipsum precipue est ipsa paupertas predicta ordinata, ut omnium rerum creatarum ac ymaginum et specierum earundem hominem totaliter obliuisci deoque soli sine medio iugiter intendere faciat et adhe rere perfecte. Hec namque est pars optima, quam elegit Maria deserens creaturarum uniuersarum obsequia et cuncta abiciens transitoria se totam totaliter ad deum conuerterat, cui et soli iugiter intendebat, et in hoc pars optima est. Nam qui temporalia retinent, creaturis plerumque obse cuntur, quas eciam crebrius respicere seque ad eas conuertere coguntur. Sed quoniam hoc ipsum dei amore et intuitu secundum iusticiam faciunt or dinemque debitum obseruant, ideo et ipsi ad deum licet tardius pertingunt. Eos uero, qui ab omnibus expediti et liberi existunt nullaque eis temporalia obsistunt, oportet suo modo et ordine deo solummodo ac diuinis intendere, ut celerius et expedite possint ad deum peruenire. Hinc Seneca: Qui uult, inquit, animo liber existere, oportet eum omnibus carere et nil penitus habere. Tunc autem homo uere est liber, quando se ad partem optimam, que deus est, libere conuertere potest. Quod quidem fit in rerum temporalium et omnium creaturarum omnimoda abdicacione. Oportet namque hys omnibus nudatum penitus ac liberum esse. Temporalia enim naturaliter sunt grauia et ideo animum eis occupatum grauant, depremunt nec sursum eleuari permittunt. Qui autem est liber ab hys et absolutus, huius semper est animus in deum eleuatus.Denique cre atura hominem sibi innitentem uinciendo fortiter captiuat eumque im pedit, ne sese ad mentis interiora conuertat, ac deo solummodo totaliter intendat. Et idcirco neccesse est, ut homo a cunctis se abstrahat et, ne captiuus aliquando teneatur exterius, in suo intimo, ubi deus inuenitur, iugiter commorando quiescat. Preterea quod optimum est hominis, in ipsius interiori, hoc est animo, inuenitur. Ideo racionabile et iustum est, ut ad id cetera, que sunt hominis, in unum reuocentur ad prestandum eidem obse quia condigna. Unde qui adextra se conuertit et animaliter uiuendo sensibus exterioribus intendit, hic simile ei facit, qui amicos optimos deserit et hostibus publicis seruit, siquidem omne sensuale ut sic ini micum est anime, et ideo qui sensibus ad suum placitum obsequitur, hostibus suis obsequi probatur estque iustum et dignum, ut merce dem eternam, hoc est iehennam, obsequiis suis debitam finaliter consequatur, quippe sensus cum in se mortales existant, nichil aliud quam mortem pro mercede sibi seruientibus prestant. Unde Eua uidens fru ctum delectabilem mox concupiuit, concupiscendo comedit et sic sen sui obsequendo pro mercede mortem incurrit. Ita similiter omnibus, qui suis uiuunt et seruiunt sensibus, euenire dubium non est. Hinc claret euidencius, quod quisque damnacionis sue proprie causa existit nec deus ali quem damnat, sed homo sibimet uiuendo suis sensibus et ad uo luptatem eisdem seruiendo mortis damnacionem procurat. Nam in hoc, quod uitam deserit, mortem acquirit. Et si deus ei uitam donare disponeret, ipse, quo caperet locum in se, minime haberet. Est namque totum mortale, quod habet, et ideo sua merces et premium mors ipsa est. Inde mirandum non est, quod deus homini secundum sensualitatem animaliter uiuenti suam graciam non infundit, quia hoc fieri non expedit, cum ordo diuinitus in huius con trarium sit. Non enim graciam ei debet conferre, qui se ad eam suscipiendum non curat disponere nec se eius uult reddere capacem. Tunc autem homo se ad graciam disponit eiusque capacem se facit, quando sensus exteriores introrsum recolligit et in suo intimo se totum ad deum conuertit. Nam id quod ab alio aliquid recipit oportet, quod ei presencialiter assit, et quia deus in homine interiore presens adest, hinc eciam oportet, quod omnia que sunt hominis intrinsecus cum deo pariter assint, ut sic graciarum influencia diuinarum inibi locum inueniat. Rursum ex alio debet homo merito su os sensus abstrahere et intra se collectos retinere, cum raro uel numquam se adextra conuertat, quin aliquid impurum hauriat, unde maculam in anima contrahat semperque nouas distractiones et cordis inquietu dines incurrat. Igitur qui purus iugiter et quietus in se permanere desiderat, sensus ad exteriora discurrere non sinat, sed sub arta custo dia intra se cohercendo contineat. Nam qui crebro adextra eciam circa utilia et bona studia se occupat diuersisque negociis intendit, nunquam ad ueram internam pacem pertingit. Denique pax dei quia omnem sen sum exuperare dicitur, inde est, quod isti, qui sensibus inherendo uiuunt et efluunt, ad pacem eandem nullo unquam tempore pertingunt. Itaque oportet eum omnem sensum transcendere, qui uult ueram gaudiosamque pacem inuenire. Nempe sensus, cum in se instabiles uagique existant et insuper omne, quod contingere aut apprehendere possunt, suo modo instabi le et inquietum sit, ideo quietem ueramque pacem querentem est necesse se a sensibus et sensualibus abstrahere et in sua intima, ubi pax est gaudiosa, stabilitas et quies, se totum transferre nec ali quis in se ipso confidat nec in tantum de se ipso presumat et sibi nocere non estimet, quod se non necessario adextra conuertat. Nam nemo tam perfectus inuenitur et sanctus in hoc tempore, qui in eiusmodi adextra conuersione tam purus remaneat et rectus, sicuti fuisset, si in suo intimo remansisset. Quod quidem racionem persuaderi sic potest: Cum etenim homo se non neccessario adextra conuertit, tunc utique ad creaturas et ymagines se conuertit. Cum uero se intra se conuertit, tunc ad deum, qui ibi habitat, se conuertit. Non autem potest homo tam purus et quietus remanere cum creatura, quemadmodum cum deo. Ergo in conuersione adextra puritas animi fedatur, quies turbatur et pax illa, que sensus exuperat, nullatenus retinetur.Siquis uero dixerit, quod in eiusmodi non necessaria conuersione adextra nichil detrimenti sustineat, signum est euidens, quod nunquam internam ueram quietem et pacem gustauit, sed et penitus ignorat, quid homo sibi ipsi internus existat, qualis utique ueraciter esse non potest, nisi pauper sit spiritu in summo, eo modo uidelicet, quo superius per longum processum in multis capitulis deductum est. Denique pau pertatem eandem, in qua perfectio summa, non potest quisquam obtinere, nisi qui internus sibi ipsi didicerit esse, nec potest aliquis hoc modo pauper fieri, nisi deus eum talem effecerit. Nec deus aliquem sic pau perem facit, nisi idem ipse interius apud se sit. Ibi namque cessat omnis alteritas et auffertur ab homine omne, quod deus non est. Pro inde, qui maxime solitarius et se ipso ac omnibus nudatus sibi unitus est, hic eciam pauperrimus est, et qui ut sic pauperrimus est, eciam sibi ipsi intimus est. Nam intimitas et paupertas in uno eodemque gradu con sistunt: Est quoque intimitas huiusmodi suimet et omnium tam intus quam extra abnegacio et desercio perfecta. Nempe in ipsa uera intimitate uo luntas humana diuinam uoluntatem ingreditur eique perfecte unitur et unum idemque ex utroque perficitur uelle.

De perfectissima uoluntate diuina, qualiter consistat in Christi doctrina et uita. Item quod uera et perfecta paupertas, unitas et intimitas coincidunt et in eodem subsitunt. Item quod in mente simplici et pura sibi ipsi intime unita solum apparent diuina. Capitulum 29.

Est autem dei perfectissima uoluntas domini Ihesu Christi doctrinam et uitam imitari. Hic est inquiens Iohanni filius meus dilectissimus, in quo michi bene complacui, ipsum audite. Ubi in eo, quo dicit in quo michi bene complacui, innuit manifeste, quod omnis et maxima dei patris com placencia est in suo filio et in eis consequenter, qui uita et moribus eundem uicinius imitantur. In eo uero, quo dicit ipsum audite, dat palam intelligere, quod ipsius doctrinam audientes eam in opere exequi pro posse teneantur. Et quoniam Christi doctrina et uita paupertatem perfectam resonat intus et extra et hanc ipsam uoluntas recta deo perfecte unita assequi iugiter cupit et optat, hinc constat, quod, qui suam uoluntatem nunquam in opus efficaciter produxit, quod huius uoluntas nunquam uere in tima nec diuine uoluntati ueraciter unita fuit. Est quippe diuina uoluntas Christi uitam et doctrinam imitari. Et ideo qui propinquius et perfec cius eandem imitatur, hic sibi ipsi intimior esse probatur. Et qui sibi ipsi magis intimius inuenitur, hic eciam Christi doctrinam propinquius et uerius imitatur atque in ipsa eadem intimitate summam paupertatem, in qua omnis perfectio uite, feliciter assequitur, que non aliter nisi in uera intimitate ueraciter obtinetur. Est namque paupertas sine huiusmodi intimitate sicut rex sine regno, sicut corpus sine anima, sicut anima sine deo. Nam quemadmodum deus anime dat uitam et anima corpori influit eandem, sic intimitas hominis uitam eiusdem facit fructuosam et meritis plenam deoque totam efficit gratam. Hinc saluator ait: Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet. Si uero mortuum fuerit, multum fructum affert. Sic suo modo, si omnia in interiori homine in nobis moriantur et nos in deo, multum ualde facimus fructum in eo et uita ei in nobis per omnia beneplacita consurget. Oportet siquidem interius hominem sibi ipsi et omnibus funditus mori et nichilominus exterius despi cabilis fieri, qui hanc ueram et sanctam paupertatem, in qua omnis perfectio, ueraciter assequi cupit. Tunc autem homo ut sic moritur, quando uiciis uni uersis deuictis cunctisque uiciosis passionibus et inordinatis affectioni bus in se frenatis, ligatis et sopitis iam uirtutes uniuersas est adeptus in summo, ut uidelicet iam uirtus in eo non accidens, sed essencia et esse existat. Tunc uero est uere internus, quando omnia exteriora pena lia sunt. Tunc quoque ueraciter est pauper, quando spiritus est sic denu datus, ut deus in eo solus inueniatur possitque in profundo et intimo anime absque impedimento cuiuscunque ad suum placitum loqui libere et operari. Hec tria stant simul in uno puncto in unitate pure essencie, quia ueraciter mori aut recte sic mortuum esse unitas et intimitas est. Uera quoque paupertas est similiter utrumque, sed et intimus sibi suomodo est mortuus, pauper et unus. Unde et in ewangelio dominus hoc unum testatur necessarium, uidelicet, quod homo sibi ipsi internus sit, omnibus speciebus et rebus nu datus perfectaque morte sit mortuus et in suo intimo sibi ipsi in puritate unitus, ut deus in anima sua opera ualeat operari. Qui quidem in uno solo intimo puro et simplo suum opus perfecte operatur. Unde qui in se simplicissimus et sibi ipsi unitissimus est, hic dei et diuinorum in se operum capacissimus est, et quanto quis ab unitate et sui simplicitate recedit, tanto a lumine diuino deique influencia alienum se facit, siquidem hominis summa perfectio in hoc ipso consistit, ut sibi ipsi unitus et intimus sit, et quanto intimior unitiorque sibi quis fuerit, tanto in uera perfectione proficit diuinique luminis in se capacior fit. Hoc autem lumen hominis intellectum illuminat, ut ueritatem in se perfecte agnoscere queat. Que quidem ueritatis cognicio ab unitate exoritur, cum utique nemo alius, cuius est intellectus per multa et uaria diuisus, uerum hoc lumen attingere possit, in quo ueritas diuina plenarie se homini pandere consueuit, sane quia lumen huiusmodi simplicissimum et purissimum, et ideo purum ac simplicem animum requirit. Unde saluator: Si, inquit, oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit. Hoc est, si hominis intellectus seu racio simplex fuerit, tunc totum suum intelli gere ueritas pura et lucida est cunctaque ipsius cogitaciones, uerba et opera uera uirtuosa, quinymo et ipsamet uirtus sunt pura, et est in hys deceptio penitus nulla. Hinc qui non falli desiderat omnemque decepcionem cauere exoptat, exteriora, que sunt uaria et multplicia, re linquat et ad intimam unitatem se totum conuertat, ubi nulla de cepcio nec error se ingerere neque aditum ullatenus potest inuenire. Siquidem in hoc omnis est hominis decepcio, quod ipsius fantasia multas ymagines et uarias in se colligit, secundum quas ipsam ueritatem assumit, quibus se spiritus malignus plerumque cum falsis ymaginibus inmiscet et in eisdem hominem deceptorie illudit. Econtra homini simplici, puro et sibi intime unito appropinquare quia nullatenus ualet, hinc eciam eundem a falso spiritu decipi impossibile est. Preterea quicunque uisiones ob seruat et cum ymaginibus se occupat, signum est euidens, quod eius fun damentum non simplum et per consequens nec purum nec sanum extat. In simplici namque et puro animo sibique intime unito nil aliud apparet nec oritur, nisi quod deiforme et purum esse probatur. Nempe quia deus cum sit inuisibilis ac super cunctas ymagines et formas, et ideo fal luntur omnes et errant, qui uisiones ymaginarias acceptantaut eisdem aliquatenus innituntur et amant. Est namque tam purum et simplum, quod in animo puro et simplici se parere consueuit, ut nemo id ipsum per ymagines apprehendere nec aliquid loqui uel intelligere possit de eodem. Qui puram ueritatem intelligunt, hys dictis facillime assen ciunt. Nam sic esse experimento didicerunt nec curant uisiones fanta sticas aut reuelaciones ymaginarias nec admittunt eas. Nam ueritas in Christo sufficienter est manifestata. Unde qui extra uitam et doctrinam Christi ueritatem querit uel assummit, se ipsum et alios fallit, et quicunque huic credunt, defectuosi ac debiles in fide existunt maioremque communionem habent cum antichristo quam cum Ihesu Christo. Quippe qui in Christo uiuunt et Christus in eis, aliud quam Christus fateri, credere ac tenere non possunt. Si quid uero aliud a Christo se in eis manifestat, pro nichilo ducunt, quin ymo pro erroneo et falso habent uehementer suspectum et ideo nec falli nec ab ullo erroneo spiritu possunt illudi. Oportet sane hominem purum, simplicem sibique intime unitum, cuius cor Christus et animam pos sedit, plerumque deiformis ueritatis pure discretioni, ne uidelicet discernendo agnoscat, resistere, ut sic semper purus, simplex et internus permaneat et deus in eo non aliquo impeditus suum opus super omnem distinctionem ualeat indesinenter operari. Et si quando, cum neccesitas exigit, rem aliquam aut ueritatem discernendo aduertit seque super eam cum distincti onibus reflectit, ut uidelicet cum alium uel alios per distinctiones instruit, mox actu expleto eciam ipsam ymaginem abiciens se adintra conuertit ac insuper ceteris omnibus relictis Christum reassumit, cui soli fortiter se imprimit et unit, sic quoque in uera puritate iugiter persistit. Habet autem homo eiusmodi laborintum grauissimum et perfruitur nichilominus delectatione tam maxima, quod in tempore non est delectatio qua liscunque eidem comparanda, siquidem oportet, ut uiolenciam sibi inferat et omnibus ac singulis, que deus non sunt, renunciando fortiter resistat, nec aliquid eorum, que sub deo sunt, cum delectacione et complacencia admit tat, in nulla re creata nisi in deo per amorem quiescat, ut denique sit uiuens mortuus et mortuus uiuat. Ad hec autem opere indiget et labore multoque et magno ac diuturno grauissimo certamine uix tandem poterit obtinere. Nam omnia, que sunt sensualis nature, in eiusmodi homine mori ac funditus euerti mirabilemque ualde mutacionem fieri oportet. Unde plerique in isto constituti certamine, qui conplexionis infirme ac debilis sunt nature aut uiciis male habituati in corpore, in tantum luctando fatigantur, ut eciam aliquando corporaliter deficiant ac uiribus extenu atis egrotando totaliter decumbant, ut quodamodo cum sponsa dicere ualeant: Nunciate dilecto, quia amore langueo. Quippe amor spiritus diuini talium et ossa et medullas penetrat et omnia, que sunt hominis, penetrando adurit et suo igne omne distortum ac dis simile abolet penitus et absumit facitque praua in directa et aspera in uias planas, uideturque homini quandoque eiusmodi quasi quodam uehe menti incendio se totum sensibiliter percipiat aduri. Uocatur autem hic amor uehemens amor actiuus seu operans uel agens, quia quamdiu dissimilitudo aliqua uel inequalitas aut feditas remanet in homine, tam diu operari oportet et laborare intense. Cum uero hec omnia per amorem agentem iam penitus fuerint absumpta, sunt que in homine uniuersa pacata et obtenta contra uicia uictoria sunt omnia planata, tunc nouus mox amor exoritur suauissimus, qui uocatur paciens uel passiuus. Nam in mentis dulcedine cum io cunda et suaui quiete deum sustinet et patitur in se nil iam pe nitus operans aut agens, sed deum solum operantem sustinens, in quem ut sic ingreditur continue uniturque eidem intime. Sed et deus se ipso trahit eam uiolenter in se et facit eam secum amorem eundem et unum, ut homo totaliter et solummodo amet in deo et cum deo, nec aliud nisi amor et amare inueniuntur in eo, in tantum, quod si nomen aliquod eidem deberet imponi, non posset apcius quam nomine amoris nominari. Non enim alicui negocio se implicat, fantasia aut uisione se occupat nec se ulli operi extraneo inuoluit, sed soli diuino amori indesinenter et simpliciter intendit. Hoc autem in homine fundamentum simplex et purum efficit, unde consequenter amor diuinus simplex et purus consurgit, in quo tandem talis ac tanta delectacio exoritur, qualis et quanta in hoc tempore nusquam inuenitur. Que quidem delectacio non naturalis nec erronea, sed supernaturalis est atque diuina, nec ueritatem aliquatenus impugnat, plus autem ueritatem, que deus est, certius manifestat. Denique delectacio dulcedinis eiusmodi, quia a deo est, neminem seducit, quin pocius ipsam dulcedinem deceptoriam omnemque naturalem delectacionem et, que deo est contraria, dulcedinem funditus eicit et extinguit. Uerumtamen in hac ipsa delectacione seu spiritus dulce dine homo finaliter non debet persistere nec deum propter eam diligere, sed magis omnem propter deum delectacionem abiciat et deum propter se ipsum pure ac sinceriter diligat eique propter se simpliciter adhereat, non habens re spectum aut affectum ad aliud qualecunque. Hec enim dilectio perfecta et recta est, quam nobis tribuat ipse, qui solus potest et est. sequitur aliud capitulum

De tribus diligenter notandis ab eo, qui deuotionum dulcedi nes et spiritualia in se experitur sentimenta. Qualis ui delicet ante huiusmodi sentimentorum perceptionem et qualis in ipsa actuali perceptione qualisque postea debeat existere. Capitulum 30m.

Expeditis per longum processum et cum multo circuitu quatuor uiis cum reliquis precedentibus, quibus ad ueram spiritus paupertatem ac perinde ad summum perfeccionis apicem ascenditur uerusque et perfectus dei amor conquiritur, quo habito iam homo quodammodo supra se positus et se ipso alcior factus atque in deum sic penitus transformatus totusque diuinus effectus, ad sentimenta spiritus suauissima supermentalesque excessus, nec non ad diuinas irradiaciones in se suscipiendas, iam ydoneus efficitur et aptus. Uerumtamen homo huiusmodi magnopere curet ac diligentissime consideret suam habitudinem et statum, tempus et locum, quin eciam potissime obiectum, circa quod mens eius ante uisionem actualem seu raptum spiritualem uersatur, et similiter, quando actualiter uisionem sensualem aut supermentalem seu gustum spiritualem experitur. Ac demum status et habitudo post finem seu transitum huiusmodi sentimenti, siue sit sensuale, siue intellectuale, seu solum affectuale, est non minus diligenter explorandus. Primo consideret, si ante uisionem aut sentimentum eiusmodi sibi ipsi tunc intime recollectus mente amorosa fuerit totaliter in deum euectus aut, si in aliquo fuerit spirituali exercicio, in quo mens eius diuini amoris igne inflammata uehementer sursum per desiderium agebatur ei cupiens uniri, quem sic arden tissime amat, nil aliud cogitans nec de uisione nec de sentimento nec de aliquo creato. Et si sic mens supra se rapitur ac in illo amore extatico a se ipsa aliena efficitur aut alias cuiuspiam uisionis apparenciam aut gustum spiritualem eciam ymaginarie et sensualiter percipiat, signum est efficax et probabile, quod totum, quod ut sic homini apparet aut infunditur, sit bonum et diuinum ac ueniens a patre luminum, qui est suauitas et dulcedo se amancium, se ipso amori tam feruido et amatori uicem rependens, cum diuine allocucionis aut apparicionis caritas ipsa potissima sit causa. Nam et inter homines, inter quos est perfecta dileccio, amicicia et caritas, crebro fit mutue dileccionis intimacio et secretorum ad inuicem manifestacio, et hoc ad maiorem consolacionem et melioracionem ipsius, qui est minus perfectus. Hec autem intimacio fit quandoque per presencia lem eorum allocucionem, quando per iocundam mutue refeccionis conuiuacionem, quandoque uero per litterarum uel nuncciorum missionem, quandoque per munerum et exeniarum delectabilium oblacionem. Simile itaque operari uidetur caritas inter deum et hominem, quia ipse est, qui diligentes se perfectissime diligit. Talis enim caritas tantum appropinquare contendit amato et tam prope esse cum eo, ut, si fieri possit, hoc ipsum sit, quod ipse. Unde secundum Augustinum caritas siue amor est pondus inclinans aman tem ad amatum et appropinquare facit amato, quantum potest. Et secundum Dyonisium transformat suomodo amantem et amatum. Quanto autem propinquius est amans amato, tanto uerius, subtilius et perfeccius sibi reuelatur amatum. Unde eciam Hugo: Constat, inquit, quod qui ardencius diligunt, profundius perspiciunt et subtilius discernunt, et quia e uicino magis respiciunt, procul dubio euidencius cognoscunt. Igitur rectissime, quanto eterna magis amantur, tanto perfeccius cognoscuntur. Ex magnitudine namque diuine dileccionis pendet modus diuine reuelacionis. Hec ille.Denique, quia fortis ut mors est dileccio, hinc amor uere diligentis non cessat nec quiescit, donec intima amantis ad intrinseca amati tamquam ad centrum suum perducat, coniungat et uniat, liquet et resoluat. Quoadusque totum amantem in amatum conuertat et conflet et perpetuet. Amor namque amantem extra se rapit et eum in amato collocat, in quo secundum omne se dulciter et delectabiliter inmoratur et quiescit, uidet et fruitur, iocundatur et letatur. Unde Hugosuper septimoAngelice ierarchie: Amor acumine suo omnia impe tu sui ardentis desiderii penetrat, donec ad dilectum et in dilectum perueniat, et tam prope, ut, si fieri potest, hoc ipsum unum et idem sit, quod ipsum. Cui alludit Richardus: Amor, inquiens, uiolentat, ulnerat, ligat, languidum facit, defectum inducit. Nichil amore acucius, nichil subtilius aut penetrabilius, nec quiescit, donecnaturaliter totam amabilis penetrauerit uirtutem, profunditatem et totalitatem. Et unum uult se facere cum amato, ut, si fieri potest, hoc ipsum idem sit, quod ama tum. Et ita nullum patitur medium inter se et obiectum, quod amat, quod est deus homo Ihesus Christus. Sed uehementer intendit in eum in mediate et ideo nunquam quiescit, donec omnia transeat et ad ipsum in ipsum ueniat in Ihesu Christo intra se. Quanto eciam quis perfeccius et ardencius amat, tanto uelocius currit, cicius peruenit, suaius gustat, profundius perspicit, subtilius discernit et euidencius ac perfeccius cognoscit. Idem: Amare deum est accedere ad eum et intrare, uidere et gustare, quam sua uis est dominus. Igitur amor amantem non solum transfert et unit, sed et uidet eundem amatum, cui unit dicente beato Augustino:Non potest non uidere amor uehemens, quem amat, quia, si amor est oculus, utique amare uidere est. Hec ille. Et secundum beatum Gregorium: Anima per desiderium uidet eum, quem amat.Itaque si homo iuxta predicta amore hoc agitur et eo effici ente spiritus in se sentimenta iocundissima experitur - sint ista in sensu uel in intellectu aut solummodo in feruido affectu, quo plerumque et subito ad maiestatis aut pulchritudinis aut dulcedinis aut caritatis obiectum mira suauitate ac ineffabili iocunditate homo bene dispositus et in eiusmodi exercitatus sic totus resoluitur, ut raptim extra et supra se facillime in idipsum transferatur unumque efficiatur in eodem - quod si ita euenerit ac taliter ante raptum aut sentimentum, ut premittitur, inuentus quis fuerit, securus et intrepidus sit. Per oppo situm uero si homo inmediate ante sentimentum uisionis aut gustus huiusmodi fuerit adextra diffusus, uagus, tepidus et inquietusnec mente spiritualibus deditus nec in deum eleuatus ac insuper si talismodi sentimenti, quia sibi delectabilis, cupidus extiterit, uerum et probabile est signum fallacie, redditurque totum suspec tum, quamuis sanctum appareat et rectum. Nempe qui eiusmodi desiderat, esse uanus et superbus non ambigitur, et ideo a spiritu uanitatis et superbie iuste illudi meretur, siquidem primum de uero sen timento uerus efficit amor dei. Sed id secundum de falso sentimento efficit amor sui. Nam sicut amor dei cor hominis a multis et uariis in unum conuertit, colligit et unit trahitque in summum obiectum, quod est optimum, et in finem ultimum, qui est dominus deus gloriosus, sic econtrario amor sui ab hys mentem auertit et animam hominis ab ipso uno et optimo disgregat et disiungit atque per uaria et infinita dispergit. Dixi, quod eciam considerandus est hominis status et habitudo in ipsa actuali percepcione uisionis aut sentimenti. Nam si in principio, dum aduenit, homo quodam terrore concutitur et post, si ad tempus durauerit, mens eius exhilarata quietatur, signum est euidens, quod non illusoria, sed uera sit apparicio et bona. Posset hoc ipsum, quantum ad appari ciones uisionum sensualium, tam ex ueteri quam nouo testamento multipliciter probari. Nam in libro Iudicum angelos hominibus sepius inuenimus apparuisse et semper homines in principio exterritos fuisse. Similiter de Daniele, qui pluries legitur angelum Gabrielem uidisse, utque in libro eiusdem capitulis 8o et 9o: Ubi prima uice, postquam uidit angelum, ait: Ego Daniel langui et egrotaui per plures dies.Alia uice post uisum angelum ait: Ego solus uidi uisionem grandem et non remansit in me fortitudo, et emarcui et species mea immutata est. Alia uice dixit: Domine, in uisione tua dissolute sunt compages mee et nichil remansit in me uiriumet cetera. Similia frequenter et in reliquis prophetis reperimus, qui ad huiusmodi uisiones in faciem corruerunt. Sed et in nouo testamento Zacharias uidens angelum turbatus est et timor irruit super eum. Denique Maria uirgo, cum uidisset et audisset angelum, turbata est in sermone eius.Insuper Iohannes in Apocalypsi cecidit ad pedes eius, quem uidit et cetera. Idem de aliis spiritualibus sentimentis, quemadmodum de eiusmodi uisionibus intelligo, quod uidelicet in principio, si uera sunt et bona, eum cui accidunt non mulcent blandiendo, sed conturbant terrendo. Huius autem tremoris seu terroris duplex potest assignari racio. Primo ex parte apparicionis celestis uirtutis: Nam apparicio cuiuslibet spiritualis nature celestis secundum Augustinum ad hoc fit, ut mens illius, cui apparicio fit, ad aliquod spirituale misterium et arch anum siue secretum eleuetur. Sed mens hominis eleuari non potest supra se, nisi uiribus sensitiuis quodammodo insensibilibus factis et in se ipsis debilitatis, quia ex forti attencione et ele uacione impeditur sensus operacio. Hoc autem sine tremore fieri non potest, quia sicut uidemus, quod calore naturali ad interiora reuoca to membra exteriora ex frigore tremunt, sic mente hominis ex spiritualis nature uisione aut influxu diuino sursum euecta neccessario uirtutes sensitiue infirmantur ac decidunt. Unde Ambrosius: Perturbamur, inquit, et a nostro alienamur affectu, quando restringimur alicuius potestatis occursu.2o fit terror huiusmodi ex hominis ipsius condicione: Nam, ut dicit Gregorius, humana natura que spiritus sunt capere non ualet. Propter quod cum ultra se uidendum ducitur, necesse est, ut homo carneum uasculum, quod ferre talenti pondus non ualet, infirmetur. Et secundum Crisostomumnon potest homo, quantumcunque iustus sit, absque timore angelum cernere nec eius presencie aspectum sine timore tolerare, quia fulgorem eius non ualet sine turbacione sufferre, cum quo tamen semper est consuetus apparere. At uero si uisio aut sentimentum specialiter sensuale et ymaginarium primo blandum, dulce ac iocundum appareat multamque cum nimia securita te ingerat consolacionem atque post moram uel in fine terrorem incuciat, argumentum est efficax signumque probabile, quod hoc ipsum totum, quod ut sic uidetur aut sentitur, deceptorium et erroneum, ymo opus dyabolicum sit. Nam secundum Hainricum de Hassiaex modo aggressionis prime cognoscitur, cuius sit spiritus reuelacio, si uidelicet blanda uel turbans fuerit aggressio, unde turbata est Maria mater domini in apparicione angeli. Eua autem statim com placenciam habuit in uerbis serpentis. Hec ille. Unde et Hainricus de Firmaria hoc, ait, proprium est dyaboli, quod sub specie falsi gaudii et delectacionis transitorie infigat homini aculeum peccati et ue nenum malicie. Sed est hic aduertendum, quod est dupplex discrecio de apparicione spiritus boni: Nam talis aliquando apparet bonis ad gaudium et consolacionem et alicuius secreti reuelacionem seu defensionis proteccionem, aut apparet malis ad eorum terrorem, exterminium uel correpcionem. Si ergo apparet bonis ad gaudium et eorum proteccionem, tunc est uerum, quod quamuis in principio incuciat timorem ex modo apparendi, tamen statim infert securitatem, quia ad hoc apparet, ut consolacionem nunciet, non timorem; ut protegat, non ut occidat. Sed si apparet malis ad correccionem uel terrorem aut exterminium, tunc in timore quem incutit perseuerat utque in euangelio , ubi dicitur, quod pre timore angeli exterriti sunt custodes et facti sunt uelut mortui. Ubi Rabanus dicit, quod custodes Christi non pietatis obsequio, sed crudelitatis studio facti sunt uelut mortui. Mulieribus autem pie querentibus dictum est: Nolite timere, ac si diceret: Illi solum timeant, in quibus perseuerat infidelitas et amoris diuini frigiditas. Hec ille. Dixi eciam, quod considerandus est hominis status post discessum et finem uisionis seu sentimenti. Nam si homo ex post in diuino amore feruencius inflammatur, si in uera humilitate perfeccius solidatur, si exemplis et uita Christi efficacius conformatur, scilicet in mansuetudine, paciencia, concordia, mititate, misericordia, in perfecta ad omnes dileccione, in uera proximorum conpassione, sui ipsius omnimoda abnegacione, in paupertate uoluntaria et obediencia plenaria, in cordis puritate, carnis ac sensuum continencia, in sobrietate et temperancia, in longanimitate et pace cum omnibus, nec non in ceteris uirtutum decoribus, de quibus supra in parte prima plura sunt dicta - quanto enim in huiusmodi Christo fuerit conformior, tanto in suis sentimentis et uisionibus erit securior. Sunt namque talia signa efficacia et testimonia certissima, quod huiusmodi sentimenta sint uera. Unde beatus Augustinus in epistula ad beatum Cirillumde morte gloriosi Ieronimi fatetur, quod post uisionem, qua uidit in sompnis beatum Iohanem baptistam et gloriosum Ieronimum, expergefactus tantos in se subito sensit caritatis ardores, quantos prius nunquam senserat. Nam deinceps, ut asserit, taliter in caritate accensus nunquam aliqualis in eo uel inuidie uel superbie siue arrogancie fuit appetitus. Tantus denique in eo caritatis extitit feruor, quod plus bono alieno quam proprio gauderet, plus omnibus sub esse quam preesse affectaret. Ad probandum predicta multas scripturas multaque exempla possem adducere, sed sufficiant hec ei, cui ista specialiter sunt scripta, qui in multis sufficienter eruditus multaque sapiencia est preditus, sed et in experiencia propria probauit et gustauit uniuersa.

Adhortatur collector se ipsum et alios secum ad omnia deserendum et sese intra se colligendum atque in Ihesum Christum uulneratum et crucifixum sedulo intendendum necnon per ipsum in ipsum, id est per eius humanitatem in ipsius diuinitatem, continue intrandum.

Superioribus de gustu mistico et spiritualibus sentimentis hominis deuoti hucusque taliter digestis atque ob amorem consolacionemque eius, quem diligo corde integro, eis, que ad idem pertinent ac neccessaria uidebantur ueramque perfeccionem spiritualem testantur, prout dominus donauit descriptis insertis nichilominus quibusdam superfluis, non tamen prorsus inutilibus aut uanis, nunc tandem in fine ad me ipsum proprie neccessitati et saluti utiliter prospiciens for mulam michi ipsi spiritualis exercicii propono, cui plane firmiter in nitendo eamque iugiter insectando sine erroris decipula omnique procul pulsa hostis maligni fallacia intrepidus gradior, quo pergo, atque finem, quem quero, suo tempore assequar securus. Occurrit autem post multiplicem et sedulam huius rei indagacionem magnam que et latam per plurima diuagacionem unum precipuum, quod et prin cipium, finis, uia et terminus, meritum et premium, summum et nouissimum, quod et totum est unum et unus dominus deus noster Ihesus Christus, gloria et beatitudo nostra. In hunc uidelicet modum, ut ab omnibus aliis sim abstractus et totus intra me receptus, non sensibus et uiribus erutis et obscuratis, sed intencionibus et officiis earum intra me receptis ibique aliis uniuersis et singulis exclusis inten dam secundum omne me tenacissime ipsi uulnerato domino Ihesu Christo sicque conuersus et defixus intra me in eum non cessem contin ue suo modo intendere per eum in eum, non cessem continue per humanitatis ymaginem ad sua intima, id est ad suam diuinitatem, que una eademque est trium personarum, lumen increatum, inmen sum essenciale, omne bonum et sic de aliis omnibus predicatis perfeccionalibus, nec ut sicper eum in eum intendere desistam, quoadusque cor cordi, anima anime, intima intimis, id est spiritus crea tus increato super sensum et intellectum ardentissimis affeccio nibus et desideriis iungatur et uniatur ac per hoc tan dem super omne ymaginale, sensibile et intelligibile uideam utcumque et percipiam me talem tanquam cecum, tenebrosum, fedum, miserum, peruersum, quia auersum ab ipso, coram ipso, in ipso incircumscripto, im menso et inuariabili lumine increato, secundum illud Gregorii Nazanzeni dicentis: Nichil reuera michi ad beatam uitam prestancius uidetur, quam uelut clausis car nalibus sensibus et extra carnem mundumque effectum quempiam in semetipsum conuerti , id est suos sensus atque animos conspicari alienumque effectum a mortalium curis se sibi loqui et deo, ut alcior cunctis effectus uisibilibus mentem suam repleat diuinis sensibus et celestibus formis absque ulla admixtione terrena, uere speculum inmaculatum effectus ymaginis dei et ex ipsius lumine semper lumen accipiens, auspicia quedam uel inicia futuri in semetipso seculi ferens atque in terris adhuc positus conforme quodammodo perfeccionis angelorum despecta ac derelicta fragilitate terrena ad celestia et superna spiritus sancti subueccione transferri. Uel secundum illud Iohannis Cassiani collacione prima patris Moysi, ubi inquit: Totum hominis bonum et malum consistit in anime sue accessu uel recessu ad Ihesum Christum, unde oportet nos scire, ubi nostre mentis intencionem debeamus habere defixam et ad quam destinacionem semper anime nostre reuocemus intuitum, quantum potuerit gaudeat mens obtinere, et a qua distractam doleat atque suspiret tociensque a summo bono senciat recessisse, quociens se ab ipso intuitu deprehenderit separatam fornicacionem iudicans uel mo mentaneum a Ihesu Christi contemplacione discessum. A quo cum deuiauerit paululum noster obtutus, rursum ad eum cordis oculos retorquentes uelut rectissima linea mentis aciem reuocemus. Ex quibus e regione sequitur tanquam effectus ex causa ab aliis omnibus sui abstractio perfecta, sui intra se in Ihesum recollectio, uera sui ipsius cognicio et humiliacio omniumque premium et mundanorum contemptus diuinorum uero et spiriualium amor et desiderium. Unde Bernhardus: Nunquam se melius depre hendit modus humane imperfeccionis, quam in lumine uultus dei, in speculo diuine maiestatis. Alioquin nichil recte estimat, qui se ignorat. Cui alludit illud Johannis Cassianiincollacione Theone abbatis, ubi dicit: Quanto magis profecerit humana mens et ad sui interiorem peruenerit puritatem, tanto se immundiorem quasi per speculum sue puritatis in spiciet, quia neccesse est, ut, dum animus ad sublimiorem se extendit in tuitum et maiora, quam agit, prospiciens concupiscit, illa, in quibus est, ut inferiora semper ac uiliora despiciat. Plura siquidem prospicit interior obtutus paritque maiorem reprehensionis dolorem irreprehensibilis uita et multiplicat suspiria atque gemitus emendacio morum et emu lacio attenta uirtutum. Nam quanto quis fuerit mente purgacior, tanto se sordidiorem uidens magis humilitatis quam elacionis inueniet cau sas, quantoque pertinacius ad sublimiora conscenderit, tanto amplius pre uidet sibi esse , quo tendat. Et Richardus: Non potest, ut arbitror, ad perfectum exteriorum bonorum fastidium pertingere, qui internorum bonorum dulcedinem non dum meruit gustando sentire, qua dulcedine nichil in hac uita iocundius sentitur, nichil auidius summitur, nichil sic animum ab amore mundi elongat, nichil ita mentem contra temptaciones roborat. Quem talis sic inebriat, ad omne opus et ad omnem laborem hilarescit, laborat nec lassescit, festinat nec deficit, dolet nec sentit, lace ratur et nescit, irridetur et non aduertit. Et Gregorius23 Moralium: Neque enim quis presentis uite mala sicut sunt conspicere ualet, si bona eterne patrie per contemplacionis gustum contingere nec dum ualet. Et Augustinus6oMusice: Nunquam expugnaretur amor temporalium, nisi aliqua suauitate eternorum. Rursus sequela de premissis sunt timor reuerencie diuine et horror ac pauor peccati, iuxta illud Boecii in De consolacione: Magna nobis indicta est neccessitas bene uiuendi, cum semper simus in prospectu cuncta cernentis. Insuper humilis malorum preteritorum penitentia, presencium attenta circumspeccio ac futurorum sagax et cauta prouisio. Quippe qui sic in Christo est, in uera luce est, et huiusmodi ac similia lucis opera moribus facit et cum se taliter totum a cunctis aliis abstraxerit et eo modo se intra se in Ihesu uulnera et intrinseca receperit et ita per ipsum in intima sue diuitatis super omne sensibile instantissime ten derit et ut uel sic inmensitatem et perfeccionem sui increati luminis per modice agnouerit ac per hoc se in tali lumine tante nichileitatis, tante cecitatis et tenebrarum, auersionis et peruersitatis, corrupcionis et miserie, imperfeccionum quoque aliorum omnium respectu illius uere et eterne ac essencialis lucis deprehenditur, restat et consequens est, ut se ipsum plusquam in nichilum resol uat seque et uniuersa despiciat et tanquam pro nichilo ducat ac per hoc ipsi uero et essenciali lumini Ihesu Christo soli totus iugiter inauulsibiliter inhereat eumque super omnia sincerissime diligat et affectet. Nempe sicut secundum Augustinumnichil amatum, nisi cognitum, sic nichil appetitum, nisi bonumprimo Ethicorum. Et quia hoc ipsum diuinum lumen, scilicet Ihesus Christus, cum sit summum et maximum bonum, igitur summe et maxime amandum, laudandum, glorificandum et appetendum. Sit ergo Ihesus Christus, qui est lumen eternum, essenciale et inmensum, sedula nostra in mente et eius comparacione et illustracione cognoscamus nostre nichileitatis et cecitatis tenebras. Nam opposita iuxta se posita magis elucescunt. Et quia hoc ipsum increatum lumen Ihesus Christus est ipse sua diuina natura, potencia, sapiencia, ueritas, bonitas, uita, gloria, beatitudo increata, omnis uirtus, omne bonum, perfeccio et sufficiencia, cuncta complectens uniuersa singulaque implens, racio et regula omnium et cetera. Cur ergo iuxta Anshelmum per multa uagaris, homuncio, querendo bona anime tue et corporis tui? Ama unum bonum, quod est omne bonum, et satis est. Desidera simplex bonum, quod est summum bonum, et sufficit. Ideoque eius consideracione intra nos intremus per testam ad lumen, id est per ipsius humanitatem in nostre infirmitatis et redemptionis dispensacionem, ad ipsum eundem, qui hoc ipsum lumen est ueritatis, et eius ex fulgoribus contemplemur nostre auersionis et peruersi tatis malum, nostre infirmitatis, stulticie peius, nostri erroris, falsitatis et mortis ac corrupcionis et miserie pessimum. Et breuiter, ut ad unum dicam, sicut ipse Ihesus Christus, qui cum patre et spiritu sancto hoc idem ipsum diui num unum et increatum lumen est, ac per hoc omne bonum, omnis perfeccio et uirtus, sic ediuerso nos ab ipso auersi corruimus ex hoc in omne malum peius et pessimum, id est ab integritate naturalium et moralium in priuacionem gracie et glorie. Quamobrem ad ipsum indirupte tanquam ad omnium cogitacionum, intencionum, uerborum et actuum nostrorum respici amus regulam et direccionem, quemadmodum ad lumen in laterna, id est ad lumen sue diuinitatis in laterna sue uulnerate humanitatis. Ipse enim, qui finis est omnium, factus est nobis uia et ostium ad se ipsum. Corpus nempe sue benedicte humanitatis factum est tanquam tunica, unde tot rimis et cauernulis quot sunt uulnera nobis aque uite fleunta profluunt. Hoc itaque fundamento intra nos posito perfacile erit ammodo tanquam ex gratuito habitu et radice bona et optima in interioribus et exterioribus moribus, cogitacionibus et intencionibus, uerbis et factis bene disponi facien da facere, dimittenda dimittere et sufferenda equanimiter sufferre. Alioquin absque illo fundamento, preter quod eciam aliud poni non potest, omnia nostra intra et extra nobis non erunt nobis meritoria et salubria, eciam si nobis uel aliis satis admodum uisa fuerint bona et laudedigna. Uerum quia corruimus, et ubi corruimus, ibi neccesse est, ut resurgamus. Ideo ad ipsum, in ipsum, scilicet Ihesum Christum, iterato constantissime tendamus eique iugiter uel ammodo adhereamus, ut in eo perfecte transformemur et resoluamur, habituemur et qualificemur, accendamur et absorbe amur in ipso et per ipsum. Amen.

Orat collector pro se ipso suasque cum sui deieccione confitetur miserias et defectus atque diuinarum perfeccionum et uirtutum recognoscit inmen sitatem cum laude et magnificencia earundem. Capitulum 32m.

Eya Ihesu Christe, lux uera, lux supersubstancialis, lux increata et im mensa tociusque boni principium, finis et causa, humanitatis testa cir cumuelata, miserere graciose, parce pie, indulge clementissime benignissime que in uulneribus, sanguine, lacrimis, sudoribus, laboribus, doloribus et cruci atibus capitis, corporis, manuum, pedum et lateris tui, iuncturarum tuarum dissolutarum et compagum dissipatarum, eciam cordis et anime tue. Miserere, inquam, mei, usque non tam inaniter, quam dampnabiliter a te et omni tua iusticia auerso ac per hoc in omnibus peruerso, ceco, tenebroso, bonis omnibus priuato, cunctisque oppositis tibi malis miserabiliter inuoluto et obruto. Sicut namque tu omnis boni bonum et omnis perfectionis perfeccio et sufficiencia, potencia, sapiencia et bonitas summa et essencialis, insuper uia ad te primam ueritatem, quia homo, deus et uita omnis uite, dignitas infinita, gloria sem piterna, beatitudo uera et sic de aliis innumerabilibus et inconprehensibilibus per feccionibus tue unice ac simplicissime ac omnino impertibilis deitatis: Ita e regione auersus a te factus sum uere malus, peior, pessimus, uilissimus, abiectissimus michi ipsi aliisque onerosus, inutilis et nociuus, mente et corpore infirmus et pusillanimis, stultus et fatuus, insanus et iniquus, erroneus et deuius, tocius mendacii, uanitatis et falsitatis obnoxius, ca dauer fedum, intollerabile et horrendum, putridum et infectiuum, ymo et infamia, ignominia, paruipensio, uilipensio et derisio ac mi seria tota. Preterea tu uerbum, per quod facta sunt omnia, et sine quo factum est nichil. Et ego a te tam friuole tamque contumaciter auersus factus sum nichil, etsi non secundum esse nature, tamen secundum habilitatem et integritatem ad esse secundum respectum ultimi finis consequende beatitudinis. Rursum tu tocius rectitudinis et equitatis norma ac uere discipline forma. Ego econtra impudenter abs te alienatus factus sum, totus curuus, distortus, stolidus et indisciplinatus. Tu insuper omnia in numero, pondere et mensura faciens, cuique rei speciem, modum ac ordinem tribuens, sicut et substanciam et uirtutem et operacionem largiens. Ediuerso miser ego abstractus a te in longinquam dissimilitudinis regionem exulans, cunctis nequissime abusus sum bonis et malis propriis et alienis. Hoc, pater misericordiarum, uidisti, tollerasti, dissimula sti. Item tu uirtus et cuiuslibet uere uirtutis causa et premium. Ego profugus a te factus sum totus plus quam uicium tue uirtuti contrarium. Nempe tu humilimus, ego superbissimus, tumidus, elatus, uanus, dure ceruicis, rigidus et capitosus . Tu caritas eciam per essenciam, ego autem inuidia, odium, rancor et liuor. Tu mitissimus et mansuetissimus, econtra ego iracundus, furiosus, amarus, turbulentus, impaciens, inquietus et uiciosus totus. Tu presencia et mundum, carnalia et uoluptuosa, uana et transitoria uerbo et exemplo, uita et doctrina uitare et contempnere doces, ego surda aure, ceca mente eis totus adhereo fidemque eis seruo usque adhuc. Futura uero bona, quasi non sint, tamquam nichili de spicio. Tu tuam uoluntatem patri tuo submisisti obediens usque ad mortem, eciam crucis. Ego autem rebellis nec preceptis obediens nec consiliis acquiesciens, pro fessionem preuaricans, legem nature, gracie et ecclesie dei et hominum transgrediens. Et plane tu totum bonum, preter quem nichil bonum. Et ego totus malus, qui ceca presumpcione te spreto, adhesi corruptibilibus, quibus deceptus et infectus sum, tempus male perdidi, uires peius consumsi, innocenciam, graciam et uirtutem pessime amisi, infernum et dapnatorum consorcium promerui, ui tam uero patrie celestis ac contubernium dei et beatorum exclusi et ita, quo plus temerarius, irreuerens te uero lumine contempto incessi, eo pernicius im pegi et deterius corrui ac damnabilius iacui. Et quid dicam? Uulneratus in naturalibus, corruptus in moralibus, spoliatus gratuitis, cecus racione, peruersus uoluntate, destitutus irascibili, deprauatus concupiscibili, michi omnibusque aliis, deo uidelicet et hominibus, grauis et oneri omni loco, omni tempore et negocio, cogitacione, uerbo et facto commisso et obmisso, usque adhuc. Et ubi parum uel quantum debeo resurgere et re sarcire satago, ibi minus ualeo. Sed et quod cunctis peius est, in hys omnibus non solum michi soli, sed eciam seminarium scandali et ruine prebui et fui, omnes offendi, turbaui et lesi in persona, fama et rebus, in se suisque, directe et indirecte. Heu, quot mecum seduxi et lesi et infeci! Quot et quibus perdicionis causa et occasio fui et reuera, nisi subdole palliare uelim, totum, quod sum intra et extra, uersum est in scoriam uiciorum. Zizania est non granum, spina non uua, uenenum non antidotum. Et ut breuiter ad unum dicam, sub nomine et habitu religionis omnibus pessimis pessimus. Sed non solum uiuis, sed et multis dampnatis multitudine et magnitudine, malicia et iniquitate supergressus et, quod omnibus miserabilius est, ut cum uere res sic se habeat, sic michi ita est, quasi non ita sit! Nam sic esse utique ueritas ipsa ostendit, nec tamen affectus sentit. Sic racio docet et cor in modum silicis durum et frigidum non dolet. Sic reuera uideo, quia est et prochdolor nequeo liquefieri totus in lacrimas, quia sic est. Ecce Ihesu Christe, creator et redemptor meus, cum patre et sancto spirito lumen unum eternum essenciale, inmutabiliter omnia continens et implens, ecce, inquam, reforma tor meus, quomodo uel quando poterunt hec tenebrarum mearum opera, obliquitas et corrupcio, malicia et iniquitas concordare tue equitati et bonitati! Uerum etsi ex me et in me nichil sit, quod non dampnet et desperet me, non minus tamen spes michi tota est super inmensa et simplicissima, inmutabili et eterna ac essenciali tua bonitate, benignitate et miseracione, qua absolute peto, ut digneris uel ammodo me ab omnibus aliis abstrahere et me intra me in te recollocare, ut ibi cunctis exclusis et oblitis soli tibi intendam et inheream recollecte et conposite cum silencio et quiete, mititate et humilitate, taciturnitate et tranquillitate ut uel sic iugiter ten dam per te intra me in te, ut cor cordi, anima anime, intima intimis, id est spiritus creatus increato iungatur et uniatur, super sensum et intellectum ignitissimis affeccionibus et desideriis. Sicque sedule in hoc ipsum tuum diuinum lumen tendens, purger, illuminer et perficiar ex eo, accen dar et inflammer, ardeam et ferueam per ipsum, ut liquefiam ex ipso et resoluar et transformer in te et conformer tibi, ut totum sit christiforme, quidquid sensero aut egero. Neque ulterius libeat neque de lectet neque sapiat nec afficiat, nisi solus tu dominus meus Ihesus Christus, in quem michi tanta fides, spes et caritas, ut nec timeam nec desiderem neque queram aliquid extra te, contra uel preter te, cum in solo uno te ha beam omne bonum simul unice, secure, feliciter, perfecte et sufficienter omnesque diuicias , delicias et honores et quidquid racionem boni habuerit uel appe tibile extiterit, quippe in te solo racio omnis boni et delectabilis tandemque sic conuersus in te et transformatus efficiar ad uniuersa alia tanquam cecus, surdus, mutus, mortuus et sepultus insensibilis, ut soli tibi secundum omnes sensus meos uacem et intendam, nec ammodo unquam extra te declinent, sed omnes uires meas et potencias apprehensiuas et appetitiuas exteriores interioresque modo suo possibili iugiter in te solum defigam et stabiliam, te solum ymaginer, cogitem, mediter, inten dam et contempler. Te semper intuear, circa te sincere et intime afficiar, te desiderem et concupiscam, in te, secundum te, tibi inmorer et delecter, te esuriam, te siciam, in te intra me totus dulciter et caste ab omnibus abscondar, aut certe, quod utique precipue super omnia et pre omnibus ut nunc neccessarium est, ad pedes tuos sub eisdem tuis uulneribus, sanguine et lacrimis in luctu humilis et constantis penitencie cum Magdalena actu uel habitu usque in finem continue humilime fidelissimeque prostratus, meritis et intercessione uirginis Marie dilectissime matris tue et omnium tuorum, maxime autem propter temet ipsum, qui potes et scis adhuc me reparare et saluare, si uis, absoluta tua bonitate, quam eciam ut humano generi in te et in omni creatura tua exhibuisti presertim in misterio tue incarnacionis, natiuitatis, conuersacionis et ultimate passionis tue, eciam mortis in cruce. Insuper propter pietatem tuam, qua eciam orasti pro persequentibus et crucifigentibus te et ob testamentum, quod inibi impetrasti, latroni scilicet paradisum, matrem discipulo, spiritum patri commendans. In compassione eciam irracionalium creaturarum tuarum tribue uel ammodo graciose misericorditer tibi tuisque uere et pie compati, necnon et michi ipsi iuxta illud: Miserere anime tue placens deo, ut ex nunc et in antea usque in finem omnibus exclusis tendam intra me secundum omne me iugiter per te in te, per lumen humanitatis creatum in lumen increatum tue intrinsece et intra te latentis diuinitatis. Quod tamen et hocipsum imperfecte hic in uia incipit per lumen gracie, sed in patria consumabitur in lumine glorie, in quo quisque beatorum uidebit dominum deum plus super alios secum diligere, quam quisquis se ipsum diligit, quia illi illum et se inuicem per illum et ipse se et illos per se ipsum. Rursum in hoc ipso lumine uidebit se homo diligere proximum sicut se ipsum et uidebit se ab aliis in aliis sicut se ipsos, et uidebit se et alios deum supra se diligere plus quam se ipsos. Et ideo eciam plus absque estimacione gaudebunt de felicitate dei, quam sua et quam de omnium aliorum secum. Uidebit eciam homo, quod eciam se ipsum tantummodo diligit propter deum in deo et ideo eciam omnibus erit una uoluntas, quia nulla erit eis nisi dei uoluntas, ac per hoc erit concordia plena eis, quia, sicut illi nolunt aliud quam quod ille, ita ille nolit quidquid illi nolunt. Gaudet eciam quilibet de gaudio et bono alterius sicut de suo extensiue et omnes simul de gaudio gaudent et bono diuino plusquam de suo. Nec tamen totum illud gaudium intrabit in gaudentes, quia inmensum, sed toti gaudentes intrabunt in ipsum gaudium domini sui, et idcirco non ab re filii dei et dii uocabuntur, quia constituet eos dominus super ommnia bona sua. Ibi est, quidquid amamus et desideramus. Ad quorum omnium consorcium et concordiam, gaudium et felicitatem diuini luminis et beatitudinis nos perducere dignetur ipse idem dominus noster Ihesus Christus cum patre et spiritu sancto hocipsum unum et idem increatum lumen in secula benedictum et gloriosum. Amen.